Doorbraakproject Onderwijs & ICT

Doorbraakproject Onderwijs & ICT publieksversie plan van aanpak 2016

Voorwoord Met onderwijs willen we het beste in een leerling naar boven halen. Dit kan met onderwijs op maat, dat aansluit bij de talenten van de individuele leerlingen en vaardigheden waar de 21e eeuw om vraagt.

Er zijn steeds meer mogelijkheden om met slimme inzet van ict leerlingen op hun eigen niveau te laten leren en werken. De praktijk wijst uit dat de stap naar meer leren op maat of gepersonaliseerd leren met ict complex is. Daar werken we in het Doorbraakproject Onderwijs & ICT aan. In deze publieksversie van het plan van aanpak voor 2016 van Doorbraakproject Onderwijs & ICT vindt u informatie over het Doorbraakproject, de doelstellingen waar we tot en met 2017 gezamenlijk aan werken en een greep uit de activiteiten die we in 2016 ondernemen.

Doorbraakproject Onderwijs & ICT

“Ik zie dat steeds meer scholen zich kunnen vinden in de gemeenschappelijke vraag naar ict in het onderwijs.” “Scholen en leraren willen onderwijs op maat aan kunnen bieden en hierbij per leerling inzicht in de voortgang krijgen. Dat begint met het formuleren van een heldere vraag. Daar is vorig jaar hard aan gewerkt met onder meer versnellingsvragen en vanuit Leerlabs. Nu zijn de scholen én leveranciers samen aan zet. Scholen staan voor de keuze hoe ze met ict het beste uit hun leerlingen en leerkrachten willen halen. Daarna moeten ze in samenspraak met leveranciers de vraag aanscherpen, oplossingen testen en implementeren. Zo benut je de kracht van scholen én leveranciers. Ik zie dat steeds meer scholen zich kunnen vinden in de gemeenschappelijke vraag naar ict in het onderwijs. De volgende stap is nu wel dat die gemeenschappelijkheid zich ook laat vertalen naar inkooptrajecten en waar mogelijk bundelen van de vraag. Het moet immers ook lucratief zijn voor aanbieders hun producten aan te passen en nieuwe functionaliteit bij te bouwen. Willen we tot een echte doorbraak komen zal er vanuit de scholen dus ook gehandeld moeten worden op hun vraag. Laten we dit doen door vanuit versnellingsvragen en Leerlabs tot vraagbundeling te komen en gemeenschappelijke inkooptrajecten. Met alle opgebouwde kennis en beschikbare middelen willen we scholen hierbij ondersteunen gezamenlijk verder te komen. Help ons in 2016 het verschil te maken en maatwerk in de klas met ICT nog een stapje dichterbij te brengen!”

Remco van Lunteren | Bestuurlijk aanjager en voorzitter stuurgroep Doorbraakproject Onderwijs & ICT

2 | 3

Het Doorbraakproject Onderwijs & ICT Het Ministerie van Economische Zaken, het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, de PO-Raad (sector organisatie voor het primair onderwijs) en de VO-raad (sectororganisatie voor het voortgezet onderwijs) werken samen aan een doorbraak.

Deze samenwerking is ontstaan vanuit de overtuiging dat onderwijs zo ingericht moet zijn, dat kinderen leren op een manier die bij ze past en aansluit bij huidige en toekomstige ontwikkelingen en dat ict kan helpen om dat te realiseren. Kennisnet, de publieke organisatie voor onderwijs en ict, is penvoerder van het Doorbraakproject. Op scholen in het primair onderwijs en het voortgezet onderwijs gebeurt al veel op het gebied van onderwijs en ict. Maar er zijn diverse obstakels die een optimale toepassing van ict voor leren op maat belemmeren. Zo zijn bijvoorbeeld de randvoorwaarden voor ict–gebruik op scholen (bandbreedte, benodigde hardware, kennis en gebruiksvriendelijkheid) nog niet altijd aanwezig. Tegelijkertijd ervaren scholen dat het aanbod van ict-gerelateerde producten en digitale leermiddelen niet altijd voldoet aan hun behoefte. Het Doorbraakproject heeft als doel om deze belemmeringen weg te nemen, zodat ict nog slimmer, efficiënter en op grotere schaal inzetbaar wordt. De vier initiatiefnemers hebben hiertoe de krachten gebundeld, en willen scholen handvatten bieden om keuzes te maken voor de inzet van ict bij het realiseren van onderwijs op maat. Ambities We hebben samen drie ambities voor 2017: • Schoolbesturen in het primair en voortgezet onderwijs zijn in staat om gefundeerde keuzes te maken over de inzet van ict. • Het is voor schoolbesturen duidelijk hoe ze hun (ict-)keuzes kunnen implementeren. • Er zijn geen belemmeringen in markt en systeem voor het uitvoeren van de gemaakte keuzes.


4 | 5

“Een goede ontwikkeling is dat informatievoorziening en praktische voorbeelden rondom inkoop op de agenda staan. Want passende leermiddelen verwerven is een cruciaal onderdeel van maatwerk onderwijs.”

“Het voortgezet onderwijs wil maatwerk leveren. Daar zijn moderne voorzieningen en professionalisering voor nodig. Op korte termijn moet er een versnelling komen in de beschikbaarheid van passend aanbod van digitaal leermateriaal. Het Doorbraakproject Onderwijs & ICT biedt scholen de mogelijkheid versneld in te spelen op de ontwikkelingen in de maatschappij en op de individuele behoeften van leerlingen. Scholen moeten hun onderwijsvisie vertalen in een goede vraag aan de markt en de markt moet versneld inspelen op die vraag. De grootste uitdaging voor 2016 is voldoende aanbod te creëren dat aansluit bij de veranderende wensen van het onderwijs. We zien de vraag groeien, we zien ontwikkelingen in het aanbod, maar vraag en aanbod moeten sneller en beter bij elkaar komen om de omslag te maken. Een goede ontwikkeling is dat informatievoorziening en praktische voorbeelden rondom inkoop op de agenda staan. Want passende leermiddelen verwerven is een cruciaal onderdeel van maatwerk onderwijs. Daarnaast hoop ik dat de hele onderwijs sector profijt zal hebben van de resultaten die de eerste serie Leerlabs dit jaar opleveren. Van deze en andere stappen zal de leerling uiteindelijk beter worden.”

Paul Rosenmöller | voorzitter VO-Raad

Hoe gaan we dit realiseren? Hoe ziet leren op maat met ict er in de praktijk uit? En wat is daarvoor nodig? Bij het creëren van een duidelijke vraag is een belangrijke taak weggelegd voor scholen en schoolbesturen. Zij maken keuzes over hun onderwijs en moeten helder formuleren welke ict-oplossingen en -producten ze nodig hebben, zodat de markt hierop kan anticiperen. Wij helpen bij het maken van die keuzes en bij het formuleren van een heldere omschrijving van eisen en wensen. Daarbij stimuleren we scholen om te vragen naar leermiddelen die onderwijs op maat mogelijk maken, en zo volume in de vraag te creëren. We versnellen zo de ontwikkeling en implementatie van de benodigde standaarden die de verbinding leggen tussen leermiddelen, leerdoelen en leerproces. Zo kunnen leraren digitaal leermateriaal van diverse aanbieders combineren, informatie over het leerproces vanuit verschillende bronnen inzien en (met de leerling) het leerproces plannen en bijsturen. Heldere wensen, vertaald naar inkoop van producten en gebundeld waar mogelijk, leveren voordeel voor scholen en aanbieders. Aanbieders weten dan scherper wat scholen van hen verwachten en ervaren genoeg volume in de

“Scholen en leraren in het primair onderwijs kunnen goed onderwijskundige keuzes maken. Invoering van ict in de klas vraagt echter ook om andere kennis en vaardigheden. Er moet antwoord komen op de meest uiteenlopende vragen. Van ‘gaan we met tablets werken en zo ja, welke’, ‘hoe schrijven we ict-investeringsplannen, hoe kopen we slim in’ tot ‘hoe werkt onderwijs in de klas als ieder kind op zijn eigen niveau leert?’ Ik merk dat scholen veel belangstelling hebben voor een gezamenlijke aanpak. De tijd is rijp voor een doorbraak. Het Doorbraakproject Onderwijs & ICT biedt die gezamenlijke aanpak om een doorbraak te realiseren. Daar ligt de kracht van het project. Het kan belemmeringen wegnemen door partijen met specifieke deskundigheid bij elkaar te brengen. Er is ondersteuning voor scholen bij het formuleren van een duidelijke vraag om de ontwikkelingen te versnellen. Samen met scholen zoeken we de verbinding met aanbieders van digitaal lesmateriaal. Het project brengt scholen ook met elkaar in contact om kennis, ervaring en praktijkvoorbeelden te delen. Zo krijgen scholen in de breedte de gelegenheid ict in te voeren in het onderwijs. Ik hoop dat we eind 2016 hebben bereikt dat alle scholen geïnspireerd zijn en een beeld hebben hoe ze aan de slag kunnen met ict.” Simone Walvisch | vicevoorzitter PO-Raad


vraag om te investeren. Scholen krijgen producten die beter aansluiten bij hun behoefte en die een betere prijs-kwaliteitverhouding hebben. Aan de hand van de vraag van scholen wordt duidelijk welke belemmeringen er zijn en voor welke op landelijk niveau een oplossing moet komen. Wij helpen zoeken naar oplossingen voor deze obstakels, denk aan; privacy, flexibiliteit in regelgeving en het realiseren van probleemloze toegang tot en het gebruik van digitaal leermateriaal. De activiteiten richting scholen worden door de PO-Raad en VO-raad verzorgd. Beide raden hebben een eigen programma waar scholen begeleiding op maat kunnen krijgen. Bij de PO-Raad is dat: ‘Slimmer leren met ICT’. Het programma van de VO-raad heet ‘Leerling 2020’. Alle partners zijn betrokken bij wat in de keten (vanaf de toegang tot digitale leermiddelen tot en met het gebruik daarvan) en op landelijk niveau geregeld moet worden. Samen zorgen wij ervoor dat het een onlosmakelijk geheel vormt. Verschillende stakeholders geven advies over het programma en de activiteiten. Zoals schoolbestuurders, schoolleiders en leraren. Leraren vormen hiervoor een klankbordgroep.

“Ik denk dat we flinke stappen kunnen zetten als scholen, docenten en bedrijven elkaar vinden. En dan niet alleen grote uitgeverijen met kant-en-klare pakketten, maar ook kleine organisaties die inspelen op de ontwikkeling van maatwerk ict-oplossingen. Dat biedt perspectief. Bijvoorbeeld bij de ontwikkeling van diploma’s op verschillende niveaus - een actueel onderwerp. Als scholen de juiste keuzes maken op ict-gebied, kunnen leerlingen de juiste keuzes maken voor hun toekomst. Maatwerk digitaal onderwijs maakt namelijk inzichtelijk wat hun sterke en minder sterke punten zijn. Hoe beter beeld ik heb van individuele leerlingen, hoe beter ik mijn rol als coach kan vervullen. Maar: we zijn er nog niet. Het is een zoektocht en daarom is het goed dat het Doorbraakproject in het leven is geroepen. Het brengt partijen en expertise bij elkaar, stelt scholen in staat aan te geven wat ze willen op ict-gebied en te onderzoeken wat de mogelijkheden zijn. Er is in Nederland veel ruimte om te experimenteren. Laten we onze krachten bundelen en die ruimte vooral benutten.”

Wessel Peeters | docent Maatschappijleer en Studieloopbaanbegeleiding aan X11 Media en vormgeving in Utrecht

6 | 7

Doelstellingen 2017 In 2017 willen we een aantal doelstellingen bereikt hebben, gekoppeld aan onze ambities.

Ambitie: Schoolbesturen in het primair en voortgezet onderwijs zijn in staat om gefundeerde keuzes te maken over de inzet van ict. Doelstelling 1 we helpen schoolbesturen weloverwogen keuzes te maken op het gebied van de toepassing van ict, de implementatie van ict en de investeringen die daarvoor nodig zijn.

Ambitie: Het is voor schoolbesturen duidelijk hoe ze hun (ict-)keuzes kunnen implementeren. We begeleiden schoolbesturen die ict willen inzetten ten behoeve van onderwijs op maat bij het implementeren van hun keuze door:

Doelstelling 2 informatie beschikbaar te stellen om de juiste infrastructurele keuzes te maken.

Doelstelling 3 te helpen bij het professionaliseren, waardoor schoolbesturen, schoolleiders en leerkrachten vaardig zijn met ict.

Doelstelling 4 schoolbesturen in staat te stellen als professionele klant kwalitatief of kwantitatief inkoopvoordeel te behalen bij de aanschaf van ict(gerelateerde) producten.


Ambitie: geen belemmeringen in markt en systeem voor het uitvoeren van de gemaakte keuzes. Systemen moeten soepel en betrouwbaar met elkaar samenwerken - ongeacht wie de leverancier is. Dat geldt voor de hele keten: vanaf de toegang tot digitale leermiddelen tot en met het gebruik daarvan. We nemen belemmeringen voor schoolbesturen weg door te zorgen voor:

Doelstelling 5 genoeg kwalitatief hoogwaardig aanbod van digitale leermiddelen dat geschikt is om leermiddel-overstijgend mee te variëren en arrangeren. Dit aanbod sluit aan bij de behoefte van scholen.

Doelstelling 6 inzicht op individueel niveau in de voortgang van het leren. Dit betreft een overkoepelend inzicht over gekozen leermiddelen en aanbieders van lesmateriaal heen.

Doelstelling 7 het wegnemen van technische belemmeringen, waardoor scholen op een gebruiksvriendelijke manier leermiddelen kunnen gebruiken in of vanuit een gangbaar (leer)platform naar keuze.

Doelstelling 8 probleemloze toegang tot en gebruik van digitale leermiddelen. Het uitwisselen van data bij het bestellen, leveren en gebruiken van leermiddelen is tot een minimum beperkt. Hierdoor blijft de privacy van leerlingen en leraren beter geborgd.

8 | 9

Niet alle vraagstukken zijn binnen de school of de keten op te lossen. Daarom hebben we ook de doelstelling dat:

Doelstelling 9 weten regelgeving schoolbesturen niet belemmert bij de keuze voor digitaal onderwijs op maat.

Doelstelling 10 schoobesturen, schoolleiders en leraren steeds meer inzicht hebben in wat werkt bij het toepassen van ict en onder welke voorwaarden. Dit inzicht is gebaseerd op onderzoek.

“Ik ben ervan overtuigd dat het gebruik van ict het onderwijs betekenisvoller maakt voor kinderen. Het slaat een brug tussen lesgeven en de wereld daarbuiten. Bovendien motiveert het kinderen van binnenuit. Door gebruik van ict in mijn klas zie ik dat kinderen uit zichzelf dingen leren en verder komen. Met digitale leermiddelen op maat kan ik per individuele leerling beter bepalen wat ik inzet op welk moment. Bijvoorbeeld zwaarder oefenmateriaal bij een kind dat voorloopt, en een extra instructiefilmpje bij een kind dat moeite heeft met bepaalde lesstof. Het voordeel voor leerkrachten is dat we ons werk efficiënter kunnen inrichten. Het geeft niet alleen sneller, maar ook beter inzicht in de competenties en prestaties van ieder kind. Het is belangrijk dat er een versnelling komt bij invoering van meer onderwijs op maat met behulp van ict. Daarbij moet de aandacht vooral uitgaan naar vindbaarheid, overzicht en transparantie binnen het enorme aanbod. We kunnen niet achterblijven, want de ontwikkelingen volgen elkaar in hoog tempo op. ‘Onderwijs en ICT’ moet op zowel scholen als landelijk bovenaan de agenda staan. Want wie nu kind is, moet over twintig jaar goed kunnen meedraaien in de maatschappij.”

Alice de Groot | leerkracht groep 8 op Prinses Ireneschool in Krimpen aan de Lek


“Al snel ontstond bij leraren de behoefte aan een centraal punt met voortgangsinformatie over leerlingen.”

“Onze leerlingen werken met iPads. Sinds kort hebben we een nieuw concept, ‘Onderwijs + Jij’, waarmee we gepersonaliseerd onderwijs aanbieden. Al snel ontstond bij leraren de behoefte aan een centraal punt met voortgangsinfor matie over leerlingen. We hebben een Versnellingsvraag ingediend hoe we zo’n ‘Centraal Dashboard’ kunnen ontwikkelen. In dat dashboard willen we op schoolniveau data verzamelen van de online onderwijsprogramma’s waarmee veel leerlingen werken, zoals Muiswerk, Rekentuin, Taalzee en Smart Rekenen. Deze data moeten automatisch worden afgezet tegen de ‘leerlijnen’ die we in Nederland hanteren. Met het dashboard kunnen leraren in een beveiligde omgeving dagelijks de vorderingen van leerlingen inzien en per leerling lesstof aanbieden die past bij het niveau van die leerling. Nu moeten leraren in elk apart programma inloggen om te kijken hoe zijn leerlingen er voor staan. We zitten met verschillende partijen om de tafel om te onderzoeken wie het dashboard kan ontwikkelen. Het is complexe materie, alleen al omdat alle pakketten dezelfde ‘taal’ moeten spreken. Maar ik verwacht dat er eind 2016 een systeem is dat data kan verwerken van onderwijsprogramma’s. Van daaruit ontwikkelen we verder. Uiteindelijk zullen alle leraren in Nederland met een prachtig systeem werken. Dat komt leerlingen ten goede en het neemt leraren veel werk uit handen.”

Hans van Alphen | directeur Het Palet in Almere

10 | 11

De daad bij het woord Uiteraard zijn er concrete acties verbonden aan de doelstellingen voor 2017. Een greep uit de acties die in 2016 op de agenda staan, waardoor u een indruk krijgt van de activiteiten die we ondernemen:

Doelstelling 1 PO Primair onderwijs Onze missie: alle schoolbesturen hebben een implementatie- en investeringsplan om ict in te zetten voor goed onderwijs. Daarvoor zet de PO-Raad onder andere de volgende acties in om schoolbesturen pro-actief te ondersteunen: • Minimaal 600 bestuurders worden tele fonisch benaderd. Tijdens deze gesprekken vragen we naar de belemmeringen om te komen tot een strategisch ict-plan en informeren we hen over de opties voor begeleiding. • Aan de hand van vraagverhelderingsgesprekken met minimaal 300 van bovenstaande bestuurders onderzoeken we de vragen die bij hen in de scholen spelen en brengen we in kaart wat voor ondersteuning ze nodig hebben in het ontwikkelen van een implmentatie- of investeringsplan voor de inzet van ict en bij het zetten van de eerstvolgende stap. Dit vertalen we in een concreet ondersteuningsaanbod. • Op basis van de vraagstukken wordt, door de PO-Raad samen met Kennisnet, de ondersteuning vorm gegeven zodat besturen verder kunnen met onderwijs en ict.

VO Voortgezet onderwijs De ambitie is om een innovatiebeweging in de sector te stimuleren om gepersona liseerd leren in de scholen te versnellen en te verbreden. Leerling 2020 versterkt de beweging en doet daarvoor onder andere het volgende: • In tien Leerlabs waar zestig scholen aan meedoen (start 2016, in de loop van 2016 starten nieuwe Leerlabs) worden verschillende praktijkvoorbeelden en praktische tools ontwikkeld om andere scholen te faciliteren bij het maken van hun eigen keuzes. Deze voorbeelden en tools worden breed beschikbaar gesteld en gecommuniceerd. We stimuleren kennisdeling door bijeenkomsten, een docentencongres en het koppelen van scholen aan elkaar. Zo wordt de hele sector voortgezet onderwijs op de hoogte gebracht. • Vijf Leerlabs geven hun resultaten vorm in stappenplannen waardoor scholen deze als referentie kunnen gebruiken in hun ontwikkeling rondom de inzet van ict.


12 | 13

Doelstelling 2 Samen Namens alle partners wordt een actieplan opgesteld om ervoor te zorgen dat alle scholen voldoende toekomstbestendig, veilig en betaalbaar toegang tot internet hebben. Voor dit actieplan brengen we in kaart wat scholen nu en in de toekomst nodig hebben en wat we daaraan publiek-privaat kunnen doen. Ook zoeken we naar oplossingen voor scholen met een acuut probleem. PO Primair onderwijs Voor PO-schoolbesturen is de basis op orde: zij weten onder andere welke infrastructuur passend is bij de gemaakte keuzes uit het investeringsplan. • 75 scholen met een acute hulpvraag over connectiviteit zijn van advies voorzien. • Verspreiden van resultaten en oplossingsrichtingen in de hele sector.

VO Voortgezet onderwijs Verschillende aanpakken delen met de sector waardoor scholen inzicht hebben in keuzes op het gebied van infrastructuur en weten waar ze moeten zijn voor meer informatie. • Scholen uit de Leerlabs die vragen hebben over infrastructuur zijn ondersteund door de expertpool van Kennisnet of door advies vanuit de lijn inkoop. • Praktijkvoorbeelden en informatie over keuzes rondom infrastructuur worden gedeeld in de breedtestrategie.

Doelstelling 3 PO Primair onderwijs Schoolbesturen die de keuze maken om ict in te zetten voor leren op maat, moeten dit ook kunnen implementeren. De PO-Raad faciliteert schoolbesturen om professiona lisering op te zetten en vorm te geven. De PO-Raad doet concreet onder andere het volgende: • Het ontwikkelen en uitvoeren van een leergang ‘Slimmer leren met ict’ voor besturen en andere onderwijsprofessionals. Vijftig schoolbesturen kunnen hiermee starten in 2016. • Het organiseren van tien professionele dialoogsessies, waarin schoolbestuurders en andere betrokkenen hun kennis en vraagstukken over de inzet van ict delen en vermeerderen.

VO Voortgezet onderwijs De VO-raad draagt bij aan het professsionaliseringsbeleid van leraren en schoolleiders door onder andere: • Vijf Leerlabs en een of meerdere trainingen/workshops/conferenties op het gebied van ict-vaardigheden voor docenten te laten organiseren. De opgedane kennis wordt samen met de Leerlabresultaten verspreid naar de gehele sector via de website van Leerling 2020. • In alle plannen van aanpak van de 35 Leerlabs (210 scholen) de docent en de ontwikkeling van zijn (ict-)vaardigheden centraal te stellen.

“Nog niet iedereen is zich ervan bewust dat ict nodig is om onderwijs goed vorm te geven. Het gaat er niet alleen om wat je aanbiedt, maar ook hoe je het aanbiedt. Dankzij ict kunnen we kinderen met gepersonaliseerd onderwijs goed voorbereiden op de maatschappij. Zij groeien op in een samenleving waar ict-vaardigheden een vereiste zijn. Ik denk dat ict in het onderwijs op een goede manier tot stand komt als schoolbesturen en leraren nauw samenwerken en tot een duidelijke visie komen. Schoolbesturen moeten leraren betrekken bij het maken van plannen. Leerkrachten op hun beurt moeten hun kennis delen met hun school bestuur. We hebben elkaar nodig en kunnen elkaar versterken. Er gebeurt overigens al veel op dat gebied. En zijn bijvoorbeeld lokale onderwijscafés, er worden veel blogs geschreven en het programma ‘Onderwijs Pioniers’


14 | 15

Doelstelling 4 Samen We houden een actueel zicht op de leermiddelenmarkt. Met de evaluatie van de Wet Gratis Schoolboeken is in het voortgezet onderwijs straks inzicht beschikbaar. Voor het primair onderwijs doen we in 2016 een onderzoek naar de leermiddelenmarkt. PO Primair onderwijs Schoolbesturen fungeren als professionele klant en benutten zo hun inkoopkracht. De PO-Raad doet concreet het volgende: • Schoolprofielen worden opgesteld, vertaald naar inkoop en voorzien van voorbeeldafspraken die scholen met leveranciers kunnen maken: Service Level Agreement (SLA) handreiking. • Er is een standaard aanbod beschikbaar om kleine schoolbesturen te faciliteren op het gebied van de inkoop van devices en alle benodigdheden aan diensten en producten die daarbij horen.

• Generieke inkoopvoorwaarden op sectorniveau afspreken en beschikbaar stellen. VO Voortgezet onderwijs De VO-raad doet concreet het volgende ten bate van het in staat stellen van scholen om inkoopvoordeel te behalen voor de aanschaf van ict-middelen: • Vijftien schoolbesturen begeleiden op het gebied van inkoop van leermiddelen. • Generieke inkoopvoorwaarden op sectorniveau afspreken en beschikbaar stellen.

stimuleert de leraren bij de ontwikkeling van kleinschalige projecten, ook op het gebied van ict. Vroeger werd ict gezien als een serre aan een huis: leuk om erbij te hebben. Met andere woorden: het was een aardige aanvulling op het onderwijs. Ik hoop dat binnen afzienbare tijd alle docenten ict beschouwen als de fundering van een huis. Het Doorbraakproject helpt bij het proces van bewustwording.”

Koen Steeman | leerkracht groep 8 op ’t Startblok in Cuijk en specialist Leren en lesgeven ICT aan het iXperium in Nijmegen

Doelstelling 5 Om te voldoen aan de behoefte aan leermiddelen om op verschillende manieren te differentiëren in de klas, gaan we met scholen aan de slag én werken we aan de randvoorwaarden om te kunnen variëren en arrangeren. In minimaal twee Leerlabs (twaalf vo-scholen) en twee versnellings vragen (twee PO-schoolbesturen) gaan we concreet aan de slag. Dat betekent dat we werken aan: • Een expliciete en gedragen vraag. • Het publiek-privaat beproeven van variëren en arrangeren in de praktijk. • Afspraken maken met private partijen over het metadateren van leermiddelen en het beschikbaar stellen van deze metadata, zodat het eenvoudiger wordt om leermiddelen op basis van leerdoelen te selecteren en te gebruiken. Hiervoor zijn de volgende voorwaarden op orde: • Voorbeelden van het gebruik van de wettelijke leerdoelen en doorlopende leerlijnen van SLO zijn verzameld en zichtbaar gemaakt, zodat de leerdoelen praktisch bruikbaar zijn om onderwijs te plannen en bij te sturen. • Er zijn publiek-private afspraken gemaakt over de implementatie van metadatering, op basis van standaarden, wat leidt tot een route- en roadmap voor de metadatering van leermiddelen.

Doelstelling 6 Om het leerproces beter te kunnen plannen en bijsturen willen schoolbesturen, leraren en leerlingen graag inzicht in de voortgang van de leerlingen. Niet alleen per methode of per aanbieder maar (ook) overkoepelend. We maken publiek-private afspraken over de uitwisseling van gegevens, waardoor minimaal drie schoolbesturen (in drie versnellingsvragen) en vier scholen (uit de Leerlabs) gebruik kunnen gaan maken van deze gegevens als ze die willen inzetten voor een dashboard. Hiervoor zijn de volgende voorwaarden op orde: • Er is overeenstemming tussen vragers en aanbieders (publiek-privaat) over welke voortgangsinformatie via welke standaarden wordt uitgewisseld. • Er zijn afspraken gemaakt tussen vragers en aanbieders (publiek-privaat) over (een deel van de) standaarden en implementatie daarvan. Dit komt tot uitdrukking in een vastgesteld concept-roadmap voor ‘Standaarden voortgangsinformatie’. • Om niet alleen inzicht in kennis te kunnen geven, maar ook in vaardigheden worden vocabulaires voor vaardigheden versneld ingediend bij Edustandaard, een platform waar partijen binnen het onderwijs afspraken maken.


16 | 17

“We willen op korte termijn om de tafel met mogelijke partners. Niet alleen om onze visie te delen, maar ook om het belang van maatwerk digitaal onderwijs te onderstrepen. Want er zijn heel veel scholen met dezelfde ambitie.” “Ik ben betrokken bij het Leerlab dat zich bezighoudt met het inrichten van individuele leerroutes. We willen leerlingen helpen de juiste keuzes te maken om zich te ontwikkelen op het gebied van vaardigheden zoals creativiteit, samenwerken en probleemoplossend vermogen. Ict is onmisbaar bij het aanbieden van lesstof. Daarnaast kunnen leerlingen dankzij digitale leer middelen plaats- en tijdonafhankelijk leren. Iemand die bijvoorbeeld in het weekend voetbalcoach is, kan met zijn mobiel bijhouden wat hij leert over samenwerken. Zo verbindt ict formeel en informeel leren en dat maakt onderwijs betekenisvoller. In het Leerlab hebben we literatuuronderzoek gedaan en vervolgens allerlei vaardigheden uitgewerkt in deelvaardigheden op verschillende niveaus - van beginner tot expert. Nu zijn we op zoek naar een aanbieder die onze informatie kan koppelen aan een efficiënt en betrouwbaar systeem. De praktijk wijst uit dat dat lastig is. Het aanbod is groot, maar het is op dit moment weinig uitdagend voor ons. Het uitgangspunt van uitgevers van digitale leermiddelen moet zijn: wat willen leerlingen, welke toepassingen zijn uitdagend? Met welk systeem kunnen leerlingen en leraren goed werken? We willen op korte termijn om de tafel met mogelijke partners. Niet alleen om onze visie te delen, maar ook om het belang van maatwerk digitaal onderwijs te onderstrepen. Want er zijn heel veel scholen met dezelfde ambitie. Ik hoop dat we voor de zomer een kleine pilot draaien en eind 2016 kunnen kiezen voor een aanbieder die vorm kan geven aan de inhoud die wij voor ogen hebben.”

Michiel Lucassen | docent Nieuwe Techniek aan X11 Media en vormgeving in Utrecht

Wat is... • De PO-Raad is de sectororganisatie voor primair onderwijs. De PO-Raad faciliteert schoolbesturen via het programma ‘Slimmer Leren met ICT’ bij het realiseren van onderwijs op maat.

• De VO-raad is de sectororganisatie voor voortgezet onderwijs. In opdracht van de VO-raad werkt het programma Leerling 2020 aan innovaties in scholen.

• Leerlabs zijn leernetwerken van gemiddeld zes scholen voor voortgezet onderwijs. Er zijn er nu tien Leerlabs en in 2016 is er ruimte voor 150 nieuwe scholen. Een Leerlab werkt ook aan de hand van een versnellingsvraag aan de oplossing van een vraagstuk. Leerlabs delen hun bevindingen, zodat ook andere scholen ervan kunnen leren. Op www.doorbraakonderwijsenict.nl en www.leerling2020.nl staat meer informatie over Leerlabs.

• Kennisnet is de publieke organisatie voor onderwijs en ict. Zij werkt in opdracht van de beide sectorraden met verschillende projecten aan het begeleiden en faciliteren van scholen bij het maken van gefundeerde keuzes en aan het realiseren en implementeren van de benodigde standaarden.

• Gepersonaliseerd leren of leren op maat behelst het complete leerproces waarbij leerlingen op eigen niveau werken aan de leerdoelen die zij moeten en/of willen behalen.

• Een leerlijn is een beredeneerde opbouw van (tussen)doelen en inhouden, leidend naar een einddoel.

• Een versnellingsvraag in het primair onderwijs: Scholen lopen aan tegen zaken die hen belemmeren bij de ontwikkeling en implementatie van onderwijs op maat met hulp van inzet van ict. Versnellingsvragen zijn in het primair onderwijs de motor om tot innovatie te komen en richten zich op problemen waar op dit moment nog geen pasklare oplossing voor aanwezig is. De vragen starten vanuit een schoolbestuur, waar andere besturen zich bij aan kunnen sluiten. Een voorbeeld van een versnellingsvraag is het centrale dashboard (zie interview met Hans van Alphen). Op www.poraad.nl/ versnellingsvragen staat meer informatie over versnellingsvragen.

• Een doorlopende leerlijn is een compacte weergave van het officiële programma van een vak, geordend in een doorlopende leerlijn van het primair onderwijs naar bovenbouw voortgezet onderwijs. Ze beschrijven het ‘wat’ in het onderwijs, dat wat moet en mag, en geven aan wat de kern is en wat keuzeonderdelen zijn.

• Differentiëren is het inspelen op verschillen tussen leerlingen (op het gebied van tempo, niveau, interesse, begeleidingsbehoefte, plaats en/of tijd).

• Metadateren: leermiddelen voorzien van kenmerken die beschrijven wat het voor leermiddel is en waar het over gaat.


• Variëren: een leraar wil graag aansluiten bij het niveau van de leerlingen. Om goed te kunnen differentiëren, zijn geregeld extra leermiddelen nodig, bovenop de lesmethode die wordt gebruikt. Dat betekent dat de leraar op zoek gaat naar aanvullende leermaterialen en dat hij dit aanbiedt aan één of meerdere van zijn leerlingen: hij gaat variëren.

18 | 19

• Arrangeren gaat een stapje verder dan variëren. De leraar bouwt dan de leerlijn zelf op met leermiddelen. Hij maakt geen gebruik meer van één methode die de meeste leerdoelen al dekt. De leraar start bij de leerdoelen die de leerling moet of wil halen en gaat van daaruit leermiddelen zoeken die er bij passen. Daarvoor is het nodig dat de leraar inzicht heeft in de leerdoelen die door leermiddelen worden gedekt.

“Informatietechnologie moet het onderwijs een stap verder brengen en ruimte bieden om dit waar te maken. Hoe beter we technologie inzetten, hoe meer tijd er is voor waar het in het onderwijs om zou moeten gaan. Zaken zoals zingeving en betekenis, samenwerking en burgerschapsvorming. Wij hebben een speciale ict Taskforce waarin alle Esprit Scholen zijn vertegenwoordigd. De betrokkenen kijken wat nodig is op het gebied van gepersonaliseerd leren en om wat voor ict-ondersteuning dat vraagt. Gepersonaliseerd onderwijs met digitale ondersteuning staat hoog op de agenda. We helpen scholen hun vraag helder en duidelijk in de markt te zetten. Waar mogelijk moeten we dat gebundeld doen, want door volume zijn aanbieders bereid te investeren. De wifi-infrastructuur is op orde op al onze scholen, nu werken we aan professionalisering. Bijvoorbeeld door leraren te helpen hun digitale vaardigheden verder te ontwikkelen. Tegelijkertijd proberen we ‘de macht van aanbieders’ te doorbreken en landelijk marktpartijen te bewegen hun verdienmodel aan te passen. Het gaat immers om de vraag van scholen en niet om het aanbod van marktpartijen. Gepersonaliseerd onderwijs met digitale ondersteuning doet recht aan verschillen tussen kinderen. Daar moeten we ons gezamenlijk hard voor maken.”

Percy Henry | Lid College van Bestuur Esprit Scholen in Amsterdam

Meer weten? www.doorbraakonderwijsenict.nl www.poraad.nl/slimmerlerenmetict www.poraad.nl/versnellingsvragen www.vo-raad.nl www.leerling2020.nl www.kennisnet.nl

Uitgever: Doorbraakproject Onderwijs & ICT | Interviews: Joska Muller Communicatie Productiebegeleiding: Kennisnet | Fotografie: David van Dam: foto Simone Walvisch, Josje Deekens: foto Paul Rosenmöller, Nancy van Ophuizen: foto Koen Steeman Vormgeving: Optima Forma bv, Voorburg | Drukwerk: OBT bv, Den Haag

© 2016 Het beeld uit deze uitgave mag niet zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever openbaar worden gemaakt of verveelvoudigd.

Doorbraakproject Onderwijs & ICT

Recommend Documents