T H
&M A
5 - 0 4
De kracht van het hoger beroepsonderwijs zit in het beroepsgerichte karakter en goede relaties met de werkvelden waar het voor opleidt. In overleg met het afnemend werkveld worden met regelmaat beroepsprofielen geformuleerd, waarop hogescholen opleidingsprofielen baseren. Vervolgens worden deze landelijk vastgelegd en met cycli van een jaar of vijf opnieuw bekeken. Door deze aanpak verschijnt er telkens na zeven tot negen jaar een nieuwe generatie opgeleide studenten op de markt en is er een tendens om steeds nieuwe opleidingen te ontwikkelen.
Domeincompetenties in het HBO als sleutel voor herkenbaarheid en flexibiliteit Annemarie Knottnerus HBO-raad
Chiel Renique VNO*NCW
A
samenspraak over de curricula is de klassieke benadering dat door of in overleg met het afnemend werkveld beroepsprofielen worden geformuleerd, waarop hogescholen opleidingsprofielen baseren. Een en ander wordt vervolgens landelijk vastgelegd en met cycli van een jaar of vijf weer eens opnieuw bekeken. Deze aanpak heeft twee grote nadelen. De ene is simpelweg de factor tijd: immers met onderwijsprogramma’s van vier jaar betekent dit een doorlooptijd van zeven à negen jaar voor er een generatie afgestudeerden komt die volgens de nieuwe inzichten is opgeleid. De tweede is dat doordat werving en bekostiging gebaseerd worden op vastgelegde en geregistreerde HBO-opleidingen er een sterke aandrang ontstond om dynamiek te vertalen in steeds weer nieuwe opleidingen, ook als het ging om slechts beperkte afwijkingen van reeds bestaande opleidingen. LS HET GAAT OM
Zowel het onderwijs als het bedrijfsleven stelt hier in toenemende mate vraagtekens bij. Overigens werkten en werken er in het onderwijs en in het bedrijfsleven in zekere zin tegengestelde krachten op deze discussie. Voor zowel branches als hogescholen is het aantrekkelijk om zich te profileren met specifieke eigen opleidingen. Tegelijk erkennen bedrijven en hogescholen de waarde van mobiliteit op de arbeidsmarkt, wat juist vraagt om brede inzetbaarheid,
landelijke herkenbaarheid van kwalificaties en vermogen tot flexibiliteit. Door de komst van de bachelor-masterstructuur en de invoering van accreditatie is er opnieuw grote aandacht voor het begrip opleiding en voor de vraag hoe beroepsgericht onderwijs kan inspelen op de vraag, zowel die van het werkveld en als die van de onderwijsdeelnemer. Daarbij staat ook het concept opleiding centraal: moeten we doorgaan met de klassieke wijze van dialoog met het werkveld en de landelijk beschreven en vastgelegde opleidingen zien als aanhaakpunt voor erkenning en bekostiging, of vragen de huidige ontwikkelingen op de arbeidsmarkt niet om een meer flexibele en dynamische benadering? In dit artikel willen we u informeren over een route die zowel door de HBO-raad als door VNO*NCW als mogelijkheid wordt gezien om tot een nieuwe invulling van het onderwijsconcept te komen. Behoud van transparantie en herkenbaarheid van het opleidingenaanbod worden gecombineerd met meer programmeerruimte voor hogescholen en meer keuze- en invulruimte voor onderwijsdeelnemers en werkveld. De oplossing wordt gevonden in het gaan werken met een 25-tal bredere domeinen, in eerste instantie als cluster van bestaande opleidingen, maar uiteindelijk mogelijk als domein waarbinnen hogescholen enerzijds een aantal kern-
4
010-12942_Thema 05-04.indd 4
03-12-2004 14:52:04
T H
&M A
5 - 0 4
competenties voor dat domein hebben te realiseren, maar anderzijds programmeerruimte krijgen. Naar één bachelorgraad per domein Tegelijk met de invoering van de bachelor-masterstructuur en accreditatie in het hoger onderwijs, is de vraag ontstaan of er slechts andere naambordjes gehangen zouden worden aan de bestaande HBO-opleidingen, dan wel of vernieuwing zou moeten worden nagestreefd. Een aantal factoren heeft ertoe geleid dat hogescholen de invoering van de bachelor-masterstructuur hebben aangegrepen om voor dit laatste te kiezen, zoals: Juist op de raakvlakken binnen en tussen clusters van opleidingen ontstaan nieuwe ontwikkelingen in de beroepspraktijk. Mechatronica op het grensvlak van werktuigbouw en elektrotechniek is hiervan een voorbeeld. Andere voorbeelden zijn de geestelijkegezondheidszorgagoog op het grensvlak tussen gezondheidszorg en welzijn en vormgevingsmanagement als combinatie van kunst en economie. Hoewel het tempo verschilt per sector en per branche, is in het algemeen de standtijd van beroepen aanzienlijk korter dan de tijd die het kost van eerste (landelijke) initiatieven om te komen tot een nieuwe opleiding, aanvragen voor registratie in het centraal register opleidingen hoger onderwijs (CROHO) tot en met het opleveren van de eerste cohorten geslaagden nieuwe stijl (een periode van algauw zeven tot negen jaar). Dit gegeven vraagt om een meer flexibele opleidingsstructuur. Onverlet landelijke ontwikkelingen, zijn er onmiskenbaar regionale verschillen in de aard van industrie en diensten. Door competentiegericht op te leiden, kan al goed op die verschillen worden ingespeeld, omdat zelfde competenties in verschillende contexten verworven kunnen worden. Dat neemt niet weg dat het wenselijk blijft om recht te doen aan regionale bijzondere kenmerken en vragen. Hogescholen zijn immers regionaal georiënteerde kennisinstituten. Hoewel voorzichtig, starten ook in het hoger beroepsonderwijs geleidelijk aan meer duale opleidingen. Het aantal deeltijdstudenten is in veel sectoren aanzienlijk. Met name de doorstroom MBO-HBO is populair, ook of juist na meerdere jaren werkervaring. Naarmate de opleidingsstructuur flexibeler is, kan beter ingespeeld worden op de vragen van deelnemers (en de achterliggende bedrijven en instellingen). Als het gaat om het toekennen van graden en graadtoevoegingen, is het uit oogpunt van herkenbaarheid wenselijk het aantal toevoegingen aan de graden te beperken. Binnen de HBO-raad heeft dat ertoe geleid dat na beraad binnen de sectoren, waarbij ook gekeken is naar wat in het buitenland gangbaar is, en consultatie van het werkveld, het bestuur een advies (d.d. 21 februari 2003) heeft uitgebracht dat een beperkt aantal bachelorgraad-
toevoegingen bevat, overeenkomend met domeinen van beroepen waarvoor wordt opgeleid (zie tabel 1).1 De beoordelingskaders die horen bij het accreditatiestelsel in het hoger onderwijs hanteren het facet domeinspecifieke eisen. De bijbehorende beoordelingscriteria die beschreven worden, geven aan dat de kwalificaties van de opleiding moeten aansluiten bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk gesteld worden aan een opleiding binnen het betreffende domein (vakgebied/discipline en/of beroepspraktijk). Wat dit facet betreft, laten de accreditatiekaders meer ruimte toe dan de visitatiekaders die vóór de invoering van het accreditatiestelsel gehanteerd werden. Als het gaat om veranderingen in de omgeving, is er voor hogescholen dus genoeg aanleiding om de opleidingen te vernieuwen. De richting van de vernieuwing, die ingegeven is door voornoemde factoren, is te typeren als een
Meer ruimte voor hogescholen en studenten door 25 bredere domeinen
nieuwe balans tussen kaders en herkenbaarheid enerzijds, maar invullingsruimte voor hogescholen, student en werkveld anderzijds. Er wordt ook wel gesproken over ‘brede bachelordomeinen’. Daarmee wordt niet bedoeld dat ieder binnen het nieuwe raamwerk te ontwikkelen bacheloropleiding breed van aard is, maar dat curricula en opleidingstrajecten voor studenten binnen een breed domein en met meer vrijheidsgraden dan in de oude situatie tot stand kunnen komen. Om deze vernieuwing te kunnen realiseren, wordt vanuit de HBO-raad de ontwikkeling van domeincompetenties behorende bij bachelorgraadtoevoegingen gestimuleerd. Naar domeincompetenties per bachelorgraadtoevoeging In de situatie tot nu toe worden opleidingskwalificaties per CROHO-geregistreerde HBO-opleiding vastgelegd. Opleidingskwalificaties omvatten minimaal 70% van de opleiding. De overige 30% kan de hogeschool gebruiken om af te stemmen op wensen van deelnemers en werkveld in de regio. In 1997 hebben hogescholen gezamenlijk het ‘stramien opleidingskwalificaties’ vastgesteld. Door de HBO-raad vastgestelde opleidingskwalificaties worden opgenomen in 5
010-12942_Thema 05-04.indd 5
03-12-2004 14:52:05
T H
&M A
5 - 0 4
TABEL 1 Bachelorgraadtoevoegingen Sector Hoger Technisch Onderwijs Bachelor of Engineering Bachelor of Built Environment Bachelor of Applied Science Bachelor of Information and Communication Technology
B Eng B BE B AS B ICT
Sector Hoger Economisch Onderwijs Bachelor of Business Administration Bachelor of Commerce Bachelor of Economics Bachelor of Communication Bachelor of Laws
BBA B Com B Ec B Comn LLB
Sector Hoger Sociaal Agogisch Onderwijs Bachelor of Social Work Bachelor of Theology Bachelor of Business Administration Bachelor of Laws
B SW B Theology BBA LLB
Sector Hoger Pedagogisch Onderwijs Bachelor of Education
B Ed
Sector Hoger Gezondheidszorg Onderwijs Bachelor of Health Bachelor of Nursing
B Health B Nursing
Sector Kunst Onderwijs Bachelor of Fine Art Bachelor of Design Bachelor of Fine Art in Education Bachelor of Bachelor of Film and Television Bachelor of Music Bachelor of Music in Education Bachelor of Theatre Bachelor of Theatre in Education Bachelor of Dance Bachelor of Dance in Education
B FA B Des B FA Ed B FT B Mus B Mus Ed B Th B Th Ed B Da B Da Ed
Sector Hoger Agrarisch Onderwijs Voor de agrarische sector is geen advies gegeven
een register. Opleidingskwalificaties, later veelal vervangen door competentieprofielen, hebben een belangrijke functie gekregen in de profilering van HBO-opleidingen en de relatie tussen de opleidingen en het beroepenveld. Nu het gros van de hogescholen de weg van vernieuwing van bacheloropleidingen middels brede bachelordomeinen is ingeslagen, blijkt dat het stramien opleidingskwalificaties met de daarbijbehorende 70/30-verdeling niet meer naadloos aansluit bij deze vernieuwingen. Er ontstaan steeds meer flexibele leerroutes, waarbij ingespeeld wordt op individuele
leerwegen van studenten; de meeste hogescholen introduceren een major-minormodel waarbij delen van opleidingen door studenten van andere opleidingen kunnen worden gevolgd en/of programma’s worden ontwikkeld die voor studenten uit meerdere opleidingen toegankelijk zijn. Daarnaast laten snelle ontwikkelingen in het werkveld en in het verlengde daarvan de noodzaak tot continue vernieuwing van opleidingen zich niet altijd goed vertalen in het strakke karakter van het stramien opleidingskwalificaties. Geruime tijd is er binnen de HBO-raad gediscussieerd over een model dat het stramien opleidingskwalificaties kan vervangen. Er is behoefte aan een nieuw model waarbij transparantie in het opleidingenaanbod van hogescholen wordt behouden, en dat tegelijk meer flexibiliteit mogelijk maakt. In het model moet de kracht van het stramien, die ligt in de transparantie van de in samenspraak met het werkveld vastgestelde inhoudelijke kern van de opleidingen die dezelfde titel dragen, behouden blijven. Binnen de vereniging is besloten het stramien opleidingskwalificaties te vervangen door een digitale informatiebank domeincompetenties, gekoppeld aan de website van de HBO-raad. Sinds de invoering van het bachelor-masterstelsel in het hoger onderwijs, wordt aan afgestudeerden aan een hogeschool de bachelorgraad (B) verleend. Aan deze bachelorgraad mogen hogescholen het vakgebied waarop de graad betrekking heeft toevoegen. Dit is niet verplicht, en de toevoegingen zijn niet wettelijk vastgelegd. Het advies van de HBO-raad met betrekking tot deze graadtoevoegingen d.d. 21 februari 2003, omvat ongeveer 25 graadtoevoegingen, behorende bij opleidingsdomeinen (bijvoorbeeld Bachelor of Business Administration, Bachelor of Education, Bachelor of Engineering). De geadviseerde bachelortoevoegingen vormen de basis voor de informatiebank domeincompetenties.2 Onder domeincompetenties worden die competenties verstaan die de stam bepalen van de (brede) beroepsgerichte oriëntatie van de bacheloropleiding. Domeincompetenties vormen tezamen met algemene bachelorcompetenties en specialistische competenties de opleiding. Domeinspecifieke competenties vormen de stam voor zowel ‘brede’ als ‘smalle’ opleidingen die dezelfde graadtoevoeging hanteren. Bijvoorbeeld de domeincompetenties behorende bij de Bachelor of Engineering, geven aan dat elke opleiding die de B Eng graad afgeeft, deze domeincompetenties in het curriculum heeft opgenomen, en dus elke afgestudeerde B Eng deze domeincompetenties bezit. De graadtoevoeging is hiermee verantwoord, zonder dat exact is vastgelegd welk deel van het curriculum uit deze domeincompetenties bestaat. In de praktijk kunnen namelijk grote verschillen gaan ontstaan in het percentage domeincompetenties van het curriculum. Zo hebben de huidige opleidingen die de brede bachelorgraadtoevoeging Bachelor of Business Administration hanteren, omdat wordt opgeleid voor een breed scala aan beroepen, waarschijnlijk een kleiner deel van het
6
010-12942_Thema 05-04.indd 6
03-12-2004 14:52:05
T H
&M A
5 - 0 4
curriculum gemeenschappelijk dan de opleidingen die voor zeer specifieke, in de wet vastgelegde beroepen opleiden, zoals bijvoorbeeld de opleidingen die de graadtoevoeging Bachelor of Nursing hanteren. Gelet op de overstap naar domeinen, die in elk geval een bredere reikwijdte hebben dan de huidige opleidingen, is wel als indicatie te geven dat het aandeel in een curriculum of opleidingstraject van de domeincompetenties eerder rond de 50% zal liggen dan rond de oude norm van 70%, en dat er overigens dus een redelijk grote spreiding zal optreden, die afhankelijk is van de aard van het domein en de context van regelgeving rondom de beroepsuitoefening.
maar dan zal deze individuele hogeschool uiteraard ook de bewijslast hebben bij de NVAO dat deze door het werkveld worden gesteund. Aangenomen mag worden dat bij grote afwijkingen van de gezamenlijke standaard dit tot problemen gaat leiden. Anders gezegd, het systeem van accreditatie houdt een stimulans in voor hogescholen om op inhoudelijk gebied te blijven samenwerken, maar daarnaast blijft een eigen route open. Uit oogpunt van creativiteit en het volgen van nieuwe ontwikkelingen is dit ook gewenst.
Landelijke overleggen van opleidingen behorende bij een bachelordomein/-graadtoevoeging, worden vanuit de HBOraad gestimuleerd om gezamenlijk, in samenspraak met het betrokken werkveld, domeincompetenties te ontwikkelen. Voor de graadtoevoegingen Social Work, Economics, Commerce, Business Administration, Communications en
Wanneer we de huidige situatie vertalen naar de graadtoevoegingen per bachelordomein, dan komt het erop neer dat een gezamenlijke stam wordt opgespoord en de oude opleidingen te zien zijn als takken op deze stam. De competenties die bij specifieke opleidingen binnen het domein horen, worden ook wel de specifieke domeincompetenties genoemd. Voor de eerste generatie van de informatiebank, kunnen de specifieke domeincompetenties ontleend worden aan de nu bestaande HBO-bacheloropleidingen.
NVAO
kan domeincompetenties
eenmalig beoordelen
Laws zijn de eerste versies domeincompetenties gereed. De sector kunstonderwijs had net voordat de informatiebank in het leven werd groepen de domeincompetenties geformuleerd, ook deze zijn inmiddels op de informatiebank geplaatst. De gezamenlijke domeincompetenties per bachelorgraadtoevoeging worden in de digitale informatiebank domeincompetenties opgeslagen en zijn voor ieder via de website van de HBO-raad (www.hbo-raad.nl) te raadplegen. In de informatiebank wordt ook vermeld welke hogescholen deze gezamenlijke standaard hanteren. Door de komst van accreditatie is het namelijk niet langer vanzelfsprekend dat de HBO-raad, ook al is het op vrijwillige basis, interne bindende afspraken maakt en oplegt. Doelstelling en programma van opleidingen worden nu beoordeeld door de NVAO. De geschetste ontwikkeling kan wel door de NVAO en OC&W worden benut voor beperking van de accreditatielasten in die zin dat voorstelbaar is dat de NVAO eenmalig de domeincompetenties beoordeelt op actualiteit en relevantie voor het werkveld, conform de standaarden in het accreditatiekader en dat vervolgens alle aanvragen die deze domeincompetenties hanteren, voor dit aspect positief worden beoordeeld. Een dergelijke aanpak laat de mogelijkheid onverlet dat een hogeschool een eigen set domeincompetenties indient,
Van telkens nieuwe opleidingen naar leerwegen binnen een competentiecataloog
Het hanteren van bachelorgraadtoevoegingen biedt evenwel de interessante mogelijkheid om de zaak te kantelen: in plaats van nieuwe ontwikkelingen en specifieke behoeften van branches of regio’s te vertalen naar telkens nieuwe opleidingen die voor CROHO-registratie worden ingediend, kan ook gedacht worden aan het samenstellen van flexibele leerwegen, die wel altijd de (algemenere) domeincompetenties moeten omvatten, maar waarvan de specifieke competenties overeengekomen worden met branches, regionaal bedrijfsleven, beroepsverenigingen en dergelijke. Specifieke competentieprofielen die met het georganiseerde bedrijfsleven worden afgesproken, ook al zou het met een beperkt aantal hogescholen zijn, hebben civiel effect en verdienen dan ook opname in de informatiebank domeincompetenties, met vermelding waar deze profielen worden aangeboden. Ten slotte is denkbaar dat met het werkveld een competentiecataloog wordt afgesproken en hogescholen ook studenten een zekere keuzeruimte bieden. In de ICT-sector bijvoorbeeld is het aantal competenties zo groot en gevarieerd, dat er een oneindig aantal beroepsprofielen is op te stellen. Daar komt één bachelorgraadtoevoeging voor (Bachelor of ICT), maar samen met makers en gebruikers van ICT zouden hogescholen gebruik kunnen maken van ‘Frameworks’, een competentiecataloog in Nederland voor ICT die beheerd wordt door de stichting EXIN en door zowel onderwijs als bedrijfsleven gewaardeerd wordt. Middels de domeincompetenties behorende bij de graadtoevoeging ICT kan in elk geval vastgelegd worden welke de competenties zijn voordat iemand zich B ICT mag noemen, maar het is evident dat er verder een eindeloos aantal smaken in bestaan. 7
010-12942_Thema 05-04.indd 7
03-12-2004 14:52:06
T H
&M A
5 - 0 4
Een punt van wezenlijk belang is dat de samenspraak met het betrokken werkveld zelf als proces ook wordt gemoderniseerd. Zo is er binnen het project competent HTNO enerzijds wel een goede slag naar modernisering en competentiegericht maken van de opleidingen gemaakt, maar een poging om er een continu en dynamisch proces van te maken, is nog niet gelukt. Voor zowel de hogescholen als branches/werkveldorganisaties ligt hier voor alle domeinen nog een grote uitdaging. Datzelfde geldt voor mogelijke afspraken over voor het werkveld relevante uitstroomprofielen die op de stam van domeincompetenties kunnen worden geënt. Een belangrijke voorwaarde is in elk geval dat hogescholen, zonder dat dit leidt tot oude situaties van verstarring van opleidingstrajecten, wel collectief aanspreekbaar blijven voor het werkveld om samen tot een meer dynamische procedure te komen van vaststellen van domeincompetenties en profileringen binnen de gebruiksruimte die het nieuwe systeem biedt. Daarvoor is een organisatie van landelijke opleidingsoverleggen die parallel loopt aan de bachelordomeinen essentieel. Voorzover hogescholen en werkveld dat wensen, kunnen daarbinnen vooralsnog ook oude overlegclusters in stand blijven. Naar accreditatie per domein Het sluitstuk van deze ontwikkeling zou kunnen zijn dat er uiteindelijk per domein wordt geaccrediteerd. Het wettelijke CROHO kan in dat geval beperkt worden tot geregistreerde graadtoevoegingen per domein. Specifieke domeincompetenties die horen bij met branches of regionaal bedrijfsleven afgesproken trajecten, worden wel in de informatiebankbank opgenomen, maar leiden niet tot een
Hogescholen, overheid en bedrijfsleven moeten oude structuren durven loslaten
aparte graadtoevoeging. Wel kan een aanduiding op het diplomasupplement (verplicht per 2005) worden gegeven over het gevolgde uitstroomprofiel. In het diplomasupplement wordt precies aangegeven welk opleidingstraject een afgestudeerde heeft gevolgd en over welke competenties een afgestudeerde beschikt. Naast de domeincompetenties worden in het diplomasupplement de competenties opgenomen behorende bij een (of meerdere) specifiek uitstroomprofiel. Uiteraard kunnen branches en bedrijven
bij informatie en werving te kennen geven dat men deze uitstroom op prijs stelt. Accreditatie per domein kan op de korte termijn gebaseerd worden op het geaccrediteerd zijn van alle afzonderlijke (bestaande) opleidingen binnen het domein. Op de langere termijn moet het gaan om een met steun van het werkveld ingevoerde competentiecataloog, die ook systematisch wordt onderhouden. De cataloog kan door branches gebruikt worden om samen met hogescholen specifieke trajecten af te spreken en te benoemen. Ook kunnen werkveld en hogescholen afspreken volgens welke keuzeregels studenten ook in staat gesteld kunnen worden om de leerwegen een eigen accent te geven. Veel potentie voor andere vernieuwingen Aan het begin hebben we geschetst welke omgevingsfactoren min of meer vragen om de geschetste ontwikkeling naar het werken met domeincompetenties en een competentiecataloog. Interessant is dat dit niet alleen een antwoord is op de bij aanvang geschetste ontwikkelingen, maar dat als stukjes van een puzzel het werken met domeincompetenties ook goed past bij andere vernieuwingen en ontwikkelingen. Daarvan geven we een aantal voorbeelden, zonder uitputtend te willen zijn: Deze vernieuwing zou goed aansluiten bij de richting waarin de discussie binnen de BVE-sector gaat wat betreft een meer flexibele en dynamische kwalificatiestructuur. Gedacht wordt aan kwalificatieprofielen (breder dan de huidige), daarbinnen uitstroomprofielen (tot 30% van het curriculum) en vrije ruimte (20%).3 Hoewel de aard van de regelgeving essentieel verschillend is (wettelijk voorgeschreven opleidingsprofielen versus accreditatie van opleidingen), helpt het in elk geval wanneer de richting van denken dezelfde kant opwijst en dat kan nu gaan gebeuren. Regionale inbedding van het hoger beroepsonderwijs: er is een toenemende aandacht voor betere benutting van het hoger beroepsonderwijs voor kenniscirculatie en daarmee ondersteuning van het regionaal bedrijfsleven (profit en non-profit). Het is evident dat bij een grotere flexibiliteit er beter op vragen uit de omgeving kan worden gereageerd. Hogescholen kunnen hun profiel sterker toesnijden op wat in de regio wordt gevraagd. Loopbaangericht opleiden van studenten: in plaats van studenten te laten kiezen uit standaardopleidingen, kan er nu meer ingespeeld worden op ambities en wensen van studenten met betrekking tot hun loopbaan. De kanteling van het model betekent dat een kwalificatiestructuur niet langer een optelsom is van vastgelegde standaardopleidingen, maar een structuur die enerzijds herkenbare domeinen afbakent, maar daarbinnen een aanzienlijke keuzeruimte schept. Hogescholen kunnen, rekening houdend met organiseerbaarheid en het
8
010-12942_Thema 05-04.indd 8
03-12-2004 14:52:06
T H
&M A
5 - 0 4
regioaspect, dat vertalen naar loopbaangericht onderwijs, waarbij studenten al tijdens de studie leren om hun weg te vinden en onderwijs en scholing ervaren als steun bij hun Persoonlijk Ontwikkelings Plan (POP) en niet als horde (ticket) voor toetreding tot de arbeidsmarkt.4 De discussie over macrodoelmatigheid kan bij de voorgestelde aanpak zich concentreren op licenties voor domeinen. Zolang opleidingstrajecten zich binnen een domein begeven, hoeft daar niet telkens een aparte accreditatie en registratie voor te worden aangevraagd. Een aandachtspunt daarbij is wel, ook met het oog op de toetre-
in een goed gebruik van de nieuwe mogelijkheden, in het belang van zowel studenten als bedrijven. Er staat voor zowel studenten als bedrijven veel op het spel. De hoofdprijs is het vinden van een goede balans tussen transparantie en herkenbaarheid enerzijds en dynamiek en ruimte voor vraagsturing anderzijds. Zoals geschetst, zouden daarmee vele stukjes uit de huidige onderwijspuzzel mooi op hun plaats vallen. Een overeenstemming op korte termijn tussen OC&W, MKB-Nederland, VNO*NCW, HBO-raad, en NVAO over deze route is daarom van groot belang.
&
Balans tussen transparantie en herkenbaarheid enerzijds en dynamiek en ruimte voor vraagsturing anderzijds ding van private aanbieders, of en onder welke voorwaarden licenties voor een of enkele specifieke opleidingen zonder het gehele domein te bestrijken, ook aan de orde kunnen zijn. Werken met een goed met het werkveld afgestemde competentiecataloog per domein is ook een uitstekend instrument voor de bevordering van een Leven Lang Leren: de cataloog is zowel relevant voor initieel als postinitieel onderwijs. Het postinitieel onderwijs en het privaat onderwijs kunnen daarbij bovendien ook een interessante bron zijn voor updating van de cataloog. EVC (Erkenning van elders Verworven Competenties) wordt uiteraard sterk gediend met een goed ontwikkelde cataloog. Hetzelfde geldt voor toetsontwikkeling. Tot slot: Wij zijn ervan overtuigd dat de geschetste ontwikkeling van gebruik van domeincompetenties zowel een goed antwoord is op veranderingen in beroepen en bedrijven als goed past bij onderwijskundige vernieuwingen. De meest gevoelige snaar is dat niet alleen de overheid, maar ook het georganiseerde bedrijfsleven zekerheid van geheel vaste structuren moet durven los te laten en moet leren werken met ruimere kaders. Als er voldoende eisen worden gesteld aan de kwaliteit en de dynamiek van het overleg tussen hogescholen en werkveld, moet er vertrouwen kunnen zijn
Annemarie Knottnerus HBO-raad
Chiel Renique VNO*NCW
Noten 1
De door de HBO-raad geadviseerde graadtoevoegingen passen binnen de huidige wetgeving. Het heeft overigens de voorkeur van de HBO-raad dat evenals in het wetenschappelijk onderwijs ook de toevoegingen ‘of Science’ en ‘of Arts’ gebruikt zouden kunnen worden, waarbij vervolgens middels de domeinaanduiding tot uitdrukking komt dat het een beroepsgerichte opleiding betreft. VNO*NCW vindt de huidige wetgeving op dit punt adequaat en passend bij het binaire karakter van het hoger onderwijs. 2 De informatiebank domeincompetenties wordt gezien als een ontwikkeltraject. Dit houdt in dat procedures en vormvoorschriften gaandeweg verder uitgewerkt zullen worden. Gestart wordt met de graadtoevoegingen zoals geadviseerd door de HBO-raad. Er worden minimale vormafspraken gehanteerd: aangegeven moet worden hoe het werkveld is betrokken bij het totstandkomen van de domeincompetenties en welke geaccrediteerde opleidingen van welke hogescholen de stam ontleend hebben aan de in gezamenlijk overleg opgestelde domeincompetenties. 3 Zie ‘Tijdens verbouwing geopend’, COLO, 2004, pag 11. 4 Zeer lezenswaardig in dit verband is de STOAS-publicatie ‘Succesvol innoveren van (beroeps) onderwijs’, van Geerligs e.a., juni 2004. De auteurs betrekken de stelling dat in de kenniseconomie het onderwijs niet langer op het model van industriële productie gebaseerd kan zijn. Vormen van open leren in interactie met onvoorspelbare contexten dienen volgens de auteurs gecombineerd te worden met meer klassieke vormen van gesloten leren. Het gebruik van een competentiecataloog en vastleggen van domeincompetenties is te zien als een instrument voor combineren van gesloten en open leervormen.
9
010-12942_Thema 05-04.indd 9
03-12-2004 14:52:06
