WEST-VLAANDEREN
Door de jaren 1836-1936 heen. R edevoering op 1 O ctober 1 9 3 7 uitgesproken ter gelegenheid der Opening van den gew onen zittijd van den Provincialen R aad van ■ ■ W est-V laanderen ■ ■ door
Heer H. BAELS GOUVERNEUR
DER
PROVINCIE
BRUGGE DRUKKERIJ VERBEKE-LOYS W u lfh a g e s tr a a t, 8 .
1937.
'
WEST-VLAANDEREN
Door de jaren 1836-1936 heen. R edevoering op 1 O ctober 1 9 3 7 uitgesproken ter gelegenheid der Opening van den gew onen zittijd van den Provincialen Raad van ■ ■ W est-V laanderen ■ ■ door
Heer H. BAELS GOUVERNEUR
DER
PROVINCIE
BRU G GE
DRUKKERIJ VERBEKE-LOYS W u lfh agestraat, 8.
M ijnheer d e Voorzitter, M evrouw, Mijne H eeren, V erleden ja a r w as het m e geg u n d , bij het vieren v an de éé n e eeu w oud provinciew et, d e geschiedenis voor te leggen van. onze gouw inrichtingen alsm ede d e grondlijnen welke, in 1936, tot h et opbouw en v an ons provinciaal statu u t g ed ien d h ad d en . N adruk leg g en d op het noodzakelijk b eh o u d d er besturen p er streek, niet alleen om dat dit m et overerving en gebruiken overeenstem de, niet alleen om dat dit een teg e n h a n g e r is van cen traliseeren d e onplooibaarheid, doch vooral w eg en s de ontel b a re m ogelijkheden voor b eter ingrijpen in dichtbeschouw de toestan d en , w ees ik op het v ru c h tb a a r gevolg, in ieder provin cie op zichzelf genom en en niet het m inst in d e onze. Het w as een verklaring, een bevestiging.
En
eenieder,
ietw at op d e hoogte v an uw e w erkzaam heid kon er ongetw ijfeld m ede instem m ing betuigen. Het schijnt m e echter natuurlijk d a t een re la a s v an deze w erk d ad ig h eid, onder al h a a r vorm en hier w orde n e e rg e schreven. G een n ieu w ig h ed en zijn het voor U die het jaarlijksch v erslag en d e beg ro o tin g naziet. M aar w el treffend zal het slaan op d en b u iten staan d e r, m in b ek en d m et d e stille doch onophou d en d e en veelom vattende arb eid sk rac h t v an het provinciale w erktuig. En ook voor U, M evrouw, Mijne H eeren, zal het over schouw en v an overvloedige b e n a a rstig in g door uw voo rg an g ers en U zelven, U d en ernst v an uw e zending doen gevoelen en m eteen d e fierheid d a t veel, oneindig veel ten gunste v a n u w
6
—
—
volk, uw g em een sch ap , uw kleine v ad erlan d , kan uitgew erkt w orden. De Provincie is ee n levend organism e d a t roert en bew eegt, d a t verkwikt en bezielt, m et scheppingskracht en heelverm ogen. Een levend organism e d a t zich a a n p a s t a a n d en d ag , d ra ait en w entelt n a a r d en verschillenden a a rd
d er
veranderlijke
tijden, n a a r v erbetering en vollediging streeft ingevolge de ontw ikkeling d er im m er ev o lu eeren d e m enschheid, Ais ik d e redevoering lees v an d en eersten G ouverneur v a n W est-V laanderen, in Juli 1837 uitgesproken en d e g egevens erv an vergelijk m et d ieg en e w elke bin n en enkele stonden a a n U o v erg em aak t w orden, d a n zijn er tw ee vaststellingen te m erken : het verruim en v an onze h e d e n d a a g sc h e bem oeienissen en h et verhoogen d er cijfers in g elijk aard ig e posten. Niet d a t ik m isprijzend op d e b etra ch tin g en v a n de eerste ja re n v an 's lands onafhankelijkheid wil neerzien, w a n t bij d en a a n v a n g w a s alles te bew erk en en iets b eg in n en te doen is ev e n moeilijk ais voort of b eter doen. M aar opvallend is hoe het stoffelijk en m aatschappelijk en verstandelijk leven zich op geschroefd heeft n a a r h ooger eischen. En hoe nieuw e v ra a g stukken zijn opgerezen en hoe het b e sta a n v an d en enkeling en v an de g em ee n sch ap zich ontw ikkeld heeft en ook inge wikkeld. O nverm ijdelijk
zullen
in
de
nak o m en d e
opsom m ingen
en k ele pu n ten verschijnen w elke niet of min in provinciale b e v o e g d h eid vallen, doch veeleer in deze v an het cen traal b estuur. Zij stellen toch een b ee ld voor v an zekere provinciale a a n g e le g e n h e d e n en w a ré n d aarom , n a a r ons oordeel, niet uit te schakelen.
BEVOLKING. GEMEENTEN IN DE PROVINCIE. BEVOLKING : Het bevolkingscijfer in onze gouw b e d ro e g op 1 Januari 1836 : 621.816. O p 31 D ecem ber 1936 telt W est-V laanderen 954.463 inw oners. H iern a d e ta b e l v a n d e volkstellingen op d e a a n g e d u id e d atu m s : 1 Jan u ari 1836
621.816
15 O ctober 1846
643.004
31 D ecem ber 1856
624.912
31 D ecem ber 1866
642.217
31 D ecem ber 1876
684.468
31 D ecem ber 1880
691.764
31 D ecem ber 1890
738.442
31 D ecem ber 1900 :
805.236
31 D ecem ber 1910
874.135
31 D ecem ber 1920
803.687
31 D ecem ber 1930
901.588
31 D ecem ber 1935
946.862
WIJZIGING AAN GEMEENTEGRENZEN. — In onze Provin cie w a re n er, in 1837, 15 sted en e n 233 gem eenten. Zeven n ie u w e g em een ten w e rd en sed ert voornoem d ja a rta l opgericht, nl. ach tereen v o lg en s Ploegsteert, Schuiferskapelle, Poelkapelle, D e P anne, H ertsberge, V eldegem
en Houthulst. A nderzijds
w e rd e n d e g em een ten M ariakerke en St. Pieters op d en Dijk ingelijfd respectievelijk bij O ostende en Brugge, zoodat d e pro v incie n u 253 gem een ten om vat.
PROVINCIALE VERKIEZINGEN. GELDMIDDELEN. a) VERKIEZINGEN VAN DE PROVINCIALE RADEN 1836-1936. Om het kiesstelsel n a te g a a n k an deze ee u w in drie p erio d en v erd eeld w orden : 1°) De p erio d e v a n het censiiair kiesrecht, dwz. d a t m en om te m o g en kiezen een cijns v a n een zeker b e d ra g a a n h et rijk m oest b e ta le n (zie d e kiesw et v an 3-8-1831). Deze kiescijns w e rd h erh aald elijk verlaag d , nl. in 1848 tot 42,36 fr. w a a rd o o r h et a a n ta l kiezers voor onze provincie b ijn a v erd u b b eld e, later no g m et d e helft verm inderd in 1871. De w et v a n 30-3-1870 h a d d en kiescijns v e rla a g d voor d e d ra g e rs v a n een diplom a v an het m id d elb aar onderw ijs. Hier m ee is ee n o v erg an g sp erio d e b egonnen, w a a rin n u n a a st d e n cijns ook d e b ek w aam h eid in ach t genom en w ordt. In d e rd a a d door d e w et v an 24-8-1883 w o rd en een groot a a n ta l c a te g o rieë n v a n p erso n en tot het kiesrecht voor d e provincie en d e g em een te to eg elaten w eg en s h u n bekw aam h eid ; zij w orden ca p acitaire n g eh e eten in tegenstelling m et d e censitaire kiezers en zijn o n tslag en v a n alle v o o rw a ard e n betreffende het b e ta le n v a n d e n cijns. 2°) Het censitaire kiesrecht w erd echter voor d e w e tg e v en d e verkiezingen volledig afgeschaft ingevolge d e g rond w etsw ijziging v a n 1893. In d e p la a ts w ordt het m eervoudig kiesrecht ingevoerd. Bij g ev o e g d e stem m en w orden to egekend a a n bezitters en cap acitairen . Het stem recht w ordt ev en een s verplichtend. Deze hervorm ing w erd door d e w et v an 29 Juni 1894 uit g eb reid tot d e provinciale verkiezingen a a n g e z ie n d e
—
9
—
p rovinciale ra d e n v o o rtaa n verkozen zullen w orden door d e b u rg ers, in g eschreven ais kiezers voor d en S enaat. 3°) De w et v an 9 Mei 1919 wijzigt nog eens ten g ronde d e v o o rw a ard e n voor het kiesrecht door het invoeren
v an het
alg em e en enkelvoudig kiesrecht, ingevolge d e w et v an 18 O cto b e r 1921 to eg ep a st op het provinciaal electoraat. Het a a n ta l led en v an d en P rovincialen R aad b ed ro eg , in 1836, 64 en is n ae en v o lg en s v erm eerderd g ew orden tot 68 (wet 29 F eb ru ari 1860) tot 69 (wet v an 27 Mei 1872) tot 71 (wet v a n 13 Mei 1878) tot 76 (wet v an 9 Mei 1882), tot 80 (w et v a n 19 O ctober 1921). De Provinciale R aad b esto n d uit tw ee helften, om de tw ee ja a r te vernieuw en. Er dient echter a a n g e stip t d a t er, g e d u re n d e d en oorlog, g een verkiezingen g eh o u d e n w e rd en voor d e pro vincieraden. De m a n d a te n v an d e eerste reeks, die in
1916
m oesten vervallen, w e rd en v erlengd door d e w et v a n 1919 en d e overleden en ontslagnem ende leden w erd en niei v erv an g en . De p ro v in cieraad heeft, g e d u ren d e d en oorlog, enkel v erg ad erd om b eslissingen te nem en nopens d e oorlogsbelasting door d e b ezetten d e overheid ten laste v a n d e bevolking gelegd, om d e rek en in g en v an d e provinciale fondsen g o ed te keuren en om h et p ro v in ciaal b u d g e t te stem m en. G ed u ren d e d e oorlogsjaren, w a s het grootste deel d er pro vincie bezet, zoodat er g ee n sp ra a k m eer kon zijn v an d e voort zetting v an het provinciaal leven; alleen tw ee arro n d isse m enten konden v erd er functionneeren, nl. die v an V eurne en leper. De onbezette gem een ten w e rd en afg escheiden van d en zetel v an d e B estendige D eputatie en hingen af v an het Provinciaal Bestuur, eerst gev estig d te V eurne, v an 1915 af te De P anne, en op 15 N ovem ber 1918 teru g n a a r B rugge over geb rach t.
—
10
—
b) PROVINCIALE REKENPLICHTIGHEID. H et is w el belangrijk enkele cijfers uit d e provinciale b eg ro o tin g e n in vergelijking te stellen. De b eg ro o tin g voor 1836 b ed ro eg 440.316 fr. 39. Deze voor 1936 : fr. 40.561.206, w a t dus n a g e n o e g terugkom t o p ee n v ertien d u b b elin g v an uitgaven. H ad d e Provincie, bij h a a r o n tstaan in d e Belgische W et g ev in g , g een schuld, d a n beloopt deze op 31 D ecem ber 1936 fr. 12.202.246.— De m eeste bekom m ering v a n d en R aad, d u s d e m eeste u itg av en , g a a t ja re n la n g om zeggens uitsluitend n a a r het v erk eer : w erken a a n rivieren, v a a rte n en b an e n , later b u u rt sp o o rw eg en . T engevolge v an d e sociale stroom ingen g a a t d e b e la n g stelling enkele jare n vóór d en oorlog reeds, b en ev en s de open b a r e w erken, n a a r landbouw , w e ld ad ig h eid en sociale voorzorg. H ierna enkele b e p a a ld e cijfers, w a a ru it ook d e b erekening k a n o p g em aa k t w orden v a n d e ontvangsten en d e verscheidene g eïn d e b elastin g en , w elke het leven v an d e Provincie m oeten m ogelijk m aken. RETROSPECTIEF OVERZICHT VAN DEN TOESTAND DER PROVINCIALE COMPTABILITEIT 1836-1936. 1. De b eg ro o tin g voor het ja a r 1836 beliep ir. 440.316,39 De inkomsten w a ren b e ra a m d ais volgt : overschot v an v o o rg a a n d e dien stjaren
fr. 163.876.62
6 opcentim es op d e gro n d b elastin g en de personeele b elastin g
fr. 204.416,06
O p b ren g st v an rechten op b a rre e le n op w egen, sluizen en b ru g g e n
fr.
76.848,27
A ndere op b ren g sten
fr.
18.935,83
—
11
—
In uitgaven w a ren d e grootste posten voor zien voor w erken a a n havens, rivieren, v a a rte n en provinciale b an e n , te zam en : fr. 338.860,— De provinciale opcentim es w a re n g esc h at : 1 opc. op d e g ro n d b elastin g : fr. 23.444 )
34.050,—
1 opc. op d e person, belast. : fr. 10.606 ; De provincie h a d g ee n schuld. 2.
Ten ja re 1870 verd w en en d e barreelrechten. De b eg ro o tin g voor dit ja a r b e lie p fr. 1.720.304,33 Ais v o o rn aam ste b ronnen v a n inkomsten w o rd en aa n g e stip t : O verschot v an v o o rg a a n d e dienstjaren
fr.
46.599,57
Provinciale opcen.tim es : 17 V2 °P d e gron d b elastin g 15
op d e person, b elastin g fr. 577.220,93 82.000,—
T aksen op ho n d en en p a a rd e n
fr.
A ndere o p b ren g sten O p b ren g sten v an leeningen
fr. 121.858,50 fr. 775.000,00
Provinciaal landbouw fonds
fr. 117.625,—
De m eest m erk b are posten in uitgaven w a ren : 1) de kredieten voor het uitvoeren v an w erken a a n w e g en en vaarten ,
fr. 269.000,—
2) b u iten g ew o n e w erken (in d e b eg ro o ting niet gedetailleerd) uit te voeren m et de o p brengst d er leening v an
fr. 775.000
Een provinciaal opcentiem w as geschat : 1) op d e gron d b elastin g fr. 22.777,-—■ 2) op d e person.-belast.
fr. 11.907,—
34.684,—
—
12
—
N.B. Er is dus b ijn a g een verschil tusschen de w a a rd e v an d e opoentim es in 1836 en deze in 1870 : De provinciale schuld beliep in 1870 3.
fr. 1,056.881
De b eg ro o tin g voor 1913» het ja a r vóór d en oorlog, b eliep n a sch rap p in g v an tw ee posten voor orde
fr. 3.041.969,87
Bijzonderste b ro n n en v an inkomsten : O verschot v an v o o rg a an d e dien stjaren
fr.
19.070,54
Provinciale opcentim es : 16 op d e g rondbelasting 27 op d e p erso n eele b elastin g 12 op het p atentrecht
[ fr. !*
1.144.661,30
Prov. taksen op d e rijw ielen fr. 400.000 h o n d en en p a a rd e n fr. 199.000 drank- en
tabakslijterijen
fr. 1.046.700,—
fr. 284.000
a n d e re voorw erpen fr. 163.700 A ndere inkom sten
fr. 2.582.608,57
Uitgaven : Voor o p en b a re w erken w a ren kredieten uitgetrokken voor
fr. 896.613,—
b u u rtsp o o rw eg en
fr. 478.059,—
o p e n b a a r onderw ijs
356.100,—
lan d b o u w
228.820,—-
W eld ad ig h eid en sociale voorzorg
457,500,—
In 1913 b ra c h t 1 prov. opcentiem op : op
g ro n d b elastin g
fr. 30.728 \
op person, belastin g
fr. 21.630 (
op p atentrecht
fr. 5.750
)
De provinciale schuld b eliep fr. 3.424.881,—
fr. 58.108,—
—
4.
13
—
Het to taal v an d e provinciale beg ro o tin g voor 1936 w as
fr. 40.561.206
Inkomsten : G e raam d boni op 1 Januari 1936
fr.
A an d eelen in d e rijksbelastingen
4.225.287,47 8.115.680,—
40 opcentim es o p d e rijksaandeelb elastin g en
16.880.000,—
Provinciale b elastin g en op h o n d en en p a a rd e n
fr. 2.070.000
tab ak - en drankslijterijen
1.030.000 )
rijw ielen
fr.8.923.000,-
5.250.000
a n d e re voorw erpen
573.000
a n d e re bro n n en v an inkom sten
fr.
1.709.330,—
fr.
7.771.500,—
Uitgaven : voor o p e n b a re w erken voor b u u rtsp o o rw eg en
1.950.000,—
voor o p e n b a a r onderw ijs
5.648.183,80
voor lan d b o u w
860.600,05
voor w eld a d ig h e id en sociale voorzorg
25.732.104,—
In 1936 w as 1 prov. opcentiem gesc h at ais volgt : g ro n d b elastin g
fr. 274.000
b ed rijfsbelasting b elastin g
op
144.000
inkom sten
^
fr. 422.000,-
v an a a n g e w e n d e kapi talen
4.000
De provinciale schuld op 31 D ecem ber 1936 b eliep
fr. 12.202.246,—
VOLKSGEZONDHEID. WATER- EN RIOOLBEDEELINGEN. MUTUALITEITEN. WERKLOOSHEID. GOEDKOOPE WONINGEN.
A. — OPENBARE GEZONDHEID. In d e voorbije eeu w w erd onze provincie om zoo te zeggen jaarlijks g eteisterd door vreeselijke epidem ieën, w eg en s het gem is a a n d e allernoodzakelijkste voorzorgsm aatregelen en voorb eh o ed m iddelen m eestal tot een groot g ed eelte of het g eh eele g ro n d g e b ie d uitgebreid. Er w a re n d a n ook duizenden slachtoffers. Bijna g een enkele n a a m v an besm ettelijke ziekte ontbreekt : dikwijls heerschten cholera, typhus en pokziekte, periodisch kw am en d e m azelen, kinkhoest, roode koorts en kroep in epidem ischen vorm voor. O m d at deze epidem ische ziekten in het bizonder telkens een groot a a n ta l j eu g d ig e slachtoffers m aakten, heeft het kindersterfte-cijfer, d e bevolkingsstatistiek v a n onze provincie steeds ong u n stig beinvloed. De re g eerin g zelf achtte zich g ed w o n g en tusschen te kom en en schreef d e vo o rb eh o ed en d e m a atreg elen en d e verw eer m iddelen voor om d e besm ettelijke ziekten op te sporen, te b estrijd en en zooveel m ogelijk plaatselijk te beperken. Dank a a n d e rijks- en provinciale to elag en w erden d e g em een ten a a n g e z e t tot het uitvoeren v an gezondheidsw erken, tot het oprichten v an hospitalen, v an lokale en vliegende ontsm ettingdiensten, tot het
—
15
—
verrichten v an bacteriologische ontledingen, tot het h o u d en v a n ra a d p le g in g e n voor m oeders en zuigelingen. De Provinciale
G en eeskundige Com missie, tot in
1880
d a a rin geh o lp en door d e gew estelijke en plaatselijke g en e esk u n d ig e com m issies, controleerde deze u itg eb reid e w erking en hield zelf toezicht, vooral in d e arbeidsw ijken. De
pokziekte
in
het
bizonder
w erd
zóó
stelselm atig
b estre d en door d e koepokinenting, kosteloos g e d a a n d a n k zij d e rijkstoelagen en door d e g em een ten en d e provincie g eco n troleerd, d a t n a ee n h alve eeu w v an deze epidem ie alleen nog d e h erinnering g eb lev en is. H elaas ! ee n a n d e re k w aal zou h a a r p laats in d e rij innem en. In d e rd aa d , voor het eerst op het einde d er vorige eeu w w ordt er in d e v erslag en v an de g en eesk u n d ig e com m issie g e w a a g d v an d e longtering ais volkskw aal. De Provinciale O verheid is opgeschrikt en in 1900 geeft d e P ro v in cieraad opd rach t a a n
zijn b u re el om een
com m issie
b ijeen te roepen, b elast m et h et onderzoek betreffende d e oprichting v an e e n provinciaal sanatorium voor teringlijders. In 1901 w ordt ee n eerste to elag e voor d en strijd teg en d e long tering op d e provinciale beg ro o tin g uitgetrokken. De longtering zou d e gevaarlijkste geesel voor onze p ro vincie w o rd en o m dat zij w eg en s het vochtige klim aat hier het m eest w oekerde, zoodat reed s vóór d en oorlog het sterftecijfer voor tu b ercu lo se in W est-V laanderen 16 à 18 op 10.000 bed ro eg , terw ijl het gem iddelde sterftecijfer voor deze ziekte over geh eel België d e 16 nooit overtrof. Doch d e oorlogsellende in het bezette, zoow el ais in het onbezette en bizonderlijk in het verw oeste g ed eelte d er pro vincie heeft het g eh eele v ra ag stu k d er o p e n b a re gezondheid n og sch erp er gesteld. R eeds o n d er den oorlog w erd en door d e b ezetten d e over h eid d e d rin g endste m aatreg elen getroffen, terw ijl in het onbe-
— IS — zette g ed e elte d e gevallen v an besm ettelijke ziekten, in gem een o v erleg m et d en m ilitairen g en eesk u n d ig en dienst, opgezocht e n b e stre d e n w erden. N a d en oorlog echter zou d e o p e n b a re gezondheid ee n der bizo n d erste en d er eerste zorgen v an d e provinciale overheid w orden. In d e v erw oeste gew esten w ordt d e g en eesk u n d ig e dienst heringericht, d an k zij d e ruim e financieele tusschenkom st v an h et A m erikaansch Roode Kruis. De uitgew eken g en e esh ee ren en v ro ed v ro u w en w orden aa n g em o ed ig d om zich in deze streken te vestigen. M et sp o ed w o rd en
d isp en saria,
gen eesk u n d ig e
d iensten, enz. tot stan d gebracht. Doch e r m oest onm iddellijk en
k ra ch td ad ig
in g eg rep en
w o rd en teg en d e reu sach tig e uitbreiding v a n d e longtering, ten g ev o lg e v an de ondervoeding in d e oorlogsjaren en d e slechte w o n in g sto estan d en onder e n n a d en oorlog. A ldus heeft d e Provinciale R aad in 1922, in g a a n d e op het v e rsla g v a n d e door hem a a n g e ste ld e gezondheidscom m issie, b eslo ten d e oprichting v an tw ee san a to ria , één voor vrouw en e n é é n voor m annen, te b egunstigen. D ank zij die stoffelijke e n m oreele hulp, heeft d e V ereen ig in g zonder w instgevend doei « S anatorium Elisabeth » in 1925 een sanatorium
voor teringlijdsters te Sijsele kunnen
oprichten. A nderzijds h a d het Rijk reed s in 1920 het krijgshospitaal St. Id esb ald , te Houtem (Veurne) gedeeltelijk ais dispensarium en san ato riu m ingericht, in het bizonder voor behoeftige tering lijders. In 1926 n am d e p a s gestichte V ereeniging zonder w inst g ev e n d doei « S anatorium St. Id esb ald » dit san ato riu m over en b ra c h t het in 1930 onder in het kasteel « De Lovie » te Poperinge. De Provincie heeft h a a r tusschenkom st niet b ep e rk t tot een to e la g e in d e verplegingskosten, doch ze heeft zich ook al die ja re n in g e sp a n n e n om d e oprichting v a n d e sa n a to ria te steu n en
—
17
—
e n te b esp o e d ig e n ten einde ald u s d en d am op te w erp en tegen d e u itb reid in g v an d e longtering, die in d e eerste naoorlogsche ja re n het k arak ter v a n ee n ernstige b ed reig in g h a d vertoond. Hier dient hulde g e b rach t a a n d en Provincialen R aad in de eerste p laats, a a n de B estendige D eputatie, a a n d e g em een te b estu ren , doch ook a a n d e particulieren, die zich belangloos g ew ijd h e b b e n a a n d e longterm gbestrijding bizonderlijk in d en schoot v an d e tw ee v ereenigingen « S anatorium Elisabeth » en « S anatorium St. Id esb ald ». De taak , die d e Provincie op zich genom en heeft m et het o o g op d e gezondm aking v an h a a r gron d g eb ied , bep erk t zich ech ter niet tot dit alles ; tevens m oesten grootscheepsche m a a tre g elen in o v erw eging genom en w orden om d e ergste vijanden v a n d e volksgezondheid te bestrijden en nam elijk a a n onze bev o lk in g ee n gezonde w oning en d rin k b aa r w a te r
te ver
schaffen en om d e dicht bevolkte ce n tra te voorzien v a n rioleeringen. H ierm ede v erlaten w e het g ebied, w a a r uitsluitend de volksgezondheid b e h a n d e ld w ordt, om te kom en op een a n d e r p lan , d a t d er o p e n b a re w erken. B. — WATER- EN RIOOLBEDEELINGEN. In 1905 v erk la ard e d e h. B aron d e Béthune, toenm alige G o u v ern eu r v an d e Provincie dat, in d e verloopen jaren, b e la n g rijke w erken uitgevoerd w e rd en voor het a a n le g g e n v an riolen in d e sted en en d e b eb o u w d e g ed eelten v an gem een ten en dat, in d e toekom st, belan g rijk e som m en zouden m oeten uitgegeven w ord en om d e sted en en d e b a d p la a tse n v an w a te rb ed eelin g en te voorzien. a ) RIOOLBEDEELINGEN. Er is g een statistiek kunnen gev o n d en w orden over den to esta n d v an d e rioolbedeelingen in W est-V laanderen in 1890.
—
18
—
Doch uit b o v e n sta a n d e verklaring m a g afgeleid w orden d a t a lsd a n ee n reed s aanzienlijk g etal lokaliteiten v an riolen voor zien w aren. In d e laa tste 25 jare n zijn vele w erken voor het a a n le g g e n v an riolen uitgevoerd gew eest, zoodat er thans in d e Provincie, m eer d a n 60 sted en en gem eenten zijn die over e e n volledig of gedeeltelijk rioolstelsel beschikken. V erschillende v an d e b ed o e ld e lokaliteiten bezitten daarbij sp eciale installaties voor d e zuivering v a n het afvalw ater. Er m oet erkend w orden d a t niet al d e rioolstelsels a a n d e m o d ern e hygienische eischen voldoen. Dit komt hieruit voort d a t d e riolen, in d e m eeste plaatsen , m a a r bij stukken a a n g e le g d w erden. Doch het is ee n v e rh eu g en d feit d a t d e riolen d ie in d e laatste ja re n a a n g e le g d w erden, m odern o p g ev a t zijn en in alle opzichten voldoening geven. Er m oet ook bij gevoegd, w o rd en d a t n o g dagelijks ontw erpen v a n rioleeringsw erken in g ed ien d w orden, zoodat m en m ag hopen d a t d e kw estie v an de rioolbedeelingen in W est-V laanderen, al m eer e n meer' h a a r b e s la g zal krijgen. H et v ra ag stu k v a n d e riool- en w a te rb ed e elin g en m aakt het voorw erp uit v an d e studie e e n er bijzondere in O c to b e r 1934, door d en G ouverneur, ingestelde provinciale commissie..
b) WATERBEDEELINGEN. In tegenstelling m et d e rioolbedeelingen, zijn d e w aterlei d in g en in d e Provincie m odern ingericht. Dit komt hieruit voort, d a t d e w aterleidingsw erken m eestal in d e laatste ja re n u itg e vo erd w e rd en en d a t d e ondernem ingen sloegen op g an sch e lokaliteiten of groote g ed eelten e r van. M eer d a n 20 sted en en gem een ten bezitten een w a terb ed eelin g die ee n to taal b ed ien e n v an over d e 275.000 inw oners. In dit to taal zijn d e personen niet b e g re p e n die, g ed u ren d e'
—
19
—
de zo m erm aanden, lan g s d e Kust, v an d e w ate rb ed e elin g en geb ru ik m aken. B elangrijke ontw erpen v an w a te rb ed e elin g en liggen thans ter studie n.l. dit voor d en toevoer v an w a te r n a a r h et Zuiden v an d e Provincie, h etg ee n zal to elaten d e inw oners v an d e nijv erh eid scen tra uit deze streek v an d e Provincie m et w a te r te voorzien (Izegem, R oeselare, W evelgem , enz.). Het w a te r d a t in W est-V laanderen gebruikt wordt, komt voort : gedeeltelijk uit d e valleien v an d e Bocq e n a n d e re riviertjes v an d e M aas. Het w ordt geleverd door de Tusschengem eentelijke M aatschappij d er V laan d eren voor W aterb ed eeling, die het zelf ontvangt v an d e C om pagnie Intercom m unale Bruxelloise d es Eaux. B rugge, O ostende, B lankenberge, M iddelkerke w o rd en n.l. v an dit w ater voorzien. De g em een ten uit d e streek v an V eurne-A m bacht zooals A dinkerke, Koksijde, De P anne, O ostduinkerke, V eurne, Nieuwpoort, lev eren a a n d e inw oners w a te r d a t getrokken w ordt uit d e du in en v an C ab o u r door de Intercom m unale W aterleidingsm aatsch ap p ij v a n V eurne-A m bacht. Knokke, Heist, W estende, M oeskroen bezigen w a te r d a t ter p la a ts uitgepom pt wordt. Het w a te r voor de stad lep er komt uit d e vijvers v a n Dikkeb u sch en Zillebeke. Kortrijk on tvangt w a te r d a t gew onnen w ordt te St-Léger. Voor d e v erd ere voorziening in w a te r v an het Zuiden v an d e Provincie zal w a te r geb ezig d w orden d a t zal getrokken zijn uit d e steen g ro ev e v a n C rèvecceur en uit d e bro n n en v an Jollain-M erlin (om geving v an Doornijk). De Provincie is niet onverschillig geb lev en a a n d e uitvoe ring v an d e w a te r — en rioolbedeelingsw erken en is steeds in ruim e m ate n.l. voor 1/6 (in 1931 verm inderd tot 1/8) in d e uitvoeringskosten tusschen gekom en. T otaal d er som m en door d e Provincie, v an 1903 tot 1935-
—
20
—
ais to elag e n voor w a te r — en rioolbedeelingsw erken verleend : fr. 5.404.255,99.
C. — MUTUALITEITEN. De onderlinge b ijsta n d teg en ziekte heeft tot op hed en in d e provincie W est-V laanderen ee n zeer groote uitbreiding genom en. 190 ziektegilden, a a n g eslo ten bij 11 herverzekeringskassen, tellen th an s 376.972 verzekerden op een bevolking v an 954.463 inw oners. Het o n tstaan v an d e m utualiteitsvereenigingen d ag teek en t v a n vóór v erscheidene eeuw en. In d ien tijd v an corporatism e b ez aten alle bloeiende gilden h u n n e eigen verzekeringen tegen ziekte.
Deze k assen
verd w en en m eestal m et d e
F ransche
O m w enteling. Rond het ja a r 1847 kw am en enkele n ieu w e p riv ate instel lingen v an verzekering teg en ziekte tot stand. Door d e w et v an 3 April 1851 w erd en verschillende voordeelen a a n deze inrichlin g e n to eg esta an . De stren g e v o o rw a ard e n en het strenge 'toezicht w a ren echter e e n beletsel tot v erd ere uitbreiding. De o rg an ism en w a ren niet g en e ig d om h u n n e rekeningen, voor go ed keuring, a a n d e o p e n b a re b estu re n in te zenden. In 1886 besto n d en er in W est-V laanderen ee n veertigtal inrichtingen, w a a rv a n er slechts enkele wettelijk erkend w aren. De w et v a n 23 Juni 1894 schafte d e vo o rn aam ste hinder p alen d er w et v an 1851 af. Dit h a d voor gevolg d a t niet alleen d e re ed s b e sta a n d e , m a a r tai v an n ieu w e m aatsc h ap p ije n om d e w ettelijke erkenning vroegen. De w erking b re id d e zich al m eer en m eer uit en bij d en dienst v an vergoeding voor d e verlette w e rk d a g e n voeg d en zich ach tereen v o lg en s d e dienst v a n v erg o ed in g in g ev a l v an -.overlijden, d e herverzekering, d e m édicale — e n p h arm a ceu -
—
21
—
tische dienst voor al d e leden v an het huisgezin, d e verpleging d er teringlijders in san ato ria, de operatiedienst, d e geboorteprem iën, d e dienst v a n d e verpleegsters-bezoeksters en d e m oederschapskas. G ezien d e kleinere m aatsc h ap p ije n al deze diensten niet konden inrichten, g ro ep eerd en zij zich in verbonden. In W estV laan d eren zijn er op dit oogenblik 11 verbonden, die door hun u itg eb reid le d e n a a n ta l een w erkelijke m acht vorm en. De Provincie heeft zich a a n die verschillende evoluties w eten a a n te p assen. S am en m et d e uitbreiding door d e m u tu a liteiten genom en stijgen d e uitgekeerde hulpgelden op v e rb a zende wijze. V an 1894 tot 1914 schonk d e Provincie a a n d e m utualiteitsv ereen ig in g en die hun rekeningen bij het P rovinciaal Bestuur in d ien d en een tegem oetkom ing v an 50 fr. Van de 6.000 tot 8.000 fr. die toen
aan
die verscheiden e to elag en w erden
b esteed , belo o pen d e hulpgelden th an s on g ev eer 2.000.000 fr. Ten einde d e m utualiteiten in hun strijd teg en de tering a a n te m o edigen heeft d e Provincie, v an a f 1926, in h a re b eg ro o ting, ee n to elag e ingeschreven om te voorzien in d e o n d er houdskosten v an m utualisten-teringlijders. In d e b eg ro o tin g v an 1926, w erd hiervoor een b e d ra g v an 25.000 fr. voorzien, terwijl er op d e beg ro o tin g v an 1936 een som v an 125.000 fr. tot ditzelfde doei, uitgetrokken w erd.
D. — WERKLOOSHEID. Het eerste P rovinciaal reglem ent betreffende de w erkloos heid d ag tee k en t v an 21 Juli 1921. Het voorzag to elag en voor d e w erkloozenfondsen, voor d e bestuurskosten d er werkloozenfondsen en voor d e w erkloozenkassen. Tot einde 1923 consta teerd e m en in d e verzekering teg en d e w erkloosheid g een m el d e n sw a a rd ig e veranderingen. Om in dien to estan d te voorzien
—
w erd
22
—
een provinciale com m issie ingesteld, b elast m et het
op m aken v an een nieuw provinciaal reglem ent. In W est-V laan d eren b esto n d en er toen 12 w erkloozeniondsen. In 1925 w erd een som v an 416.125,15 fr. verleend ais toelage a a n d e verschillende organism en tegen d e w erkloosheid. De p rovinciale com m issie hield ditzelfde ja a r tw ee bijeenkom sten m et ais d ag o rd e : C om pensatiekassen voor d e w erklieden, g e b e zigd bij d e o p e n b a re w erken voor rekening v an de Provincie uitgevoerd. Voor het ja a r
1930 b eliep en
de
provinciale
toelagen
2.018.528,71 fr. De w erkloosheid n am derw ijze toe d a t het a a n ta l verze kerden, d a t in 1925 nog 69.078 b ed ro eg , in 1932 reeds 123.351 beliep. S am en m et deze stijging d er w erkloosheid groeide ook d e last d er Provincie steeds aan. De u itg av en v an 1931 w erd en op 6.600.000 fr. geraam d. Sedert 1932 heeft d e S ta at d en geldelijken steu n op zich genom en en hoeft de Provincie b en ev en s zijn a a n d e e l in het crisisfonds (4.800.000 fr.) alleen nog tusschen te kom en in de b estu u rsk osten d er w erkloozenkassen. Die h u lpgelden b eliep en voor 1936 : 180.247,50 fr.
E. HET WERK DER GOEDKOOPE WONINGEN. Vóór 1889 beperkte, in W est-V laanderen, het w erk der w erk m answ oningen zich tot d e geldelijke tusschenkom st van ee n ig e n ijveraars, zekere onderstandscom m issies
en
enkele
b o u w m aa tsc h ap p ijen w elke rond 1860 tot stan d w a re n geko men. G een werkelijk doelm atige m a atreg el w as er door d e op en b a re b estu re n genom en g ew eest ten einde a a n d en w erkenden stan d het aa n w erv e n e e n er w oning te vergem akkelijken. Het is de w et v an 9 A ugustus 1889 die in d e Provincie a a n
—
23
—
h e t w erk v a n d e volkshuisvesting zijn zw ier en zijn volle ont plooiing heeft bezorgd. Deze w et : a) v erleent b elangrijke
fiskale verm inderingen a a n
de
m aatsc h ap p ije n en d e w erklieden die w oningen koopen of b o u w e n en d a a rto e k ap italen ontleenen. b) richt bescherm ingscom ité's in, b elast m et het b ev o rd eren v a n d en b o u w v an gezonde w oningen en dezer verhuring of verkoop a a n d e w erklieden. e) la a t d e A lgem eene S p a a r — en Lijfrentkas toe een g ed eelte h arer b esch ik b are fondsen a a n te w en d en tot het afsluiten v an leen in g en b estem d voor het b o u w en of koopen v a n w erk m answ oningen en tot verrichtingen v an levensverze k eringen over te g a a n w a a rd o o r d e teru g b e talin g v a n d e ald u s vo o rg esch o ten som m en g e g a ra n d e e rd wordt. In d e praktijk w orden d e k ap italen niet rechtstreeks ter beschikking v an d en ontleener g esteld m a a r ze w orden voor geschoten a a n a a n g e n o m e n kred ietm aatsch ap p ijen die ald u s ais tu ssch en p ersonen optreden. V an 1889 tot 1914 a a n v a a rd d e d e A lgem eene S p aar- en Lijfrentkas 19 kred ietm aatsch ap p ijen in d e Provincie, d e e d voor sch o tten ten b e d ra g e v a n o n g ev eer 12 m illioen frank, hetg een a a n o n g ev eer 7.000 w erklieden toeliet hun huis te koopen. G e d u ren d e d en oorlog d e e d zij g een enkel voorschot. O p 31 D ecem ber 1925 h a d d e n in d e Provincie 22 a a n g e n o m en k red ietm aatsch ap p ijen on g ev eer 42 m illioen voorgeschoten a a n o n g ev eer 12.000 w erklieden die ald u s e ig e n a a r w aren g ew o rd en h u nner w oning. De w et v an 1889 vertoonde echter eene leem te. Zij bevoord ee lig d e d en uitgelezenen w erkm an w a a rv a n het hooge w eek loon toeliet het g elee n d e k ap itaa l p er m aandelijksche stortin g e n teru g te betalen . Zij v erw aarlo o sd e d en doorsnêe-w erkm an
1
—
24
—
■xnet het k arig e loon, d en w erkm an a a n het hoofd e e n er kroost rijke familie,, d en w erkm an b ew o n er e e n er krot. O p 6 Juli 1913 legde d e R egeering a a n d en Koning een b esluit voor w a ard o o r ee n e C om m issie w erd ingesteld b elast m et de stu die v an d e hervorm ingen w elke zich in zake goedkoope w o ningen opdrongen. O p 11 Januari 1913 dien d e deze Commissie, m et h a a r verslag, ee n ontw erp v an w et in alsm ed e een ontw erp v an stan d re g elen betreffende ee n e N ationale M aatschappij voor G oedkoope W oningen en W oonvertrekken. Kam er en S en aa t k eu rd en in 1914 deze ontw erpen g o e d m a a r d e oorlog b elette er d e verw ezenlijking van. N a d en w ap en stilstan d w erd d e kw estie teru g op het tapijt geb rach t. De w et v an 11 O ctober 1919 richtte d e N ationale M aatschappij voor goedkoope w o ningen en w oonvertrekken in w a a rv a n d e w erking g ereg eld w erd door K.B. v an 23 April 1920. De Provincie is voor 1/5 tusschengekom en in d e k ap itaa ls vorm ing v an al d e plaatselijke bo u w o rg an ism es die
door
b e d o e ld e N ationale M aatschappij sinds h a a r o n tstaan zijn in leven g eroepen. Voor het oogenblik b e d ra g e n d e inschrijvingen d er Provincie 2.870.000 fr. w a a ro p 574.000 fr. gestort w erd. In het gebeurlijk tekort dezer plaatselijke b o u w m aa tsc h ap p ijen komt d e Provincie voor 3/5 tusschen. Het v ra ag stu k d er goedkoope w oningen stelde zich echter n a d en oorlog h eelem aal an d e rs d a n er vóór. M en b ev o n d zich voor een enorm tekort a a n w o o n g eleg en h ed en voortkom ende v a n d e 4 1/2 ja a r lan g e oorlogsverw oestingen e n e e n volledig stilliggen, g e d u re n d e hetzelfde tijdperk, v a n d e g an sch e b o u w nijverheid. Het verh u ren v a n d e door tusschenkom st d er N atio n ale M aatschappij g eb o u w d e w oonhuizen kon d a n ook op verre n a niét dit g eb rek a a n w o o n g e le g en h ed e n goedm aken. Het g ew eer m oest d a n ook v a n schouder v eran d erd . Diezelfde w oonhuizen w erd en te koop g esteld en d e ald u s vrijkom ende
—
25
—
k ap italen voor het b o u w e n v an n ieu w e w oonhuizen aa n g ew e n d . De R egeering, ten einde dezen verkoop a a n te m oedigen, stelde ee n e prem ie in (K.B. v a n 14 O ctober 1922) ten voordeele v an d e m inverm ogende koopers. Dezelfde gunst w erd terzelfdertijd uit g eb reid tot d e m inverm ogende perso n en die zichzelf ee n g o e d koope w o n in g bouw den, (bouw prem ie ingesteld door K. B. v an 14 A ugustus 1922). A an al d e p ersonen die v an deze Rijksprem ie genoten, heeft d e Provincie steed s een provinciale prem ie toegekend, gelijk a a n 50 % v a n d e S taatsprem ie. Einde 1935 b e tee k en d e zulks voor d e Provincie een to tale u itg av e v an m eer d a n 18 m illioen ! Te b eg in n en m et 1936 zouden er echter nieuw e w eg en b e g a a n w orden. De w oningcrisis, hoofdzakelijk door d en oorlog ontstaan , kon feitelijk ais opgelost aa n zien w orden. Krotten en b a ra k k e n w a ren er in d e Provincie echter nog te veel en stelden d e Provinciale O verheid op scherpe wijze vóór het v ra ag stu k d er gezonde volkswoning. O p 16 Juni 1937 keurde de Provinciale R aad .een organiek reglem ent in zake bestrijding d er noodw oningen goed. O ndertusschen w as er gezorgd voor d e inschrijving in de provincie beg ro o tin g voor 1937, v an ee n eerste krediet v a n J/2 m illioen frank. A an d e uitw erking v an dit provinciaal R eglem ent op de n oo d w oningen w ordt th an s m et ijver g earbeid.
OPENBARE ONDERSTAND. A. — PROVINCIAAL FONDS VAN DEN OPENBAREN ONDER STAND. a) De w et v an 10n M aart 1925 op d en o p e n b a re n onder stan d b e p a a lt onder art. 89 : « In ied ere provincie w ordt ee n sp ec ia al fonds v an d en o p e n b a re n o n d erstan d ingesteld, w a a rv a n het b e h e e r a a n d e B estendige D eputatie is toevertrouw d. Dit college m a g ten laste v a n voornoem d fonds, tegem oetkom ingen v erleenen a a n
de
gem eentelijke of intercom m unale com m issiën v an o p e n b a re n o n d ersta n d
w ier
geldm iddelen
ontoereikend
zijn,
w a n n eer
b ew ezen is d a t de lasten d er g em eenten, die het tekort d er com m issiën m oeten aanvullen, overdreven zijn. Het sp ec ia al fonds w ordt g e o rg an iseerd bij Koninklijk besluit, n a ra a d p le g in g d er B estendige D eputatie en op ad v ies v a n d en h o o g eren ra a d v an d en o n d ersta n d ». Ingevolge art. 90 d er voornoem de w et w ordt dit fonds g esp ezen : 1) door giften en legaten. 2) door to elag en v erleend door d e Provinciën en d en S taat. 3) desnoods door bijzondere taksen die d e provinciale ra a d m a g heffen onder g o edkeuring v an d en Koning. Door K.B. dd. 14 Januari 1930 w erd het provinciaal fonds ingericht en w erd en d e m odaliteiten er v a n vastgesteld. In zijne zitting v a n 9 Juli 1930 w e rd door d en Provincialen
—
27
—
R aad v an W est-V laanderen de v erordening v an het voornoem de fonds op g em aakt. Het fonds tra d dus het eerst in w erking in 1930. S indsdien w erd en a a n d e Com m issiën v a n O p e n b a re n O n d erstan d , die in d e vereischte v o o rw a ard e n v erkeerden v astg e leg d in het K.B. v an 14 Januari 1930 en in de provinciale veror d en in g v an 9 Juli 1930, d e volgende tegem oetkom ingen v er leen d : 1930
fr. 483.547.65
1931
765.419.79
1932
620.132.25
1933
652.852.50
1934
434.413.80
1935
288.995.00
1936
276.388.00
B. — GEMEEN FONDS VAN DEN OPENBAREN ONDERSTAND. O vereenkom stig d e voorschriften d er w et v a n 27 N ovem ber 1891, gew ijzigd door d e w et v a n 14 Juni 1920, w o rd en de onderhouds- en verplegingskosten v an behoeftigen opgenom en in gestichten voor krankzinnigen, ab norm alen, verm inkten, doof stom m en en blinden, alsm ede d e kosten v a n behoeftigen ten huize verzorgd, krachtens d e w et v an 28-12-1873 — 25-1-1874, g e d ra g e n door het G em een Fonds, d e Provincie en d en S taat, respectievelijk tot belo o p v an d e helft, é é n ach tste e n drie ach tsten dier kosten. S edert 1913 w erden, jaarlijks, ten laste v a n gem elde drie org an ism en d e volgende som m en u itb e ta a ld :
—
28
—
Gem een F onds
P rovincie
1913
672.407,89
168.101,97
504.305,91
1.344.815,77
1914
552.321,96
138.080,49
414.241,47
1.104.643,92
1915
443.573,88
110.893,47
332.680,41
887.147,76
1916
617.948,87
154.487,21
463.461,65
1.235.897,73
1917
504.842,51
126.210,63
378.631,88
1.009.685,02
1918
373.968,23
93.492,06
280.476,18
747.936,47
Staat
T otaal
1919
650.556,66
162.639,17
487.917,49
1.301.113,32
1920
1.283.054,08
320.763,52
962.290,56
2.566.108,16
1921
1.665.267,61
416.316,90
1.248.950,71
3.330.535,22
1922
1.943.165,54
485.791,38
1.457.374,15
3.886.331,07
1923
2.198.752,49
549.688,12
1.649.064,36
4.397.504,97
1924
2.160.948,89
540.237,22
1.620.711,66
4.321.897,77
1925
2.522.259,48
630.564,87
1.891.694,60
5.044.518,95
1926
3.535.688,63
883.922,16
2.651.766,47
7.071.377,26
1927
3.749.357,55
937.339,39
2.812.018,16
7,498.715,10
1928
4.779.877,33
1.194.969,33
3.584.907,99
9.559.754,65
1929
4.569.746,06
1.142.436,51
3.427.309,54
9.139.492,11
1930
6.089.162,70
1.522.290,68
4.566.872,02
12.178.325,40
1931
6.143.186,19
1.535.796,54
4.607.389,64
12.286.372,37
1932
6.247.764,62
1.561.941,15
4.685.823,46
1933
6.152.766,58
1.538.191,64
4.614.574,93
12.495.529,23 12.305.533,15
1934
5.708.843,30
1.427.210,83
4.281.632,47
11.417.686,60
4.911.458,18
1.227.864,54
3.683.593,63
9.822.916,35
1935
Het a a n ta l behoeftigen die ten laste w a re n v an het G e m een Fonds, d e Provincie en d en S ta at g e d u ren d e d e jaren 1913, 1920, e n 1935 m ag sam en g e v at w orden ais volgt : 1913
Doofstom m en en blinden
...........
A bnorm alen en verm inkten... K rankzinnigen
...
...............................
1922
1935
293
245
1920
243
222
—
—
181
417
1.804
2.713
2.228
3.352
2.408 1.913 2.701
2.158
—
29
—
C. — TOELAGEN AAN GODSHUIZEN EN GASTHUIZEN. T oekenning v an d e provinciale to elag en voor het bouw en, w ed ero p b o u w e n en herstellen v a n G odshuizen en G asthuizen, e n z ... S edert 1927 w orden door d e Provincie to elag en verleend voor het bouw en, w ed ero p b o u w en en herstellen v an gast- en godshuizen. De inrichtingen die in aanm erking kom en zijn de volgende : 1) d e o p e n b a re hospitaalinrichtingen bestem d voor zieken e n kranken. 2) De o p e n b a re ouderlingengestichten en w eezenhuizen ; 3) d e afzonderlijke huisjes, voor sam en w o n en d e ech te lingen, v an deze gestichten afh angende. 4) d e g eb o u w en dezer gestichten, kam ers b ev a tte n d voor g eg a sth u isd e echtelingen. V an 1927 tot 1937, w erden d esw ege, d e volgende hu lp g eld en verleen d : 1927
Fr. 15.166.—
1930
3.333.—
1931
98.698,50
1932
99.181,—
1933
CS]
1934
27.556,—
1935 1936
J.
19.386.— 27.807,50
iCO —i CO
1928 1929
— 27.931,— Totaal fr. 342.240,—
VERKEER. A. — OPENBARE VERVOERDIENSTEN. 1836-1936. De evolutie v an het personenvervoer voltrekt zich in 2 sta dia, het eerste ingeluid door het verschijnen d er eerste treinen en het tw eed e ais gevolg v an het perfectionneeren v an het autom obielw ezen. 1. — In 1838 w ordt d e eerste spoorw eglijn in onze provin cie ingehuldigd, n.l. d e lijn G ent-B rugge-O ostende ; in 1839 d e lijn tusschen G ent en Kortrijk en in 1847 tusschen B rugge en Kortrijk, deze laatste d an k zij e e n E ngelsche V ennootschap d ie in 1845 d e verg u n n in g bekom en h a d voor d en a a n b o u w en exploitatie v an d e spoorw eglijnen Brugge-Kortrijk, Ieper-Poperinge, R oeselare-M eenen m et vertakkingen n a a r Tielt en Diksm uide. Dit nieu w e voertuig zal onm iddellijk d e diligence-diensten op d e p arallello o p en d e w e g en verdringen; — er bestonden, in 1838, 105 diligenoediensten in onze provincie. Ook d e bootdienst tu ssch en G ent en Brugge, in d e XVIIIe eeu w op d e kosten v an d e S taten v an V laan d eren opgericht en E uropa door befaam d, zou v o o rtaa n alleen 's nachts geëxploiteerd w orden. A ndere bo o td ien sten b esto n d en toen nog tusschen B rugge en O ostende en tu ssch en B rugge en N ieuw poort. Het sp o orw egnet zal stila an dichter en dichter gew even w orden, d an k ook a a n d e m edew erking v a n d e g em een ten en d e provincie in d en schoot v an d e N ationale M aatschappij d er B uurtspoorw egen tot het oprichten v an talrijke buurtlijnen. 2. — Doch n a d en oorlog groeit het m oderne vervoerm id-
—
31
—
del, de- auto, uit tot e e n m ededinger, eerst onderschat, zoodat alom a u to b u sse n red en zonder een ig e v ergunning en a a n g een enkele w ettelijke regeling onderw orpen. Eerst in 1924 zou de w etg ev er d e au to b u sd ien sten voor personenvervoer regelen, n.l. door d e w et v an 15-9-1924, n a d a t d e N ationale M aatschappij d e r B uurtspoorw egen zich e e n voorkeurrecht verzekerd h a d door d e w et v an 11-8-1924. Zoo w e rd en reed s in 1927 dertien au to b u sd ien sten v ergund a a n d e N.M.B.; in d e kapitaalsvorm ing en in de exploitatiete korten w e rd door d e gem eenten en de provincie b ijg e d ra g e n ; drie au to b u sd ien sten w e rd en a a n p articulieren to eg estaan . In 1936 (einde D ecem ber) is het a a n ta l verg u n n in g en g este g en tot 42 autobuslijnen, to e g e sta a n a a n de N.M.B. krachtens d e w et v a n 11-8-1924, e n 48 diensten g em achtigd door d e B estendige D eputatie a a n p articulieren en a a n d e b e id e N atio n ale S po o rw eg m aatschappijen. D aaronder zijn er 17 diensten voor vervoer d er g ren sarb eid ers n a a r Noord-Frankrijk, in 1936 b e d ro e g het a a n ta l w erkliedendiensten n o g 25, doch d e conting en tee rin g v an d e g re n sarb eid e rs heeft d e leefb aarh eid v an vele diensten in g e v a a r gebracht. O nd ertu sschen heeft een w et v an 21-3-1932 de w et v an 1924 v e rv an g en en het voorkeurrecht v a n d e N.M. d er Buurt sp o o rw eg en afgeschaft. Er b e s ta a t n u ee n sterke tendens bij de N ationale M aat schappij d er B elgische S poorw egen om alle concurreerende lijnen, die ze eerst verw aarlo o sd h ad , over te nem en : in 1934 b e z a t laatstg en o em d e m aatschappij in W est-V laanderen slechts ee n enkele verg unning en n u (A ugustus 1937) reeds elf. M en heeft deze periode terecht kunnen ca racteriseeren m et d e uitdrukking : d e reuzestrijd tusschen het spoor en d en w eg.
—
32
—
B. — BUURTSPOORWEGEN. De u itb atin g v an d e b u u rtsp o o rw eg en w ordt g ereg eld door d e w etten v an 28 Mei 1884 en 24 Juni 1885, h o u d en d e stichting v a n d e N ationale M aatschappij v an B uurtspoorw egen. N ietteg en staan d e, in 1885, door d en S ta at e n enkele private m aatsc h ap p ije n reeds 4417 Km. (ongeveer 11/12 v a n het huidig net) groote spoorlijnen (ijzerw egen) g ep laa tst w aren, w erd het noodzakelijk bevonden, in het b e la n g v a n nijverheid en hoofd zakelijk v an landbouw , een dicht net v a n b u u rtsp o o rw eg en a a n te leggen. T hans zijn d e buurtspoorlijnen ook voornam e factoren, in zekere streken b.v. lan g s d e Kust, in opzicht v a n toeristisch verkeer.
Volgens het v erslag v an d en R aad v an B eheer v an d e N.M. v a n B uurtspoorw egen, over het ja a r 1936 (verschenen in 1937) w a re n er op 31 D ecem ber 1936, in W est V laanderen, 758,730 Km. b u u rtspoorlijnen in exploitatie, zij : electrische lijnen
201 Km. 380
stoom lijnen
557 Km. 350
In g an sch het lan d zijn er : electrische lijnen
1.319 Km. 170
stoom lijnen
3.902 Km. 380
De o udste in dienst g estelde lijnen in W est V laanderen, zijn deze v an O ostende-D e P anne-V eurne (15-7-85) en Tielt-Aalter (7-12-86). De Provincie komt voor 1/4 tusschen in d e vorm ing v an het k a p ita a l voor d e u itb atin g v an d e buurtspoorlijnen. De inschrij v in g en v an d e Provincie w o rd en bij an nuiteiten af gelost. Tot
—
33
—
n o g toe heeft d e Provincie onderschreven voor fr. 39.356.000, h etg ee n overeenkom t m et een annuiteit v an fr. 1.967.938 (1937). Ais a a n d e e l in d e interesten en w insten heeft d e Provincie in 1937 o n tv an g en : fr. 904.545,98. O p 30 Juni 1937 bleef er op het ingeschreven k ap itaa l van 39.356.000, n og fr. 37.897.748,78 af te lossen.
C. — BUURTWEGEN EN GEMEENTEWEGEN. 1, - Lengte. Lengte v an de b u u rtw e g en in 1830 : 196 Km. id.
1905 : 2096 Km.
Lengte v an v erb eterd e buurt- en gem een tew eg en in 1930 : g ek a sseid e w e g en :
1258 Km.
v erh ard e w e g en :
2290 Km.
Totale lengte v an d e buurt- en g em een tew eg en op 31 De cem b er 1933
3654 Km. 981 m., zij :
kasseiw eg en
1.289 Km. 844 m.
steen slag v e rh ard in g
2.363 Km. 159 m.
A ndere m aterialen (m oderne v erh ard in g
(beton)
1 Km. 978 m.
In b o v e n sta a n d e cijfers zijn d e stad sw e g en niet begrepen. Het verleen en v an d e speciale to elag e w egens w erkver schaffing door d en S ta at (D.E.H.) zal voor gevolg h eb b e n dat h et net v an d e gem eentew egen, v an 1935 af, in W est-V laande ren, op talrijke Km. lengte n o g zal v erb eterd w orden. De statis tiek en d ie n a a n g a a n d e zijn, tot nog toe, niet opg em aak t gew eest. A a n g a a n d e d e statistiek om trent d e w eg en in het algem een, w orde gem eld d a t in al d e provinciën v an het land, ingevolge opd rach t o n tv an g en v an w eg e het C en traal Bestuur, door de 'Technische Diensten d er Provinciën, een grondig onderzoek
—
34
—
g e d a a n w ordt om trent d e lengte, in ied er gem eente, v an de buurt- en g em een tew eg en v an m eer d a n 3 m. breedte. W a n n eer dit onderzoek ten einde zal zijn, zullen voor ieder gem eente, volgende inlichtingen kunnen verschaft w orden : 1) b u u rtw e g en v an groot verkeer v an a) g ro o t; b) m inder b e la n g ; 2) w e g en bin n en en b u iten d e b eb o u w d e g ed eelten ; 3) lengte, v erharding, sta a t v an verharding, breedte. 2. - Tusschenkom st v an d e Provincie in d e w erken tot v erb ete ring v a n de Buurt- en G em eentew egen. De Provincie W est-V laanderen is steed s tusschengekom en in d e u itg av e voor d e verb eterin g v a n d e buurt- en g em een te w egen. V roeger w erd het b e d ra g v a n d e tusschenkom st voor ieder ondernem ing, door den Provincialen R aad v astg esteld en ver leend. Het q u an tu m v an d e tusschenkom st w erd b e p a a ld in v erh o u d in g tot d e b elangrijkheid v an d en w eg. In alg em een en regel b e d ro e g d e provinciale tegem oetkom ing d e helft v an het g ee n ten laste bleef v an d e gem eente, n a aftrek v an d e staatstusschenkom st, m et m axim um tegem oetkom ing v an 1/3. O p 16 Juli 1931 besliste d e Provinciale R aad, ais bezuini g in g sm aatre g elen d a t d e provinciale tusschenkom st, die alsd an 1/3 b ed ro eg , v an 25 % zou verm inderd w orden, zoodat de provinciale tegem oetkom ing g e b rach t w erd op 1/4 v an de uitgaven. In 1935 besliste d e B estendige D eputatie d a t d e hulpgelden v an d e Provincie m a a r 1/4 m eer zouden b e d ra g e n v an het a a n d eel v an d e gem eenten in d e kosten, n a aftrek v an d e staatsto elagen, m et m inim um tegem oetkom ing v an 10 %. Deze beslis sing leg t zich uit door het feit dat, v a n 1935 af, door d en Staat, ter a a n m o e d in g v an d e w erkloosheidbestrijding ee n speciale to elag e v an 25 % to e g e sta a n w erd, h etg ee n een aanzienlijke
—
35
—
verm eerd erin g voor gevolg g e h a d heeft v an d e v ra g en om toe lag en voor o.m. het uitvoeren v an w egenw erken. N ietteg en staan d e deze verm indering, heeft d e B estendige D eputatie, in 1935, voor d e verb eterin g v an de buurt- en gem een tew eg en, to elag en m oeten beloven ten b e d ra g e v an fr. ( + of — ) 3.265.000 fr. (er w a s 1.500.000 fr. voorzien in d e begrooting). In 1936 w erd en to elag en beloofd ten b e d ra g e van 2.647.193 fr. en g e d u re n d e d e periode 1-1-37 tot 30-6-37 w erd en verbintenissen a a n g e g a a n voor fr. 2.842.280. De Provincie W est-V laanderen heeft ais to elag en in het verled en v o lgende som m en uitgekeerd voor d e verb eterin g van d e buurt- e n g em een tew eg en : v an 1841 (jaar v an d e stem m ing v an d e w et op d e b u urtw egen) tot 1902 ......................................................................
fr.
10.691.199,—
v an 1903 tot einde 1935 ...................................
fr.
25.901.627,62
D. — PROVINCIALE BANEN. 1. — Bij toep assin g
d er F u ndam enteele
W et v an
het
Koninkrijk d er N ederlanden (24 A ugustus 1815) h a d d e Koning h et oppertoezicht en het o p p erb estu u r over d e W a te rstaatsw e r ken, B ruggen en W egen. Doch zoo er zich d a a ro n d e r w erken b ev o n d en w a a rv a n het b e stu u r a a n de provinciale staten kon toevertrouw d w orden, 't zij om re d en v an een m inder alg em een b elan g , 't zij om red en v an n u t of v an g ep a sth e id uit d en a a rd v an d e zaak zelf, kon dit b e stu u r a a n d e S taten w orden verleend, 't zij uitsluitend 't zij gelijktijdig m et het o p p erb estu u r d er
W aters, B ruggen en
W egen (art. 215 en volgende d er F.W.) In 1819 reed s w e rd en a a n zekere Provinciale S taten het bizonder en onm iddellijk b estu u r v an een ig e m et nam e a a n g e du id e w erk en toevertrouw d, m et last voor h en in de u itgaven er v an te voorzien.
—
36
—
In 1820 w erd en d e w egen, die sed ert het F ransche Keizer rijk b ek e n d stonden o n d er d e b en a m in g v a n « niet g e ra n g schikte w e g en » en die destijds tot de D epartem entsw egen g erek en d w a re n gew eest, a a n d e Provinciën die zij doorkruisten teru g g eg ev en . In 1821 w e rd en d e in 1816 tot groote w e g en g ed ek reteerd e b a n e n in tw ee klassen ingedeeld. Deze d er eerste klas bleven, m et hu n vertakkingen, bru g g en , bru g g etjes, duikers, enz. voort b e stu u rd door het D epartem ent v an B innenlandsche Zaken en v a n d en W aterstaat. Deze echter d er tw eede klas w e rd en n o g m aals, m et h u n vertakkingen, onder het onm iddellijk b estu u r g esteld v an d e onderscheidene Provinciale S taten, m et last in het o n d erh o u d er v an te voorzien. 2. — Bij het uitbreken d er om w enteling v an 1830 w a ren er alh ier o n g ev eer 169 Km. b a n e n w elke onder het b e h e e r der Provincie stonden. Het w a ren B rugge-Torhout, leper-L and v an Belofte,
W ijnendale-B eerst,
Jabbeke-D e
Os,
Diksm uide-Sint
P ieterskapelle, Ieper-D iksm uide, Zonnebeke (Broodseinde) ■— Kruiseik, Ieper-Z onnebeke-W estroozebeke, A velgem -W arcoing, L ichtervelds-M eenen,
M oerdijk-Leke
en
S teenbrugge-H eidel-
berg. De b a a n Dottenijs-M oeskroen, tot d a n toe ais gem een tew eg aan zien , w erd in 1833 door d e Provincie in sta a t gesteld. Slechts later n am d e Provincie ze volledig tot a a n M eenen over. De b a a n Tielt-Ingelm unster w erd eerst in d e jare n zestig door d e Provincie overgenom en. T egenw oordig h eb b e n d e provinciale b a n e n een totale len g te v a n 188 Km. 3. — O orspronkelijk w a re n zij b ijn a allen gek asseid m et ro o d en zan dsteen, voortkom ende uit d e streken v an Atrecht, en w el op een e b re e d te v an 3, 3.50 of ten hoogste 4 m. Die steenen
—
37
—
h e b b e n m eer d a n 100 jare n dienst g e d a a n en w erden, bij het h erm ak en d er provinciale w egen, a a n d e gem eenten afg e sta a n w a a r m en ze h ed en nog in zekere w eg en v an ondergeschikt b e la n g k an aantreffen. Het h erk asseien d er provinciale w e g en op groote sch a al w erd door d e Provincie a a n g e v a n g e n g ed u ren d e het laatste decennium vóór d en oorlog. Om m a a r d e tw ee bizonderste te vernoem en w erd d e b a a n v an B rugge n a a r Torhout op 5 m. herk asseid ; deze v an Lichtervelde n a a r M eenen op 4 m. De w erken v a n eigenlijke v erb reed in g d er v erh ard in g d ag teek en en v an n a d en oorlog en w erd en uitgevoerd m eestal ter g eleg en h eid v an d e herstelling d er oorlogsschade. De b a a n B rugge-Torhout w erd v an 1931 tot 1933 geleidelijk tot op 6 m. g e b rach t en d e b a a n Lichtervelde-M eenen v an 1925 tot 1930. Een b ijn a volledig p ro g ram m a v a n v erb reed in g en rechttrekking d er provinciale w e g en w erd b eg in 1937 opgem aakt. Van enkele jare n n a d en oorlog d ag tee k en en ook d e eerste p roeven v an m oderne w egverharding. Thans schijnt het oogenblik a a n g e b ro k e n w a a ro p d e Provincie beslist deze nieuw e w e g en wil o p g aan .
E. — PROVINCIALE VAARTEN. W e zag en boven reed s d a t d e Koning d er N ederlanden, g ebruik m ak en d v an het recht hem verleend door art. 215 en v o lgende d er F undam enteele W et v an 24 A ugustus 1815, in 1819 a a n zekere Provinciale S taten het bizonder en onm iddellijk b estu u r v an een ig e m et nam e a a n g e d u id e w erken heeft toever trouw d, m et last voor hen in de u itg av en er v an te voorzien. O p w einige uitzonderingen n a w a ren onder deze w erken b e g re p e n al d e w aterloopen en b e v a a rb a re k an a le n v an België. N a 1830 ontpopte zich echter het Belgische stelsel op het stuk v a n w aterw erk en ais volledig in tegenstelling m et het
—
38
—
H oilandsche systeem . Door K.B. v an 29 A ugustus 1831 w erd het B eheer v a n B ruggen en W egen opgericht en geh eel afhankelijk g em aa k t v an het cen traal bestuur. V an toen af w erd voor de Provinciën het b e h e e r v an d e h a a r toevertrouw de k an a le n en w aterlo o p en zeer moeilijk d a a r elke Provincie n eiging vertoonde zich in d e sfeer v a n h a a r persoonlijke b e la n g e n op te sluiten en zulks n iet te vereen ig en w as m et d e ee n h eid v an opvatting w elke noodzakelijkbeidshalve in zake b e h e e r d er w aters m oet heerschen. Een n a ee n k eerden d a n ook het grootste deel d er k an a le n e n w aterlo o p en w a a rv a n sp raak , krachtens ee n e reeks b u d g é taire w etten en bestuurlijke reglem enten, onder het b e h e e r v an d e C entrale M acht terug. In W est-V laanderen w a re n in 1889 d e v a a rt v a n B rugge n a a r Sluis, d e Lissew eegsche W a terg an g , d e M oerdijk- en B urgondievaarten, d e eenige w a a rv a n het b e h e e r a a n d e Provincie w a s gebleven. S indsdien is in dezen s ta a t v an zaken g ee n v eran d erin g m eer g e tre d en uitgenom en w a t d en Lissew eegschen w a te rg a n g betreft. T engevolge v an d e w erken in d e n ab ijh eid d er stad B rugge u itg evoerd voor d e inrichting v an d e B rugsche Z eevaartinstellingen heeft d e L issew eegsche W a te rg a n g op g eh o u d en ee n b e v a a rb a a r of ook m a a r b e v lo tb a a r k a n a a l te zijn en is e e n een v o u d ig e besp ro eiin g sw eg gew orden. In 1924 w erd hij d a n ook door d e W atering v a n Eyensluis — G rootreygersvliet overgenom en.
HÄNDEL EN NIJVERHEID AMBACHTEN EN NERINGEN ELECTRIFICATE — ZEEVISSCHERIJ TOERISME. Ä. — HANDEL EN NIJVERHEID. — AMBACHTEN EN NERINGEN. In 1924 w erd ee n Provinciale Com missie voor H andel en N ijverheid gesticht m et ais opd rach t : « te onderzoeken op w elke m an ier d e provincie k an tusschenkom en om d en h an d el en d e n ijverheid in W est-V laanderen vooruit te helpen, en w a t d e Provincie k an d o e n in zake Io) d e b ev o rd erin g v an het o n d er wijs v a n d en am bachts- en h an d elsm an ; 2°) het toekennen v an k rediet a a n d en m id d en stan d er ; 3°) d e herinrichting v an het leerlingw ezen ; 4°) het a a n k o o p en v an kleingetuig ; 5°) d e kunstnijverheid ». In dit v e rb a n d kunnen w e wijzen op de door deze Com mis sie ingerichte tentoonstellingen v an to eg ep a ste kunst, in 1925 te R oeselaere, en v a n m etaalk u n stb ew erk in g in 1927 te Brugge. Ook k an g ew ezen w orden op d e inrichting v an tw ee reek s e n n o rm aalcu rsu ssen die d e elem enten vorm den die d e m id d en stan d e rs dienstig zijn in econom isch en fiscaal opzicht. Deze com m issie w a s het tevens die d e Provincie e r toe b rach t, in 1925, ee n geldelijke tusschenkom st te v erleenen a a n het w erk v an d en leertijd en het inrichten v an losse vaklessen voor m iddenstanders. De in 1928 bij Koninklijk besluit opgerichte Kam er v an A m bachten en N eringen, m et verruim de vertegenw oordiging e n b ev o eg d h eid, verm ocht in het k ad e r v an h a a r w ettelijke
—
40
—
opdracht, alle a a n g e le g e n h e d e n die het am bach tsw ezen en d en k leinhandel a a n b e la n g e n te b ehartigen. V an b e la n g voor h an d e l en nijverheid, en sp ec ia al voor het ■i
am b ach tsw ezen, w as d e verspreiding d er electriciteit ; hierin heeft d e provincie een bijzonder a a n d e e l genom en door de oprichting d er W est-V laam sche E lectriciteitsm aatschappij.
B. — ELECTRIFICATE DER PROVINCIE.
¡
G eschiedkundig overzicht. In W est-V laanderen w erd d e m ogelijke tusschenkom st v an d e Provincie in d e electrificatie d er gem een ten voor het eerst o p g ew o rp en tijdens d en g ew onen zittijd v an 1921. In uitvoering van
deze
b esp rek in g
stelde
de
B estendige
D eputatie
op
21 M aart 1922 een bizondere com m issie aa n . De beslu iten d ez er com m issie g a v e n aa n le id in g tot het voorleggen d er stan d reg elen ee n e r tusschengem eentelijke vennootschap. A an d e h a n d v an dit voorstel heeft d e Provincie, op 7 A pril 1924, sam en m et een aanzienlijk getal landelijke gem eenten, een sam en w erk en d e m aatschappij gesticht, g e n a a m d S. V. W estV laam sche E lectriciteitsm aatschappij. De Provincie heeft bij deze m aatsch ap p ij d e noodige k ap italen in g eb ra ch t om d e electri citeit op h o o g e sp an n in g in ied er d er m ed ew erk en d e g em een ten te b ren g en . Bij h a re toetreding schreef zij in op 1000 a a n d e e le n v a n 1000 Fr. elk, en verplichte zich d a a re n b o v e n voor het a a n le g g e n of u itb reid en v a n het ho o g sp an n in g sn et d er m a a tsc h a p pij, h a re inschrijving te verhoogen tot ee n som gelijk a a n de aa n le g k o sten v a n dit net of v a n zijne uitbreiding. O p h ed e n zijn 59 g em een ten bij d e W est-V laam sche Elec triciteitsm aatschappij a a n g e slo te n . De Provincie heeft verder, op 7 Juli 1932, ee n h o o g sp an
—
41
—
n in g sk ab el bekostigd, om, mits ee n a a n d e e l in d e ontvangsten, a a n v erg u n n in g h o u d en d e m aatsc h ap p ije n toe te laten ee n vijftal gem eenten, g eleg e n ten N oord-O osten v an d e sta d Brugge, v an
electriciteit
te
voorzien.
De
kosten
erv an
b eliep en
Fr. 1.104.338,80. Intusschen w erd en ook voorschotten verleend a a n een groot g etal landelijke gem eenten m et het oog op het a a n le g g e n v a n laag sp a n n in g sn e tte n op h a a r g rondgebied. In p la a ts v an v er h a a lb a re voorschotten heeft d e Provincie, voor de u itbreiding v an d e electriciteitsvoorziening te lande, insgelijks to elag e n ver leend, n. 1. w a n n e e r uit d e uitbreidingen d er laag sp a n n in g s netten g een ontvangsten voor d e gem eenten verkregen w erden. Met dit doei w erd in 1925 een Electriciteitsfonds gesticht, d at jaarlijks door d en P rovincialen R aad m et ee n to elag e begiftigd w ordt. De electrische stroom in d e Provincie w ordt g elev erd door vier oentralen. V ergunningen voor d e electriciteitsvoorziening d er g em een ten w e rd en v erleend a a n 11 verschillige private m aatsch ap p ijen . U itgezonderd ee n d rietal gem eenten, nam elijk Stuivekenskerke, Booitshoeke en Z outenaaie, zijn al de g em een ten d er provincie v an electriciteit voorzien.
C. — ZEEVISSCHERIJ. 1. — Provinciale Commissie voor Zeevisscherij. De provinciale com m issie voor zeevisscherij w erd gesticht bij beslissing v an d en Provincialen R aad, in datum v an 9 Juli 1912, en b e p a a ld ingericht door d e B estendige D eputatie op 4 O ctober 1912. Alle vissch erijbelangen en -grieven w erd en door deze Com m issie onderzocht en, n a bespreking, a a n d e b ev o e g d e overhe d en m ed eg ed eeld. Het « Jaarv erslag » door deze Com m issie
—
42
—
reg elm atig gepubliceerd, g a i telken jare, b en ev en s statistische inlichtingen, een overzicht v an h a re werking. In d e provinciale beg ro o tin g voor het ja a r 1914 w erd een eerste krediet ten gunste v an d e provinciale com m issie van zeevisscherij (terzelfdertijd een eerste krediet ten gunste v an de zeevisscherij in 't algem een) ingeschreven. De ingeschreven kredieten b e d ro e g e n : in 1914 :
4.500 fr.
in 1925 :
5.000 fr.
1921 :
8.500 fr.
1926:
1922 :
8.500 fr.
1927 : 4.000 fr.
1923:
6.500 fr.
1928 : 4.200 fr.
5.000 fr,
1924 : 6.500 fr. In 1928 w erd deze Provinciale Com missie versm olten met d e H ooge R aad voor Zeevisscherij. 2. — W estvlaam sche verzekeringskas voor Z eevisschersvaartuigen, Door d e Provinciale Commissie voor Zeevisscherij w erd de inrichting ontw orpen v an ee n onderlinge verzekering, tegen ze esch ad e, v an d e zeilbooten d er V laam sche kust. In zitting v an 9 Juli 1920 heeft d e Provinciale R aad zijn tusschenkom st toeg ezeg d voor het vorm en v an een w a a rb o rg fonds in d e ontw orpen « W estvlaam sche V erzekeringskas voor Z eev issch ersvaartuigen ». V olgende som m en w erd en m et dit d o ei op de provinciale begro o tin g en benom en : In 1922:
25.000 fr.
1923:
25.000 fr.
1924 :
25.000 fr.
1925 : 25.000 fr. S am en : 100.000 fr.
—
43
—
3. — Leerbeurzen aan schippers en scheepsjongens. In zitting v a n 24 Juli 1923 besliste de Provinciale R aad d e prem iën v an 75 fr. en 50 fr., tot d a n toe v erleend door d en S taat, a a n te vullen tot 250 fr. en 150 fr. D aar d e staatsp rem iën echter to egekend w orden in verhou din g tot d en uitslag, bekom en door d en scheepsjongen op het exam en, en door to ep assin g v an d e ho o g erg en o em d e beslissing v an d en Provincialen R aad d e noodige opleg w erd g e d a a n om d e prem iën eenvorm ig tot 250 fr. of 150 fr. op te voeren, w as d e u itslag op dit exam en b e h a a ld , w a t het verkrijgen v an d e staatsen provinciale prem iën betreft, in feite v a n g ee n tel m eer. O p 2 O ctober 1935 heeft d e Provinciale R aad d a n ook beslist d a t d e provinciale prem iën op hetzelfde b e d ra g w orden g e b ra c h t ais d e staatsprem iën. 4. — Zeewetenschappelijk Instituut te Oostende. Bij b esluit v a n d en Provincialen R aad, v an 6 Juli 1927, w erd een krediet v a n 25.000 fr. in d e beg ro o tin g v an de Provincie geschreven, m et het oog op de tusschenkom st in d e bestuurskosten v a n h et door d e stad O ostende opgericht Z eew eten schappelijk Instituut. Dit krediet w erd, om bezuinigingsredenen, sedert 1933, m et 50 t.h. verm inderd. 5. — Krediet aan de zeevisschers. O p 12 Juli 1927 heeft d e Provinciale R aad beslist tusschen te kom en tot beloop v an 0,50 % (in 1932 op 0,25 % gebracht) o p h et b e d ra g v an d e voorschotten bekom en v an d e A lgem eene S p aar- en Lijfrentkas, door tusschenkom st v an d e visscherskred ietm aatsch ap p ijen, dit om het verschil te help en dekken tus sch en het b e d ra g v an d en w ettelijken burgerlijken interest en
—
44
—
het b e d ra g v an d en interest door d e A lgem eene S paar- en Lij fren tk as a a n d e kred ietm aatsch ap p ijen opgelegd. U itb etaald e tusschenkom sten : voor 1928
fr.
8.973,—
1929
16.000,—
1930
23.654,81
1931
22.392,44
1932
14.973,20
1933
13.573,—
1934
11.298,11
1935
10.521,74
1936
10.331,62
6. — S edert het verdw ijnen v a n d e Provinciale Com m issie v an Zeevisscherij, w e rd en ten gunste v an d e zeevisscherij alleen de h o o g erg en o em d e to elag en verleend ; d e Provincie heeft er ech ter prijs op g esteld zekere initiatieven in het leven te roepen en reed s b e sta a n d e w erken te o n dersteunen ; h a re b ezo rg d heid voor d eze zoo b elangrijke en uitsluitend W estvlaam sche nijverheid w erd b re e d e r omlijnd. D aar het echter niet w enschelijk bleek, ingezien het b e s ta a n v an d en H oogen R aad d er Zeevisscherij, in W est-V laanderen, m et dit doei opnieuw een e Provinciale Com m issie in te richten, besliste d e P rovinciale R aad, op 19 M aart 1935, tot b ev o rd erin g v a n d e zeevisscherij en ter verhooging v a n het vischverbruik, ee n e som v an 40.000 fr. ter beschikking te stellen v an d e B esten dig e D eputatie. Dit krediet w erd door d e B estendige D eputatie b enuttigd ais volgt :
_
45
—
IN 1935 1. T oelage a a n d e P ro p ag a n d av ereen ig in g voor V ischverbruik 2. Studiereis
..............................................................
naar
N ederland
.
10. 000, —
(Visscherijscholen
v an V laardingen, S cheveningen en Ymuiden)
6.122,75
3. Inrichting, te O ostende en te Heist, v a n w eten schappelijke v oordrachten over d e zeevisscherij
5.257,50
4. B ekostigen v an d e zw em lessen a a n d e leerlingen v an d e v issc h e rssc h o le n .............................................
4.500,—
5. A ankoop v an bo ek en over d e zeevisscherij (ter aan v u llin g v an d e b e s ta a n d e boekerijen in d e visschersscholen)
......................................................
13.387,10
S am en
: 39.267,35
IN 1936 1. T oelage a a n d e P ro p ag a n d av ereen ig in g voor Vischverbruik
......................................................
'. 10. 000, —
2. Prijs a a n d en N ationalen R eddingsw edstrijd, te B lankenberge
......................................................
300,—
3. Inrichting, te O ostende en te Heist, v a n w eten schappelijke v oordrachten over d e zeevisscherij
2.500,—
4. Prem iën a a n d e leerlingen v an d e visschersscho len voor het b este v erslag over deze zeew etenschappelijke v oordrachten
.....................................
525,—
5. A ankoop v a n b o ek e n over d e zeevisscherij (ter aan v u llin g v an d e b e sta a n d e boekerijen in de visschersscholen),
en
aanm oedigingsprem iën
voor n u ttig e p u b lic a tie s over zeevisscherij a a n g eleg e n h ed en ...................................................................
14.801.15
6. Prem iën a a n d e visschersj ongens die op het ex am en in 1936 gelukten
.....................................
2 . 0 0 0 ,—
-— 4 6
—
7. Bekostigen v an d e zw em lessen a a n d e leerlin g en v an d e visschersscholen
............................
2.585,—■
8. Kostprijs v an 7 m anoeuvreertafels, geschonken a a n d e visschersscholen, ter aan v u llin g v an het did actisch m ateriaal
.............................................
7.000,—
S am en fr, 39.711,15 D. — TOERISME. Ofschoon d e Provincie W est-V laanderen ee n toeristische g ew est bij uitstek is, w erd er slechts in 1935 m et een officieel su b sid ieeren v an d e toeristische b e la n g e n aan g ezet. Dit initiatief klonk nieuw , en n ie tte g e n sta a n d e d e sy m p a thie v an alle zijden, zou deze aktie niet v an een leien dakje loopen. Het opzet v an d e Provincie tot a a n w e rv e n v an kredieten ten b a te v an het toerism e heeft m et een slag d e belangstelling v an d e g em een ten m et toeristisch b elan g , zelfs v an partikulieren, gew ekt, om dat er ingezien is g ew orden hoe de gezam en lijke w erking, n a a st de noodzakelijke zelfstandige aktie, niet an d e rs k an d a n doelm atig w orden en zijn. Het gezam enlijk optreden bij M inisterie v an V erkeer en bij d en B elgisch-Luxem burgschen Dienst voor Toerism e kan niet an d e rs d a n terrein veroveren d a t indertijd o n o n tg in b aar bleek. Het aan -elk aar-to etsen d er w erking m oet stuw en n a a r bizond ere gezam enlijke p ro p a g a n d a d a a r w a a r zelfstandige publi citeit on d er het nulpunt zou blijven staan . De Provinciale Com m issie voor Toerism e heeft ald u s goed w erk g elev erd ; zij heeft n a a s t eigen w erking, d e aanknoopingsw erk k rach ten op g eb ied v an toerism e. N aast d e bizondere prijskam pen voor toeristische foto's en persartikels, grav iteerd e d e toeristische w erking grootendeels om d e zeer g ek en d e Belgisch-Engelsche publiciteit in E ngeland,
—
47
—
tot w elker kosten d e Engelsche S p o o rw eg m aatsch ap p ijen b re e d h e b b e n m ed eg eh o lp en zoo m oreel ais stoffelijk. Het stichten v an d e officieele Provinciale V ereeniging voor V reem delingenverkeer zal alle
w erking
ten
b a te
v an
het
toerism e, zoo v an officieele ais private zijde, coordonneeren zooveel ais d a t kan. W at zij stellig do en zal, d a t is voor d e provincie n a a r gezam enlijke m a a r steeds d o o rslaan d e publiciteit streven, zoodat alle m et— h et —toerism e— v e rb a n d — h o u d en d e b ed rijv en en in dustrieën hierdoor in aktie blijven en v erd er uit bloeien. W at m eer is, d a a r w a a r d e p ro p a g a n d a voor onze p ro vincie n o g niet binnendrong, k an d e V ereeniging a a n reed s b e s ta a n d e org anism en aanw ijzingen geven, m a a r ook zelf w e rk d ad ig optreden, zoo in tentoonstellingen, jaarb eu rzen , v er sp reid en v an b izondere b ro ch u re's enz. enz. W eze niet v erg eten te m elden, n o g a n d e re w erking v a n w e g e d e Provincie : b etere spoorregeling, inrichten v a n a u to busritten door d e N.M.B.S., deelnem ing a a n d e Internationale Tentoonstelling v an Parijs, b etere w e g en en dies m eer.
ONDERWIJS. HOOGER ONDERWIJS. 1. — Instelling. De eerste Belgische w et op het h ooger onderw ijs « O rg a n iek e w et o p het H ooger O nderw ijs op S taatskosten », d ag tee kent 27 S ep tem ber 1835, en w erd door d e w et v an 15 Juli 1849 gew ijzigd. Beide w etten w e rd en v e rv an g en door d e « W et op het b e g e v e n v an d e acad em isch e g ra d e n en op het p ro g ram m a d er hoogeschoolexam ens », g e d a g te e k e n d
10 April 1890 •—
3 Juli 1891. De jongste w et op het h ooger onderw ijs d ag tee k en t 21 Mei 1929.
2. — Centrale Examencommissie. Alle w ettelijke acad em isch e g ra d e n kunnen, buiten' de h oogescholen, ten o v ersta an v an d e door d e R egeering inge steld e C en trale Exam encom m issie (vroeger « M iddenjury »} w o rd e n verw orven. Jaarlijks, houdt deze Com m issie tw ee zittijden : d e eerste ín Juli-A ugustus, d e tw eed e in O ctober-N ovem ber. De inschrijvingen v an d e ca n d id a ten w orden op het Pro v in ciaa l B estuur opgenom en door een b e a m b te bij dit Bestuur, door d en M inister v an O p e n b a a r O nderw ijs d a a rto e a a n g e steld.
—
4 9
—
3. — Ondersteunde instellingen. De Provincie W est-V laanderen verleent jaarlijks ee n toela a g a a n d e V.ZW. « V laam sche L eergangen te Leuven » en a a n d e C entrale H oogeschool voor Christelijke A rbeiders te H everlee (Leuven). S tu d ieb eu rzen w orden a a n d e in W est-V laanderen w onen d e leerlingen v an voorm elde hoogeschool en v an d e A rbeidershoogeschool te Ukkel, toegekend. De Provincie W est-V laanderen ondersteunt v erd er het M aat sch appelijk G eneeskundig S ek retariaat voor vroedvrouw en en verpleegsters, te G ent gevestigd, alsook alle in W est-V laan d eren g eleg e n G ew estelijke M aatschappelijke Scholen.
MIDDELBAAR ONDERWIJS. Het princiep v a n Vrijheid v a n onderw ijs door d e Belgische G rondw et g eh u ld ig d heeft d en g ro n d slag g eleg d tot ontwik keling v a n het M iddelbaar O nderw ijs in België. V anaf het ja a r 1830 ontstonden in de Provincie W est-V laan d eren talrijke C olleges onder dew elke het Klein S em inarie te R oeselare, in 1806 opgericht en definitief h ero p en d in Januari 1830, ee n d er m eest b loeiende is. Het b e v a t ee n gesu b sid ieerd e m id d elb are landbouw school, ee n h an d elsafd eelin g m et drie k lassen v a n M oderne H um aniora, pius e e n h oogere handelsklas w a a r d e leerlingen het p ro g ram m a v a n h et volledig h andelson derw ijs en d e w iskunde v an d e volledige hum anioraklassen kun n en
volgen
— een
volledige
afdeeling
v an
G rieksch-
Latijnsche H um aniora •— ee n afdeeling voor w ijsbegeerte. Thans telt d e provincie 16 colleges. Tot in het ja a r 1926 b e ste e d d e d e Provincie een zekere som voor het toekennen v an stu d ieb eu rzen a a n inw onende leerlingen dezer onderw ijsinstel lingen.
—
50
—
Van af het ja a r 1850 w erd het M id d elb aar O nderw ijs in België w ettelijk geregeld. T engevolge v an de w et v an 1 Juni 1850 v erleenden enkele sted en en gem eenten uit d e Provincie nl. Kortrijk, Tielt, Poperinge, Izegem, B lankenberge en W aregem h u n p atro n e erin g a a n private inrichtingen voor M iddelbaar O nderw ijs. Een tw ee d e gevolg v an d e w et v an 1 Juni 1850 w as de oprichting v an Koninklijke A thenea en v an R ijksm iddelbare jongensscholen. In de Provincie W est-V laanderen n o teerd e m en d e oprich ting v an het Koninklijk A theneum te B rugge (K.B. 3-9-1850 —de R ijksm iddelbare Jongensschool te B rugge (K.B. 3-6-1851) — te V eurne (K.B. 7-7-1851) — te lep er (K.B. 30-10-1851) — te N ieuw poort (K.B. 26-3-1855). Een n ieu w e w et op het M iddelbaar O nderw ijs, verschenen d en 15 Juni 1881, liei d e verm eerdering toe v a n het g etal Koninklijke A th en ea en R ijksm iddelbare jongensscholen, alsook d e oprichting v an R ijksm iddelbare m eisjesscholen. Dit gaf a a n le id in g tot oprichting v an een Koninklijk A the neum te O o stende en te lep er (Kon. Besi. 9 Sept. 1882) (het Kon. A theneum te lep er b e s ta a t evenw el niet m eer), en tot oprichting v an rijksm iddelbare jongensscholen te Kortrijk, te M eenen en te B lankenberge, en rijksm iddelbare m eisjesscholen te B rugge, te N ieuw poort en te O ostende. N a d en oorlog kw am en tot stan d de rijksm iddelbare jon gensscholen te M oeskroen en te P operinge en a a n d e rijksm id d e lb a re jongensschool te M eenen w erd
een
afdeeling
voor
m eisjes toegevoegd. Dat al deze onderw ijsinstellingen zoow el vrije, ais g e p a tro n ee rd e en officieele degelijk w erk opleveren, w ordt bew ezen door het g etal leerlingen die deze instellingen bezoeken. V an het g eh alte d er studiën leg g en d e uitslagen d er hoogeschoolexam ens getuigenis af (het a a n ta l oud-leerlingen v an
—
51
—
colleges, die sla a g d e n in h u n jaarlijksche exam ens schom m elt g ed u ren d e d e tien laatste ja re n tusschen acht-en-tachtig en vijf-en-negentig p er honderd). LAGER- EN NORMAALONDERWIJS. De to estan d v an het la g e r onderw ijs, n a de Belgische om w enteling v an 1830, w as niet schitterend in d e Belgische pro vinciën. De H ollandsche R egeering h a d zich zelf in onze pro vinciën d e u itg eb reid ste m acht to egekend voor d e inrichting en d e leiding v an het onderw ijs, voor d e b en oem ing v a n d e onderw ijzers in d e officieele scholen en h a d het op en en v an vrije scholen a a n allerh an d e b ep erk in g en onderw orpen. W a n n eer d e V oorloopige R egeering door ee n d ecreet v an 12 O ctober 1830, alle besluiten afgeschaft h a d die, op w elke wijze ook, d e vrijheid v an onderw ijs a a n b a n d e n legden, troffen vele gem een ten m a atreg elen die voor het onderw ijs schadelijk w aren . Zij d an k ten nam elijk onderw ijzers af door het H ollandsch Bewind b en o em d om ze niet m eer te v erv an g en of in hun p laats onb ek w am e leerkrachten a a n te stellen. De R egeering trachtte deze schadelijke gevolgen te keer te g a a n en sla a g d e er in d an k zij d e ernstige m edew erking v a n d e provinciale besturen. In onze provincie steeg het a a n ta l scholen v a n 420 in 1830 tot 719 in 1840. De to estan d v a n het onderw ijs alhoew el er sed ert 1830 een groote k rach tinspanning g e d a a n w e rd liet n o g veel te w enschen over. In 1843, op 6249 m ilicianen w a ren er in onze provincie 2933 die g een onderw ijs gen o ten h a d d e n of het w einige d a t zij g eleerd h a d d e n v erg eten w aren. N a b et in to ep assin g tred en d er schoolw et v an 1842, w a a r door a a n elke g em een te d e verplichting w erd op g eleg d een
—
52
—
la g e re school te bezitten in een behoorlijk lokaal gevestigd, m oe d ig d e d e provincie d e gem eenten a a n om schoolgebouw en op te richten en ze behoorlijk te bem eubelen. Tot in 1923 su b sid ieerd e d e provincie enkel d e w erken a a n gem eentelijke schoolgebouw en. In zitting v an 3 Juli 1923 besliste d e p ro v in cieraad een to e la a g te verleenen voor het bouw en, vergrooten, herstellen en m eubileeren v an vrije scholen die a a n genom en of a a n n e e m b a a r zijn. De u itg av en die, voor g ezeg d e w erken, in 1846, 11696 fr. b e d ro e g e n steg en in 1930 tot 1.384.000 fr. D ank zij d e aan m o e d ig in g v an d e Provincie alsm ede a a n h et uitw erksel d er w et v an 1914 die de leerplicht a a n al d e kin d eren v an 6 tot 14 ja a r oplegde, telde onze provincie in 1932, 806 la g e re scholen m et 3773 klassen en 118.041 leerlingen. Indien d e provincieoverheid zich beijv erd e om d e stoffelijke inrichting d er lag ere scholen te bevorderen, verloor zij d e oplei d in g d er toekom stige leerkrachten uít het oog niet. V anaf het o n tstaan d er norm aalscholen verleen d e zij studie b eu rzen a a n leerlingen n o rm alisten ; in 1936 b eliep het g ez a m enlijk b e d ra g dezer stu d ieb eu rzen 21.550 fr. Anderzijds, om d e aa n g en o m en norm aalscholen, die g een o n d ersteu n in g v an d en S ta at genieten, toe te laten zich d e onontbeerlijke didactische leerm iddelen a a n te schaffen om a a n hu n leerlingen, toekom ende leerkrachten voor d e provincie, een degelijk onderw ijs te verstrekken, heeft d e provincie deze onder w ijsinstellingen v an af 1886 gesubsidieerd. In 1886 b e d ro e g deze to elag e 6.000 fr. th an s beloopt zij 44.625 fr.
LEERGANGEN IN BESTUURSRECHT. A lhoew el d e School voor B estuursrecht g een eigenlijk pro v in ciaal org anism e is, k an er toch op gew ezen w orden, d a t deze
—
53
—
inrichting tot stan d kw am op aan d rin g en , en mits d en blij v en den geldelijken steun v an de Provincie. In 1925 opgericht heeft deze school tot hier toe on g ev eer 1500 leerlingen geteld, en dit zoow el g em ee n teb ea m b ten in w erkelijken dienst, ais ca n d id a t en voor een am bt in g em een te lijken dienst. Bijna b esten d ig te B rugge, w erd en d e lessen eveneens te O ostende, Kortrijk, R oeselare, V eurne en lep er ingericht. Aldus w erd a a n ruim 300 leerlingen het diplom a v an b estu u rsrech t toegekend, en w erd en d e plaatselijke b estu re n in veel gevallen, in d e g eleg en h eid gesteld, ernstig ond erleg d e en b ek w am e titularissen te benoem en. D aarn ev ens m oeten w e nog wijzen op het feit d a t d e School voor B estuursrecht om d e tw ee m a a n d e n exam ens inricht voor d e g em een teb esturen, die d e ca n d id a ten gem eente-secretaris of o n tv an g er a a n ee n ernstig exam en w illen onderw erpen. VROEDVROUWENSCHOLEN. R eeds on d er het F ransch Bewind w erd d e vroedkunde in de Provincie W est-V laanderen onderw ezen. Toen b esto n d er een « O p e n b are C ursus in d e vroedkunde, voor vrouw elijke leer lingen », bij besluit v an 1 April 1806, door d en Prefect v an het Leie-D epartem ent, in het S int-Jansgasthuis te Brugge, ingericht. O n d er het H ollandsch Bewind, w erd, bij Kon. Besluit van 6 Jan u ari 1823, d e verordening op d e « H eelkundige school » goedgekeurd. Bij beslissing v an 29 A ugustus 1826, door Kon. Besluit v an 26 April 1827 g o edgekeurd, stelden d e G e d ep u teerd e S taten v an W est-V laanderen ee n verordening v ast op d e « School ter aa n kw eeking v an heel- en vroedm eesters, vroedvrouw en en a p o th e kers ». De « O p e n b a re C ursus in d e vroedkunde » m aakte, m et b ew u ste « Kweekschool » één geheel uit.
—
54
—
Bij b esluit v a n 17 Juli 1874, w erd, door d en Provincialen R a a d v a n W est-V laanderen, het onderw ijs in d e vroedkunde g an sch h eringericht en een verordening o p d e « Provinciale School voor V roedvrouw en », a a n het M oederhuis v an het SintJan sg asth u is te B rugge gehecht, vastgesteld. N a ar a a n le id in g v an het Kon. Besluit v an 30 D ecem ber 1884, w aarb ij de g ro n d slag e n voor h et in ñ ch ten v a n vroedvrouw en scholen w erd en v astgesteld, w e rd d e verordening v a n 1874, door d en Provincialen R aad, bij besluit v a n 23 Juli 1885, gew ij zigd, en die Provinciale School voor vroedvrouw en n o g m aals heringericht. A nderm aal, w erd d e verordening, door d en Provincialen R aad, bij b eslissingen v an 21 O ctober 1896, 5 N ovem ber 1925 en 27 April 1926, gew ijzigd en aan g ev u ld . Koninklijke besluiten v an 6 S eptem ber
1924 h e b b e n
de
vro ed v ro u w enexam ens vastgesteld, d e onderrichtingen om trent het uitoefenen v an het vro’edvrouw am bt b e p a a ld , het diplom a v an vroedvrouw -bezoekster en d en titel v an a a n g e n o m e n vroed vrouw v a n d en S taat ingesteld. T engevolge v an m oeilijkheden v an huishoudelijken aard , in 1927 op d e Provinciale V roedvrouw enschool ontstaan, w a a r door tu ch tv erslapping onder d e leerlingen en m istevredenheid bij m eesteressen en leerlingen g e sc h ap en w erden, n o g scherper g ew o rd en toen, in O ktober 1929, een nieu w schoolbestuurder w as a a n g esteld , dienden, op 16 Januari 1930, d e tw ee m eesteressen-vroedvrouw en h a a r ontslag bij d e B estendige D eputatie in, m et h et gevolg d a t al d e leerlingen o p één n a (23 op 24), de school verlieten en h a a r m eesteressen in het nieuw -gestichte M oederhuis « S inte-A nna » te B rugge, gingen vervoegen. Dit g e b e u rd e op 17 F ebruari 1930. In feite, besto n d d e Provinciale V roedvrouw enschool dus niet m eer.
—
55
—
De B estendige D eputatie b e g o n d a n in te zien d a t het w enschelijk w as de V roedvrouw enschool ais Provinciale instelling afteschaffen en ze a a n d e O p e n b are O nderstandscom m issie te B rugge over te laten. In zitting v a n 17 Juli 1930, besliste d e Provinciale R aad in d ezen zin. V oortaan zouden er nog alleen stu d ieb eu rzen a a n d e leer lingen w o rd en verleend. T hans b e s ta a n e r in d e Provincie W est-V laanderen tw ee vroedvrouw enscholen, b eid e te B rugge gev estig d : Sinte-A nnarei (vrije instelling) en O ostm eersch (hangt af v an d e O nder standscom m issie Brugge).
TECHNISCH ONDERWIJS. Vóór d en oorlog w erd en in d e b eg ro o tin g en v an d e Provin cie, tot aa n m o e d ig in g v a n het technisch onderw ijs, som m en in g eschreven, g a a n d e v an 13.500 fr. tot 57.700 fr. in 1914. De provinciale to elag e n w e rd en echter niet volgens b e p a a ld v a stg e le g d e reg elen b erek en d en to egekend : n a a r g elan g d e noodzakelijkheden v an het onderw ijs en d e b esc h ik b a re credieten, w e rd d e provinciale tusschenkom st door de B estendige D ep u tatie v astg esteld en uitgekeerd. Eerst in zitting v an 14 Juli 1908 besliste d e Provinciale R aad d e tusschenkom st v a n d e Provincie ais volgt te' regelen : 1/6 v an d e som m en ingeschreven op d e begro o tin g en van d e Nijverheids- en Beroepsscholen. 1/12 v an deze d er Teekenscholen. 1/15 v an deze v an d e M uziekscholen. De R aad besliste tevens een e bizondere com m issie a a n te stellen om, sam en m et d e B estendige D eputatie, het v ra ag stu k v a n d e te v erleenen to elag en voor vakonderw ijs, in te studeeren.
—
56
—
De voorstellen v an deze com m issie, v o o rg e d rag e n en a a n gen o m en in zitting v an d en Provincialen R aad, v an 15 Juli 1909, w ijzigden lichtelijk d e vorige regeling, en stelden het qu an tu m v an d e tusschenkom st ais volgt v ast : 1/6 v an d e gew one
u itg av en
van
de
N ijverheids- en
Beroepsscholen. 1/12 v an deze d er Muziek- en Teekenscholen. B ov en staande m anier v a n b erek en e n d er to elag e n bleei v an kracht tot n a den oorlog. Enkele nieuw e b ep a lin g e n w erden ingevoerd, a a n g a a n d e m inim um en m axim um v a n d e toelagen, doch a a n d e b asis zelf v an d e tusschenkom st w erd niets v eranderd. In d e n a-oorlogsche perio d e heeft het vakonderw ijs eene g ew eld ig e uitbreiding genom en. De h iero n d e rstaan d e o p g av e v an d e voorziene kredieten ten gu n ste v an het technisch o n d er wijs is er e e n treffend bew ijs van.
a) Muziek- en Teekenscholen : In 1914 :
12.500 fr.
In 1928
86.000 fr.
1920
12.000 fr.
1929
86.000 tr.
1921
15.000 fr.
1930
125.000 fr.
1922
54.000 fr.
1931
150.000 fr.
1923
60.000 fr.
1932
150.000 fr.
1924
50.000 fr.
1933
120.000 fr.
1925
65.000 fr.
1934
1926
85.000 fr.
1935
120.000 fr. 120.000 fr.
1927
80.000 fr.
1936
115.000 fr.
Er valt op te m erken d a t d e kredieten, bij toep assin g van ee n alg em e en en m aatreg el, sedert het ja a r 1933 m et 25 % w erd en verm inderd.
—
57
—
b) Nijverheids- en Beroepsonderwijs : In 1914
45.200 fr.
In 1928
1.492.500 fr.
1920
49.000 fr.
. 1929
2.645.000 fr.
1921
108.000 fr.
1930
4.380.700 fr.
1922
437.000 fr.
1931
5.010.700 fr.
1923
445.000 fr.
1932
6.772.700 fr.
1924
468.500 fr.
1933
7.535.357 fr.
1925
838.500 fr.
1934
3.486.625 fr.
1926
1.169.700 fr.
1935
3.486.625 fr.
1927
1.410.000 fr.
1936
3.478.800 fr.
Zelfde opm erknig ais voor d e Teeken- en M uziekscholen. In zitting v an 7 Juli 1920 besliste d e R aad het b ep e rk en d cred iet af te schaffen, m et dien v ersta n d e d a t enkel deze scho len d e to elag en zouden genieten, w elke v an w eg e hunne resp ec tieve g em een teb estu ren , d e bizonderste b e la n g h e b b e n d e n bij d e zaak, ten m inste e e n e gelijke tegem oetkom ing bekom en. N aarm ate d e b e s ta a n d e vakscholen zich herinrichtten en n ieu w e tot sta n d kw am en, groeide ook d e belan g stellin g v a n d e Provinciale R aad sled en voor dit belangrijk v ra ag stu k v an d e op leiding d er jeu g d ig e am bachtslieden, zoodat in zitting v an 20 D ecem ber 1921 v an d en P rovincialen R aad, n o g m aals w ijzigin gen w erd en g eb rach t a a n het b e d ra g v an d e provinciale toe lagen. V olgende n ieu w e regeling w erd a lsd a n a a n g en o m en : In p la a ts v a n 1/6 v an d e gew one u itg av en w elke in a a n m erking k w am en voor d e vaststelling v a n d e staatsto elag en , w erd d e tusschenkom st v a n d e Provincie, v a n het ja a r 1922 af, g ereg eld ais volgt : 40 % op d e ja a rw e d d e n u itb e ta a ld a a n het onderw iizend p ersoneel v a n d e Nijverheidsscholen;
— se so % o p de ja a rw e d d e n u itb etaald door de B eroepsscholen a a n h u n onderw ijzend personeel; 40 % op d e an d e re g ew one uitgaven; 30 % op d e b u iten g ew o n e uitgaven. De to elag e n ten gunste v an d e Muziek- en Teekenscholen w e rd en g e b ra c h t op 1/6 in p la a ts v an 1/12 v an d e gew o n e uit gav en , w elke in aa n m erk in g kom en voor de vaststelling v an de staatsto elag e n . Deze regeling voor d e Muziek- en T eekenscholen is tot op h ed e n v a n kracht gebleven, m et dien v ersta n d e d a t d e aldus bekom en provinciale toelagen, sedert het ja a r 1933, m et 25 % w ord en verm inderd. N aarm ate d e vakscholen a a n g ro e id e n in getal en b e la n g rijkheid, steeg ook het b e d ra g v an d e provinciale h u lp g eld en en het b leek noodzakelijk zich niet m eer uitsluitend te v erg en o e g en m et d e a a n d u id in g e n verschaft door d en Inspectiedienst v a n d en S ta at om d e to elag en v a n d e Provincie v ast te stellen. De P ro v incieraad besliste d a n ook e e n e n provincialen ins pectied ien st in te richten, onafhankelijk van, doch in sam en w er k ing m et d ezen v an d en S taat. Een provinciale opziener, en later (in 1931) ee n provinciale opzienster, w e rd en b en o em d om toezicht uit te oefenen over het b ero ep so n d erw ijs in d e Provincie, en d e schoolbesturen in h u n n e zw are ta a k ter zijde te staan. Deze m aatreg el heeft ongetw ijfeld veel b ijg ed ra g en tot de v erd ere u itbreiding en d e degelijkheid v an het vakonderw ijs in d e provincie. A chtereenvolgens
n am
de
Provinciale
R aad
volgende
n ieu w e beslissingen : 1.
— De uitb etalin g en v an d e provinciale h u lpgelden zullen
g esch ied en door m iddel v a n d riem aandelijksche uitbetalingen.
—
59
—
In 't b eg in v an d e drie eerste k w artalen v an het schooljaar tel kens een v ierde v a n het b e d ra g v an d e to elag e v an vorig ja a r ; d a a rn a , en n a vaststelling v a n d e gew one to elag e voor het o v ereenkom ende ja a r, het saldo ; 2. — De provincie zal tusschenkom en in d e w erkingskosten v an n o rm aal- >en v a c an tieleerg an g en voor het b eroepsonderricht; 3. — De provincie komt tusschen, ten b e d ra g e v a n 1/6, in d e h u u rw a a rd e v an d e onroerende goederen, uitsluitend g e b ruikt voor het vrij o n dersteund technisch onderwijs. 4. — A an d e teeken- en nijverheidsscholen w ordt d e ver plichting o p g eleg d le e rg a n g e n in te richten over to eg ep a ste kunst; 5. — Het visscherijonderw ijs zal aa n g em o ed ig d w orden door het inrichten v an d e visschersberoepsscholen en het verleenen, b en ev en s d en S taat, v an een e opleidingsprem ie a a n den b a a s en het lavertje ; 6. — V an d e le e ra a rs uit het technisch onderw ijs zal een provinciaal b ek w aam h eid sd ip lo m a w orden gevergd. Ten einde het p ro g ram m a o p te m aken v an het exam en, tot het bekom en v an het g ezeg d bekw aam heidsdiplom a, w erd een B estendige Provinciale Com missie v an het V akonderw ijs opgericht. Deze Com m issie is tevens b e la st m et alle kw esties w elke h a a r, in zake beroepsonderw ijs, door d e B estendige D eputatie w ord en toevertrouw d. Een o n d erafdeeling v an deze Com m issie is b elast m et de studie v an het Individueel V akonderw ijs a a n jonge V lasbew erkers. Een reglem ent, betrekkelijk tot dit onderw ijs, w erd in 1930
—
60
—
opgesteld, en voorziet, b en ev en s d e m a a treg elen tot het verze keren v an een degelijk onderw ijs, het b e d ra g v an d e to elag en welke, p er jaar, en n a het exam en, a a n d e o n derscheidene con trac tan ten k unnen v erleend w orden. V olgend g etal leerovereenkom sten, voor een d u u r v an tw ee jaar, w e rd en reed s afgesloten : Jaa r 1931 : 11 1932:
1
Jaar 1933 : —•
Jaar 1935: 5Q
1934 : 11
1936 : 77
7. — V an het ja a r 1930 af w orden ook, b en ev en s d e tot d an toe re ed s aa n g en o m en h u lp g eld en ten gunste v a n het technisch onderw ijs, in zekere gevallen, en voornam elijk m et het oog op het u itb reid en v a n gew estelijke beroepsscholen, bizondere te; gem oetkom ingen v erleend om d e bouw k osten te helpen dekken. V an 1930 tot 1936 w erd hiervoor een e som v an 5.843.632 fr. besteed ; 8. — E ene tusschenkom st v an 80 % w ordt v erleend in de u itg av en v eroorzaakt door het inrichten v an tijdelijke le e rg a n gen. Tot in M aart 1933 w erd het technisch onderw ijs door g een w et, g ee n Koninklijk besluit, g ee n m inisterieel besluit geregeld. Eerst o p 9 M aart 1933 w erd door een K. B. d en grondsteen g e le g d voor d e v erd ere inrichting v an d en dienst voor het tech nisch onderw ijs. Sedert dezen datum verschenen m eerd ere b e sluiten en onderrichtingen ; ze w erd en sam en g e o rd en d en op 15 N ovem ber 1934 u itg eg ev en in de « C ode v an het Technisch O nderw ijs ». Deze o p eenvolgende b esluiten no o d zaak ten over 't a lg e m een ee n a a n p a s sin g v an het provinciaal reglem ent. O p 22 N ovem ber 1933 ging d e Provinciale R aad over tot ee n e herziening v an het regiem v an d e provinciale toelagen.
—
61
—
D aar d e S taat zijne tusschenkom st in d e w ed d en v an het perso n eel d er b ero ep sscholen verhoogde, ging d e beslissing v an den R aad hooidzakelijk over d e verm indering, in dezelfde m ate, v a n het p rovinciaal a a n d e e l in deze w edden, doch d e ald u s verw ezenlijkte b e sp a rin g w ordt opnieuw a a n g e w e n d om tot een h o o g er b e d ra g tusschen te kom en in ,d e gew one w erkings kosten v a n d e scholen. Tot slot w o rde nog gew ezen op d en a a n g ro e i v an het getal inrichtingen voor beroepsonderw ijs, v a n 1914 tot 1936. In 1914 telde W est-V laanderen : 8 Nijverheidsscholen; 9 B eroepsscholen voor jongens; 4 V akteekenscholen; 11 A cadem iën voor Schoone Kunsten of Teekenscholen; 8 V isschersscholen; 6 M eisjesberoepsscholen of -leergangen; 14 H uishoudklassen. T otaal : 60 inrichtingen m et on g ev eer 4.500 leerlingen. In 1938 telt W est-V laanderen : 6 Nijverheidsscholen; 6 V akteekensscholen; 34 B eroepsscholen voor jongens; 9 Visschersscholen, w a a rv a n 2 daginrichtingen; 12 A cadem iën voor Schoone Kunsten; 51 M eisjesberoepsscholen; 23 H uishoudklassen. T otaal : 141 inrichtingen m et on g ev eer 12.900 leerlingen.
62
—
—
LAND- EN TUINBOUWONDERWIJSl In d e vóór-oorlogsche periode b esto n d en in d e provincie slechts enkele inrichtingen voor landbouw onderw ijs, o.a. d e L andbouw scholen v a n Avelgem , N ieuw poort en Kortemark. N a d en oorlog w erd echter, door het p riv aa t initiatief, g e leidelijk tot d e oprichting v an landbouw scholen en -lee rg an g e n o v erg eg aa n . Deze p o g in g en w erd en evenw el door d e Provincie krachtig ondersteund. Ten g etu ig e v an d e b elangrijke ontw ikkeling v an het landb ouw onderricht, en d e ev en red ig e belan g stellin g v a n d e Provin cie voor dit slag onderw ijs, w eze vooreerst gew ezen op het b e d ra g v a n d e kredieten, w elke m et dit doei in d e provinciale b e g rootingen w e rd en ingeschreven, en v an 4.500 fr. in 1920, in stijg en d e lijn th an s 375.000 fr. besom m en. V olgende le e rg a n g e n b esto n d en in 1922-1923 : G etal Leerlingen L an d b o u w b eroepsscholen v a n d en lag eren g ra a d voor jongens .
.
.
.
.
49
1096
2
48
3
54
3
100
L andbouw scholen v an d en lag eren g ra a d voor m e i s j e s ................................................ G ew estelijke L andbouw scholen B estendige L andbouw scholen v an d en la g e ren g ra a d voor jongens
.
.
.
.
B estendige L andbouw scholen v a n d en la g e ren g ra a d voor m eisjes.
.
Reizende L andbouw huishoudscholen N o rm aalleerg an g voor jongens
.
. .
1
66
9
127
1
125
68
1616
—
63
—
en in 1936 : L agere L an d b o uw afdeelingen
60
1050
L agere L and b o uw huishoudafdeelingen
13
234
G ew estelijke L andbouw scholen
5
103
G ew estelijke L andbouw huishoudscholen
2
60
R ondreizende L andbouw huishoudscholen
9
143
N o rm aalleerg an g voor jongens
1
32
M iddelbare L andbouw scholen
3
169
M iddelbare L au dbouw huishoudscholen
3
123
M iddelbare T uinbouw school voor jongens
1
69
M iddelbare T uinbouw school voor m eisjes
1
.
98
1983
B enevens d e h o o g ergenoem de kredieten voor lan d b o u w onderw ijs, en de jaarlijksche to elag e v an 7.500 fr. ten gunste v an h et Provinciaal V erbond v a n het W erk v an d en Akker en den H aard, w o rd en door d e Provincie o.m. tw ee provinciale com ité's gefinanceerd, nl.
a)Provinciale Commissie der prijskampen voor vruchten te velde en Landbouwvoordrachten van W est-Vlaanderen. De B estendige D eputatie heeft in 1921 een e com m issie ingesteid die zich sp ec ia al zou onledig h o u d en m et al w a t d e v erb e tering d er v eldvruchten betreft. V erscheidene jare n n a e e n heeft deze com m issie o n d er d e lan d b o u w ers prijskam pen uitgeschreven voor vruchten te velde w assen d , ten ein d e d e voordeelen, spruitend uit het a a n w e n d e n v a n uitgelezen zaai- en p lantgoed, te do en uitschijnen. N a d erh an d heeft zij dit stelsel v eran d erd
in proeftuinen
a a n g e le g d om allerh an d e vruchten a a n proeven op variëteit e n op b em estin g te onderw erpen, ten einde d e lan d b o u w ers toe
—
64
—
te laten d e b este soorten en d e m eest econom ische bem esting te onderscheiden. Sedert vier ja a r heeft dze com m issie d a a re n b o v e n een e w erking ingezet om d e teelt v an gerst, bijzonderlijk voor de brouw erij, in g o ed e v o o rw a ard e n bij onze lan d b o u w ers te doen in g a n g vinden en te verspreiden. V an een en an d e ren k ant richt zij jaarlijks v oordrachten in w a a r b o e re n en boerinnen in h u n n e gilde over allerlei pu n ten v a n la n d b o u w b e la n g nuttige w enken en onderrichtingen ont vangen. B edoelde com m issie telt onder h a re leden rijksagronom en, lan d b o u w in g en ieu rs en a n d e re v o o ra a n sta a n d e p ersonen uit d e lan d b o u w w ereld. H are w erkingsm iddelen kom en voornam elijk v an d e Pro vincie fondsen; zij ontvangt ook steu n v a n het D epartem ent van L andbouw en v a n het N ationaal Fonds voor W etenschappelijk O nderzoek. b) Provinciaal com ité tot b evordering v an tuinbouw en klein veeteelt. Het P rovinciaal Comité tot b ev o rd erin g v an Tuinbouw en K leinveeteelt w erd ingesteld, bij beslissing v an d en Provincialen R aad, op 24 Juli 1924. Bij d e stichting w as het doei dezer instelling alleen d e uit b re id in g v a n d e n tuinbouw , m et het oog o p het uitvoeren v an v ru ch ten en groenten n a a r Engeland. In zitting v an 6 Juli 1926 w erd het krediet v an 17.500 fr. voorzien in d e beg ro o tin g voor 1927 ten gunste v an dit Comité, v erm eerd erd tot 23.500 fr. en kreeg het Com ité opd rach t ins gelijks d e m ogelijke u itbreiding v an d e kleinveeteelt in a a n m erking te nem en, door het stichten en b ev o rd ere n v a n kw eeksy n d icaten tot v erb eterin g v a n hoenderen, geiten, konijnen, hon-
65
—
—
d e n v a n h et Belgisch trekras ; het inrichten v an uitlezingsstations ; h et stichten en b ev o rd ere n v an lan d b o u w g em een zaam h ed e n v a n verzekering en herverzekering en v an sy ndicaten te g e n d e sterfte o n d e r d e geiten. De kredieten, ingeschreven in de provinciale begrootingen, ten g u n ste v an dit Comité, w a ren sedert 1927 d e volgende ; In 1928 :
49.500
1929 :
49.500
1930 :
101.750
1931 :
116.750
1932 :
116.750
1933 :
87.562,50 (verm indering d er kredieten m et 25 % )
1934 :
87.562,50
1935 :
87.562,50
1936 :
37.562,50
Er w o rd e opgem erkt d a t d e to elag e v an 67.500 fr., door h et Com ité jaarlijks v erleend a a n het P rovinciaal V erbond der G eiten-
en
S chapenkw eeksijndicaten
van
W est-V laanderen,
sed ert h et ja a r 1936 w ordt voorzien in een sp ec ia al artikel v an d e provinciale begrooting. De w erking v an het Com ité b e s ta a t hoofdzakelijk uit het vo lgende ; a) inrichten v an kostelooze v oordrachten over tuinbouw , kleinveeteelt in d e o n derscheidene tuinbouw gilden en kleinveeb o n den. b) o n d ersteu n en
v an
de
lessen
over
tuinbouw kunde,
g eg ev en in d e lag ere landbouw afdeelingen, in d e M iddelbare L andbouw scholen ; su b sid ieeren v an d e G ew estelijke Tuin bouw scholen.
—
66
—
c) a a n le g g e n en o n d ersteu n en v an m odel-boom gaarden. d) su b sid ieeren v a n d e provinciale v erb o n d en voor neerhofdierenteelt, hofbouw , enz... In 1935 heeft het C om ité een nieuw w erkplan a a n g e v a t, nl. d e ondersteuning, door proefnem ingen en voorlichting, v an de W estvlaam sche bloem b ollennij v erh eid . Te R oeselare w e rd en proefvelden aa n g e le g d , en vele o n d er zoeken h e b b e n reeds tot interessante vaststellingen geleid. HALFBLOEDPAARD. Hierbij dient nog a a n g e stip t d a t dit ja a r een e m aatschappij zonder w in stb ejag w erd gesticht m et bet doei h et kw eeken v an h et h alfb lo e d p aard in W est-V laanderen te b ev o rd eren en a a n te m oedigen. B egonnen m et een bizondere gift en o n d ersteu n d door een e jaarlijksche to elag e d er provincie belooft deze instelling het h a lfb lo e d p aard d a t voor b ijn a d e ach t tienden in W est-V laanderen gekw eekt w ordt een e aanzienlijke rol te d o en sp elen e n d e p la a ts in te nem en v an d e ingevoerde Poolsche en Iersche p a a rd e n v an dit sla g voor het leger. ONZE LANDBOUW IN DE ALGEMEENE ECONOMIE. O p d e m erk v a ard ig e b eteekenis onzer provincie ten over s ta a n d er alg em e en e landbouw econom ie in het land, m oest zeker hier n ad ru k g eleg d w orden. Het dunkt m e echter te k u n n en verw ijzen n a a r d e redevoering door mij uitgesproken d en 1 october 1934 om trent d en lan d b o u w in W est-V laanderen. KUNST, WETENSCHAP EN LETTEREN. D aar w a a r d e Provincie rond 1923 slechts 3.000 fr. verleende ten b a te v an het bibliotheekw ezen, gaf ze reed s in 1931 d e som
—
67
—
v an 138.000 fr. uit. De crisisom standigheden h a d d e n natuurlijk voor gevolg, d a t het krediet voor verm indering aangesproken, w erd. T hans g a a t het krediet teru g om hoog n a a r 150.000 fr. De w erking op het g eb ied v an bibliotheken b e p a a lt zich n iet tot h et uitd eelen v an to elag en voor dit of g een initiatief of deze of g ee n e afdeeling. Er w ordt w e rk d ad ig gew erkt ter v erb e tering v an h et bibliotheekw ezen, door ra a d in keus v a n d e lectuur, d o o r a llerh an d e vingerw ijzigingen voor w erking en uit b reiding, door g even v an cursussen en stu d ied ag en , door v er sp reid en v an o nderrichtende en vorm ende lezing. Een Provin ciale Com missie regelt deze werking. A nderzijds heeft d e Provincie prem iën toegekend voor stu dies over ou d e oorkonden, voor g em eenteschiedenissen en folk lore (in 1932 : 5000 fr.) Ook voor d e v akboeken over d e nijverheid en h an d e l u it d e Provincie w e rd en prem iën verleen d (in 1931 en 1932 : tot: 11.000 fr.) E en vijfjaarlijksche prijs m et bijkom ende prem iën, w erd in 1925 in g esteld ten b a te v an de verschillende vertakkingen van. d e kunst. A nderzijds w e rd en a a n de letterkundige en kunstm innende kringen to elag e n verleend, w a a rv a n het b e d ra g geschom m eld heeft v an 0 à 16.000 fr. en v an 16.000 fr. tot 52.500 à 60.000 fr. K ringen als Davidsfonds, H oogeschooluitbreiding, A rbeidersopvoeding, W illemsfonds, enz., b ek w am en regelm atig toelagen. D ank zij d e v ru c h tb a re w erking v an d e Provinciale Tooneelcom m issie heeft het dilettantentooneel ee n m erkelijken vooruitgang k u nnen boeken. Ook het beroepstooneel w erd o n dersteund o.a. het Volks toneel. De Provincie heeft ee n groot a a n d e e l g e h a d in het op richten v an het sta n d b e e ld a a n dichter G uido G ezelle e n in h et inrichten v an het G ezellem uzeum .
—
68
—
Al w a a r het eenigszins m ogelijk is gew eest, w e te n sc h a p pelijke uitingen te subsidieeren, heeft d e Provincie, in d e m ate v a n h a a r kunnen, een steentje bij g ebracht. Zij heeft g e s ta a n voor groote m aterieele nooden, m a a r h a a r b etra ch ten om ook d e geestelijke n ooden te kennen en zooveel m ogelijk te lenigen is zeker loffelijk gew eest. WERKING VAN HET PROVINCIAAL COMITE VOOR MONUMENTEN EN LANDSCHAPPEN. De Koninklijke Commissie voor Monumenten w erd gesticht door Koninklijk besluit v an 7 Januari 1835. Deze C om m issie heeft voor zending h a a r ad v ies uit te drukken betreffende d e herstel ling d e r m onum enten in h et land, w elke m erk w aard ig zijn door h u n oudheid, h u n geschiedkundig k a ra k te r of h u n kunst w a ard e; ev en een s over d e p lan n en tot op b o u w en herstelling d er g eb o u w en v an d e n eeredienst. Door ee n Koninklijk besluit v an 31 Mei 1860 w e rd en d e Com ités d er briefw isselende led en v an d e Koninklijke Com m issie voor M onum enten ingericht. Deze com ités v erg ad eren in ied er provincie, onder voorzitterschap v a n d en G ouverneur. De to enm alige G ouverneur v an W est-V laanderen, M. Vrambout, heeft in h et Bestuurlijk M em oriaal v a n 1861 (bl. 349) op 1 S eptem ber, een om zendbrief laten verschijnen w a a rin de sam enstelling e n d e zending v an het com ité d er briefw isse lende led en v a n W est-V laanderen w erd b ek e n d gem aakt. De b urg em eesters, schepenen, arrondissem entscom m issarissen en led en d er kerkfabrieken w e rd en verzocht d e briefw isselende led en in het uitoefenen h u n n er zending te helpen en bij te staan. De eerste briefw isselende led en w a ren : E.H. C arton, lid d e r Koninklijke A cadem ie v an België, te B rugge ; d e HH. C roquison, B ouw kundige te Kortrijk ;
—
69
—
Ritter-De Brouckere, in genieur te R oeselare ; Steinmetz, oudheidkundige te Brugge; A. V anden Peereboom , lid d er K am er v an V olksverte g enw oordigers te lep er ; V ande Putte, p astor-deken te P operinge ; W eale, oudheidkundige te Brugge. De H. K. V ersnaeyen, bureeloverste d er schoone kunsten, letteren en w eten sch ap p en , bij het Provinciaal Bestuur, w erd a a n g e ste ld ais secretaris. R egelm atig w erd en in het Bestuurlijk M em oriaal o n d er richtingen g eg e v en om het o n d erhoud en d e b ew arin g
d er
m onum enten en kunstvoorw erpen a a n te m oedigen en te verze keren. Bij Koninklijk besluit v an 19 Mei 1912 w erd a a n d e Konink lijke Com m issie voor M onum enten een Afdeeling voor Land schappen toegevoegd. De b en oem ing v an briefw isselende leden in d e verschillende provinciën w erd in dit zelfde Koninklijk b esluit voorzien. De eerste briefw isselende led en voor W est V laan d eren w a ren : d e HH. d'A rripe, b u rg e m e ester De P anne, K anunnik H oornaert, letterkundige te B rugge, Iw eins d'Eeckhoutte, provin ciaal ra ad slid te leper, Laigneil, n ijv era ar te Kortrijk, Reckelbus, kunstschilder te Brugge, en b a ro n v an d er B ruggen, b u rg e m e es ter te W ingene. De B estendige D eputatie besloot in h a a r zitting v an 22 April 1875 a a n het Provinciaal Com ité voor M onum enten d e toelating te v erleen en de p ro cessen -v erb aal zijner v erg ad erin g e n te laten drukken. D ientengevolge w erd het drukken a a n g e v a n g e n m et teru g w erk in g tot d e v erg ad erin g v a n 4 Juni 1873. De volledige verzam eling d er gedrukte pro cessen -v erb aal w erd sedert dien b e w a a rd .
—
70
—
V an 1883 tot 1887 w erd en g een zittingen v a n het Com ité g eh ouden. Evenw el h e b b e n zekere leden, d a a rto e persoonlijk door het Provinciaal Bestuur aan g esp ro k en , verschillende zaken onderzocht en v erslag en opgem aakt. Deze v ersla g en w erd en n a d e rh a n d zooveel m ogelijk verzam eld, en in d e bulletijns opgenom en. V anaf 1932 w erd d e provinciale to elag e afgeschaft, doch in zitting v a n 6 O ctober 1936, besloot d e Provinciale R aad d a t een krediet v an 4.500 fr. zou ter beschikking w orden gesteld v an het Com ité om d e v ersla g en v an 1932 tot en m et 1936 te laten drukken en d a a rn a jaarlijks een krediet v a n 1500 fr. voor het drukken d er v erslag en v an het loopende jaar.
M evrouw, Mijne H eeren, Uit d e b o v e n sta a n d e beschouw ingen, uit d e w erking g e d u re n d e ee n e e e u w m a g het besluit getrokken w o rd en d a t de provincie h a a r zending ten gunste v a n d e volksgem eenschap in ruim e m ate gekw eten heeft. A an d e a m b te n a re n w eze voor deze aanzienlijke m edew erking d e b este d an k gezegd. W at e e n v erscheidenheid v a n bed rijv ig h ed en ! W at een steu n a a n allerlei uitstallingen v a n o p e n b a a r nut ! W ie ooit het nut d er provinciale instellingen m ocht betw ij feld h eb b en , zal, bij het bo n te tafereel v an verw ezenlijkingen, zijn d w alin g h erkennen en g etu ig en m oeten d a t d e S ta at on m ach tig g ew eest w a re d e eisch en v a n zoo dicht te b e n a d e re n en ze teg em oet te komen. Het optillen d er jeugd, het vorm en v a n arb eidskrachten, in lan d b o u w en nijverheid, het heelen d er kw alen, het verzach ten d er ziekten, het vered elen d er geesten, dit alles w e rd a a n g e grepen; in dit alles w erd verholpen.
—
71
—
En in d e toekom st dient het g ep lee g d e w erk b e h o u d e n en voor de w einige a a n g e ro e rd e takken, w elke d e im m er b e w e g e n d e tijd sch erp er n a a r het voorplan b re n g en m ocht, zal een frissche in sp an n ing en een g o ed e wil het m otto zijn v an den P rovincieraad. W elke ook d e verschillen w ezen v a n opvatting en v an b eg in selen en v an m iddelen, voor een e g ed a ch te is deze alg em e en e v erg ad erin g steeds gew o n n en : d e zedelijke en stoffelijke grootheid v a n W est-V laanderen.
M evrouw, M ijne H eeren, in 's Konings n a a m v erk la ar ik de g ew o n e zitting v a n d en Provincialen r a a d voor geopend.
