>
h et
e e rst e
woord
<
| Ignace Leus | directeur CMZorgkas Vlaanderen |
1
Discussie financiering zorgverzekering: voorbode van maatschappelijke discussie over boni van Vlaamse gemeenschap? De voorbije dagen werd opnieuw de discussie gevoerd over de financiering van de Vlaamse zorgverzekering. Dit debat is interessant en maatschappelijk relevant omdat het laat nadenken over de inkomensverdeling in Vlaanderen, de vraag naar methoden om rekening te houden met de financiële draagkracht bij de financiering van socialezekerheidsstelsels in Vlaanderen, de problematiek Brussel, de correcte behandeling van zieken en gehandicapten en de solidariteit van de werkende én vermogende Vlamingen.
premie van € 25. In een gezin met twee werkenden is dit dus € 50, zonder enige referentie naar het inkomen van dit gezin. Vlamingen met een laag inkomen (minder dan € 13.300) betalen ‘slechts’ € 10. Bij de start in 2002 betaalde trouwens elke Vlaming slechts € 10. Minister Vogels (Groen!) verhoogde deze bijdrage tot € 25 in de vorige regering Dewael-Stevaert (Open VLD-SP.aGroen!) én verlaagde de voordelen! Het was de regering-Leterme die besliste om de voordelen voor de thuisverzorgde opnieuw geleidelijk op te trekken tot € 125 per maand in 2009.
Forfaitaire regeling Belangrijk is ook de vraag of de Vlaming bereid is méér te betalen als hij weet waarvoor hij betaalt, en of dit dan alleen kan via afzonderlijke belastingen, forfaitair of procentueel gelijk (cf. de sociale bijdragen voor de sociale zekerheid) of progressief in functie van de financiële draagkracht. Ook belangrijk omdat de politici blijkbaar geloven dat de burgers een andere perceptie hebben over belastingen, premies, heffingen enz. Belastingen mogen niet omhoog, maar premies wel? De Vlaamse zorgverzekering wordt ten dele door elke Vlaamse burger betaald via een forfaitaire
In een financieringssysteem waarbij iedereen hetzelfde bedrag forfaitair neertelt, betaalt een persoon met handicap, werkloze en invalide of arbeider met laag inkomen evenveel als een hoger kaderlid. Terwijl in de ziekteverzekering een invalide of een persoon met een handicap geen bijdrage meer moet betalen, moet de erkende zorgbehoeftige in de Vlaamse zorgverzekering dat wél doen. De meest rare situatie is dat personen met een handicap in een instelling wél de bijdrage moeten betalen, maar reglementair geen tussenkomst kunnen krijgen.
januari 2008 het eerste woord
2
> Discussie financiering zorgverzekering <
Het zijn mensen met de lagere inkomens of degenen die alleen leven van een vervangingsinkomen, die gebaat zouden zijn met een financiering volledig via de belastingen. Alle forfaitaire premies die verschillende overheden zoals gemeente en provincie ons doen betalen voor huisbelasting, waterbelasting enz. zijn in hetzelfde bedje ziek. In de zorgverzekering is er een correctie in die zin dat alle voorkeurgerechtigden (WIGW’s, omnio’s) slechts € 10 per persoon moeten neertellen, maar dat is een correctie voor slechts 12% van de burgers. Zouden de overheden niet veel zuur in de maatschappij vermijden door niet elke maand wel een of andere premie te innen? Is het niet de moeite ernstig na te denken om slechts éénmaal in het jaar de burger één belastingbrief te sturen? Het zijn mensen met de lagere inkomens of degenen die alleen leven van een vervangingsinkomen, die gebaat zouden zijn met een financiering volledig via de belastingen. De personenbelastingen houden immers veel beter rekening met de financiële draagkracht. Mag ik er toch even aan herinneren dat het mediaaninkomen van de erkende zorgbehoevenden in de zorgverzekering per hoofd slechts € 750 per maand bedraagt. Het inkomen van een invalide zorgbehoevende ligt vandaag 15% tot 20% lager dan de armoedegrens. Welvaartsvastheid (de zeer lage uitkeringen die de welvaartsverhoging volgen) is daarom niet voldoende. Deze inkomens zelf moeten drastisch verhoogd worden met 20%. Met ‘slechts’ € 135 miljoen kan men dit waarmaken. Imagine… zorgverstrekkers stellen voor om de mogelijk boni in de ziekteverzekering te gebruiken voor de verhoging van de levensstandaard van de langdurig zieken. En had Vlaanderen de € 480 miljoen die het nu aanwendt om de werkende Vlaming € 200 korting te geven, niet socialer kunnen besteden? Ten bate van de werkende Vlaming die ziek, invalide of zorgbehoevend wordt? Vergeten we toch niet dat duizenden
het eerste woord januari 2008
werkende Vlamingen langdurig ziek worden voor vele jaren. Zeventigduizend kinderen leven in een gezin met een invalide. Voor deze mensen is dus elk bedrag, hoe klein ook, dat extra moet betaald worden in feite te veel.
Even een kleine rekensom Wat zou een herfinanciering via de algemene middelen betekenen, op basis van de huidige inkomensverdeling en de belastinginning in Vlaanderen? Stel u een café voor waar tien personen samen € 250 moeten ophoesten. In een forfaitair systeem betekent dit € 25 per persoon. Als deze groep € 250 zou ophoesten via hun financiële draagkracht overeenkomstig de belastingopbrengst in 2005, wordt dit een ander verhaal. Zeven op tien zouden minder dan € 25 moeten neertellen. De persoon met het laagste inkomen zou € 0,00 moeten betalen; de tweede slechts € 0,61; de derde € 1,64; de vierde € 5,54 en de vijfde slechts € 10,27; de zevende € 23; de achtste € 32; de negende € 48,6. En de rijkste € 110,64. Als de rijkste tien procent verhoudingsgewijze evenveel zouden betalen als het bedrag van € 25 dat men vraagt aan de laagste inkomens, zou dit in feite € 4.166 moeten zijn. Is dit erg? Hangt ervan af of u weet wat betrokkene verdient (volgens de belastingbrief…), hoeveel belasting hij betaalt én, vooral, hoeveel hij nog overhoudt. De één procent grootste verdieners in Vlaanderen betaalden 36,8% belasting op hun ‘bekend’ belastbaar netto-inkomen. Na belasting houden zij per jaar nog € 109.033 over, wetende dat de roerende inkomsten en het inkomen uit onroerend goed zeker niet volledig bekend zijn bij de fiscus. Voor 90% van de Vlamingen is het beschikbaar inkomen na belasting per aangifte minder dan € 30.503. Voor de modale Vlaming is dit slechts € 15.075.
> Discussie financiering zorgverzekering <
3
Op basis van ruwe berekeningen blijkt dat de financiering van de Vlaamse zorgverzekering bijna even sociaal herverdelend is als de financiering van de verplichte ziekteverzekering. Als men verhoudingsgewijze de meer begoeden evenveel liet betalen als de invalide, zou de totale opbrengst voor de zorgverzekering 55 keer hoger zijn, wat nu ook weer niet nodig is: € 5.390 miljoen in plaats van € 98 miljoen.
samen middelen bijeenbrengen. De overheid en de middenveldorganisaties verdedigen het sociaal systeem veel te weinig met overtuigende marketingmiddelen. De Sociale Zekerheid wordt niet “verkocht of gepromoot”.
Men vergeet snel dat de burger de Vlaamse zorgverzekering ook nu al financiert via de gewone belastingen. In 2006 kwam er 98 miljoen euro binnen via de forfaitaire premies, maar ook 128 miljoen via de belastingen. Op basis van ruwe berekeningen blijkt dat de financiering van de Vlaamse zorgverzekering bijna even sociaal herverdelend is als die van de verplichte ziekteverzekering (ZIV). Inderdaad gebeurt in de Vlaamse zorgverzekering de financiering voor meer dan de helft via de belastingschalen die progressief zijn, en de andere helft via forfaitaire premies. De ZIV wordt hoofdzakelijk gefinancierd via bijdragen die wel een percentage zijn van het arbeidsinkomen (en dus mee stijgen), maar die, in tegenstelling tot de personenbelasting, niet progressief zijn. Het resultaat is dat het tweede laagste deciel in de zorgverzekering minder betaalt dan in de ZIV. De hoogste twee decielen betalen wellicht voor de ZIV iets meer in verhouding. In de zorgverzekering betalen de 10% personen met de laagste inkomens wel meer dan in de ziekteverzekering.
Uit het wetenschappelijk onderzoek dat voorafging aan de start van de Vlaamse zorgverzekering in 2001 bleek dat de Vlaming in zeer grote meerderheid bereid is om daadwerkelijk via een geaffecteerde premie bij te dragen tot de betere verzorging van de erkende zorgbehoevenden. Als hij weet voor wie hij wat betaalt, en zeker als het een zieke betreft, is de bereidheid tot solidariteit zeer hoog. Uiteraard weet men via een systeem van geaffecteerde belasting óók wat men juist betaalt voor wat of voor wie. Vlaanderen moet maar eens creatief nadenken over wat mogelijk is. Alleszins was en is het blijkbaar mogelijk om belastingkortingen toe te staan voor de werkende Vlaming. Omgekeerd zal ook wel kunnen zeker, technisch. Voor de belastingkorting heeft men overigens ook het probleem van de Vlaamse Brusselaar niet als rem gebruikt. Zou het nu echt een majeur probleem zijn als de verhouding tussen premies en algemene middelen zou oplopen tot bijvoorbeeld 9 op 1, of bijv. 180 miljoen via de algemene middelen en 20 miljoen via de bijdragen?
Uitsluitend via belastingen? Is het dan aangewezen heel de financiering te laten verlopen via de belastingen? Niettegenstaande we voorstander zijn van een belangrijker deel van de financiering via de belasting, is het wellicht toch niet slecht dat de Vlaming een rechtstreekse financiële binding met de financiering van dit sociaal systeem behoudt. Al te veel verliezen we door de algemene belastingen uit het oog waarvoor we
Een gedeelde financiering via een (kleine) premie heeft zijn voordelen inzake behoud van het systeem, de betrokkenheid, het leggen van verantwoordelijkheid, het lidmaatschap, de solidariteit. De Vlaamse zorgverzekering is vandaag gekend én gewaardeerd, juist door de jaarlijkse premie. Beter ware het als ze nog beter gekend was omwille van de voordelen die ze biedt aan 170.000 zware zorgbehoevenden in Vlaanderen. Maar de pers is blijkbaar meer geïnteresseerd in de kosten dan in de baten. Dit is ook zo voor de werking van de staat in het algemeen. De
januari 2008 het eerste woord
4
> Discussie financiering zorgverzekering <
CM vraagt een verbetering van het zorgverzekeringssysteem.
berichtgeving gaat voor 99% over de kosten van de staat en voor 1% over de baten van overheidsfinanciering. Voor vele jonge gezinnen en tal van gezinnen met lagere inkomens is de bijdragebetaling in het begin van het jaar een redelijk hoog bedrag. Enkele groepen zouden best uitgesloten worden van de forfaitaire bijdragebetaling zoals de invaliden, de bestaansminimumtrekkers, de erkende zorgbehoevenden en zeker de personen met een handicap die verblijven in instellingen, aangezien zij niet kunnen genieten van de Vlaamse zorgverzekering. Ook de groei van de Vlaamse zorgverzekering, gelet op de komende demografische explosie, vereist ten gronde een financiering via een systeem dat rekening houdt met de financiële draagkracht. Deze groei financieren via indexatie of drastische verhoging van de forfaitaire bijdrage is onrechtvaardig en verzurend én sociaal onmogelijk. CM vraagt overigens een verbetering van het zorgverzekeringssysteem. De CM-Zorgkas Vlaanderen liet onderzoek uitvoeren en stelde vast dat, inderdaad, een deel van de zwaar zorgbehoevenden zeer zware facturen hebben inzake niet-medische kosten zoals verzorgingsmiddelen en huishoudelijke hulp, facturen tot meer dan € 2.500 per jaar. Sommige zieken betalen meer dan 30% van hun beschikbaar inkomen voor niet-medische kosten. Uit dit onderzoek blijkt dat niet zozeer de medische kosten hét probleem zijn, maar de niet-medische kosten voor ondermeer gezinszorg en incontinentiemateriaal. Het belangrijkste probleem is echter het te lage basisinkomen van de chronisch zieken: veel te laag pensioen of te lage invaliditeitsuitkering. Vanaf 2009 moet men de tussenkomst van de zorgverzekering voor de rustoordbewoners én de thuis-
het eerste woord januari 2008
verzorgde indexeren. Sinds de start van de terugbetaling van de rustoordbewoners met € 125 per maand is het voordeel van deze tegemoetkoming al volledig weggevaagd door de verhoging sinds 2001 van de dagprijzen van de rustoorden.
Brussel… In de marge kwam nog een ander interessant probleem naar voren: Brussel. Een financiering via de belastingen zou niet mogelijk zijn omdat de Franstalige Brusselaars dan te weinig zouden betalen of te veel genieten van een solidaire financiering. Als dit waar is, dan is dit ook vandaag al waar, want zoals hoger vermeld wordt het systeem nu al voor meer dan de helft betaald via de belastingen. Overigens stelt men nu al vast dat in Brussel de verhouding tussen betalers en genieters fout zit. Wie goed rekende en in een rustoord verbleef krijgt voor € 10 een tussenkomst van € 1.500 op jaarbasis. Om deze risicoselectie tegen te gaan, werd een systeem van wachttijd ingevoerd als men niet onmiddellijk vrijwillig aansloot. Gelukkig is de periode van vrijwillige aansluiting met onmiddellijke ingang van rechten voorbij en is er een wachttijd van tien jaar, indien men niet onmiddellijk solidair was. Maar men vergeet blijkbaar ook dat sinds 1981 vanaf de start van de gemeenschapsvorming een systeem werd ingevoerd waarbij de aanhorigheid bij een Gemeenschap bepalend was voor de rechten. Concreet moest reeds in 1981 gezocht worden om de rechten van de personen met een handicap te kanaliseren in Brussel. Inderdaad moeten deze mensen, die in Brussel willen genieten van de Vlaamse gehandicaptenzorg, zich wenden tot een voorziening in het Vlaamse gewest of tot een voorziening
> Discussie financiering zorgverzekering <
5
De financiering van de eerste tak van de Vlaamse sociale zekerheid lokt dus zeer interessante bedenkingen uit.
in Brussel, die wegens haar organisatie geacht moet worden uitsluitend te behoren tot de Vlaamse gemeenschap. Men had dit kunnen organiseren door de verplichting op te leggen aan álle zorgkassen. De mogelijke invoering van een zorgverzekering in de Waalse Gemeenschap zal het probleem volledig oplossen. De financiering van de eerste tak van de Vlaamse sociale zekerheid (of was dit het Vlaams Fonds voor gehandicapten?) lokt dus erg interessante bedenkingen uit. Een echte toets om te zien hoe sociaal rechtvaardig Vlaanderen in de toekomst de overgehevelde bevoegdheden wil financieren. Dé echte toets zal zijn om na te gaan hoe Vlaanderen zijn overschotten de komende jaren sociaal investeert in gezondheid, zorg en welzijn. Want pleiten voor communautarisering, maar intussen de reeds toegewezen bevoegdheden en middelen niet gebruiken, stemt toch niet hoopvol.
Wie geld heeft, kan de dure serviceflats betalen tegen ongecontroleerde prijzen, want geen overheidsregulering via erkenning én solidaire financiering. Of waarop wacht men om de financiering van de diensten voor gezinszorg voor honderd procent sluitend te maken door een solidaire financiering? Bijdrage van € 25 indien bepaald volgens draagkracht voor een opbrengst van € 250 Deciel 1 Deciel 2 Deciel 3 Deciel 4 Deciel 5 Deciel 6 Deciel 7 Deciel 8 Deciel 9 Deciel 10
€ 0,00 € 0,61 € 1,64 € 5,54 € 10,27 € 16,83 € 23,02 € 32,33 € 48,64 € 110,64
Bijvoorbeeld op vlak van gezinszorg. Men hoeft toch niet te wachten op de overheveling van de kinderbijslag om nu al in Vlaanderen de oppas van zieke kinderen te financieren. Dit moet nu gebeuren door forfaitaire bijdragen van de ziekenfondsen. Bijvoorbeeld op vlak van gezondheids- of ouderzorgbeleid. Men hoeft toch niet te wachten op de overheveling van de ziekteverzekering om nu al palliatieve verpleegkundigen te betoelagen in alle Vlaamse rustoorden. Of waarop wacht men om de omkadering van de rustoorden door een meer solidaire financiering op het niveau te brengen van de gehandicaptenzorg? Vandaag financiert men de rustoorden op een forfaitaire basis via de gebruikers, gemilderd door de tussenkomst van de zorgverzekering. Wat concreet aanleiding geeft tot privatisering en commercialisering van de belangrijkste sector voor Vlaanderen de komende jaren, de ouderenzorg.
januari 2008 het eerste woord
