Docentenhandleiding
KlasseLunch G O E D
K I E Z E N
I S
O K !
KlasseLunch bestaat, naast de echte klasse(n)lunch, uit een DVD, drie werkbladen en drie spelletjes.
Het tweede werkblad Te veel en te weinig gaat over ‘De Schijf van Vijf’ van Het Voedingscentrum.
Tijdsduur Om het project de minimaal benodigde aandacht te geven, heeft u ongeveer één lesuur nodig (exclusief de lunch).
DVD Als leerlingen klaar zijn, kan het tweede deel van de DVD met de hele groep bekeken worden. Vervolgens is het tijd voor de echte klasse(n)lunch. Het werkblad KlasseLunch kunt u gebruiken om samen met de leerlingen alle onderdelen te bekijken en te analyseren.
INSTRUEREN We gaan ervan uit dat u zo’n 5 à 10 minuten nodig hebt om de leerlingen te instrueren. Daarna kunt u met uw groep het eerste deel van de DVD bekijken. Als u de DVD start, wordt dat vanzelf duidelijk. Werkbladen Dan is het tijd voor de eerste twee werkbladen. Het is effectief als u het werkblad klassikaal behandelt en door verschillende leerlingen een alinea te laten voorlezen, terwijl de ander leerlingen meelezen. De vragen kunnen vervolgens individueel worden ingevuld en klassikaal worden nagekeken. In het werkblad Waarom eet ik eigenlijk? wordt ‘De Wonderlijke Eetmachine’ geïntroduceerd. Het belangrijkste spel op het openbare gedeelte van deze site heet ook ‘De Wonderlijke Eetmachine’ en kunt u, in de dagen na KlasseLunch, nog door uw leerlingen laten spelen. Kinderen die thuis de beschikking hebben over een computer, kunt u aanmoedigen om de spelletjes op deze site samen met hun ouders te spelen.
Andere mogelijkheden U kunt overwegen om de werkbladen Waarom eet ik eigenlijk? en Te veel en te weinig een dag eerder in de klas te behandelen. Op 27 april kunt u in dat geval de leerlingen eerst beurtelings de spelletjes laten spelen. Het werkblad KlasseLunch behandelt u dan na het eerste deel van de DVD.
Instructie De begininstructie kunt u op verschillende manieren geven. Een kort inleidend gesprek over gezonde voeding ligt voor de hand. U kunt bijvoorbeeld de verschillende criteria voor gezond eten op het bord schrijven. • Eet niet iedere dag hetzelfde. • E et genoeg brood, aardappelen en rijst. • Eet genoeg groeten en fruit. • Let op vet. • Drink veel (maar niet te zoet). • Eet niet de hele dag door.
U kunt de criteria natuurlijk meer toespitsen op “de gezonde lunch”. Laat de leerlingen ook nadenken over de situatie ná de zomervakantie als er geen ‘overblijf’ meer is of de leerlingen niet tussen de middag naar huis gaan om te eten. Leerlingen zijn dan zelf verantwoordelijk voor het maken van de juiste keuzen. Goed kiezen is OK! Probeer uw leerlingen te laten praten over elkaar’s eetgewoontes. Laat ruimte voor de eetgewoontes die leerlingen vanuit hun cultuur meenemen.
Andere suggesties DOCUMENTATIECENTRUM U kunt natuurlijk besluiten om meerdere lessen aandacht te besteden aan “gezonde voeding”. Dit project leent zich bijvoorbeeld uitstekend om gekoppeld te worden aan documentatieopdrachten. Indien er op uw school computers aanwezig zijn, is het ook mogelijk om via internet te zoeken naar onderwerpen over gezonde voeding.
Eigen “lunch-muziekclip” De clip van LaFa is te downloaden. Laat de leerlingen zelf een tekst schrijven die gaat over gezonde voeding. Tijdens de weeksluiting kunnen de leukste teksten worden geplaybackt op
Links www.voedingscentrum.nl www.voorlichtingmvo.nl www.koffiethee.nl www.brood.net www.groentenenfruit.nl www.tijdvoorvis.nl www.biologica.nl
de originele muziek van LaFa. Als variatie op de muziekclip, kan een videoclip gemaakt worden. Vraag of de kinderen verpakkingen van allerlei producten mee naar school willen
Voedingscentrum Voorlichtingsbureau margarine, vetten en oliën Koffie en thee informatiebureau Voorlichtingsbureau Brood Voorlichtingsbureau Groenten en Fruit Nederlands Visbureau Biologica (biologische voeding)
nemen. Laat ze een tekst schrijven, die betrekking heeft op de producten. Als er een simpele videocamera beschikbaar is, kunnen de leerlingen een eigen videoclip maken.
Het verhaal van LaFa Gina, Dione en Naomi vormen samen de “meidengroep” LaFa. Als Gina ontdekt dat haar broertje Gio sinds hij op het voortgezet onderwijs zit een ongezond snackgedrag ontwikkelt, komt ze op het idee om een lied te schrijven over gezonde voeding. Om het belang van gezond eten nog eens extra duidelijk te maken, wil ze van het lied een clip opnemen, waarin te zien is, hoe je voor gezonde voeding kunt kiezen. De andere meiden en hun manager “Frankie” zijn in eerste instantie wat kritisch, maar al snel zien ze alle vier het belang van zo’n clip in. Frankie komt met het idee om het lied “Klasselunch” te noemen. Gina kruipt achter de computer en gaat via internet op zoek naar alles wat met gezonde voeding te maken heeft. Naomi haalt boeken, over gezond eten uit de bibliotheek en Dione praat met Gio over zijn
snackgedrag. Na deze researchperiode, kruipen ze bij elkaar om de tekst van een lied te schrijven, dat gaat over het kiezen van de juiste producten. In de studio van Rob zingen ze vol overgave een swingend lied in over de voedingsstoffen die je lichaam dagelijks nodig heeft. Het lied bevat bovendien allerlei waarschuwingen aan het adres van “geroutineerde snackers”. Volgens de meiden zal het lied niet alleen een succes worden vanwege de superleuke melodie, maar zullen velen er ook de bedoelde boodschap uithalen. Zij zullen voortaan eerst nadenken als ze rond “lunchtijd” de schoolkantine of de dichtstbijzijnde levensmiddelenwinkel binnenlopen. Temeer als ze de clip een aantal keren bekijken.
In ieder geval heeft de muziekclip effect op het snackgedrag van Gio. Als Gina op een middag thuiskomt, vindt ze niet, zoals gewoonlijk snackpapiertjes op de trap en koekkruimels op tafel, maar een stukje rijstwafel voor de deur van de woonkamer. Als ze de deur naar de woonkamer opent, zit daar de groep van Gio aan tafel. Hij heeft ze uitgenodigd voor een klasse(n)lunch. Want, zo zegt hij: ”De clip heet toch niet voor niets “Klasselunch”?
1. Waarom eet ik eigenlijk? Waarom eet ik eigenlijk? Goede vraag. Je eet om te kunnen leven, zo simpel is het. En om te leven (dus ook om te groeien, te lopen of te denken) heb je brandstof nodig. Grappig woord is dat, brandstof, stof dat verbrandt. In eten zitten namelijk koolhydraten en vetten en die stoffen verbranden in je lichaam. Bij alles wat je doet, heb je die brandstoffen nodig, zelfs als je slaapt. Maar als je loopt, of fietst of moeilijke sommen maakt, verbrand je natuurlijk veel meer dan als je voor de televisie zit. Logisch toch?
Gemengde
sla
Gemengde
sla
Waarom heb ik honger? Dagelijks heb je ongeveer 200 gram brandstof nodig om alleen maar op je benen te kunnen staan. Als je dan ook nog naar school gaat en loopt en, heb nog eens zo’n zelfde hoeveelheid nodig. Als je dan ‘s avond naar voetbaltraining gaat, of naar dansles of zo iets, verbrand je natuurlijk nog veel meer. Overigens, die brandstoffen heb je ook nodig om jezelf een beetje warm te houden. Je lichaam is een soort kacheltje en dat brandt niet “gratis”, daar moet eten in. Vind je het gek dat je af en toe wel eens honger hebt? Je hebt trouwens altijd een beetje brandstof op voorraad. Dat zit in het laagje vet tussen je huid en je botten.
KlasseLunch G O E D
K I E Z E N
I S
O K !
Cellen? Wat zijn dát nu weer? Maar in eten zit meer dan alleen brandstoffen. Bouwstoffen bijvoorbeeld. Die zorgen ervoor dat je lichaam nieuwe cellen aan kan maken. Cellen? Ja, cellen. Je benen, je armen, je hart, je bloed, je botten, je hele lichaam bestaat uit miljoenen en miljoenen cellen. Die cellen gaan na een tijdje dood en die bouwstoffen (het woord zegt het al) zorgen er voor dat er weer nieuwe cellen worden gebouwd. Als je nog aan het groeien bent, worden er extra veel cellen in je lichaam gebouwd, dus heb je eten met veel bouwstoffen nodig. De bouwstoffen in je eten heten eiwitten.
2. Waarom eet ik eigenlijk?
KlasseLunch G O E D
Wonderlijke eetmachine Je lichaam is eigenlijk een wonderlijke eetmachine. Als je er eten in stopt haalt die er keurig de brandstoffen en bouwstoffen voor je uit. Maar er zitten nog veel meer nuttige stoffen in je eten: zoals mineralen bijvoorbeeld. IJzer is zo’n mineraal (goed voor je bloed) of kalk (goed voor je botten). Voor een goede spijsvertering (spijs is een ouderwets woord voor eten) is het bovendien belangrijk dat er veel vezels in je eten zitten.
Een paar vragen: 1. Je lichaam heeft brandstof nodig. Ook als je slaapt? • ja • nee 2. Noem twee brandstoffen die je lichaam nodig heeft? en 3.
Waar vind je een voorraad brandstof in je lichaam? • in je mond • in je darmen • tussen je huid en je botten
4. Bouwstoffen in het eten zijn nodig om de te laten groeien. 5. Eten bevat brandstoffen, bouwstoffen, mineralen, maar ook die je beschermen tegen ziektes.
K I E Z E N
I S
O K !
Vitamines? En vergeet vooral de vitamines niet! Dat zijn stoffen die je beschermen en er voor zorgen dat je niet ziek wordt. Dokters gebruiken altijd letters om aan te geven wat voor soort stof er in zo’n vitamine zit. Zo is vitamine C goed tegen verkoudheid, vitamine A zorgt voor gezonde ogen en vitamine D beschermt je botten. Je kunt die vitamines overigens ook in pilletjes krijgen, maar als je gezond eet, heb je die eigenlijk niet nodig. Het duurt ongeveer een dag voordat die wonderlijke eetmachine al die stoffen heeft verdeeld en je eten is verteerd. Wat over blijft is een soort bruine prut en dat is..... Precies.
3. Te veel en te weinig Te veel en te weinig Al die brandstoffen, mineralen, vezels en vitamines die in je eten zitten worden ook wel voedingsstoffen genoemd. Als je gezond wilt eten, moet je er dus voor zorgen dat je veel verschillende soorten voedingsstoffen binnen krijgt. Gevarieerd eten noemen ze dat. Niet te veel van hetzelfde dus. Trouwens, overal waar ‘te’ voor staat is niet goed voor je, behalve tevreden natuurlijk. Dus te zoet, te vet, te dik, te dun, te veel of te weinig? Niet doen.
Vet Van alle dingen die te zijn, is te vet misschien nog wel het ergste. Je kunt er te dik van worden bijvoorbeeld. Maar vergis je niet, ook kinderen die weinig vet eten kunnen wel eens een beetje dik zijn. Sommige kinderen zijn van zichzelf gewoon een beetje mollig, net zoals kinderen van zichzelf soms heel dun of heel lang kunnen zijn. Daar kunnen ze natuurlijk helemaal niets aan doen! Het gaat ook niet alleen om dik worden, als je te vet eet is dat gewoon te slecht voor je lichaam. Nu is het gemene dat er erg veel slechte vetten die verstopt zijn in eten dat helemaal niet vet lijkt. In chocoladepasta bijvoorbeeld of in pindakaas, in een sprits of een stroopwafel, in ijs en in chips, patat en frikadellen. Betekent dat nou dat je die dingen eigenlijk niet mag eten? Natuurlijk mag je die eten, want een klein beetje vet heb je gewoon nodig, maar niet te veel.
KlasseLunch G O E D
K I E Z E N
I S
O K !
Schijf van Vijf Om ons allemaal een beetje te helpen, bestaat er de Schijf van Vijf van het Voedingscentrum. De schijf (het woord zegt het al) is in vijf vakjes verdeeld en in ieder vakje zit een ander soort eten. Als je, over de dag verdeeld, uit elk vakje wat neemt, dan eet je gevarieerd en dus gezond. Je krijgt dan genoeg verschillende voedingstoffen binnen.
Verzadigd vet = Verkeerd en Onverzadigd vet = Oké Die verkeerde vetten noemen ze verzadigde vetten. Slecht nieuws dus, kijk zelf maar eens op de volgende bladzijde, dan zie je in wat voor soort eten je die verzadigde vetten kunt vinden. Maar er is ook goed nieuws, want er zijn ook vetten die oké zijn. Die heten onverzadigde vetten. Die onverzadigde vetten zitten in vis bijvoorbeeld, of in olijfolie en in alle zachte margarines (dus niet die harde pakjes!).
KlasseLunch G O E D
Brood beleg met veel verzadigd vet
Brood beleg met weinig verzadigd vet
48 + kaas of roomkaas
20+ of 30+ kaas
Boterhamworst
Gekookte ham
Cervelaatworst
Kipfilet
Salami
Magere smeerkaas
Palingworst
Rookvlees
Leverworst
Rosbief
Paté
Sandwichspread
Chocoladepasta
Jam
Hagelslag
Appelstroop
Chocoladevlokken
Vruchtenhagel
Pindakaas
Anijshagel
Melkdingen met veel verzadigd vet
Melkdingen met weinig verzadigd vet
Volle melk
Halfvolle of magere melk, karnemelk
Vla
Magere vla
Volle Yoghurt
Magere Yoghurt
Zuiveltoetjes
Light of magere toetjes
Koek en zo, met veel verzadigd vet
Koek en zo, met weinig verzadigd vet
Boterkoek
Eierkoek
Kokosmakroon
Biscuit of volkerenbiscuit
Sprits
Kruidkoek
Roze koek
Ontbijtkoek
Stroopwafel
Lange vinger
Speculaas
Bitterkoekje
Appelflap of appelcarré
Fruitbiscuit
Cake
Koffiebroodje
Mokkataart
Oliebol
Slagroomsoes
Puddingbroodje
Slagroomtaart
Vruchtenvlaai
Tompouce
Kruimelvlaai
Snoep en ijs met veel verzadigd vet
Snoep en ijs met weinig verzadigd vet
Alles van chocola (melk en puur)
Drop, winegums
Toffee
Lollie
Roomijs
Vruchtenijs
Marsepein
Spekkie
Schepijs
Waterijs
Zoute dingen met veel verzadigd vet
Zoute dingen met weinig verzadigd vet
Zoute koekjes
Japanse mix
Kaaskoekjes
Popcorn
Kaasstengels
Zoute sticks
Chips
Tortillachips
Pinda’s
Hazelnoten, Amandelen, Walnoten
Cashewnoten
Wokkels, Nibbits
Snacks en zo, met veel verzadigd vet
Snacks en zo, met weinig verzadigd vet
Patat
Worteltjes of komkommer
Mayonaise
Yoghurtsaus
Kroket (bitterballen)
mini pizza
Frikadel
Mueslireep (zonder chocolade)
K I E Z E N
I S
O K !
Opdrachtje: Schrijf vijf dingen op die je wel lekker vindt, maar waar niet zoveel verzadigde vetten in zitten. (En niet alleen snoep!)
Bron: Vet Wijzer Voedingscentrum 2006
4. Te veel en te weinig
Inhoud KlasseLunch-krat
KlasseLunch G O E D
K I E Z E N
I S
O K !
Halfvolle melk Nadat de koe is gemolken, wordt de melk bij de boer opgehaald en naar een zuivelfabriek gebracht. Daar warmen ze de melk even op zodat er geen bacteriën meer in zitten. De melk blijft dan langer goed. Pasteuriseren heet dat, want de uitvinder van die techniek was een Fransman, die Louis Pasteur heette. Dan kan de melk in een pak worden gedaan en naar de winkel gebracht. Maar met deze halfvolle melk hebben ze in de zuivelfabriek nog iets gedaan. Weet je wat?
Drinkyoghurt Om yoghurt te krijgen moet je juist weer bacteriën aan melk toevoegen. Dat zijn dan wel hele speciale bacteriën, met hele gekke, bijna onuitspreekbare namen. Probeer deze maar eens: Lactobacillus Bulgaricus. Door die bacteriën verzuurt de melk op een hele prettige manier en ontstaat die typische yoghurtsmaak. Als je thuis iets heel deftigs wil zeggen, probeer deze dan eens: “De yoghurt was lekker licht verteerbaar en uitstekend voor de darmflora”. Drinkyoghurt is wat dunner gemaakt, bovendien zit er helemaal geen vet in. Maar ze hebben er nog iets mee gedaan, of eigenlijk iets vervangen. Weet je wat het is? Kijk maar eens op het etiket.
Sinaasappelsap In sinaasappelsap zit een vitamine die beschermt tegen verkoudheid en griep. Weet je welke vitamine dat is?
Tomaten Tomaten hoef je niet te schillen, maar moeten wel goed worden gewassen. Wist je dat tomaten vroeger pomme d’amour werden genoemd (spreek uit pomdamoer)? Dat is Frans voor liefdesappel. Mensen dachten toen dat je sneller verliefd zou worden als je veel tomaten at. Onzin natuurlijk (of toch niet?), maar een tomaat is wel gezond. Probeer eens een schijfje op je brood, of snij hem in partjes als een soort snack (met een beetje zout en peper). Een tomaat is overigens niet altijd rood, er bestaan ook gele tomaten. Weetje wat voor kleur een tomaat heeft als die nog niet rijp is?
Gemengde sla
Gemengde sla In het KlasseLunch-krat zit een zak met gemengde sla. Die is al gewassen, dus je kunt het zo gebruiken. Probeer maar eens een beetje sla op een belegde boterham. Dat maakt het eten een stuk spannender. Er zitten ook blaadjes ijsbergsla in, als je ijsbergsla Gemengde sla eet, knappert het een beetje. Vandaar die naam, want het lijkt wel of de slablaadjes een beetje bevroren zijn. Weet je trouwens welk beroemd schip er ooit verongelukt is omdat het tegen een ijsberg botste?
Inhoud KlasseLunch-pakket
KlasseLunch G O E D
K I E Z E N
I S
O K !
Brood Het brood in het KlasseLunch-krat is versgebakken volkorenbrood. De molenaar heeft bij het malen van het meel de hele tarwekorrel gebruikt. Dus ook het velletje van de tarwekorrel is meegemalen en daarom zitten er extra veel gezonde vezels in. Bij wit brood hebben ze dat velletje van de tarwekorrel afgehaald en daarom is een witte boterham minder voedzaam. Dit brood is dus gemaakt van tarwe. Weet je nog andere graansoorten waar je brood van kan bakken?
Komkommer Van alle groenten heeft de komkommer misschien wel de grappigste naam, hoewel rabarber op een goede tweede plaats komt. Je kunt komkommer los in stukjes eten, of in plakjes snijden en op een boterham met kaas of bijvoorbeeld kipfilet (spreek uit kipfilee) leggen. Probeer het maar eens. Best lekker (en gezond). Spoel de komkommer wel eerst goed af. Een komkommer schillen is een lastig werkje, maar met een kaasschaaf gaat het heel goed en het is het eigenlijk best wel leuk om te doen (pas dan wel op je vingers!). Wist je dat de komkommer al voor de jaartelling gegeten werd? Raad eens: hoe lang zouden er al komkommers bestaan?
Broodbeleg In de margarine in het KlasseLunch-krat zitten veel onverzadigde vetten en dat is heel gezond. In de pindakaas zit veel vet, maar wel weer het goede vet: onverzadigd dus! Maar toch maar niet te dik smeren . Die zelfde verzadigde vetten zitten ook in kaas, maar in kaas zit ook kalk en dat is weer erg goed voor je botten. De kaas die in het KlasseLunch-krat zit, is gelukkig niet zo heel erg vet. Dus eet er maar lekker van. Trouwens, die kalk zit in alle melkproducten. De koeien zorgen dus goed voor ons. Weet je trouwens welke andere dieren melk geven waar je ook erg lekkere kaas van kunt maken?
Appelstroop is lekker fris en er zit ook ijzer in. En ijzer en is goed voor je bloedcellen.
Fruit Tenslotte zit er nog wat fruit in het krat. Weet je hoeveel fruit je minimaal per dag zou moeten eten?
Tenslotte is er gebraden kipfilet. Je spreek het uit als kipfilee. Dat is mager kippenvlees waar de botjes uitgehaald zijn.
KlasseLunch
Antwoorden
G O E D
K I E Z E N
I S
O K !
De antwoorden; pagina 2 1. Je lichaam heeft brandstof nodig. Ook als je slaapt? • ✓ ja • nee 2. Noem twee brandstoffen die je lichaam nodig heeft? vetten Koolhydraten en 3.
Waar vind je een voorraad brandstof in je lichaam? • in je mond • in je darmen • ✓ (Het vet) tussen je huid en je botten
4. Bouwstoffen in het eten zijn nodig om de cellen te laten groeien. 5. Eten bevat brandstoffen, bouwstoffen, mineralen, maar ook vitamines die je beschermen tegen ziektes.
De antwoorden; wat zit er in het krat Halfvolle melk: De helft van het vet is er uit gehaald. Alle goede voedingstoffen (zoals calcium) zitten er nog wel in. Drinkyoghurt: De suiker is vervangen door gezondere zoetstoffen die minder slecht voor je lichaam en je tanden zijn. Komkommers: Komkommers werden zo’n 3000 jaar geleden voor het eerst door de Griekse tuinders gekweekt. Tomaten: Tomaten zijn groen als ze nog niet rijp zijn. Daarom wordt iemand die pas begint, of voor her eerst ergens is, vaak een ‘Groentje’ genoemd.
Gemengde sla
Sinaasappelsap: Vitamine C.
Gemengde sla
Gemengde sla: Op 14 april 1912 botste het beroemde Britse passagiersschip de Titanic tegen een ijsberg. Slechts 706 van de 2223 opvaren den overleefden de ramp. Broodbeleg: Geitenkaas, schapenkaas en buffelkaas. Brood: Roggebrood (heel donker). Maïsbrood (een beetje geel) Gerstebrood (een beetje geelbruin). Sommige bakkers bakken meergranenbrood, een mix van tarwe, rogge, maïs en gerst. Fruit: Twee stuks fruit.
