Doodgepest Educatieve map

‘Doodgepest’

Educatieve map

‘Doodgepest?’ woord vooraf Theaterproductiehuis Deezillusie vzw creëerde de voorstelling ‘Doodgepest ?’. Het is een stuk dat veel vragen achterlaat vanwege het open einde. Blijft het pestprobleem Daniël achtervolgen of beseft de naaste omgeving van Daniël dat het hoog tijd is om in te grijpen? Dat voor slachtoffers van pesten zelfdoding soms de enige uitweg blijkt te zijn, is geen onrealistisch gegeven. Het is een belangrijke taak voor de ouders, de school en de naaste omgeving om tijdig in te grijpen bij het signaleren van pestgedrag. Talrijke vragen rijzen hierbij op: pesten, wat kunnen we eraan doen?’ Ligt het probleem enkel bij de gepeste? Op welke manier kunnen we het best met de betrokken partijen omgaan? Moeten we als school optreden met strenge straffen? Zal het pesten stoppen of verergeren? Kunnen we pesten volledig uitroeien? …. Ga zo maar door! Pesten komt voor op elke school. Vaak is het schoolpersoneel niet of weinig op de hoogte van wat er zich allemaal afspeelt tussen de leerlingen op onbewaakte momenten. Soms zien ze het pestgedrag zich afspelen voor hun neus, maar verbloemen of negeren dit. Niet met kwade bedoelingen maar gewoonweg uit schrik of onwetendheid om het probleem op een efficiënte manier aan te pakken. Het is de bedoeling dat de voorstelling ‘Doodgepest ?’ een aanknopingspunt wordt voor directie, leerkrachten en ondersteunend personeel om de pestproblematiek bespreekbaar te maken. Deze educatieve map kan hierbij extra ondersteuning bieden. In een theoretisch deel belichten wij een aantal aspecten van het pestprobleem die belangrijk zijn voor scholen. Er wordt uitgeweid naar meer recente vormen van pesten (zoals cyberpesten) en een concrete manier van ‘aanpak’ wordt uitgebreid besproken. Tevens bevat deze educatieve map een aantal vragenlijsten voor leraren, leerlingen en ouders. Deze peilen respectievelijk voor leraren of zij pestgedrag opmerken in de klas, voor leerlingen of zij behoren tot de groep van “pesters” of “gepesten” of eerder neutraal zijn en voor ouders tot welke van de voornoemde categorieën zij denken dat hun kind hoort. Het praktijkgericht gedeelte van de map omvat twee volledige lesdelen. Vertrekkend van situaties uit het stuk kan de leerkracht in klasverband het thema aankaarten en bespreekbaar maken op een interactieve manier. Theorie en praktijk worden aangevuld met een aantal relevante artikels over “pesten” en de gevolgen. We geven u ook een aantal informatiebronnen en nuttige adressen voor wie zich nog meer in het thema wil verdiepen of personen wil doorverwijzen. ------------------------------------------------------------------------------------------------------------Deezillusie vzw, Vaderlandstraat 162, 9000 Gent email: [email protected] url: www.deezillusie.be tel: 0478/593258

2

Deel 1: Pesten & een stukje theorie…………….6 Pesten & Co ………………………………………………………………………6 Soms is het moeilijk het verschil te zien tussen pesten, plagen en ruzie maken. Hier klaren we dit misverstand op? Pesten & Partijen…………………………………………………………………7 Wie zijn de voornaamste betrokken partijen wat zijn hun eigenschappen en dergelijke. Profielen worden geschetst. Pesten en Oorzaken………………………………………………………….. ..9 Velen vragen zich vaak af waarom kinderen elkaar pesten. In dit stukje willen we een aantal van deze oorzaken opnoemen. Pesten en Gevolgen…………………………………………………………..11 Pesten kan ver gaan en een persoon schaden. We bekijken een aantal gevolgen voor de betrokken partijen. Pesten aanpakken…………………………………………………………………………14 Een aanpak tegen pesten wordt besproken. Het is een aanpak waarbij de klemtoon ligt op het ‘actief betrekken’ van de leerlingen. Zodoende ontstaat er een sfeer die veel positiever is dan bestraffende methodes. Pesten: De ouders…………………………………………………………………………28 We geven hier een adequate manier om met ouders van pesters en gepesten om te gaan. Cyberpesten……………………………………………………………………35 Cyberpesten komt meer en meer voor. Multimedia hebben een grote plaats ingenomen binnen onze huiskamers. Via deze weg kan pesten pijnlijker en harder zijn als ‘gewoon’ pesten. We leggen even uit hoe dit kan.

Deel 2: Praktijk je rijk……………………………………….41 Les 1: Rollenspellen……..………………………………………………… …41 Les 2: Stellingen en kortgeding …………………………………………….. 53

------------------------------------------------------------------------------------------------------------Deezillusie vzw, Vaderlandstraat 162, 9000 Gent email: [email protected] url: www.deezillusie.be tel: 0478/593258

3

Deel 3: Nuttige adressen………………………………55 Deel 4: Educatief materiaal………………………….57 1. Boeken over pesten……………………………………………………….57 2. Films over pesten………………………………………………………….60 3. Pesten en Media…………………………………………………………...62


4

Deel 1: Pesten & een stukje theorie Pesten & Co ……………………………………………………………………….6 1. Pesten: een definitie. 2. Verschil met plagen en ruzie maken. Pesten & Partijen…………………………………………………………………7 1. De pesters. 2. De slachtoffers. 3. De middengroep.

Pesten en Oorzaken…………………………………………………………. …9 Pesten en Gevolgen……………………………………………………………11 1. Gevolgen voor de gepeste. 2. Gevolgen voor de pester. 3. Gevolgen voor de middengroep.

Pesten aanpakken…………………………………………………………………………...14 1. Het is moeilijk er over te spreken. 2. Pesten aanpakken. • Een individuele aanpak. • Een groepsgerichte aanpak: De No-Blame aanpak. 3. Follow-up.

Pesten: De ouders…………………………………………………………………………..28 1. 2. 3. 4.

Het gesprek met de ouders. Wat moeten ouders doen als hun kind gepest wordt? Wat kunnen ouders doen wanneer hun kind andere kinderen pest? Dedectie van pesten via de ouders. Cyberpesten………………………………………………………………………35 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

De specifieke karakteristieken van cyberpesten. Vormen van cyberpesten. Cyberpesten en partijen. De cyberpester aanpakken. Hulp aan het gepeste kind. Preventie: opvoeden over internet. Ouders en cyberpesten.


5

Pesten en Co 1. Pesten: een definitie. Pesten is ongetwijfeld een oud fenomeen. Toch kwam het pas in de jaren 70 onder de aandacht van wetenschappers. Een wetenschapper die baanbrekend werk verricht heeft op het gebied van pesten is Dan Olweus. Hij definieert pesten als volgt. ‘Een student wordt gepest als hij of zij herhaaldelijk en langdurig blootstaat aan negatieve handelingen verricht door één of meer andere studenten en waarbij sprake is van een machtsonevenwicht.’ Een negatieve handeling is een handeling waarbij men een ander opzettelijke schade berokkent of ongemak bezorgt. Negatieve handelingen kunnen zowel verbaal (schelden, spotten, dreigen,…) als fysiek (schoppen, duwen, slaan,…) zijn. Andere negatieve handelingen zijn: gezichten trekken, bepaalde gebaren maken, iemand buiten de groep sluiten of weigeren in te gaan op de wensen van de ander. Deze handelingen moeten ‘herhaaldelijk en langdurig’ zijn. Incidentiële plagerijen worden dus niet in de definitie opgenomen. Tenslotte moet er ook sprake zijn van een machtsonevenwicht. De leerling die gepest wordt kan zichzelf moeilijk verdedigen en is relatief hulpeloos ten opzichte van de personen die hem of haar pesten.

2. Verschil met plagen en ruzie maken. Je mag pesten niet verwarren met plagen. Plagen is meer als grap bedoeld en is onschuldiger. Het gebeurt eerder tussen twee enkelingen (één tegen één) en niet steeds tussen dezelfde personen. Ook situeert plagen zich meer binnen het ‘sociale spel’, waarbij kinderen hun omgeving aftasten (wie is wie ?) en zoeken naar ieders plaats in de groep. Bij pesten is dit proces al achter de rug en gaat men iemand proberen te kelderen die men om één of andere reden niet zo sympathiek vindt. Ook ruzie maken is niet hetzelfde als pesten. Bij ruzie is er niet noodzakelijk een ongelijke machtsverhouding, zodat de kinderen dit vaak zelf kunnen oplossen. Bovendien is dit meer een éénmalige gebeurtenis, die niet zo’n langdurig karakter heeft als pesten.


6

n

Pesten en Partijen

1. De pesters. De pesters: • Zijn niet alleen agressief tegenover leeftijdsgenoten maar ook tegenover volwassenen. • Ze worden gekenmerkt door impulsiviteit en een sterke behoefte anderen te domineren. Ze hebben dan ook problemen met regels en grenzen. • Ze kunnen zich moeilijk inleven in hun slachtoffers. • Ze staan positief ten opzichte van geweld en zijn vaak fysiek sterker dan hun slachtoffers. • Schatten situaties en effecten van gedrag verkeerd of helemaal niet in. • Ze zijn eigenlijk minder zeker dan ze laten uitschijnen.

2. De slachtoffers. De slachtoffers: • Zijn angstig en minder zelfverzekerd dan andere leerlingen. • Ze zijn meestal voorzichtig, gevoelig en stil. Ze kunnen moeilijk voor zichzelf opkomen en gaan zelden in de tegenaanval. • Ze staan negatief ten opzichte van geweld en zijn meestal fysiek zwakker. • Ze hebben ook vaak een negatief beeld van zichzelf en van hun situatie. Ze zijn eenzaam en hebben in de klas minder goede vrienden dan hun klasgenoten. Opmerking: Ga steeds voorzichtig om met stereotype kenmerken zoals hierboven beschreven, omdat ze ons kunnen beletten om minder duidelijke gevallen van pesten te zien.

3. De middengroep.


7

Tot de middengroep behoort iedereen die zelf geen pester is of zelf geen slachtoffer is van pesterijen. Bij het aanpakken van pestsituaties is deze groep HEEL BELANGRIJK. Eén van de mogelijke kenmerken van een pester is immers: populair willen zijn. Wanneer de middengroep stopt met meepesten of er tegen reageert is de kans dus groot dat de pester die dan alleen staat, zal ophouden. Binnen de middengroep kan je nog verschillende kleinere groepjes herkennen. Sommigen van deze middengroep sluiten zich aan bij de pester en vormen zo een pestgroepje. Dit kan komen door de bewondering die zij hebben voor de leidinggevende pester, of omdat ze er zelf voordeel uit kunnen halen. Een andere mogelijke reden is dat ze bang zijn om zelf gepest te worden. Sommige kinderen zien dan weer helemaal niet dat er gepest wordt in hun klas. Aan de andere kant zijn er ook kinderen die het pesten wel zien, maar er niets aan doen, het laat hen totaal onverschillig. Door niets te doen, houden ze wel het pestprobleem mee in stand. Het zijn slechts enkelingen die de gepeste in bescherming durven nemen en tegen de stroom in gaan.


8

Pesten en Oorzaken Velen vragen zich af waarom kinderen eigenlijk pesten. Op deze vraag is geen eenduidig antwoord te geven. Pesten is immers een complex probleem. Er zijn meestal meerdere oorzaken en bovendien is elke situatie anders. Toch willen we hier een aantal mogelijke oorzaken noemen. •

De psycholoog Gordon Allport somt vier factoren op die invloed hebben op het pesten: (1) het ‘anders’ zijn van de gepeste, (2) het bereikbaar zijn van de gepeste voor de pester, (3) het weerloos zijn van de gepeste of het zich niet kunnen verdedigen en tenslotte (4) het feit dat de gepeste al eerder gepest werd, waardoor zijn of haar sociale redzaamheid verloren is gegaan.

•

Soms wordt gepest omwille van het uiterlijk, maar dit is niet de enige mogelijke oorzaak. Dat uiterlijk dé oorzaak bij uitstek van pesten zou zijn is wel een hardnekkig vooroordeel.

•

Ook grijpen pesters wel eens het feit aan dat bepaalde kinderen niet zo goed meekunnen bij competitieve spelletjes. Deze kinderen worden dan het mikpunt van spot. Men wil niet bij hem in de ploeg staan of ze krijgen de schuld voor het eventuele verlies.

•

Er zijn in elke groep groepsnormen. Deze zijn meestal impliciet. Voorbeelden kunnen zijn, ‘iedereen van onze groep moet stoer doen’ of ‘wij dragen allemaal legerbottinen, anders hoor je er niet bij’. Kinderen die afwijken van de groepsnorm worden belachelijk gemaakt. Ook hier kan je weer zien dat kinderen die ‘anders’ zijn gepest worden.

•

Het komt voor dat de pester zich wil manifesteren. Pesten geeft de pester het gevoel macht te hebben. Hij of zij probeert een positie te verwerven binnen de groep en wil zo de eigen machteloosheid en onzekerheid verbergen, die het gevolg kunnen zijn van een gebrek aan sociale vaardigheden. Dikwijls is het


9

immers zo dat een pester bepaalde van die vaardigheden mist. Hij kan bijvoorbeeld niet op een plezante manier vrienden maken. Hierdoor voelt de pester zich machteloos en onzeker. Aan de andere kant kan pesten een uiting zijn van een té zeker zijn van zichzelf. Dan heeft de pester het moeilijk zich in te leven in de gevoelens van anderen en vindt hij of zij iedereen die anders is dan zichzelf belachelijk. Hij of zij is dus eerder agressief en heeft een gebrek aan respect voor anderen. •

Ook de thuissituatie kan een rol spelen. Dit bij zowel pester als gepeste. Pesters bevinden zich soms in een moeilijke thuissituatie, waardoor ze frustraties oplopen, die ze dan uitwerken op de gepeste. Het kan ook dat ze thuis vooral negatief gedrag tegenover anderen ‘geleerd’ hebben door de opvoedingsstijl van de ouders. Ouders hebben een voorbeeldfunctie en kinderen imiteren dan ook vaak het gedrag van hun ouders. Kinderen van overbeschermende ouders, die moeilijk voor zichzelf kunnen opkomen, kunnen dan weer last krijgen van pesterijen.

•

Pesten gebeurt vooral bij kinderen tussen tien en veertien jaar. Op deze leeftijd komen jongeren los van hun ouders en is groepsvorming een centraal gebeuren. Jongeren hebben graag het gevoel erbij te horen en zijn op zoek naar een goede positie binnen de groep. Het proces van ‘samenklikken’ en erbij willen horen is normaal, maar helaas zijn er altijd enkelen die in dit proces uit de boot vallen. Samenklikken brengt uitsluiting met zich mee.

•

Deze leeftijd is de leeftijd van de puberteit. Er ontstaan allerlei lichamelijke verschillen tussen de jongeren. Doordat het lichaam in volle verandering is besteden jongeren hier ook veel meer aandacht aan. De ‘onderlinge controle’ met betrekking tot deze lichamelijke evoluties is sterk. Sommigen zijn rijp in hun denken, waar anderen nog tamelijk onvolwassen zijn. Jongeren zijn in deze fase van hun leven op zoek naar zichzelf, zowel op psychisch als op lichamelijk vlak.

•

Soms wordt er ook gepest om aandacht te krijgen of uit verveling. Aan de andere kant lijken bepaalde kinderen die gepest worden dit zelf uit te lokken. Ze doen bijvoorbeeld opzettelijk heel stom om de aandacht van anderen te krijgen, misschien omdat ze gewoon zijn om op deze manier aandacht te krijgen. Het gaat dan eerder om een verkeerde manier van aandacht vragen door de gepeste. Ook in zulke situaties moet er zeker ingegrepen worden.


10

Pesten en Gevolgen 1. Gevolgen voor de gepeste. Je kan de gevolgen van pesten zien op lichamelijk en psychisch vlak. De gepeste kinderen klagen over hoofdpijn, keelpijn, presteren niet zo goed meer in de klas,.. Dit kan een vorm van aandacht vragen zijn: het kind wil apart genomen worden om zo uit de groep te geraken. De pesterijen kunnen een kind zo ver drijven dat het in een depressie geraakt en begint te denken aan zelfmoord. Kinderen die het slachtoffer zijn geweest van pesterijen krijgen mogelijk het gevoel dat ze minderwaardig zijn, ze durven als dusdanig niet voor zichzelf opkomen en hebben weinig vertrouwen in andere personen. Dit maakt weer dat ze bang worden om contacten te leggen en sociaal geïsoleerd kunnen raken. Ze zoeken dan voortdurend uitvluchten om iets niet te moeten doen of iemand te ontwijken. Het kan ook gebeuren dat ze zich schuldig gaan voelen en zichzelf verantwoordelijk gaan stellen voor heel de ellendige situatie. Al deze negatieve gevolgen kunnen lang doorwerken, zelfs nog wanneer ze volwassen zijn. Ze ervaren bijvoorbeeld angst in nieuwe en onbekende situaties, ze zijn bang om te mislukken en een dom figuur te slaan bij andere mensen, ze voelen zich eenzaam, ze hebben een negatief zelfbeeld, ze durven geen relaties aan te gaan, op het werk zijn ze niet erg ambitieus en gedragen ze zich heel gedienstig,.. Een gepest-verleden kan iemand dus nog lang achtervolgen. De gevolgen van de pesterijen voor het slachtoffer hangen ook af van de manier waarop met de pesterijen wordt omgegaan. De vier belangrijkste copingstrategieën die slachtoffers toepassen zijn ‘Wishful thinking’, ‘Seeks social support’, ‘Problem Focused’ en ‘Avoidance’. De cluster ‘Wishful thinking’ bestaat uit stellingen als ‘Ik wou dat ik kon veranderen wat er gebeurt of wat ik voel’, ‘Ik dagdroom over een betere plaats en tijd dan die waarop/waarin ik mij nu bevind’.


11

Tot de ‘Seeks social support’-strategie behoren onder meer de volgende items: ‘Praten tegen iemand over hoe ik me voel’ en ‘Praten met iemand die iets concreets kan doen om het probleem te verhelpen’. De copingstrategie ‘Problem Focused’ komt tot uitdrukking in volgende uitspraken: ‘Ik zoek een aantal verschillende oplossingen voor het probleem’, ‘Ik hou voet bij stuk en vecht terug’ en ‘Ik analyseer het probleem om het beter te begrijpen’. ‘Avoidance’, ten slotte, bestaat onder andere uit volgende items: ‘Ik probeer de hele zaak te vergeten’ en ‘Ik accepteer de situatie, want er kan toch niets aan gedaan worden’. Getuigenis: voorbeeld van een ‘Problem Focused’-strategie Ja, ik wordt gepest maar het raakt mij totaal niet meer, nee, integendeel: elke opmerking die er over mij gemaakt wordt maakt me sterker. Pesters zijn vaak mensen die zelf geen interessant leven hebben en zich dus maar met dat van anderen gaan moeien, ze denken dat ze zich enkel kunnen bewijzen door anderen af te breken en dat vind ik ongelofelijk zielig! Moest jij tot degene behoren die denken dat ze het recht hebben anderen te pesten: onthoud dan dit: Alles wat je zegt of doet laat littekens achter bij de ander, er zijn momenten geweest waarop ik op het punt stond zelfmoord te plegen, dan had ik zelfs mijn afscheidsbrief al geschreven, MAAR op zulke momenten moet je sterk zijn en enkel naar het positieve proberen te kijken: 1 van mijn beste vriendinnen heeft me laten vallen omdat ze bang was hetzelfde te moeten meemaken, je kan je dan ongelofelijk gekwetst voelen, maar er zijn nog genoeg andere mensen die wel om je geven... en daar moet je aan denken! Bron : vrt-forum

Getuigenis: voorbeeld van een ‘Seeks Social Support’-strategie Ik werd vroeger geplaagd,deed er niks aan ik was een gemakkelijk doel dus gooiden ze thee over me en zo er kwam altijd een iemand me troosten, altijd iemand anders maar echt supergepest niet hoor! je moet je niet laten doen en het aan je ouders zeggen of aan een organisatie op school of zo Bron : vrt-forum


12

2. Gevolgen voor de pester. ‘Eens een pester altijd een pester’, wordt wel eens gezegd. Wanneer een kind een ander begint te pesten is het moeilijk om hiermee op te houden. Je hebt je als pester immers te bewijzen tegenover de rest van de pestgroep en ermee ophouden is zo goed als toegeven dat je fout zat. Bovendien kent iedereen je als pestkop en is het niet gemakkelijk om van dit imago af te geraken. Een kind dat pest heeft weinig of geen echte vrienden. De mensen die hij of zij rond zich verzameld heeft, zijn immers vaak geen echte vrienden. Ze sluiten zich bijvoorbeeld aan om zo te voorkomen dat ze zelf gepest worden. Een pester mist de vaardigheid om met anderen om te gaan en eigenlijk verbergt zijn pestgedrag zijn gebrek aan zelfvertrouwen. Ook bij hem of haar zijn de gevolgen te zien tot in de volwassenheid. Een pester heeft bepaalde sociale vaardigheden niet genoeg kunnen inoefenen, hetgeen invloed heeft op zijn of haar beroeps- en relatieleven. Het gaat er dus om dat de pestkop rekening moet (leren) houden met sociale grenzen, normen en afspraken. Die houden bijvoorbeeld zeker in dat je respect voor anderen moet hebben.

3.

Gevolgen voor de middengroep.

Sommige kinderen van de middengroep kunnen de spanningen die zijn ontstaan door de verziekte toestand niet aan. Ze zien in dat de groepssfeer verpest is en worden argwanend tegenover mekaar. Het gebeurt ook dat ze zich schuldig voelen door het hele gebeuren. Zij voelen zich bijvoorbeeld schuldig omdat ze tegen hun zin ‘moeten’ meedoen aan het pesten (groepsdruk) of omdat ze eigenlijk wel sympathie voelen voor de gepeste.


13

Pesten aanpakken De school als leer- en leefgemeenschap bekleedt een bijzondere taak in het opvoedingsproces van jongeren. Kinderen en jongeren moeten op school optimale groeikansen krijgen. Dat kan enkel als ze opgroeien in een sfeer van waardering en geborgenheid. Het welbevinden van kinderen en jongeren vormt hierin het uitgangspunt. Pesten gaat volkomen in tegen het algemeen welbevinden van leerlingen. Niemand twijfelt er nog aan dat pesten en andere vormen van grensoverschrijdend gedrag voorkomen moeten worden en dat de gevolgen ervan voor de betrokkenen op korte en lange termijn niet te onderschatten zijn. Maar…

1. Het is moeilijk om er over te spreken. Naar iemand toestappen om te zeggen dat je gepest wordt is niet zo evident. Er zijn veel drempels om naar iemand toe te stappen: • Kinderen weten niet tot wie ze zich moeten richten. • Kinderen kunnen vaak niet inschatten welke handelingen of uitspraken accepteerbaar zijn. • Ze schamen zich voor wat ze meemaken. • Ze zijn bang om gestraft te worden of slechte punten te krijgen. • Ze vrezen niet geloofd te worden. • Ze zijn bang dat ze zelf de schuld krijgen. • Ze zijn bang dat het nog erger zou worden en vrezen wraakreacties. Het is bijgevolg niet altijd gemakkelijk pesten te detecteren. De hierna volgende vragenlijsten kunnen een handig hulpmiddel zijn in de detectie van pesten. Een vragenlijst voor de leerlingen kan hen helpen om de eerste stap te zetten in het aanpakken van hun pestprobleem. Voor je de leerlingen vraagt om deze lijst in te vullen is het zinvol om eerst met hen op zoek te gaan naar de verschillen tussen plagen, pesten en ruzie maken. Let wel pesters benoemen hun gedrag soms onterecht als plagen


14

Maar ook een vragenlijst voor de leerkrachten kan nuttig zijn. Men kan op die manier meer bewust worden van de pestproblematiek. Ook ouders kunnen via een vragenlijst informatie doorspelen aan de school. Hierover meer in het deel : ‘Pesten: de ouders’.


15

Vragenlijst voor de leerlingen 1. In welke klas zit je? ………………………… 2. Ben je een jongen of een meisje? o een jongen o een meisje 3. Hoe vaak heb je dit schooljaar andere leerlingen gepest? o ik heb dit schooljaar niet gepest o één- of tweemaal o regelmatig o eenmaal per week o verschillende malen per week 4. Hoe vaak voelde je je alleen op school? o nooit o één- of tweemaal o regelmatig o eenmaal per week o verschillende malen per week 5. Hoe vaak ben je dit schooljaar gepest? o ik ben dit schooljaar niet gepest of geplaagd. Ga meteen naar vraag 9. o één- of tweemaal. o regelmatig. o eenmaal per week. o verschillende malen per week. 6. Waar werd je gepest? (Je mag meer dan een hokje aankruisen) o op de speelplaats o in de klas tijdens de les o in de klas tijdens de pauze o in de gang o op weg naar of van school o ergens anders, namelijk: …………


16

7. Hoe werd je gepest? o ik werd uitgesloten o ik ben geschopt en geslagen o ik ben bedreigd o ik ben uitgescholden en uitgelachen o er zijn spullen van mij beschadigd o op een andere manier, namelijk: …………. 8. In welke klas zitten de leerlingen die jou pesten? o in mijn eigen klas o in een andere klas van hetzelfde jaar o in een hogere klas o in een lagere klas o in verschillende klassen 9. Welke leerlingen van jouw klas worden vaak door anderen gepest? ………………………………………………………………….. 10. Welke leerlingen van jouw klas pesten regelmatig andere kinderen? …………………………………………………………………...


17

Vragenlijst voor de leerkrachten 1. Bent u een man of een vrouw? o man o vrouw 2. Hoe dikwijls wordt u als leerkracht geconfronteerd met pestgedrag? o er wordt niet gepest. Ga naar vraag 5. o één of tweemaal per jaar. o regelmatig. o éénmaal per week. o verschillende malen per week. 3. Waar hebt u pestsituaties waargenomen? U mag meer dan een hokje aankruisen. o op de speelplaats o in de klas tijdens de les o in de klas tijdens pauzes o in de gangen o op weg naar en van school o ergens anders, namelijk: ……… 4. Hoe wordt er gepest? U mag meer dan een hokje aankruisen. o er wordt geschopt en geslagen o leerlingen worden bedreigd o leerlingen worden uitgescholden of uitgelachen o de spullen van leerlingen worden beschadigd o leerlingen worden uitgesloten uit de groep o op een andere manier, namelijk: ……….


18

5. Wat doet u of zou u doen als u geconfronteerd wordt met pestgedrag? U mag meer dan een hokje aankruisen. o ik weet niet goed wat ik moet doen o ik blijf op een afstand o ik scheid de partijen en laat het erbij o ik bespreek het pestgedrag met de leerlingen o ik meld het aan de directie, de klastitularis … o iets anders, namelijk: ………… 6. Hoe vindt u dat er in het algemeen op pestgedrag gereageerd moet worden? U mag maar één hokje aankruisen. o er moet zo weinig mogelijk aandacht aan worden besteed; iedereen moet volwassen worden met vallen en opstaan o wie gepest wordt, moet aangespoord worden om te reageren o de school moet pesters zoveel mogelijk proberen te betrappen en straffen o de gepeste leerling moet vooral met de hulp van thuis naar een goede oplossing zoeken o de gepeste leerling moet zelf naar oplossingen zoeken o er moet zoveel mogelijk tegen pestgedrag worden gedaan, met alle beschikbare middelen o op een andere manier, namelijk: ………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………….…………………………… 7. Van welke drie maatregelen verwacht u vooral oplossingen voor pestgedrag? Nummer uw antwoorden van 1 tot 3, in volgorde van belangrijkheid. o de directie moet de pesters aanpakken o de klasleraar moet de pesters aanpakken o alle leerkrachten dragen de verantwoordelijkheid om de pesters aan te pakken o vertrouwensleerkrachten moeten samen met de leerlingen naar oplossingen zoeken o er moeten structurele maatregelen komen, bijvoorbeeld een andere organisatie van het toezicht o het CLB moet worden ingeschakeld o de school en de ouders van beide partijen moeten samenwerken o andere personen of instanties moeten worden ingeschakeld, namelijk:


19

………………………………………………………………………………………………… ………….…………………………………

8. Welke concrete problemen ervaart u wanneer u toezicht moet houden, bijvoorbeeld met betrekking tot de plaats waar u staat, het aantal toezichthouders, de manier van toezicht, de ondersteuning? …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………….……………………………… ……………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………. ….………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… ……………………………………….……………………………………………………


20

2. Pesten aanpakken. Als het duidelijk is dat een leerling ongewenst gedrag ondervindt, heeft iedereen de taak zo snel mogelijk tussen te komen. Hoe sneller er gereageerd wordt, hoe beter. Het ongewenst gedrag zal immers niet vanzelf stoppen. Leerlingen die gepest worden, zijn niet in staat een bestaande scheefgegroeide situatie met een klasgenoot, met een groepje medeleerlingen of met een oudere leerling, zelf op te lossen. We bespreken hier 2 interventiemogelijkheden. Die interventies hebben als gemeenschappelijk accent dat de gedragingen niet bestraft worden, maar dat er wordt gezocht naar een constructieve oplossing.

Aanspreken van de leerling die ongewenst gedrag stelt: een individuele aanpak.

De bedoeling hier is de leerling die het ongewenst gedrag stelt te confronteren met zijn of haar gedrag en duidelijk aangeven dat het zo niet verder kan. Hierbij enkele richtlijnen. • • •

•

•

Als de leerling die pest aangesproken wordt, spoort men de medeleerlingen aan om weg te gaan. Het is belangrijk de leerling aan te spreken op concreet gedrag dat men geobserveerd heeft. De confrontatie is geen veroordeling van de persoon zelf. Kinderen die pestgedrag stellen, zijn zich immers niet steeds bewust van het grensoverschrijdend karakter ervan. Ze imiteren soms het ongewenst gedrag van volwassenen, zijn vaak zelf slachtoffer van ongewenst gedrag in een andere situatie en beseffen niet altijd de schade die ze aanbrengen. Vooral bij jongere leerlingen is dat het geval. Straffen zijn dan ook niet wenselijk. Vaak willen leerlingen die pestgedrag stellen zich verantwoorden, het ongewenst gedrag minimaliseren of ontkennen of de schuld bij de gepeste leggen. Toch moet er zeker gewezen worden op het ongewenst karakter van het gedrag. Het is niet de bedoeling om de waarheid te achterhalen, maar wel om het gedrag te doen stoppen. Soms komt de leerling die ongewenst gedrag stelt met persoonlijke problemen


21

•

•

voor de boeg. Men kan begrip tonen voor de moeilijke situatie, maar dat mag geen rechtvaardiging betekenen van het pestgedrag. Het is niet altijd wenselijk om de gepeste leerling en de leerling die ongewenst gedrag stelt, met elkaar te confronteren. Die confrontatie kan immers traumatiserend zijn voor het slachtoffer. In sommige situaties kan men wel aan leerlingen vragen zich te verontschuldigen tegenover een medeleerling. Als verschillende leerlingen bij het pestgedrag betrokken zijn, praat men best met elk afzonderlijk. Op die manier vermijdt men dat de leerlingen elkaars opmerkingen bevestigen,versterken of erop verder bouwen.

Een groepsgerichte aanpak: de No-Blame aanpak.

De No Blame-aanpak legt het accent op de groepswerking.Het is een niet-bestraffende maar probleemoplossende strategie om met pestgedrag om te gaan. De visie achter het zevenstappenplan van de No Blame-aanpak is gebaseerd op een aantal uitgangspunten:

• Pesten is ‘normaal’ Pesterijen kan je nooit goedpraten, je kan ze hoogstens begrijpen. Hoe ongewenst ook, pesten zal altijd deel uitmaken van het (school)leven. Veel volwassenen herinneren zich ongetwijfeld momenten waarop ze niet ingrepen, misschien enkel toekeken of meededen met pesterijen. Velen ervaren dit misschien nu nog. Wie heeft nog nooit bewust de aanwezigheid van iemand anders gemeden? Wie heeft nog nooit iemand anders belachelijk gemaakt omwille van uiterlijkheden of andere zogezegd onaangepaste trekjes? Pesten als ‘abnormaal’ of ‘door en door slecht’ bekijken helpt niemand een stap verder. De pester moet de kans krijgen te erkennen dat er een probleem is, hij moet hulp krijgen om te beseffen welke pijn en ellende hij teweegbrengt en hij moet ervaren dat elk initiatief om zich anders te gedragen wordt geapprecieerd. Dit kan je enkel bereiken als je de pester op basis van vertrouwen benadert.

• Pesten is een groepsprobleem Soms handelt een pester alleen, maar meestal is er sprake van een groepje pesters, helpers en toeschouwers. Dit maakt dat pesten een groepsgebeuren is waarbij de


22

groep een grote verantwoordelijkheid draagt. Het is de groep die het pesten ondersteunt en toelaat. Het is ook de groep die de macht heeft het pesten te melden en te veroordelen. Als een pester geen steun meer krijgt van de groep zal zijn gedrag minder interessant worden. Hij zal er geen voordeel meer mee behalen. Bij de No Blame-aanpak wordt de groep ingeschakeld in het zoeken naar een oplossing voor een pestprobleem. Niet de leerkracht, maar de groep wordt uitgedaagd om het probleem op te lossen, zij het wel met de nodige ondersteuning.

• Vergroten van empathie Pesters hebben het meestal moeilijk om zich in te leven in de gevoelens van anderen. Ze beseffen niet wat de gevolgen van hun gedrag zijn voor de slachtoffers en zijn vaak geschokt wanneer ze ermee worden geconfronteerd. Het is dan ook belangrijk om van in de kleuterklas preventief aandacht te besteden aan het begrijpen van de eigen gevoelens en die van anderen. Een groepsaanpak biedt het voordeel dat empathische reacties van kinderen meestal stimulerend werken voor anderen.

• Probleemoplossend karakter Wanneer je kinderen actief bij de aanpak betrekt, ontstaat er een sfeer die veel positiever is dan bij bestraffende methodes. Niemand wordt boos, niemand hoeft bang te zijn. Niet het negatieve gedrag maar wel de zoektocht naar een oplossing staat centraal. Zodra kinderen zelf met voorstellen komen, kan je daar positief op reageren. Elke kleine stap vooruit is een goede stap.


23

Het zevenstappenplan van de No-Blame aanpak Stap 1: gesprek met het slachtoffer Door goed te kijken en veel te praten met de kinderen en de jongeren wordt pesten hopelijk tijdig opgemerkt of gemeld. Dan volgt de eerste stap: een gesprek met het slachtoffer. Tijdens dit gesprek wordt het slachtoffer vooral aangemoedigd over zijn gevoelens te praten. Feiten mogen verteld worden, maar zijn niet het belangrijkste. Om het stappenplan verder te kunnen uitvoeren is het noodzakelijk dat de leerkracht weet wie bij het pesten betrokken is. Om zijn vertrouwen te winnen is het belangrijk dat het slachtoffer het proces goed begrijpt en weet dat het doel is dat het pesten stopt. Het feit dat de pesters niet gestraft worden, werkt vaak geruststellend. Aan het einde van het gesprek wordt aan het slachtoffer gevraagd om iets te schrijven, te tekenen of te knutselen over zijn gevoelens. Dit werkje zal dan aan de groep voorgelegd worden.

Stap 2: De betrokkenen worden samengebracht De pester(s), de meelopers, enkele stille getuigen en enkele andere ‘eerder behulpzame’ leerlingen worden samen geroepen op een rustige plek waar een positieve sfeer heerst. Eventueel kan een drankje voorzien worden. Een groepje van zes tot acht leerlingen lijkt het meest werkzaam. Het slachtoffer maakt geen deel uit van de groep. Op die manier worden discussies, beschuldigingen en ontkenning vermeden. Dit zou het probleemoplossend denken kunnen ondermijnen.

Stap 3: Het probleem wordt uitgelegd De leerkracht vertelt aan het groepje hoe het slachtoffer zich voelt en maakt gebruik van het werkstukje uit stap 1 om dit ellendige gevoel te benadrukken. Op geen enkel moment worden details of feiten besproken en er worden geen beschuldigingen geuit.


24

Stap 4: De verantwoordelijkheid wordt gedeeld Als het verhaal rond is, zou het kunnen dat sommige leerlingen er ongemakkelijk bijzitten. Misschien zijn ze onzeker over de reden van de bijeenkomst. Misschien zijn ze ongerust over mogelijke straffen. De leerkracht probeert deze stemming te veranderen door uitdrukkelijk te stellen dat niemand in de problemen zit of zal worden gestraft. Er wordt enkel duidelijk gemaakt dat er een gedeelde verantwoordelijkheid is om het slachtoffer te helpen om zich weer gelukkig en veilig te voelen. De groep is bijeengeroepen om het probleem op te lossen. Niet meer maar ook niet minder!

Stap 5: De groep formuleert voorstellen Elk lid van de groep wordt aangemoedigd om een voorstel te bedenken; een klein of groot engagement waardoor het slachtoffer zich misschien beter kan voelen. De leerlingen proberen elkaar te stimuleren om tot een voorstel te komen. Iedereen verwoordt zijn idee in de ik-vorm. “Als ik zie dat het slachtoffer nog gepest wordt, zal ik reageren”, “Ik zal het slachtoffer eens uitnodigen om naast mij te zitten” zijn mooie ideeën maar ook “Ik zal niets doen, maar ik zal het slachtoffer met rust laten” is een heel waardevol voorstel. Alle ideeën moeten van de kinderen komen, ze worden nooit opgelegd of afgedwongen door de leerkracht. Deze reageert enkele positief en ondersteunend.

Stap 6: De groep gaat aan de slag De bijeenkomst wordt afgesloten door de verantwoordelijkheid voor het oplossen van het probleem bij de groep te leggen. Er wordt enkel een nieuw moment afgesproken om opnieuw samen te komen en te kijken hoe het loopt.

Stap 7: een gesprek met elk kind apart Ongeveer een week later nodigt de leerkracht het slachtoffer en alle groepsleden apart uit voor een gesprek. Iedereen mag van uit zijn eigen beleving vertellen hoe de week verlopen is. Zo kan de leerkracht het probleem en hopelijk de oplossing van nabij te volgen. Op die manier wordt ook de betrokkenheid van het groepje bij het hele proces in stand gehouden. Het is niet zo belangrijk dat iedereen zich strikt aan zijn voorstel heeft gehouden. Het is wel belangrijk dat het pesten gestopt is en dat het slachtoffer zich beter voelt. ------------------------------------------------------------------------------------------------------------Deezillusie vzw, Vaderlandstraat 162, 9000 Gent email: [email protected] url: www.deezillusie.be tel: 0478/593258

25

Als dat niet het geval is, wordt een nieuwe groepsbijeenkomst georganiseerd, eventueel met een gedeeltelijke nieuwe samenstelling.

Valkuilen Wie met de No Blame-aanpak aan de slag wil, moet zich bewust zijn van vier veel voorkomende valkuilen of punten van kritiek.

• De drang om de feiten te kennen Het lijkt vanzelfsprekend om kinderen te ondervragen over de feiten. We willen weten wat er juist is gebeurd. Maar kinderen vertellen vaak tegenstrijdige dingen, waardoor de zoektocht naar de waarheid je soms belemmert om efficiënt op te treden. Bij de No Blame-aanpak staan niet de feiten, maar wel de gevoelens van het slachtoffer centraal. De ernst van de feiten is trouwens niet altijd evenredig met de mate waarin een kind lijdt onder het pestgedrag.

• Het slachtoffer moet veranderen Slachtoffers worden vaak aangespoord om hun gedrag op één of andere manier te veranderen. Ze moeten ‘voor zichzelf opkomen’, ‘terugvechten’ of ‘doen alsof het hen niet raakt’, maar telkens opnieuw maken hun mislukte pogingen om het pesten te stoppen alles nog erger. Op die manier krijgen sommige kinderen het gevoel dat het hun eigen schuld is. Hoe groot hun eigen moeilijkheden of onvolkomenheden ook zijn, zij zijn niet verantwoordelijk voor het pestgedrag van anderen. Uiteraard is het mogelijk dat bepaalde slachtoffers (en pesters) effectief nood hebben aan extra persoonlijke begeleiding binnen of buiten de school, maar dit staat naast de aanpak van het pestprobleem op korte termijn.

• Niet straffen? De grootste uitdaging voor al wie met de No Blame-aanpak wil werken is misschien wel het afzien van straffen als reactie op pesten. Straffen helpt zelden, integendeel. Het maakt de situatie vaak nog erger omdat de pester wraak neemt. Er is nog nooit een bewijs gevonden dat een straf een pester veranderde in een vriendelijk en behulpzaam kind. Pesten is een vorm van antisociaal gedrag. We moeten de pesters dan ook helpen om positief gedrag te leren. Dit zal echter niet lukken als we hun angst en vervreemding ten opzichte van ons nog aanwakkeren door ze te veroordelen en te straffen.


26

Anderzijds ervaren pesters dat hun gedrag heel ‘onbelangrijk’ wordt; je wordt er zelfs niet meer voor gestraft!

• Je mag niet klikken Spijtig genoeg blijven pestsituaties nog te vaak verborgen. Het gebeurt uiteraard meestal als er geen volwassenen in de buurt zijn. Slachtoffers en toeschouwers zwijgen in alle talen uit angst voor wraak en omdat ‘klikken’ niet mag. Dit maakt het voor de pesters wel erg gemakkelijk. Zij krijgen als het ware vrij spel en met een beetje geluk komt niemand het te weten. Daarom is het erg belangrijk dat het taboe rond het klikken wordt doorbroken en dat er wordt gewerkt aan een open communicatiesfeer waarbij pesten moet worden gemeld. Het is van cruciaal belang dat iedereen weet hoe ernstig de gevolgen van zwijgen kunnen zijn. Wanneer je er als school voor kiest pesters niet te straffen en als dat voor alle kinderen duidelijk is, zal het melden minder snel als ‘klikken’ worden benoemd en zal er openlijker kunnen worden gepraat over de gevoelens van de slachtoffers.

3. Follow-up De verantwoordelijkheid van de directie en alle personeelsleden van de school stopt echter niet na het aanpakken van het ongewenst gedrag. Een degelijke follow-up van de situatie, is noodzakelijk. Na het volgen van een bepaalde strategie om het ongewenst gedrag te beëindigen, moet men nagaan of dit gedrag effectief gestopt is. Dat kan door: • • •

•

Op regelmatige tijdstippen aan de leerling of de ouders te vragen hoe de situatie op dat moment is. Attent te blijven voor eventuele signalen die wijzen op ongewenst of vergeldingsgedrag. De leerling die gepest wordt, aan te moedigen om bij de minste vergelding of nieuwe vorm van ongewenst gedrag direct contact op te nemen met een leerkracht. Na het stoppen van het ongewenst gedrag kan na enige tijd ook de leerling die gepest heeft, best aangesproken worden. Het is belangrijk waardering uit te drukken voor het feit dat het ongewenst gedrag gestopt is.


27

Pesten: de ouders

De drempel om naar iemand toe te stappen is niet alleen groot bij leerlingen, maar ook bij de ouders. Ze ervaren vaak schaamte omdat ze wat er gebeurt, in verband brengen met de manier waarop ze hun kind hebben opgevoed. Ze schrijven het feit dat hun kind gepest wordt toe aan hun eigen falen. Hieronder volgen richtlijnen hoe je als school omgaat met de ouders. Bovendien kun je als school ouders helpen in de manier waarop ze moeten omgaan met hun kind.

1. Het gesprek met de ouders. Ouders van een kind dat gepest wordt, reageren vaak erg emotioneel. Als ze naar de school stappen, verwachten ze een snelle tussenkomst. De volgend aandachtspunten kunnen helpen om het gesprek met de ouders goed te laten verlopen: • • • • • • • •

Laat de ouders gewoon hun verhaal en dat van hun kind vertellen. Luister naar hen zonder te oordelen. Ga vooral niet in de verdediging of de verantwoording. Erken de gevolgen voor het kind. Zeg dat je de leerkracht zal aanspreken. Spreek af met de ouders dat je gericht gaat observeren en onderzoeken wat er in de klas precies gebeurt. Zeg dat dergelijke feiten, als ze kloppen, absoluut niet getolereerd kunnen worden. Zeg dat je (op een bepaald moment) feedback zal geven.


28

2. Wat moeten ouders doen als hun kind gepest wordt? • • •

•

• •

Luister naar je kind. Steun je kind door dik en dun. Laat je kind het probleem niet alleen oplossen. Wie alle gewicht voor het vinden van een oplossing bij zijn eigen kind legt, schat de draagkracht of sterkte van dat kind verkeerd in. Het schuldgevoel van het kind zal bij elk nieuw falen nog versterkt worden. Uitspraken als “Laat je niet doen” zijn erg begrijpelijk, maar onrealistisch. Gepeste kinderen beseffen zelf ook dat ze zullen moeten reageren en hebben dat meestal al geprobeerd, maar het werkt bij hen klaarblijkelijk niet. Breng de leerkracht of de directie op de hoogte. Het is belangrijk dat ouders hiervoor de toestemming krijgen van hun kind. Wie tegen de wens van z’n kind ingaat, verspeelt hiermee alle vertrouwen. Goed motiveren van de keuze om deze stap te zetten, is daarom belangrijk. Het is de taak van de directie en de leerkrachten om het pesten te doen stoppen. Heel wat ouders stellen zich de vraag of ze niet beter (telefonisch) in contact treden met de ouders van de leerling die pest. Dat is af te raden. Men kan het best via de school reageren wegens de grote emotionele betrokkenheid bij het eigen kind.

3. Wat kunnen ouders doen wanneer hun kind andere kinderen pest? Tegen het pestgedrag zelf. •

•

Geen enkele ouder verneemt graag dat zijn kind andere kinderen pest. Sommige ouders zijn verontwaardigd, reageren met ongeloof, zijn boos maar gaan vooral hun kind verdedigen. Andere ouders schamen zich, zijn ontgoocheld, hebben schuldgevoelens, maken zich boos op hun eigen kind en gaan het de les spellen. Nog andere ouders reageren met excuses, voeren sussende argumenten aan of leggen de schuld bij het kind dat gepest wordt. Deze verschillende reacties zijn te begrijpen. Niettemin is het belangrijk om de melding van pestgedrag te beschouwen als een signaal en zich af te vragen wat er aan de hand is. Praat erover met je kind. Vraag wat er aan de hand is. Misschien ontdek je


29

•

• •

•

daardoor dat je kind thuis gepest wordt door een broertje of zusje dat jaloers is, of door een buurkind, of door een kind van een andere klas. Misschien besef je dat je kind het moeilijk heeft met bepaalde omstandigheden thuis en zich afreageert op school omdat het daar thuis niet de mogelijkheid toe heeft. Sommige kinderen imiteren wat ze thuis zien en beseffen niet dat dat niet kan. Kinderen die pestgedrag stellen, kunnen zich soms moeilijk beheersen. Door hen de kans te geven over hun gevoelens te praten, raken ze al heel wat spanningen kwijt. Een gesprek biedt tevens de kans om samen te zoeken naar de oorsprong of drijfveer achter de gevoelens die tot pesten leiden. Wijs je kind op de gevolgen van zijn pestgedrag. Leerlingen die pestgedrag stellen zijn zich dikwijls niet bewust van wat ze iemand aandoen. Maak daarom duidelijk dat er een groot verschil bestaat tussen plagen en pesten. Wijs hen op de gevolgen voor het slachtoffer: pesterijen kunnen iemands leven verknallen. Ook een leerling die pest hoort te weten dat ieder kind het recht heeft om erbij te horen en zich goed te voelen. Vermijd in ieder geval beschuldigingen, want vele kinderen beseffen niet dat ze een gedrag stellen dat niet door de beugel kan. Zeg duidelijk dat een bepaald concreet gedrag niet kan. Schrijf bij voorkeur een positief gedrag voor. Pas slechts in uitzonderlijke gevallen sancties toe. Ook voor kinderen zijn er grenzen waar niet aan te tornen valt. Geef je kind eerst een kans om zijn gedrag te veranderen. Als afspraken of regels niet worden nageleefd, zijn sancties soms onvermijdelijk. Maak je kind vooraf duidelijk welke sancties je verbindt aan een ‘overtreding’ en houd je daaraan. Sancties zijn erop gericht het negatieve gedrag af te straffen. Een zinvolle straf volgt zo vlug mogelijk op de handeling die je afkeurt. Een verantwoorde straf ontneemt niet noodzakelijk iets materieels van het kind (zakgeld, filmavond, …), je kan even goed iets zoeken waarmee je je kind respect leert opbrengen voor anderen. Reageer positief op elke gedragsverbetering, hoe bescheiden ook.

Algemene aandachtspunten •

• •

Blijf in je kind geloven. Maak door je woorden en gedrag duidelijk dat je in je kind gelooft.Zeg wat je wél waardeert. Moedig je kind aan zijn of haar goede kwaliteiten te gebruiken. Maak tijd voor je kind. Zoek hulp van buitenaf als je voelt dat je als ouder niet echt goed bent in het bieden van deze ruggensteun.


30

•

•

• •

•

•

• • •

•

Stimuleer je kind om bij een vereniging aan te sluiten. Kinderen kunnen er aan den lijve ondervinden dat ze vrienden kunnen maken zonder anderen te imponeren met stoere taal of agressief gedrag. Door aan sport te doen kunnen kinderen die pesten, hun vitaliteit of agressie positief aanwenden. Kweek geen jaloezie of naijver bij je kind. Vergelijk je kind niet voortdurend met anderen. Jaloezie drijft kinderen er vaak toe neerbuigend over anderen te doen. Geef het goede voorbeeld Kinderen bootsen het voorbeeldgedrag van ouders na. Als ouders de indruk geven dat het helemaal niet erg is anderen om welbepaalde redenen achteruit te stellen, onthouden kinderen dat en passen ze dat oneerbare principe op hun beurt toe. Hoed je ervoor om, zeker in het bijzijn van kinderen, vernietigende waardeoordelen over iemand uit te spreken. Kinderen zijn nog niet in staat om dat te relativeren. De mening van de ouders is de mening van de kinderen. Het is veeleer uitzonderlijk dat kinderen, die een natuurlijk vertrouwen stellen in hun ouders, die ouders gaan bekritiseren of hun mening afvallen. In de puberteit ligt dit weliswaar anders dan in de kindertijd. Voor kinderogen (en oren) is het duidelijk: zoals papa en mama het doen, is het goed. Maak duidelijk welke de juiste grenzen en omgangsvormen zijn. Ouders moeten ernaar streven dat hun kinderen respectvol omgaan met anderen. Bepaalde fatsoenregels (iedereen verdient respect, we schelden elkaar niet uit, met geweld los je niets op, pesten doe je niet, we respecteren elkaars bezittingen…) kunnen het best door alle ouders worden onderschreven en toegepast, voor de kinderen de waarde ervan op eigen houtje hebben ontdekt. Omgangsregels hebben de meeste kans om nageleefd te worden als ze duidelijk en verstaanbaar worden geformuleerd en als ze consequent worden nageleefd door de ouders. Beide ouders houden er gelijklopende ideeën op na wat de opvoeding betreft; wat de ouders zeggen over de omgangsvormen en wat ze zelf doen, stemt met elkaar overeen; wat op school geldt, ligt in de lijn van wat thuis geldt.


31

4. Detectie van pesten via de ouders. In het hoofdstuk over pesten en aanpakken bevonden zich 2 vragenlijsten die kunnen helpen in het opsporen van een pestproblematiek. Maar ook ouders kunnen in dit proces meehelpen. Hierna ook voor de ouders een vragenlijst. Geef ze bij voorkeur niet mee aan de leerlingen maar verstuur ze per post of overhandig ze persoonlijk bijvoorbeeld bij een oudercontact.


32

Vragenlijst voor de ouders 1. In welke klas zit uw kind? ........................................................................................................................................ ...... 2. Is uw kind een jongen of een meisje? o jongen o meisje 3. Is uw kind dit schooljaar op school gepest? o ja. Ga naar vraag 4. o nee. Ga naar vraag 10. 4. Hoe vaak is uw kind gepest? o één- of tweemaal o regelmatig o bijna wekelijks o verschillende malen per week 5. Van wie hebt u vernomen dat uw kind gepest wordt? o mijn kind heeft het me verteld o ik heb het zelf gezien o van een klasgenootje o van een andere ouder o van een leerkracht o van de directie o van anderen 6. Is er volgens u een duidelijk aanwijsbare oorzaak voor dit pesten? o ja, namelijk: ………………………………………………………………………………………………. o nee 7. Waar wordt uw kind gepest op school? o op de speelplaats o in de klas tijdens de les o in de klas tijdens de leswisseling


33

o in de gang o op de weg naar en van school o op een andere plaats 8. Hoe wordt uw kind gepest? o mijn kind wordt uitgesloten o mijn kind wordt geschopt en geslagen o mijn kind wordt bedreigd o mijn kind wordt uitgescholden en uitgelachen o de spullen van mijn kind worden beschadigd o op een andere manier, namelijk: ……………………… 9. In welke klas zitten de leerlingen die uw kind pesten? o in dezelfde klas o in een andere klas van hetzelfde jaar o in een hogere klas o in een lagere klas o in verschillende klassen 10. Werd uw kind op een vorige school gepest? o nooit o uitzonderlijk o regelmatig 11. Denkt u dat uw kind andere leerlingen zou durven pesten, al of niet in groep? o nooit o uitzonderlijk o regelmatig 12. Heeft uw kind last van pesterijen buiten de schoolsfeer? o nooit o uitzonderlijk o regelmatig 3. Hoe reageert uw kind als het gepest wordt? ………………………………………………………………………………………… 14. Hoe reageert uw kind als het ziet dat anderen gepest worden? …………………………………………………………………………………………


34

Cyberpesten Met de ontwikkeling van nieuwe technologieën zoals gsm, internet,.. kwam er ook een ontwikkeling in het pesten: het fenomeen cyberpesten. Meer en meer wordt beweerd dat cyberpesten zelfs een grotere impact zou kunnen hebben dan het klassieke pesten. Vandaar dat we er een apart hoofdstuk aan wijden.

1. De specifieke karakteristieken van cyberpesten. •

•

•

Het anonieme karakter van cyberpesten, waardoor de pestkop niet meer gekend en geremd is, en ook geen directe (emotionele) feedback krijgt van zijn of haar slachtoffer. Resultaten afkomstig van een grootschalig onderzoek bij 2052 jongeren in Vlaanderen, uitgevoerd door de Universiteit Antwerpen, in opdracht van het Vlaams Instituut voor Wetenschappelijk en Technologisch Aspectenonderzoek weerspiegelen deze karakteristieke eigenschap van cyberpesten. Volgens 67,7 % van de Vlaamse jongeren tussen 10 en 18 jaar is cyberpesten gemakkelijker dan pesten in het echt en meent 63,2% dat je niet zo gemakkelijk gestraft kan worden voor iets wat je op het internet deed. Het indringend karakter van cyberpesten, waardoor slachtoffers niet alleen binnen de schoolpoorten maar zelfs in de eigen thuisomgeving worden geconfronteerd met pesterijen. De reikwijdte van cyberpesten. Terwijl het aantal toeschouwers – en deelnemers – bij klassieke pesterijen beperkt is, is dat bij cyberpesten bijzonder groot.

Dit alles maakt dat de dader zich vaak machtiger, en het slachtoffer zich vaak machtelozer voelt in tegenstelling tot bij het klassieke pesten.


35

2. Vormen van cyberpesten. Bij cyberpesten kan – net als bij het klassieke pesten – een onderscheid gemaakt worden tussen directe en indirecte vormen van pesten. Bij de eerste categorie is het slachtoffer onmiddellijk betrokken, bij de tweede soort is het medeweten van het slachtoffer niet noodzakelijk vereist.

Direct pesten. Fysiek cyberpesten • Schade aanrichten aan de computer van het slachtoffer door virussen te versturen • Het e-mailadres, IM-adres of facebook-account van het slachtoffer hacken en zijn of haar paswoord veranderen. • Het versturen van enorm veel of grote bestanden via e-mail, waardoor het slachtoffer zijn elektronisch postvak niet meer kan gebruiken • Het versturen van ontzettend veel berichten tegelijk aan één persoon via IM. Hierdoor kunnen bij die persoon programma’s op de computer vastlopen en is hij of zij heel lang bezig om alle berichtjes te verwijderen. • De computer van het slachtoffer hacken om private of vertrouwelijke informatie te bekomen. Verbaal online pesten • Flaming is een term die oorspronkelijk afkomstig is uit het populaire discours rond de online communities. De term werd gebruikt om agressieve, vijandige of vernederende interacties via e-mail en in online discussiegroepen te beschrijven. Later kreeg de term een bredere betekenis. We kunnen hem nu gebruiken voor het sturen van beledigende, agressieve, vernederende, bedreigende of vijandige boodschappen via e-mail, andere vormen van CMC, gsm, sociale netwerksites of SMS. Deze vorm van cyberpesten staat al een tijdje onder de aandacht van wetenschappers. • Seksueel suggestieve boodschappen versturen via e-mail, IM, facebook of SMS. Een extreme vorm hiervan is cyberrape. Dat impliceert het stellen van seksuele daden met het slachtoffer via ICT. Non-verbaal online pesten • Bedreigende foto’s of illustraties doorsturen (bv: foto’s van werkelijk of geïmpliceerd geweld: bloederige taferelen, verminking, wapens,vernieling van eigendommen). •

Pornografische of obscene foto’s en prenten doorsturen.


36

Sociaal online pesten • Uitsluiting uit onlinegroepen (bijvoorbeeld via facebook)

Indirect pesten Outing • Private of genante informatie over het slachtoffer verspreiden via e-mail, IM, SMS, facebook.. • Een online privégesprek met een persoon opslaan en doorsturen naar iemand anders of afprinten (cyberbullying quiz) Masquerade • De elektronische identiteit van het slachtoffer overnemen door zich als die persoon voor te doen in chatboxen, pornografische websites, … • Het e-mailadres of facebook adres van een persoon hacken en obscene of beledigende berichten versturen naar zijn of haar contactpersonen in zijn of haar naam. • Identity fluidity: Zich voordoen als een ander persoon en het slachtoffer misleiden door online een andere leeftijd, een ander geslacht, een andere status,… aan te nemen. • Iemand voor een wedstrijd, activiteit of voor een nieuwsbrief inschrijven zonder dat die persoon hiervan op de hoogte is of zonder dat hij of zij dit wil. Andere vormen van indirect cyberpesten • De reputatie van een persoon besmeuren door geruchten te verspreiden over die persoon, zijn of haar relaties en bezigheden via e-mail, IM, SMS, sociale netwerksites. • Beledigende of vernederende boodschappen over een persoon op een website, bulletin board, guestbook, prikbord of blog plaatsen. Een variant hiervan zijn de hate group websites. Dit zijn websites die volledig gewijd zijn aan personen, die om redenen als ras, geslacht, seksuele oriëntatie, godsdienst,… ongewenst zijn door een groep van mensen. Dergelijke websites zijn dikwijls artistiek en duidelijk. Ze scheppen een negatief beeld van de zondebokken. • Populariteitstesten over een bepaalde persoon op een website plaatsen.


37

3. Cyberpesten en Partijen. Cyberpesten gebeurt vaak door 'bekenden': (ex)klasgenoten, (ex)vrienden, kennissen..., maar ook door 'onbekenden' die leerlingen online hebben ontmoet. De Cyberpesters: • Schatten hun kennis over internet hoog in en voelen zich daardoor machtig. • Zitten erg vaak op het internet en ervaren thuis weinig controle bij internet- en gsm-gebruik. • Ervaren de behoefte om zich te laten gelden en zijn vaak ook dader bij het klassieke pesten. • Slaan het liefst toe vanuit een veilige, anonieme positie. • Hebben vaak een voorkeur voor gewelddadige computerspelletjes. • Misbruiken de kwetsbaarheid van het slachtoffer (naïviteit, angsthaas, minder thuis in ICT, geïsoleerd...). • Zijn vaker jongens dan meisjes.

De slachtoffers: • Zijn ook vaak doelwit van het klassieke pesten. • Weten vaak niet wie de dader is. • Zoeken naar antwoorden. Wat moeten ze doen (negeren, steun zoeken, ander mailadres aanmaken...)? • Verzwijgen meestal wat ze meemaken. Ze zijn bang (om uitgelachen, nog harder gepest te worden), bezorgd (willen hun ouders niet ongerust maken) of leggen de schuld bij zichzelf: «Ik zal het wel verdiend hebben.» • Gaan vaak onvoorzichtig om met internet (zetten persoonlijke informatie of foto's op het web, vertellen paswoord door...).

Ook bij cyberpesten is er sprake van een middengroep. Zij ervaren het cyberpesten vaak als onrechtvaardig, maar weten niet hoe ze moeten reageren of zijn bang voor represailles.

4. De cyberpester aanpakken. • • •

Maak duidelijk dat de school het pestgedrag niet accepteert. Praat met de pester. Probeer samen zicht te krijgen op de diepere beweegredenen. Waarom doet hij dat? («'t Is maar een spelletje», «Uit verveling»...) Welke pestspelletjes haalt hij uit? Speel in op zijn inlevingsvermogen («Hoe zou jij reageren mocht dit jou overkomen?» «Zou je wat hier staat ook 'in real life' durven zeggen?»).


38

•

•

• •

De meeste leerlingen zijn erg gevoelig voor die inleving en begrijpen achteraf wel dat cyberpesten niet kan. Maar sommigen ook niet («Het kan me niet schelen wat met die ander gebeurt»). Ze blijven de feiten minimaliseren. Die jongeren hebben vaak zelf een probleem en vragen extra begeleiding (de leerlingenbegeleiding op school, CLB, externe hulp...). Stel een mogelijke sanctie zo lang mogelijk uit. Doe een beroep op het verantwoordelijkheidsgevoel en het gezond verstand van de cyberpester. Vraag hem wel op te houden met zijn pestgedrag en mogelijke sites, berichten enz. te verwijderen. Verwittig de ouders van de leerling bij ernstige vormen van cyberpesten. Praat erover in de klas, zeker als andere leerlingen in het spel zijn. Je kan kiezen voor de 'no blame'-aanpak.

5. Hulp aan het gepeste kind. • • • • • •

•

Zeg de gepeste leerling niet te reageren op haatmailtjes of ongewenste mails. Als de pestkop geen respons krijgt, is de lol er snel af. Stel hem gerust, ook al komen de boodschappen hard aan. Zeg dat hij de beledigingen of bedreigingen niet persoonlijk of ernstig moet nemen. Wijs erop dat hij geen schuld draagt. Onderzoek samen de manier van pesten. Is dat vluchtig, voorbijgaand? Kan je het wat relativeren of gaat het om ernstige gevallen en moet gepast gereageerd worden (bv. stalken)? Beloof geen snelle oplossing: «Ik zorg ervoor dat dat snel stopt.» Cyberpesten is complex. Vraag hem om bewijsmateriaal te verzamelen en niet te deleten (via de archieffunctie van zijn gsm of de printscreen-functie van de computer). Misschien kan je helpen het pesten op een technische manier te stoppen. In een chatroom breng je de administrator op de hoogte. Die kan de pestkop waarschuwen en zelfs verwijderen. Providers kunnen pestsites verwijderen. Bij ontvangst van ongewenste e-mails, sms'jes of berichten op msn kan je de zender blokkeren. Dat klinkt mooi in theorie, maar in de praktijk loopt dat wel wat minder vlot (providers doen stroef, pesters veranderen voortdurend van identiteit). Bij ernstige gevallen (stalken, reële bedreigingen) kan je het Federal Computer Crime Unit (FCCU) van de politie inschakelen. Die kan bv. op zoek gaan naar het IP-adres van de computer van waaruit pestboodschappen vertrekken. Cyberpesters vinden altijd ontsnappingswegen. Maar alles is ook te traceren. Kinderen denken dat ze nooit gesnapt zullen worden. Maar zelfs aan een Worddocument hangt de naam van hun ouders. Eigenschappen van documenten verraden de geregistreerde eigenaar van het programma.

6. Preventie: opvoeden over internet. • •

Maak duidelijk wat internet is. Veel leerlingen weten dat niet. Maak ze verantwoordelijk voor hun daden. 'Jullie zijn verantwoordelijk voor wat jullie via internet doen.' Op msn of facebook zeggen jongeren vaak wat ze in het gewone leven tegen niemand durven uitspreken.


39

• • •

• • • •

•

•

Spreek regels af hoe je met elkaar omgaat op het web (niet hacken, niet terugschelden, geen virussen sturen, niet roddelen, niet schelden...). Help ze de consequenties begrijpen. Veel jongeren weten niet wat de consequenties zijn als ze iemand -belachelijk maken op het web. Het lijkt een spel. Vertel wat strafbaar is (zich voordoen als iemand anders is strafbaar, foto's publiceren op het internet zonder toestemming van de persoon in kwestie is strafbaar, downloaden is strafbaar...). En benoem de mogelijke gevolgen voor henzelf en voor hun ouders (straffen, relationele schade...). Toon zelf interesse voor wat je leerlingen doen op internet. Zo kom je te weten wat hen bezighoudt en kan je helpen als dat nodig is. Help leerlingen en ouders bij het hanteren van eenvoudige regels voor veilig gebruik en help slachtoffers van digitaal geweld bij het instellen van blokkade, beveiliging en dergelijke (bv. stuur geen berichtjes als je boos ben). Zeg de leerlingen steeds te melden als ze gevallen van cyberpesten tegenkomen. Met de juiste programma's kan je alles traceren wat op school gebeurt. Met filters dicht je de mazen van het net zo goed mogelijk (= verantwoordelijkheid van de netwerkbeheerder, gaat gepaard met de vaardigheden van de ICTcoördinator). Bedenk dat computerfanaten de ICT-coördinator soms te slim af zijn en filters weten te omzeilen. Sensibiliseer. Veel leerkrachten zeggen dat ze niks te maken hebben met cyberpesten. «Wat kunnen wij daar nu aan doen, het gebeurt toch buiten de schooltijd?» Tot dan plots blijkt dat cyberpesten ook gebeurt vanuit het eigen computerlokaal, de schoolcomputer. Laat merken aan ouders en leerlingen dat je het probleem van cyberpesten kent en dat je het niet duldt. Laat tegelijkertijd voelen dat je het belangrijk vindt dat ouders en leerlingen cyberpesterijen komen melden. Ook al heeft de zaak soms niet met de school te maken, de gevolgen voor de leerling zijn meestal wel voelbaar in de klas.

7. Ouders en cyberpesten. • • • • •

Ouders zijn verantwoordelijk voor wat hun kind doet op het web. Sensibiliseer ze om hun kind op te volgen. Ouders moeten zich niet afzijdig houden in cyberspace: kinderen hebben het nodig dat ouders expliciteren hoe zij over cyberpesten denken. Raad ouders aan om zich meer betrokken te voelen bij het cybergedrag van hun kinderen, zodat ouders weten wat kinderen zoal ontvangen aan beeldmateriaal, berichten, links en of er misschien ook sprake is van pesten. Vraag ouders om mogelijke cyberpestproblemen snel te melden. Organiseer vorming voor de leerkrachten en ouders. Wat is cyberpesten? Wat kunnen leerlingen allemaal met -internet?


40

Deel 2: Praktijk je rijk ROLLENSPEL 1: gebaseerd op het toneelstuk “Doodgepest”

1. Algemene situatieomschrijving

Daniel leende zijn betaalkaartje voor broodjes uit aan Carlo. Carlo maakt hier echter misbruik van en trakteert zichzelf en zijn maten op broodjes. Als Daniel het geld gaat terugvragen, krijgt Daniel in plaats van het geld, een paar flinke meppen van de vrienden van Carlo. Dit gebeurt in het fietskot, waar Carlo zelf niet aanwezig is. Speel nu wat er zich zou kunnen afgespeeld hebben in het fietskot tussen Daniel en de meelopers.

2. Rolvoorschriften

•

Daniel: Jij bent een eerder teruggetrokken jongen. Jouw ouders zijn gescheiden en broer is verongelukt. Je kan nergens terecht, niet op school, niet bij ouders. Gepeste (slachtoffer).

•

Meeloper 1: Je bent een stoere laatstejaars en maakt deel uit van de bende met Carlo als leider. Je bent niet bang om problemen met de vuist uit te praten.

•

Meeloper 2: Je maakt net zoals meeloper 1 deel uit van de bende van Carlo. Jij hebt eerder een grote mond, waar niet echt zinnige dingen uitkomen.

•

Meeloper 3: Een meeloper van formaat die zelf nooit tot actie zal overgaan, maar eerder op de uitkijk gaat staan wanneer er zaken gebeuren die het daglicht niet mogen zien

Meelopers 1, 2 & 3 maken deel uit van de middengroep. Jullie mogen jullie personage zelf een naam geven, indien dit nodig blijkt in het ------------------------------------------------------------------------------------------------------------Deezillusie vzw, Vaderlandstraat 162, 9000 Gent email: [email protected] url: www.deezillusie.be tel: 0478/593258

41

rollenspel.

3. Observatieopdrachten

Er worden vier leerlingen uit de klas aangeduid die elk een rol observeren (In dit geval observator Daniel, observator meeloper 1, observator meeloper 2, observator meeloper 3). •

Observator Daniel: Bekijk het gedrag van Daniel. Hoe zou hij zich voelen? Heeft hij efficiënt gereageerd? Wat zou jij doen in zo’n situatie?

•

Observator meeloper 1: Bekijk het gedrag van meeloper 1. Wat doet hij tijdens het rollenspel? Is er een verschil met de andere meelopers? Is zijn gedrag herkenbaar? Waarom zou hij op zo’n manier reageren?

•

Observator meeloper 2: Bekijk het gedrag van meeloper 2. Wat doet hij tijdens het rollenspel? Is er een verschil met de andere meelopers? Is zijn gedrag herkenbaar? Waarom zou hij op zo’n manier reageren?

•

Observator meelopers 3: Bekijk het gedrag van meeloper 3. Wat doet hij tijdens het rollenspel? Is er een verschil met de andere meelopers? Is zijn gedrag herkenbaar? Waarom zou hij op zo’n manier reageren?

4. Spelvoorbereiding + uiteindelijk rollenspel

•

• • •

De leerkracht gaat na of iedereen zijn rol of observatieopdracht goed begrijpt. Dit is zeer belangrijk voor het welslagen van de opdracht. Ze krijgen 10 minuten de tijd om hun rol voor te bereiden. Er wordt voldoende plaats gemaakt vooraan in het lokaal om het rollenspel te spelen. De observatoren zitten tussen de medeleerlingen in de klas. Als de leerlingen zijn uitgespeeld, stopt de leerkracht het spel


42

5. Nabespreking

• • • • •

Het is belangrijk dat je in de nabespreking de rollen beoordeelt en niet de leerlingen. Gebruik de namen van de rollen (Daniel en de meelopers). Geef de eerste reactie aan de spelers: wat vonden zij ervan? Vond je het moeilijk om te spelen? Beschrijf jullie ervaringen. De nabespreking gebeurt per rol. Elke observator geeft een antwoord op zijn respectievelijke opdrachten. Hierna kunnen de andere leerlingen reageren en kan ruimte gemaakt worden voor een klasgesprek.

De nabespreking vindt het best plaats in de vorm van een klasgesprek dat als doel heeft om het rollenspel een andere wending te geven. • Wat zouden deze meelopers doen mochten ze elk apart aangesproken worden door Daniel om zijn geld terug te krijgen? Zouden zij dan niet sneller de schuld aan Carlo geven? • Zou je zelf als eerstejaars naar een bende laatstejaars toestappen om je geld terug te vragen? • Zou het de situatie veranderen mocht Daniel worden bijgestaan door vrienden van zijn klas? • Vinden jullie dit een reële situatie? • Kunnen jullie eventueel zelf voorbeelden geven van dergelijke situaties op school of elders?

6. Rollenspel in gewijzigde versie

Observatoren of andere leerlingen die voorstellen hadden om de rol anders in te vullen op basis van de nabespreking, kunnen die rol krijgen. Zo zijn er andere spelers en kunnen zij zelf ondervinden of hun voorstel realiseerbaar is. Deze gewijzigde versie kan ook kort nabesproken worden.


43

DANIEL Jij bent een eerder teruggetrokken jongen. Jouw ouders zijn gescheiden en broer is verongelukt. Je kan nergens terecht, niet op school, niet bij ouders.

MEELOPER 1 Je bent een stoere laatstejaars en maakt deel uit van de bende met Carlo als leider. Je bent niet bang om problemen met de vuist uit te praten.

MEELOPER 2 Je maakt net zoals meeloper 1 deel uit van de bende van Carlo. Jij hebt eerder een grote mond, waar niet echt zinnige dingen uitkomen.

MEELOPER 3 Een meeloper van formaat die zelf nooit tot actie zal overgaan, maar eerder op de uitkijk gaat staan wanneer er zaken gebeuren die het daglicht niet mogen zien.


44

ROLLENSPEL 2: gebaseerd op het toneelstuk “Doodgepest”.


Daniel leende zijn betaalkaartje voor broodjes uit aan Carlo. Carlo maakt hier echter misbruik van en trakteert zichzelf en zijn maten op broodjes. In plaats van het geld terug te geven, krijgt Daniel er een paar flinke meppen bovenop van de vrienden van Carlo tijdens een gevecht in het fietskot. Carlo zelf speelt het slim en is tijdens het gevecht niet aanwezig. Meer nog, hij stelt voor om Daniel te beschermen, maar niets voor niets natuurlijk. In ruil voor geld kan Daniel op de bescherming van Carlo rekenen! Algauw vraagt Carlo meer en meer geld waardoor Daniel verplicht wordt te stelen thuis. Op een gegeven moment wordt Daniel door zijn vader en zijn vriendin betrapt en wordt hij op het matje geroepen. .

2. Rolvoorschriften

•

Daniel: Jij bent een eerder teruggetrokken jongen. Jouw ouders zijn gescheiden en broer is verongelukt. Je woont bij papa maar het klikt niet tussen jou en de nieuwe vriendin (Maureen). Je kan nergens terecht, niet op school, niet bij ouders.

•

Papa: Als drukke zakenman heb je nauwelijks tijd voor Daniel. Er is een afstandelijke relatie met jouw zoon en hebt geen idee wat er op school allemaal gebeurt.

•

Maureen: Vriendin van papa. Je hebt geen band met Daniel en je doet hier ook niet veel moeite voor. Je vindt Daniel een moeilijke puber.


45


Er worden drie leerlingen uit de klas aangeduid die elk een rol observeren (In dit geval observator Daniel, observator papa en observator Maureen). •


•

Observator papa: Bekijk het gedrag van papa. Waarom reageert hij zo? Heeft hij gelijk in zijn reactie?

•

Observator Maureen: Bekijk het gedrag van Maureen. Waarom reageert zij zo? Heeft zij gelijk in haar reactie?

4. Spelvoorbereiding + eigenlijke rollenspel

•

• • •

De leerkracht gaat na of iedereen zijn rol of observatieopdracht goed begrijpt. Dit is zeer belangrijk voor het welslagen van de opdracht. Ze krijgen 10 minuten de tijd om hun rol voor te bereiden. Er wordt voldoende plaats gemaakt vooraan in het lokaal om het rollenspel te spelen. De observatoren zitten tussen de medeleerlingen in de klas. Als de leerlingen zijn uitgespeeld, stopt de leerkracht het spel.


46

5. Nabespreking

•

Het is belangrijk dat je in de nabespreking de rollen beoordeelt en niet de leerlingen. Gebruik de namen van de rollen (Daniel, papa en Maureen). • Geef de eerste reactie aan de spelers: wat vonden zij ervan? Vond je het moeilijk om te spelen? Beschrijf jullie ervaringen. • De nabespreking gebeurt per rol. • Elke observator geeft een antwoord op zijn respectievelijke opdrachten. Hierna kunnen de andere leerlingen reageren. De nabespreking vindt het best plaats in de vorm van een klasgesprek dat als doel heeft om het rollenspel een andere wending te geven. • Wat zou er gebeuren mocht Daniel de waarheid vertellen? • Wat zou er kunnen gebeuren mochten papa en Maureen plots begrijpen dat er veel meer aan de hand is? • Wat zou er kunnen gebeuren mocht papa plots Daniel in zijn armen nemen en vragen wat er echt aan de hand is? • Wat zou er kunnen gebeuren mocht Maureen papa wat matigen in zijn oordeel? • Wat zou er gebeuren mocht papa en Maureen contact opnemen met de school? • Vinden jullie dit een reële situatie? • Kunnen jullie eventueel zelf voorbeelden geven van dergelijke situaties op school of elders?


Observatoren of andere leerlingen die voorstellen hadden om de rol anders in te


47

vullen op basis van de nabespreking, kunnen die rol krijgen. Zo zijn er andere spelers en kunnen zij zelf ondervinden of hun voorstel realiseerbaar is. Deze gewijzigde versie kan ook kort nabesproken worden. DANIEL Jij bent een eerder teruggetrokken jongen. Jouw ouders zijn gescheiden en broer is verongelukt. Je woont bij papa maar het klikt niet tussen jou en de nieuwe vriendin (Maureen). Je kan nergens terecht, niet op school, niet bij ouders.

PAPA Als drukke zakenman heb je nauwelijks tijd voor Daniel. Er is een afstandelijke relatie met jouw zoon en hebt geen idee wat er op school allemaal gebeurt.

MAUREEN Vriendin van papa. Je hebt geen band met Daniel en je doet hier ook niet veel moeite voor. Je vindt Daniel een moeilijke puber.


48

ROLLENSPEL 3: gebaseerd op het toneelstuk “Doodgepest”.


Het is avond in het internaat “Het Galjoen”. De jongens slapen samen op één grote zaal. Een ijzeren bed, een klein metalen kastje voor je kleren en een nachttafeltje was het enige dat je kreeg. Toilet en badkamer waren aan de overkant van de gang. Je moest toelating vragen om ze te gebruiken. Ook ’s nachts. Daniel ziet op andere tafeltjes foto’s staan. Waarschijnlijk van liefjes, hier en daar ook een familiefoto. Ik had maar 1 foto bij, die van Marco, zijn broer. De eerste nacht maakt Daniel zijn eerste grote fout, hij huilde luidop. Geen tranen van verdriet of heimwee maar van onwaarschijnlijk geluk omdat hij voor de eerste keer in maanden niet meer bang moest zijn! Er zijn 2 jongens in de slaapzaal die het huilen hebben opgemerkt, alsook de foto van Marco bij de nieuweling Daniel. Ze besluiten hieruit dat hij homo is en Marco zijn lief is. Ze spreken af om Daniel eens goed uit te horen en aan te pakken..

2. Rolvoorschriften

•

Daniel: Jij bent een eerder teruggetrokken jongen. Jouw ouders zijn gescheiden en broer is verongelukt. Je kan nergens terecht, niet op school, niet bij ouders. Een pestprobleem zorgde ervoor dat je van school bent veranderd en je op het internaat terecht kwam. Gepeste

•

Pester: Je bent een stoere kerel, een berucht persoon in het internaat. Je daagt graag andere jongens uit, zowel met de mond als met de vuist. Pester

•

Meeloper: Eveneens een uitdagertype maar je praat wel graag naar de mond van de pester. Treiteren kan je als de beste maar je neemt nooit de leiding. Middengroep

Jullie mogen jullie personage zelf een naam geven, indien dit nodig blijkt in het rollenspel.


49


Er worden drie leerlingen uit de klas aangeduid die elk een rol observeren (In dit geval observator Daniel, observator pester en observator meeloper). •


•

Observator pester: Bekijk het gedrag van de pester. Waarom reageert hij zo? Heeft hij gelijk in zijn reactie? Zou jij ook zo reageren of anders?

•

Observator meeloper: Bekijk het gedrag van de meeloper. Waarom reageert hij zo? Heeft hij gelijk in zijn reactie? Wat zou jij doen in de situatie van de meeloper?

4. Spelvoorbereiding + eigenlijke rollenspel

• • • • •

De leerkracht gaat na of iedereen zijn rol of observatieopdracht goed begrijpt. Dit is zeer belangrijk voor het welslagen van de opdracht. Ze krijgen 10 minuten de tijd om hun rol voor te bereiden. Er wordt voldoende plaats gemaakt vooraan in het lokaal om het rollenspel te spelen. De observatoren zitten tussen de medeleerlingen in de klas Als de leerlingen zijn uitgespeeld, stopt de leerkracht het spel


50

5. Nabespreking

• • • • •

Het is belangrijk dat je in de nabespreking de rollen beoordeelt en niet de leerlingen. Gebruik de namen van de rollen (Daniel, pester en de meeloper). Geef de eerste reactie aan de spelers: wat vonden zij ervan? Vond je het moeilijk om te spelen? Beschrijf jullie ervaringen. De nabespreking gebeurt per rol. Elke observator geeft een antwoord op zijn respectievelijke opdrachten. Hierna kunnen de andere leerlingen reageren.

De nabespreking vindt het best plaats in de vorm van een klasgesprek dat als doel heeft om het rollenspel een andere wending te geven. • Wat als Daniel gewoon vertelt dat Marco zijn overleden broer is? • Wat zou er gebeuren mocht iemand anders van ‘Het galjoen’ Daniel komen verdedigen? • Wat indien Daniel op voorhand zou voorgesteld worden aan de jongeren van de instelling? • Vinden jullie dit een reële situatie? • Kunnen jullie eventueel zelf voorbeelden geven van dergelijke situaties op school of elders?


Observatoren of andere leerlingen die voorstellen hadden om de rol anders in te vullen op basis van de nabespreking, kunnen die rol krijgen. Zo zijn er andere spelers en kunnen zij zelf ondervinden of hun voorstel realiseerbaar is. Deze gewijzigde versie kan ook kort nabesproken worden.


51

DANIEL Jij bent een eerder teruggetrokken jongen. Jouw ouders zijn gescheiden en broer is verongelukt. Je kan nergens terecht, niet op school, niet bij ouders. Een pestprobleem zorgde ervoor dat je van school bent veranderd en je op het internaat terecht kwam.

PESTER Je bent een stoere kerel, een berucht persoon in het internaat. Je daagt graag andere jongens uit, zowel met de mond als met de vuist.

MEELOPER Eveneens een uitdagerstype maar je praat wel graag naar de mond van jongen 1. Treiteren kan je als de beste maar je neemt nooit de leiding.


52

STELLINGENSPEL: DE ZAAK “DOODGEPEST”

OMSCHRIJVING

Het is belangrijk dat er op school op regelmatige en creatieve wijze over pesten gesproken wordt. Dit zal gebeuren met verschillende partijen die verschillende meningen zijn toegedaan. Na het zien van het toneelstuk ‘Doodgepest’ zou het wel eens kunnen dat er vragen of meningen bij de leerlingen werden losgeweekt. Aan de hand van het volgende stellingenspel kan je als leerkracht hierop ingaan. Meester, Juffrouw, Verdeel je klas maar in twee helften! Want volgende stellingen zouden wel eens verdeeldheid kunnen zaaien in de klas. Een verdeeldheid die na goed overleg en argumentatie zorgt voor een grotere klas-eenheid. Vragen en stellingen worden aan de leerlingen voorgelegd. De bedoeling is dat de leerlingen informatie leren beoordelen, leren luisteren naar anderen en leren discussiëren.

MATERIAAL

Je hebt stellingen nodig die duidelijk en ongenuanceerd zijn, slechts 1 discussieelement bevatten en die betrekking hebben op de verschillende betrokkenen. Hieronder geven we reeds een aantal stellingen. Als aanvulling kunnen de leerkrachten en leerlingen zelf stellingen formuleren en bij de gegeven stellingen toevoegen. De stellingen worden verzameld in een doos die centraal vooraan in de klas wordt opgesteld.

ORGANISATIE

De klas is verdeeld in twee helften (bv. links staat voor akkoord, rechts voor niet akkoord, de leerlingen die geen mening zijn toegedaan gaan in het midden van de klas staan.) De leerkracht duidt een leerling aan die een stelling uit de doos neemt en luidop voorleest.


53

De leerlingen kunnen hun mening motiveren en er volgt een discussie. Daarna wordt de uitspraak opnieuw beoordeeld en wordt er gekeken of de oorspronkelijke meningen veranderd zijn.

STELLINGEN

Daniel zal gehard zijn door het pesten. Wie pest blijft zelf buiten schot. Meelopers pesten uit verveling. Een gepeste staat altijd alleen. Cyberpesten komt heel veel voor bij jongeren. Pesten hoort bij het leven. De emotioneel moeilijke thuissituatie van Daniel zorgde onrechtstreeks voor de wanhoopsdaad van Daniel. Een directeur is verantwoordelijk voor een pestprobleem op school. De wanhoopsdaad van Daniel is niet realistisch. Indien er op school een duidelijk pestactieplan gevoerd wordt, zullen de slachtoffers van pesten vlugger geholpen worden. De directeur van het Galjoen reageert op een gepaste manier. Afpersing is dagelijkse kost op school. Er is een kant en klare oplossing voor pesten. Het is een taak van alle leerlingen om vermoedens van een pestprobleem te melden. Een toneelstuk omtrent pesten is een goed aanknopingspunt voor een klasgesprek. Pesters zijn onzelfzeker. Pesten is iets waar je niet veel kan aan doen. Het is een goed idee om pesters te straffen. Meelopers zijn niet verantwoordelijk voor het pesten. Pesten is goed, want in de maatschappij moet je hard zijn. Sociale vaardigheidstraining moet in alle scholen verplicht worden. Door het gebruik van humor in de klas kan pesten vermeden worden. Op elke school wordt er gepest.

EVALUATIE

Laat de leerlingen hun ervaringen vertellen, vonden zij dit moeilijk en waarom. Het is belangrijk om dergelijke activiteit in een positieve sfeer af te sluiten en de leerlingen te bedanken voor hun inzet. De leerkracht heeft daarin een cruciale rol.


54

Deel 3: Nuttige adressen Jeugd & Vrede Van Elewijckstraat 35, 1050 Brussel tel.: 02-640 19 98 fax: 02-640 07 74 e-mail: [email protected] www.jeugdenvrede.be Leefsleutels vzw Leopoldstraat 95, 2800 Mechelen tel.: 015-45 94 20 fax: 015-45 94 29 e-mail: [email protected] www.leefsleutels.be Pax Christi Vlaanderen Italiëlei 98a – 2000 Antwerpen Tel.: 03-225 10 00 [email protected] www.paxchristi.be Kinder- en Jongerentelefoon: Postbus 50, 2800 Mechelen 078-15 14 13. Deze telefoonlijn heeft het voordeel anoniem te zijn en is vlot bereikbaar: www.kjt.be. Een JAC (Jongerenadviescentrum) uit de regio. De adressen van alle JAC’s kan je opvragen bij In Petto, tel.: 03-366 15 20. Het adres van een jongerenadviescentrum in je buurt vind je op www.jac.be.


55

Limits vzw Heistraat 338, 2610 Antwerpen tel.: 03-825 45 27 e-mail: [email protected] www.limits.be Vertrouwenscentra • • • • • • • •

Antwerpen, tel.: 078-15 00 20, Albert Grisarstraat 21, 2018 Antwerpen Turnhout, tel.: 014- 42 22 03, Graatakker 158, 2300 Turnhout Leuven, tel.: 078-15 00 18, Kapucijnenvoer 10, 3000 Leuven Brussel, tel.: 078-15 00 17, Laarbeeklaan 101, 1090 Brussel Mechelen, tel.: 015-20 21 31, Maurits Sabbestraat 119, 2800 Mechelen Gent, tel.: 078-15 00 16, Koning Albertlaan 196, 9000 Gent Brugge, tel.: 078-15 00 15, Koning Elisabethlaan 34, 8000 Brugge Hasselt, tel.: 078-15 00 19, Boerenkrijgsingel 30, 3500 Hasselt


56

Deel 4: Educatief materiaal 1. Boeken rond pesten Alle boeken zijn geschikt vanaf 11 jaar Lief - liefde - geliefd Mirjam Oldenhave 2006, Uitgeverij Ploegsma

Iedereen is bang voor haar: de jongens, de meisjes én de leraren. Jessy en haar vriendin Emma zijn vaak het mikpunt van Samira's nare opmerkingen. Als Samira weer eens rot doet omdat Jessy geen dure merkkleding draagt, is de maat vol. Jessy gaat op oorlogspad. Ze verft haar haren roze. Jessy, Emma en Anouk bedenken waar ze Samira het beste mee kunnen pakken. Met z'n drietjes bedenken ze een plan. Ze doen net of Jessy gevraagd is als model voor het blad Young. Samira zal groen zien van jaloezie en er alles voor over hebben ook een fotosessie te regelen. Al snel doen er veel meer kinderen mee om Samira een hak te zetten. Als je het boek leest, snap je heel goed waarom Jessy, Anouk en Emma een gemeen plan bedenken. En je krijgt ook een hekel aan Samira. Ze is echt onaardig. Maar je voelt al lezend dat Samira het thuis niet makkelijk heeft. Het verhaal loopt helemaal anders als Jessy verliefd wordt op Danny. Fluiten in het donker Gonneke Huizing Uitgeverij Sjaloom en Wildeboer ISBN 9062493645

Jelmer voelt zich schuldig aan de dood van zijn moeder en zijn zusje bij een autoongeluk. Zijn moeder was concertpainaiste en Jelmer lijkt haar talent te hebben. Zijn vader wil per se van hem een pianist maken en slaat hem als hij niet goed genoeg oefent. Zijn stiefmoeder weet ervan en keurt dit gedrag af, maar kan het niet voorkomen. Op school pest Jelmer anderen en gedraagt zich stoer en roekeloos met zijn crossfiets. Pas wanneer mensen in zijn omgeving iets gaan vermoeden en hij een ongeluk krijgt met een stunt verandert de situatie.


57

Donna Lisa Mirjam Oldenhave Uitgeverij Unieboek ISBN 9026992300

Donna en Lisa hebben hun groep 8 ingedeeld in S, M en L: stomme, middelmatige en leuke kinderen. Ze geven elkaar gekke opdrachten; zo moet Lisa verkering nemen met de stomste jongen, maar die blijkt wel mee te vallen. Wanneer uitkomt dat hij haar trakteert op een uitje van door zijn broer gestolen geld, raakt ze even uit de gratie. Als ze zich ook nog door een hoofdhuidaandoening een geel punkkapsel laat aanmeten, ervaart ze hoe 't is om zelf gepest te worden. Haar verjaarsfeestje wordt toch een succes dankzij de meisjes uit de klas die ze eerst niet zag zitten. Mes op de keel Gonneke Huizing Uitgeverij Unieboek, ISBN 9062492665

Brugpieper Rutger wordt gepest op school. Hij koopt de bescherming van twee oudere leerlingen. Als zij steeds meer protectiegeld gaan vragen, terwijl zijn zakgeld door vervelende omstandigheden thuis juist daalt, voelt hij zich gedwongen een oude man te beroven. Toeval en schuldgevoel brengen hem dan in nader contact met deze baron, die gechanteerd blijkt te worden met een duister oorlogsverleden. Ze weten elkaar ertoe te brengen niet meer aan hun afpersers toe te geven. Bloedige Vete Auteur: Tim Pratt Uitgeverij: Clavis, ISBN 90 501 6460 9

Cory is het slachtoffer van de pestkoppen Rocko, Angel en Curly. Op een dag wordt hij gered door een lange brunette met een hockeystick en is op slag verliefd op haar. Maar Rocko is dat ook. Een vreemde vrouw, op een nog vreemdere fiets, probeert de twee tegen elkaar op te zetten. Wat volgt is een serie van gebeurtenissen die je naar de keel grijpen.


58

Het verenkleed Auteur: Nicky Singer Uitgeverij: Facet, ISBN 90 501 6352 1

Robert wordt op school veel gepest omdat hij onzeker is. Een schoolproject brengt de 12-jarige Robert in contact met een oude, vereenzaamde vrouw. Door haar leert hij zijn angsten overwinnen en voor zichzelf op te komen. Spijt Carry Slee Uitgeverij Van Holkema & Warendorf ISBN 9026988648

Jochem is het mikpunt van getreiter. David doet er niet aan mee, maar hij durft er niks van te zeggen. De klassenleraar, die gymnastiek geeft, grijpt ook niet in. Hij heeft een hekel aan dikke Jochem. Op een ochtend krijgen de kinderen van de rector te horen dat Jochem na de klassenavond niet is thuisgekomen. David voelt zich schuldig. Waarom heeft hij zijn mond ook nooit opengedaan? Samen met een vriendin gaat hij Jochem zoeken om te zeggen dat het hem spijt. Als ze Jochems tas in het meer vinden, is het misschien al te laat.


59

2. Films over pesten • Bleubird Land: Nederland Producent: Paramount Pictures – 2005 De twaalfjarige Merel is een slimme, energieke scholiere die van de een op de andere dag het slachtoffer wordt van pesterijen. Tegenover de volwassenen houden Merel en haar kwelgeesten de schijn op maar naarmate de pesterijen toenemen verandert Merel geleidelijk in een schichtige puber. De jeugdige actrice Rotteveel kan uitstekend overweg met de rol van de transformerende puber en het scenario blinkt uit in subtiele observatie van het meisje zonder te vervallen in al te veel voorgekauwde analyse en achtergrondinformatie. • Sophie & Arthur Land: Nederland Producent: Riba Filmproductions BV - 2004 De film speelt zich af in het leven van de 15-jarige Sophie, een heel normaal meisje dat zich vastklampt aan haar vriendinnengroepje. In Sophies klas zit een jongen die nergens bijhoort: Arthur. Een aantal jongens in de klas storen zich enorm aan Arthur en pesten hem dagelijks. Iedereen in de klas weet en ziet dit. Maar er is niemand die er iets aan doet. Sophie al helemaal niet. Zij wil niets met Arthur te maken hebben. Hij is een loser en het zijn haar zaken niet. Wanneer Sophie op een dag tegen haar zin een busbank met Arthur moet delen, confronteert hij haar met haar toeschouwende gedrag. Tegen wil en dank moet Sophie toegeven dat ze Arthur eigenlijk heel interessant en sympathiek vindt. Een vriendschap ontstaat. Deze komt echter op het spel te staan.

• Don Land: Nederland Producent: Egmond Film and Television Don (12 jaar) is van school gestuurd en moet naar een andere school. De nieuwe school is een veel ruigere school. Zijn oude vrienden laten hem vallen en ook op de nieuwe school wordt hij niet geaccepteerd. Vier jongens spugen naar hem, pesten hem en sluiten hem buiten. Pas als de kinderen merken dat hij goed kan voetballen, krijgt hij meer respect.


60

• Ben X Land: België Producent: Bridge Entertainment - 2010 Ben is anders. Zijn leven zit vol vreemde rituelen. Hij lijkt te leven in zijn eigen universum, dat zich voor meer dan de helft afspeelt in de wereld van online computergames. In de echte, harde wereld van een technische school is het leven voor hem een dagelijkse hel, met twee kerels die hem het leven bijna letterlijk onmogelijk maken. Ben heeft een plan. Een plan van één woord: moord! Dan komt zijn internetvriendin Scarlite in zijn leven. Dat behoorde niet tot het plan.


61

3. Pesten en media MEDIAKNIPSELS MASSAGE TEGEN PESTEN (www.ad.nl, 28/03/2006) Leerlingen van een basisschool in Nederland geven elkaar twee keer per week, op aanwijzingen van de juf, een ontspannende massage. De resultaten zijn verbluffend. Er wordt minder gepest, er is meer begrip. Het ‘ontvangende’ kind ligt ontspannen met het hoofd voorover op tafel, het ‘gevende’ kind staat er al even ontspannen achter, geduldig en speels over rug, nekspieren en schouderbladen wrijvend. Na zeven minuten ruilen de kinderen van plek en functie. De massage gebeurt op de klanken van rustgevende muziek. Het effect is fantastisch, het onderlinge respect bij de kinderen is enorm toegenomen, er is minder agressie, ruzies worden uitgepraat in plaats van uitgevochten. De kinderen zijn een stuk weerbaarder geworden, concentreren zich beter en hebben meer begrip voor elkaar gekregen. Zelfs bij kinderen die als zeer lastig bekend staan, heeft de methode effect. ZOMERCURSUS TEGEN PESTEN (www.ad.nl, 27/07/2007) Vele honderden kinderen die overgaan naar de middelbare school, volgen komende maand de cursus ‘Plezier op school’, een weerbaarheidstraining tegen pesten. De training is bedoeld voor kinderen die op de basisschool veel worden gepest of weinig sociale vaardigheden hebben. In twee dagen tijd bouwen ze genoeg zelfvertrouwen op om zich te wapenen tegen pestgedrag in het 1ste middelbaar. Uit onderzoek van de Universiteit Utrecht blijkt dat deelnemers na de training meer zelfvertrouwen hebben. Het aantal kinderen dat nog werd gepest, daalde met zestig procent. Daarnaast hebben veel kinderen een beter zelfbeeld en minder sociale angsten. Ze maken een goede start op de middelbare school, ze maken vrienden en zijn tevreden. PEPER & ZOUTHUISJE (www.ond.vlaanderen.be/schooldirect) Daan (11) wordt soms gepest op school. Hij voelt zich daardoor slecht en wantrouwt anderen. Ruzies uitpraten met zijn klasgenoten vindt hij moeilijk. Herkenbaar? Hoe gaat u ermee om? In de Sint-Jansschool uit Knokke-Heist helpt het peper- en zouthuisje op de speelplaats een handje. Alle leerlingen van de Sint-Jansschool tekenen in het kader van hun Pest Actie Plan (PAP) een 'contract' waarin ze verklaren dat ze tegen pesten zijn. De leraren bouwden op de speelplaats een 'Peper- en zouthuisje'. Daaraan hangt een kastje


62

met een peper- en zoutstel. "Peper en zout vormen een onafscheidelijk duo", legt directeur Marc Moeyaert uit. "Het is de bedoeling dat kinderen die ruzie hebben het onder elkaar weer goedmaken. De ene leerling nodigt de andere uit om het conflict uit te praten in het huisje, door een peper- of zoutvat te geven. Als de andere weigert, komt een leraar ter hulp", aldus Moeyaert. Het 'Peper- en zouthuisje' leert dus kinderen op eigen initiatief ruzies uitpraten. Aan het huisje hangt ook nog een tweede kastje: het 'EHBP-kastje' of 'Eerste Hulp Bij Pestgevallen'. Daarin zit een 'PAP-lepel', maar die dient alleen voor noodgevallen. "Wanneer een leerling vindt dat hij gepest wordt, mag hij de lepel meenemen naar de klas", zegt de directeur. "Dat is het signaal dat hij een probleem heeft". In de klas start dan de 'pestprocedure', die bestaat uit zeven stappen: 1. Spreek met de gepeste leerling en de pester afzonderlijk, daarna met beiden. 2. Breng alle leraren op de hoogte. 3. Breng de ouders van beide partijen op de hoogte. 4. Laat de leerlingen in het 'Peper- en zouthuisje', bijvoorbeeld onder leiding van de zorgcoördinator, het probleem bespreken. 5. Sanctioneer de pester, bijvoorbeeld door hem een werkje te laten maken over een jeugdboek rond het thema 'pesten'. 6. Organiseer een klasgesprek. 7. Volg de situatie verder op. Met dit project sleepte de Sint-Jansschool de Koningin Paolaprijs voor het Onderwijs 2005-2006 voor de Vlaamse Gemeenschap in de wacht.


63

STUDENT ONTWIKKELT TEST (www.hetnieuwsblad.be, 26/07/2012)

OM

CYBERPESTEN

TE

VINDEN

LOMMEL/HASSELT - Een Lommelse student van de PHL heeft een test ontwikkeld waarmee scholen snel kunnen ontdekken of hun leerlingen gepest worden via internet. Met de opkomst van de informatie- en communicatietechnologie is ook een nieuwe vorm van pesten ontstaan: cyberpesten. Cyberpesten doet zich volgens kenners voor in allerlei gedaantes: van het versturen van virussen tot het openlijk beledigen van iemand op Facebook of het publiek posten van gênante foto's. ‘Waar het klassiek pesten zich beperkt tot de speelplaats gaat het cyberpesten veel verder, namelijk tot in de huiskamer waar de computer staat opgesteld’, zegt de 27jarige Thomas Van De Weijer, die net afgestudeerd is als leraar Nederlandsinformatica aan de Provinciale Hogeschool Limburg (PHL). ‘Het bereik is overigens veel groter omdat er via het internet veel meer mensen betrokken kunnen worden bij het cyberpesten. De psychologische gevolgen kunnen bijgevolg ook erg groot zijn.’ Scholen zijn zich bewust van het risico van cyberpesten en er worden hier en daar prille acties ondernomen. ‘Het probleem is echter dat je de graad van cyberpesten in een school moeilijk kan bepalen. Daarom ontwikkelden we een elektronisch instrument waarmee scholen kunnen screenen in hoeverre het cyberpesten voorkomt bij de leerlingen.’ De Lommelse student werkt met een online test die hij zelf maakte. ‘De leerlingen krijgen bij de start een aantal vragen waardoor de test gepersonaliseerd wordt. Als ze dader zijn, krijgen ze dus enkel vragen als dader. Hetzelfde geldt voor slachtoffers of bijstaanders.’ Dan blijft de vraag of de dader wel eerlijk zal antwoorden. ‘Ik heb de test uitgeprobeerd bij honderd leerlingen van de provinciale hogeschool in Lommel en vijf procent gaf toe al eens aan cyberpesten te doen, twee procent was slachtoffer. Als je ziet dat bij een nationaal onderzoek tien procent toegeeft aan cyberpesten te doen, dan is het toch vrij nauwkeurig.’ Scholen die interesse hebben om het screeningsinstrument te gebruiken, kunnen contact opnemen met het departement PHL-Education.


64

IEDEREEN DEED ZIJN BEST, MAAR TOCH LIEP HET MIS MET LISA (www.hetnieuwsblad.be, 11/10/2011)

GENT - Het tragische overlijden van de Gentse tiener Lisa (16), die moegetergd na pesterijen uit het leven stapte, zorgt naast verdriet ook voor frustratie. Iedereen, van ouders, vriendinnen, klastitularis, directeur tot leerlingenbegeleiding, deed zijn uiterste best om samen tot een oplossing te komen. 'Het is de frustratie van onze maatschappij, maar complexe problemen hebben vaak geen pasklare oplossing.' 'Het nieuws over het onverwachte overlijden van Lisa is hier als een bom ingeslagen', reageert Martin Verfaillie, directeur van de Gentse Vrije Handelsschool Sint-Joris. 'Iedereen, personeel en leerlingen, is van de kaart door het trieste nieuws. Wij zijn verstomd, verbaasd, hebben verdriet en kunnen haar dood niet plaatsen. Er rest ons enkel nog later deze week op gepaste wijze afscheid te nemen van Lisa, die hier les volgde in het vierde middelbaar.' De berichten van leerlingen in het rouwregister hebben vrijwel allemaal dezelfde teneur. 'We hebben het echt niet zien aankomen. Had je maar..., hadden wij maar...' Hoewel velen op de hoogte waren van de pesterijen, kon toch niet vermeden worden dat het meisje ontredderd uit het leven stapte. Een week voor Lisa's dood kreeg de directie bezoek van haar moeder. Ze had al een tijdje door dat haar dochter zichzelf niet meer was, dat ze met een groot probleem kampte. Ze kwam met de dringende melding dat Lisa gepest werd. Alvast ook via de sociale netwerksite Facebook. En niet zomaar een keer, maar al een tijdje. Cyberpesten is een vorm van pesterij waar een school hoe langer hoe meer mee geconfronteerd worden, maar waar ze door de band weinig grip op heeft. Excuusbrieven 'We zijn meteen in actie geschoten en hebben de juiste personen ingelicht', aldus directeur Verfaillie. Leerlingenbegeleiding werd ingeschakeld en de klastitularis werd gebrieft. Op de speelplaats en in de refter werd Lisa discreet in de gaten gehouden. Ook volgden individuele gesprekken met Lisa en de pestkop(pen). Nadien vond ook een groepsgesprek plaats met alle betrokken partijen. Alles leek na het schrijven van enkele verplichte excuusbrieven genormaliseerd. Maar het bleek onvoldoende. Lisa zag geen licht meer aan het eind van een donkere tunnel, bleef afwezig op school en besloot een week nadat haar moeder aan de alarmbel trok haar leven te beëindigen. Alle inspanningen van verschillende mensen en instanties bleken onvoldoende. Had haar dood dan echt niet vermeden kunnen worden? 'Het is de grote frustratie van onze samenleving', zegt Grieke Forceville, directeur van het Centrum ter Preventie van Zelfdoding. 'Soms blijken grove, complexe problemen die iedereen kent en iedereen wil oplossen, toch onoplosbaar. Daar zijn genoeg voorbeelden van te bedenken. Anders zou onze maatschappij een stuk perfecter zijn.' Preventieve communicatie


65

'Wanneer tieners signalen geven dat ze niet langer willen leven, is dat een zeer acuut probleem en moet er op heel veel vlakken tegelijk gewerkt worden', zegt Forceville. 'Dat is, zoals ik verneem, hier ook gebeurd. Scholen moeten nog meer tijd en energie steken in preventie. Desnoods door vakken anders te benaderen, meer tijd uit te trekken voor individuele gesprekken en groepsgesprekken. Opdat opgroeiende jongeren hun sociale vaardigheden verder kunnen ontwikkelen. En weerbaarder worden bij tegenslagen.' Volgens Forceville moet getracht worden met een positieve en open communicatie het gebrek aan zelfvertrouwen bij jongeren op te krikken. Dat houdt ook in dat pestkoppen worden geconfronteerd met hun daden en dat men hen laat praten over hun fouten. Gepeste tieners moet men door gesprekken dan weer laten inzien dat er oplossingen bestaan. 'De maatschappelijke druk is zeer groot', zegt Forceville. 'Wie niet mondig is of niet op de juiste manier kan omspringen met problemen, komt in een probleemsituatie terecht. Op die problematiek moeten we nog harder inzetten. Preventief werken rond moeilijke thema's als pesten kan alleen maar heilzaam werken. Vele scholen doen hun uiterste best, maar het moet beter.' Waar is het fout gegaan? Gie Deboutte, voorzitter van Netwerk Kies Kleur tegen Pesten, spreekt bij zulke tragische omstandigheden altijd van een collectief probleem. 'Je mag nooit één iemand met de vinger wijzen.' Hij raadt de school aan een expert te raadplegen. 'Laat iemand extern de klas begeleiden in het rouwproces, laat hem de zaak proberen rechttrekken. De focus moet liggen op een herstelgerichte aanpak. Waar is het fout gegaan? Al pratend moet naar antwoorden gezocht worden. Maar het tragische aan deze situatie is dat de zaken onomkeerbaar zijn. En dus niet goedgemaakt kunnen worden.

PESTEN OP SCHOOL KAN HEEL DRAMATISCH AFLOPEN (Koppen, 13/10/2011) Reportage Koppen: http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/mediatheek/programmas/koppen/2.18250/2.1 8251/1.1131985


66

Doodgepest Educatieve map

Recommend Documents