Domotica projecten in Regio Alkmaar, versie 20 aug. 2015 Tijdens de Regiowoensdag van juli 2015 is tijdens een gezamenlijk deel met portefeuillehouders Zorg-WMO en Wonen afgesproken de diverse domotica projecten die in regio Alkmaar verband zijn opgestart te evalueren en een advies te geven over de vervolgprojecten. U treft in de bijlage een overzicht per project aan (zie bijlage 2). Hieronder volgen de “lessons learned” en het advies over hoe om te gaan met vervolgprojecten. De werkgroep heeft zich beperkt tot de projecten die in Regio Alkmaar verband zijn opgestart. De aanbevelingen gelden dan ook voor projecten in ditzelfde verband. De wereld is uiteraard groter en we volgen met belangstelling de ontwikkelingen vanuit het programma “Lekker leven doe je samen” en Holland Health. In september 2013 is een domotica visie vastgesteld door de portefeuillehouders Zorg-WMO en wonen. In bijlage 1 treft u een uitgebreide samenvatting. De visie houdt in: De Regio Alkmaar heeft de overtuiging dat domotica een bijdrage kan leveren aan het behoud van de kwaliteit op verschillende leefgebieden voor de inwoners uit de regio (privé, zorg, werk). Door de transitie AWBZ/ nieuwe Wmo, de Jeugdzorg en de Participatiewet (kortweg de 3 D’s) zijn veel verschillende taken naar de gemeente toe gekomen, waardoor wij genoodzaakt zijn ons te focussen. In onze focus richten wij ons in domotica ontwikkelingen in eerste instantie op de opgave die vooral de Wmo 2015 met zich mee brengt. Vervolgens kunnen wij de opgedane expertise ook inzetten voor de andere transities. Domotica is een hulpmiddel. Hier geldt zeker maatwerk: de juiste domotica toepassing op de juiste plaats!
Lessons Learned uit de evaluatie van de projecten: Inhoud
1. Houdt de focus van het project klein. De menselijke maat is belangrijk. Projecten met een grotere scope of langere termijn doelstellingen kun je beter opdelen in kleine(re) stappen, waardoor er voldoende contact blijft met de deelnemers, de betrokken partijen en de projectleiding. Alleen op deze manier is maatwerk leveren mogelijk. 2. Voor domotica toepassingen die ondersteunings- en / of zorg gerelateerd zijn is een koppeling met Wmo opgave van de gemeente nodig i.v.m. motivatie gebruik cliënt en inzet gemeente / zorgverzekeraar. Het is belangrijk oog te hebben voor het beperking bij de cliënt, de mogelijke domotica oplossingen en daarover duidelijk te communiceren. 3. Er is binnen de gemeente een jaarlijks opleidingsbudget aanwezig voor WMO consulenten. Neem Domotica cursussen op in dit opleidingsbudget en maak het cursusaanbod breed toegankelijk. 4. Regel (intensieve/structurele) begeleiding voor de cliënten en een ‘helpdesk’ voor gebruik door de cliënt. 5. Zorg voor verdere specifieke aansluiting bij de contracten vanuit de Inkoop Wmo. Zorgaanbieders moeten domotica toepassingen 1
Proces
(zoals beeldcommunicatie) beter integreren in het reguliere zorgaanbod. 6. Voor comfortproducten op gebied van domotica geldt dat deze door de markt kunnen worden geïnstalleerd in woningen en / of woonzorg complexen (op eigen kosten gebruiker, zie ook uitgangspunten domotica visie). De gemeente geeft geen product informatie, omdat dit zich te snel vernieuwd. Daardoor kun je dat beter aan de markt overlaten. 7. Informatie rondom domotica projecten integreren in de website van Regioalkmaar.nl. Bewoners, organisaties en gemeenten kunnen hier een link naar toe plaatsen. Binnen regio Alkmaar is het onwenselijk om een aparte domotica structuur op te zetten. Er bestaat een samengestelde ambtelijke regionale kerngroep Domotica (wonen, welzijn, Wmo) die goed functioneert en waar BUCH, Alkmaar en Heerhugowaard/Langedijk in zijn vertegenwoordigd. Deze kerngroep kan de projectleiding aansturen en begeleiden. Er moet rekening worden gehouden met uren voor ambtelijke inzet: - voor de financieel verantwoordelijke gemeente is dat 8 uur per maand - voor deelnemende gemeenten is 4 uur per maand voldoende - voor begeleiding van lokale pilot is 4 uur p.m. extra nodig. Borging van kennis en ervaringen na afronden project is een belangrijk onderdeel van het project. Bij aanvang van het project moet de eindverantwoordelijke partij, vaak een gemeente, goed afwegen of en zo ja welke van deze verantwoordelijkheden worden uitbesteed aan derden. Bij het aangaan van een subsidierelatie moeten de verantwoordingsvereisten vooraf goed in beeld worden gebracht en ook afgestemd met de interne financiële controle van de aanvragende gemeente/penvoerder, zodat hierover bij de (eind)verantwoording geen problemen bij ontstaan. Om hierop de expertise te borgen is het voorstel dat één van de regiogemeenten dit op zich neemt.” Bij aanvang van het project moeten de verantwoordingscriteria goed bekend zijn én zijn doorgenomen met de interne accountant, zodat men achteraf niet te maken krijgt met herstellen van administratieve omissies.
2
De toekomst van Domotica projecten Met deze lessons learned in het achterhoofd kijken we ook naar de nieuwe initiatieven. De volgende initiatieven op regio Alkmaar niveau zijn nu bekend bij de werkgroep. 1. Voortzetten Op afstand dichtbij(zie project 8) 2. Domotica in woningen installeren > mogelijk interessant voor woon-zorg complexen? 3. Voorzetten beeldbellen bij welzijnsinstellingen / Wonen Plus 4. Domotica (tupperware idee) party’s aan huis 5. Veilig wonen / valpreventie 6. Jaarlijkse bijeenkomst organiseren voor App ontwikkeling, nieuwe producten en toepasbaarheid thuiswonenden Advies: Optie 1: Specifieke aanpak Onder de aansturing van de kerngroep Domotica wordt op basis van de eerder vastgestelde visie op Domotica een projectplan opgesteld uit de hierboven aangegeven initiatieven. Het schrijven van het projectplan wordt bij voorkeur door één persoon gedaan, in nauwe afstemming met de kerngroep domotica. Het projectplan wordt voorgelegd aan de portefeuillehouders Zorg&Wmo en Wonen tijdens de regiowoensdag van november of december, daarna besluiten de colleges en kan het stuk ter kennisname aan de gemeenteraden worden gezonden. Ambtelijke inzet: Tijdsinvestering wordt geschat op 32 uur voor het schrijven van het projectplan. De ambtelijke tijdsinvestering van die gemeente die de coördinatie c.q verantwoording op zich neemt, kost 8 uur per maand. De aansturing op de (externe ) projectleider vanuit de kerngroep kost 4 uur per maand voor ieder lid van de kerngroep. Optie 2: Integrale aanpak De aanpak van domotica wordt gekoppeld aan levensloopbestendig wonen en verduurzaming bestaande bouw. Dat betekent dat zowel ambtelijk als bestuurlijk een integrale aanpak wordt gewenst. - Uitwerking van bovenstaande projecten wordt onderdeel van het speerpunt in het jaarplan 2016, zoals dat is voorgesteld bij de gezamenlijke collegevergadering; - de onderwerpen die raken aan domotica, verduurzaming of levensloopbestendig worden tijdens de regiowoensdagen geagendeerd voor wethouders wonen, duurzaamheid en Zorg-Wmo. - de regionale kerngroep Domotica blijft in stand en wordt een integrale werkgroep waar de initiatieven worden gebundeld en gemonitord. Bij beide opties wordt een relatie gelegd met de ontwikkelingen die onder de noemer ‘Lekker leven doe je samen’ op Noord-Holland Noord niveau plaatsvinden.
3
Bijlage 2 Inventarisatie evaluatie van de projecten op inhoud en proces, in volgorde van tijdsperiode Nr. Naam project Innoveren met 1 Domotica € 70.000 2012 / 2014 Proces
Wat Regio: Visie op rol gemeente in domotica. Opzet domotica pilot-woning in Alkmaar. Gebruik IPAD door inwoners met persoonlijke zorg in HHW Goede aansturing door ambtelijke kerngroep op dit project, waardoor de ontwikkelingen pasten bij gemeentelijke richting. In eerste instantie is de visie ontwikkeling te breed ingezet. Regionale visie op Domotica is een goed uitgangspunt en geeft een basis. Er is nu een bestuurlijk commitment, wat duidelijkheid geeft over de verschillende rollen en gekoppeld is aan de gemeentelijke opgave in de Wmo. De ambtelijke inzet voor de pilot vanuit de gemeente Alkmaar was echter niet geraamd, maar alleen van de projectleider. Dit gaf onverwachts veel extra werk.
Conclusie
Een domotica huis opzetten als voorbeeld vraagt een grote inspanning van de gemeente. Preventieve activiteiten leveren weinig rendement op. Nieuw (domotica) gebruik onder kwetsbare inwoners is sterk afhankelijk van de gebeurtenissen van de dag en vraagt veel geduld en begeleiding. IPad gebruik in de zorg (beeldcontact) moet beter geïmplementeerd worden in zorgaanbod en er is meer praktische begeleiding nodig in het gebruik.
Nr. Naam project WelComThuis 2 € 186.547 2012 / 2014 Proces
Wat Bergen: Beeldcommunicatie in welzijnsinstelling implementeren in werkwijze en een concreet werkend netwerk met apparatuur met businessplan. Het project werd uitgevoerd door een externe projectleider. Er was geen betrokkenheid van de gemeente Bergen in dit project. Het bleek moeilijk om de techniek goed van de grond te krijgen, die sloot niet genoeg aan bij de dagelijkse praktijk. Uiteindelijk is het project kleinschaliger uitgevoerd. Project was technisch te ingewikkeld en te ruim opgezet. Het heeft veel tijd gekost om iedereen bij elkaar te krijgen. Er is geen motivatie vanuit de gebruiker om kosten te dragen voor preventie.
Conclusie
4
Nr. Naam project Levensloop 3 bestendig wonen; fase1 € 66.838 2013 Proces
Conclusie
Nr. Naam project Thuis in de 4 Toekomst € 260.352 1-7-2013 tot 1-82015 Proces
Wat Regio: Ontwikkeling databank met GIS-applicatie om inzicht te krijgen in de levensloopbestendigheid van de woningvoorraad.
Een extern bureau heeft samen met de ambtelijke werkgroep met vertegenwoordiging uit regiogemeenten, op een aantal thema’s geïnventariseerd hoe de regio ervoor staat waar het de woningvoorraad betreft. Daarbij is een aantal zorginstellingen geïnterviewd en zijn de corporaties benaderd om gegevens aan te leveren. Voor de (toen nog) 8 gemeenten is op 6-cijferig postcodeniveau in beeld gebracht in hoeverre de bestaande woningvoorraad geschikt of geschikt te maken is om levenslang te wonen. Tevens is in beeld gebracht hoe de leeftijdsverdeling is, de bestaande zorgstructuur er ter plaatse uitziet en welke beleidsinstrumenten er beschikbaar zijn voor de partijen. Het project heeft zijn beslag gekregen in GIS-kaarten die via internet benaderbaar zijn en een rapportage. De doelstellingen van het project zijn behaald.
Wat Regio: Dit project richt zich op een regio brede invoering van glasvezel in combinatie met (lokale) maatschappelijke diensten om digitaal levensloopbestendig wonen mogelijk te maken. Het project is gestart onder de naam “Digitaal levensloopbestendig” en door het opzetten van een website en logo heeft het de naam “Thuis in de toekomst” gekregen. Gemeente Bergen is penvoerder, met name om ambtelijke inzet tot een minimum te kunnen beperken. Projectleiders zijn externe projectleiders. Met enige regelmaat (gemiddeld 1x per kwartaal) vond een bestuurlijk overleg plaats tussen verantwoordelijke bestuurder en ambtenaar met externe projectleiders over voortgang project. Binnen het project is breed ingezet, later is meer geconcentreerd op wonen en zorg. In de aanzet zijn de lokale maatschappelijke diensten via glasvezel rondom thema’s opgezet. Dit zijn: wonen en werk wonen en zorg wonen en educatie wonen en spelen wonen en veiligheid 5
Conclusie
Nr. Naam project Levensloop 5 bestendig wonen; fase 2 € 179.600 2014-2015 Proces
Conclusie
Het project brengt vraag en aanbod op het gebied van woondiensten bij elkaar. De 3 gemeenten Bergen (poging tot aanleg glasvezel door coöperatie B3), Heiloo (aanwezigheid glasvezel) en Graft-De Rijp (afwezigheid glasvezel in combinatie met landelijk en kleinschalig karakter) zijn voorbeeldgemeenten. Belangrijkste producten: - Een website met eigen logo, waarop producten en diensten worden gepresenteerd; - Infocentrum, eerst in Heiloo, later in Bergen. - Huistest, waarin voor de bewoner op maat inzicht wordt verkregen in verbeteringen van zijn woning ook op het gebied van domotica, met een link naar de lokale installateurs. Dit wordt uitgevoerd door het particuliere bedrijf ’Generatiethuis’. Deze is al beschikbaar in Heiloo en Bergen; - Roadshows met alle 5 thema’s, waarin domotica producten en mogelijkheden worden getoond; - Infomarkt Comfortabel Thuis, waar ondernemers en instanties uit de regio hun producten en diensten presenteren. De ambtelijke inzet is hoger dan van tevoren ingeschat, met name het organiseren van interne verantwoording heeft veel tijd gekost.
Wat Regio: Onderzoek zogenaamde “hotspots voor lokale aanpak” om te komen tot levensloopbestendige woningen.
Begeleidingsgroep met vertegenwoordiging uit regiogemeenten, corporaties en zorgpartijen stuurt extern bureau aan die integrale werk/discussiebijeenkomsten organiseert op ambtelijk en bestuurlijk niveau voor die partijen. Met de inventarisatie uit fase 1 in het achterhoofd, is het in de tweede fase – dat zijn beslag in het RIGO rapport heeft gekregen – zaak na te gaan hoe levensloopbestendig wonen kan worden bevorderd. Daartoe is middels gesprekken met betrokkenen onderzocht welke instrumenten, beleidsuitgangspunten en samenwerkingsvormen de praktijk vormen en welke wensen of kansen daarbij zijn te benoemen. Uit de inventarisatie is gebleken dat er niet zozeer sprake is van fysieke knelpunten. De woningvoorraad in de regio blijkt over het algemeen levensloopbestendig genoeg en voldoende aanpasbaar. Vooruitlopend op de bestuurlijke conferentie van vrijdag 18 september 2015. De focus is gaandeweg het project meer komen te liggen op de zorg en de voorzieningen. Uit de gesprekken en bijeenkomsten blijkt dat verleg en samenwerking belangrijk is op diverse niveaus binnen de organisaties en tussen organisaties onderling. 6
Nr. Naam project Slimste Huis 6 2014/ 2016 Budgetinvestering vanuit begroting gemeente Alkmaar. € +/- 200.000 Proces tot nu toe
Conclusie
Wat Alkmaar: Doorontwikkeling domotica huis en platform voor het genereren van innovatieve ideeën.
Het Slimste Huis Alkmaar is ontstaan vanuit de pilot (zie onder project 1) en de pilot voor innovatieve ontwikkelingen genaamd Slimmere Zorg. Sinds de opening in oktober 2014 is het steeds meer een locatie voor werksessies, innovatiebijeenkomsten, kennisuitwisseling, scholing en interactie tussen zowel cliënten (eindgebruikers) als zorgen welzijnsorganisaties (aanbieders). Ook het bedrijfsleven, creatieve ondernemers en ZZPers zijn er actief. Vraagstukken (breinbrekers) die met de drie D’s naar de gemeentes zijn gekomen kunnen hier behandeld worden. Het Slimste Huis Alkmaar is door de gemeente Alkmaar geïnitieerd en wordt in samenwerking met kenniscentrum Smart Homes geëxploiteerd. Het is er voor de hele regio. Inmiddels is er landelijk ook aandacht voor dit initiatief. Dit omvangrijke project vraagt om een lange adem en daarmee gepaarde kosteninvestering. De uitdaging is om van het Slimste Huis een locatie te maken waar zoveel mogelijk relevante partijen gebruik van willen maken. Dit voorkomt kopieer gedrag elders en maakt dat werkvormen efficiënter opgepakt kunnen worden. Het uitgangspunt is om vraagstukken die onder een breed aantal stakeholders spelen op een centrale locatie te behandelen en uit te denken. Omdat de domotica en slimme technologische oplossingen voorhanden zijn leent het zich goed voor praktijk gerichte oplossingen. Daarnaast dient het als informatiepunt voor inwoners, mantelzorgers en professionele zorgverleners uit de regio om antwoorden te krijgen op de ambitie om langer zelfstandig thuis te kunnen blijven wonen.
7
Nr. Naam project Regionaal 7 Actieplan Domotica € 200.000 2014/ 2015 Proces tot nu toe
Voorlopige conclusie
Nr. Naam project Domotica op 8 afstand dichtbij (project regio Hoorn) € 52.000 2014 / 2015 Proces tot nu toe
Wat Ontwikkeling van concrete domotica projecten in de regio Alkmaar. Samenwerking tussen alle Domotica projecten bewerkstelligen.
Het plan behelst een domotica project op te starten in iedere gemeenten van de regio. Het project bestaat uit meerdere kleine projecten, zoals: - Beeldbellen voor kwetsbare personen in welzijnsinstellingen in Heiloo - Cursus voor Wmo adviseurs en adviseurs Sociaal Domein . Door de werkdruk in het transitiejaar is het niet gelukt om in alle gemeenten een domotica project op te starten. Dat bleek te ambitieus. Er kan geconcludeerd worden dan er bij de gemeenten wel aandacht is voor domotica toepassingen. 1) De domotica cursus(alle gemeenten) geeft meer inzicht in de domotica toepassingen onder de adviseurs in het sociaal domein. 2) Het beeldbellen project in Heiloo is ook geslaagd. Beeldcontact wordt door de vaak oudere gebruikers als erg plezierig ervaren.
Wat Heerhugowaard: Er worden bij vijf huishoudens innovatieve voorzieningen aangebracht.
Via het Wmo loket en Mantelzorgondersteuning zijn 9 adressen van huishoudens gevonden die in aanmerking zouden kunnen komen voor installeren domotica. Uiteindelijk is een keuze gemaakt (de situatie in de huishoudens mocht niet te veel op elkaar lijken) en zijn er 5 huishoudens overgebleven. De huishoudens zijn bezocht door een medewerker van domotica bemiddelingsbureau ThuisSignaal en een medewerker van de gemeente. Tijdens zo’n bezoek is o.a. aan de hand van vragenlijsten gekeken wat de mensen nodig hadden. Er is een nulmeting verricht door een onafhankelijk bureau wat betreft de leefsituatie van de huishoudens. Vervolgens is de domotica geïnstalleerd en zijn de mensen geïnstrueerd over hoe de spullen te 8
Voorlopige conclusie
Eindresultaat
gebruiken. Een medewerker van Wonen Plus Welzijn houdt regelmatig contact met de mensen over hoe het gaat. De mate waarin mensen instructie nodig hebben om goed met bijvoorbeeld de tablet van Compaan te kunnen werken hebben we onderschat. Dat kost veel tijd en aandacht. Geef je die niet, dan verdwijnen de spullen in de kast. Het is ook nodig om goed in beeld te hebben met welke instanties en zorgorganisaties de deelnemers zich verbonden hebben. De meeste deelnemers zijn enthousiast en zijn zelf de beste ambassadeurs voor wat betreft het geven van voorlichting aan derden over het gebruik en de voordelen van domotica. Project loopt nog. Tot eind 2015.
9
Bijlage 1
Samenvatting Visie op domotica Regio Alkmaar De gemeenten van de Regio Alkmaar willen in het kader van de Wet publieke gezondheid en Wmo de kwaliteit van de preventieve zorg en ondersteuning de komende jaren zoveel mogelijk op niveau houden. Zij willen daarom het gebruik van domotica/e-health stimuleren vanwege het positieve effect op deze kwaliteit en in het bijzonder op het langer zelfstandig thuis kunnen wonen. De belangrijkste uitgangspunten uit deze visie hebben wij bij de evaluatie steeds voor ogen gehouden. We onderscheiden verschillende domotica producten. Domotica omvat bijvoorbeeld een enorm scala van apparaten en applicaties voor specifieke toepassingen op het gebied van comfort/gemak. Dit zien wij in de nieuwe ontwikkelingen vooral als een ‘algemeen gebruikelijk artikel’, wat een veel gebruikte term in de Wmo is. Comfort producten: technische toepassingen die “handig’ zijn voor een brede doelgroep, De marktwerking is hier van toepassing. Gemeentelijke verantwoordelijkheid is er niet omdat hierin een grote mate van eigen verantwoordelijkheid geldt. Als er echter sprake is van functieverlies van mensen in en om het huis, op bijvoorbeeld de gebieden veiligheid en communicatie en het monitoren van leefgebieden, dan valt deze inzet van domotica onder de ondersteuningsvraag zoals bedoeld onder de Wmo. Slimme technische toepassingen om mensen met een beperking van welke aard of omvang dan ook langer zelfstandig thuis te kunnen laten wonen. De gemeente heeft baat bij reductie van ondersteuningskosten voor cliënten en het ontlasten van mantelzorgers. Goede voorlichting over nieuwe mogelijkheden die de inwoners met een beperking kunnen ondersteuningen en de daarbij horende kosten, zijn in de maatwerkvoorzieningen belangrijk. Omdat de focus zich in eerste instantie richt op de taak van de gemeente in de Wmo hebben we het hier voornamelijk over domotica toepassingen die ondersteunend zijn in beperkingen op het gebied van de communicatie en de veiligheid bij langer thuis wonen verbeterd. Aan de ‘keukentafel’ kan de juiste inzet van eigen kracht, ondersteuning, welzijns- en zorgdiensten en dus ook van domotica opleveren. Daarbij is het van belang dat, nog voordat er een zorgvraag is, domotica een rol gaat spelen. Dus in het kader van welzijn en ondersteuning. Dit zorgt namelijk voor een drempelverlaging op het moment dat er daadwerkelijk een zorgvraag is en werkt ook preventief. Uitgangspunt is dat de keuzevrijheid van de klant leidend is.
10
