Doen bij Depressie Alzheimer café Maarheeze, 11 juni 2014
Dr. Roeslan Leontjevas
Doen bij Depressie: effectief depressie aanpakken Dr. Roeslan Leontjevas - psycholoog - onderzoek aan Radboud Universitair Medisch Centrum - docent levenslooppsychologie, Open Universiteit
Deze lezing is onder andere gebaseerd op het zorgprogramma Doen bij Depressie (Gerritsen et al., 2009) van het Universitair Kennisnetwerk Ouderenzorg Nijmegen, www.ukonnetwerk.nl
1. Wat is depressie? 2. Wat te doen bij depressieve klachten? Basisinterventies en plezierige activiteiten
Depressie: Hoe vaak komt het voor? Gehele bevolking: • 10 tot 15% van de bevolking ooit doorgemaakt • bij vrouwen twee keer vaker dan bij mannen Ouderen: • meest voorkomende psychische stoornis op oudere leeftijd • 25 % van de 65-plussers ervaart depressieve klachten Verpleeghuisbewoners: • 5 tot 50% van cliënten (lichamelijke ziektes) leidt aan een depressie Dementie? • ± 20 % van cliënten met ziekte van Alzheimer
1. Introductie
Aandachtspunt Depressie • Vaak vooral met medicijnen behandeld
+
+
>
aanpak met meerdere methoden heeft meer effect
2. Opsporen
Waarom wordt depressie niet herkend? Persoon zelf: • taboe op psychisch ziek zijn • psychische klachten als lichamelijke klachten uiten • problemen met zelfinzicht Andere personen in de omgeving en zorgpersoneel: • • • •
andere prioriteiten weinig kennis op het gebied van depressie twijfel: depressie of een andere aandoening? overtuiging dat er niets aan te doen is
2. Wat is depressie?
Opdracht Welke verschijnselen horen bij een depressie, welke bij dementie? 1. Concentratiestoornissen 2. Geheugenproblemen (vergeetachtigheid) 3. Oriëntatieproblemen 4. Apathie, nergens zin in hebben 5. Terugtrekken uit sociale activiteiten 6. Sombere stemming 7. Slaapproblemen 8. Traag denken en handelen 9. Gevoelens van hopeloosheid en angst
1. Introductie
Depressie of dementie? Kenmerken van depressie: • Klachten bestaan nog niet lang (< ½ jaar) • Het begin is aan te geven • Bewust zijn van de klachten • Klagen over slaapproblemen • •
• •
Kenmerken van dementie: • Klachten al langer aanwezig (vaak al jaren) • ‘Sluipend’ begin • Beperkt tot geen inzicht • Anderen klagen over nachtelijke onrust Geen interesse hebben in zelfzorg • Fouten maken in zelfzorg Alles wordt ‘grijs’, vooral leuke • Details vergeten van leuke én gebeurtenissen vervelende gebeurtenissen Kunnen herkennen en onthouden, • Niet kunnen onthouden maar er te moe voor zijn Genezing is mogelijk • Progressief beeld
Klachten bij een depressie Hoofdklachten: • Somberheid of een depressieve stemming • Verlies van interesse of een verminderde positieve reactie op sociale contacten of gebruikelijke activiteiten
Let op: normale somberheid is nog geen depressie klachten duren langer dan 2 weken veroorzaken lijden of belemmering in sociale, beroepsmatige of andere belangrijke omstandigheden + andere klachten, psychische en lichamelijke (psychisch: besluitelosheid, doodswens, schuldgevoel, terugtrekken uit contacten / sociale isolatie etc., lichamelijk: moe, slaap- een eetproblemen etc.)
3. Behandelen
Behandeling van een depressie • Voorlichting persoon zelf en omgangsadviezen naasten • Basisinterventies zoals bewegen, gezond eten, plezierige en zinvolle activiteiten, buiten zijn • Een gesprekstherapie of een doe-therapie met een psycholoog • Medicatie
Kwaliteitseisen basisinterventies 1. Vaste tijden en manier van omgang bij het opstaan, eten en naar bed gaan? • o.a. gevoel van veiligheid • regelmaat, zekerheid • herstellen dagritme
Kwaliteitseisen basisinterventies 1. Vaste tijden en manier van omgang bij het opstaan, eten en naar bed gaan? 2. Krijgt men voldoende daglicht en zonlicht? • licht en depressie • vitamine D
Lage vitamine D niveaus in het lichaam staan in relatie met meer depressie
Kwaliteitseisen basisinterventies 1. Vaste tijden en manier van omgang bij het opstaan, eten en naar bed gaan? 2. Krijgt men voldoende daglicht en zonlicht? • licht en depressie • vitamine D
Gebruiken van extra vitamine D kan helpen maar dit is nog in weinig studies bevestigd
Kwaliteitseisen basisinterventies 1. Vaste tijden en manier van omgang bij het opstaan, eten en naar bed gaan? 2. Krijgt men voldoende daglicht en zonlicht? 3. Wordt beweging gestimuleerd?
Effect beweging is te vergelijken met effect van antidepressiva
Kwaliteitseisen basisinterventies 1. Vaste tijden en manier van omgang bij het opstaan, eten en naar bed gaan? 2. Krijgt men voldoende daglicht en zonlicht? 3. Wordt beweging gestimuleerd? 4. Voldoende vochtinname, gezond eten met fruit en groenten?
Gezond eten met fruit, groenten en volkorenproducten is in verband gebracht met minder depressies
Kwaliteitseisen basisinterventies 1. Vaste tijden en manier van omgang bij het opstaan, eten en naar bed gaan? 2. Krijgt de cliënt voldoende daglicht en zonlicht? 3. Wordt beweging gestimuleerd? 4. Voldoende vochtinname, gezond eten met fruit en groenten? 5. Is er ruimte voor sociale contacten met anderen?
A: autonomie
B: verBondenheid
C: competentie
persoonlijke vrijheid
geliefd worden, goede relaties
controle hebben, capaciteiten benutten
3. Behandelen
Eigen onderzoek: Doen bij Depressie Dagstructuurprogramma Doelen: • Herstel van het dag / nachtritme • De persoon zelf basisactiviteiten uit laten voeren zoals lichamelijke verzorging, eten en drinken (binnen (fysieke) mogelijkheden van deze persoon) • ‘Gedragsinterventies’
Plezierige Activiteiten Plan (PAP) Doelen: • Men ervaart plezier van contacten met familie en anderen • Men vindt het prettig deel te nemen aan plezierige activiteiten • Men vindt het betekenisvol om activiteiten te verrichten
Omgangsadviezen: algemeen • Probeer de persoon het gevoel te geven dat hij/zij op je steun kan rekenen • Treed empatisch, maar ook enigszins doortastend op • Betrek de persoon in contacten met anderen en nodig uit om deel te nemen aan een gesprek • Heb aandacht en belangstelling voor de persoon • Ben geduldig en luister goed
Omgangsadviezen: wat WEL te doen • Waar mogelijk de persoon de controle geven, ook al kan iemand niet veel meer • Laat de persoon zo veel mogelijk zélf keuzes maken: zoals kledingkeuze of maaltijdkeuze. • Geef aandacht en genegenheid, ook al wordt contact afgeweerd. Wees voorzichtig: probeer goed aan te voelen wat als prettig wordt ervaren • Zorg voor regelmatige, korte gesprekjes of lichamelijk contact • Neem de persoon en zijn/haar klachten serieus • Geef de persoon de gelegenheid om gevoelens van verdriet of boosheid te uiten • Geef geregeld een compliment
Omgangsadviezen: wat NIET te doen • • • • •
De persoon aansporen om flink te zijn Proberen de persoon ‘op te vrolijken’. Gevoelens van verdriet negeren of bagatelliseren Te hoge eisen stellen aan de persoon Gedachten en gevoelens van de ander uit het hoofd proberen te praten (bijvoorbeeld schuldgevoelens) • Aanwijzingen voor of toespelingen op zelfdoding te licht opvatten, stimuleer de persoon om hierover te spreken met een hulpverlener of neem (met toestemming) zelf contact op
Contactgegevens Voor het Doen bij Depressie zorgprogramma: Debby Gerritsen, Senior onderzoeker Universitair Kennisnetwerk Ouderenzorg Nijmegen, Radboud Alzheimer Centrum, Radboudumc
[email protected] www.ukonnetwerk.nl
Roeslan Leontjevas Universitair Docent Psychologie, Open Universiteit
[email protected]
