C. W. Aakster
[email protected]
Melk — enkele culturele, economische en gezondheidskundige aspecten Er komt meer bij kijken om de betekenis van melk te begrijpen.
C.W. Aakster Inleiding
D
Dit nummer van TIG is gewijd aan Melk. Recent
in de melk te brokkelen, ofschoon wij heus niet zo
onderzoek heeft nieuwe inzichten gegeven over
dom zijn om met de mand om melk te gaan. Dus
melk, en de verschillen in kwaliteiten daarin. Dat
kookt ons de melk soms over en wordt ons bloed
leidde tot de vraag om een meer algemeen beeld
gelijk karnemelk. Wie dit niet met ons eens is, heeft
van melk te hebben. In het kader van dit thema-
er geen kaas van gegeten, maar wij laten ons niet
nummer over melk bestond bij de redactie behoefte
de kaas van het brood eten, en betreuren dat onze
het onderwerp niet alleen medisch te benaderen,
inspanning boter aan de galg gesmeerd is. Nee
maar het tevens in een wat breder kader te plaat-
nee, wij hebben zelf geen boter op ons hoofd, en
sen: wat betekent melk cultureel, maatschappelijk,
zoeken ook geen haar in de boter, maar het is des-
economisch en gezondheidskundig voor ons volk.
ondanks nog geen botertje tot de boom.
Worden wij terecht een volk van (melk)kaaskoppen
6
geacht? Reden voor de redactie voor een kleine
Kwaliteit en samenstelling
eigen oriëntatie; waarin ook het werk van dokter
Hieronder gaat het vervolgens met name om koe-
Vogel (1970) wordt beschouwd.
melk. De encyclopedie geeft al aan dat (koe)melk
We beginnen met een tweetal definities. Volgens
uiterst bederfelijke waar is, zodat als gevolg van
Van Dale (1984) is melk de “hoofdzakelijk uit water,
winning en behandeling zich gemakkelijk afwijkin-
eiwit, vet en melksuiker bestaande witte vloeistof
gen voordoen. Een bekende schade na aflevering is
die door de borsten van vrouwen en de zoogklieren
de invloed van daglicht. Bij langer bewaren wordt
van vrouwelijke zoogdieren wordt afgescheiden, en
de melk zuur. Het dik worden van zure melk is het
die tot het eerste voedsel van hun kinderen, resp.
gevolg van het uitvlokken van caseïne-deeltjes
jongen dient”. De Winkler Prins Encyclopedie (1990)
(schiften) door het melkzuur dat door bacteriën uit
houdt het wat eenvoudiger: het is de vloeistof die
lactose wordt gevormd. Het gevormde zuur heeft
door de melkklier wordt afgescheiden als voeding
zich dan met het in kaasstof aanwezige calcium ver-
voor het jong”. Kortom, een witte motor, althans
bonden en de in water onoplosbare caseïne vrijge-
voor het jong (van de eigen soort). Men onder-
maakt. Vanwege de mogelijke ziektekiemen wordt
scheidt volle melk, halfvolle melk, magere melk,
in de encyclopedie aanbevolen om melk eerst altijd
zoete, dikke, geronnen, gestremde melk; gesterili-
te koken (huishouden) of te pasteurise-
seerde melk, blauwe melk, gecondenseerde melk,
ren/steriliseren. Maar dan moet het wel om zuivere
droge melk, etcetera. Dankzij de melk is de commu-
melk gaan, en daar ontbreekt het volgens natuurge-
nicatie tussen de mensen in ons land in de loop der
nezer Alfred Vogel (1970) nogal eens aan. In zijn tijd
eeuwen zeer gearticuleerd, er is een grote woorden-
waren er nog veel tuberculeuze koeien. Wat dit
schat over ontwikkeld. Sommigen zien er uit als uit
betreft, moeten er werkelijk natuurlijke verhoudin-
de melk gedropen, wij zijn een land overvloeiend
gen worden geschapen, wil de melk zo zijn als men
van melk en honing geworden, maar hebben niets
ze wenst en ervan verwacht, was zijn stelling. Vogel
TIG jaargang 19 | nr. 1 | 2003
C. W. Aakster
Diverse aspecten van melk
was dan ook geen voorstander van hedendaagse
bemes-tingsmethoden en het toedienen van krachtvoer. Voorzichtigheidshalve pleitte ook hij voor het koken van de melk voor gebruik. Onder zuiver natuurlijke omstandigheden kan men echter gerust de rauwe melk drinken, zo vond hij.
>
stremsel toevoegen oftewel de kwark-, kaas- en weiroute (dit is een biochemische bewerking),
bacteriën toevoegen, oftewel de biograde/yoghurtroute (dit is een biologische bewerking).
Deze bespreken wij hieronder in het kort.
Voldoet de gebruikte melk aan bovengenoemde voorwaarden (onder optimale condities verkregen
Karnproducten:
en niet te veel aan daglicht blootgesteld), dan is
Karnemelk —de vloeistof die na het karnen van
naar Vogel’s mening melk een voortreffelijke leve-
zoete melk overblijft en waaraan door het karnen
rancier van minerale stoffen; levert bijvoorbeeld
de boterdelen zijn ontnomen.
naast magnesium, en mangaan een tal van andere
Room —de verzamelde vette delen van de melk die
mineralen, vooral ook een kalksoort die goed te
bovenop komen drijven als zij een tijdje staat en
assimileren is.
waarvan men boter bereidt. Boter —voedingsstof bestaande uit verdikte vetde-
Het Melkbesluit (Warenwetbesluit van 25 oktober
len van melk of room, door karnen verkregen, daar-
1974) geeft in ons land voorschriften betreffende de
na gekneed al of niet met zout en kleursel.
samenstelling en aanduiding van in de handel komende melk en vloeibare melkproducten. In de
Stremselproducten:
encyclopedie wordt voorts gemeld dat melk een
Kwark —wrongel, ongerijpte kaas. Wanneer wij melk
bron is van eiwitten, met name onmisbare amino-
drinken, zo schrijft Vogel (1970), stremt (coaguleert)
zuren, vetten en koolhydraten, zouten (= mineralen)
deze zodra zij in onze maag komt en er ontstaat
en vitamines. Door de opgeloste toestand daarvan
kwark. Hetzelfde zien we bij de kaasbereiding wan-
is melk licht verteerbaar. Het vetgehalte van men-
neer het lebferment in de warme melk wordt
senmelk bedraagt 4% (bij de zeehond 40%). Het
gedaan. Is de melk in de maag kwark geworden,
eiwitgehalte is 1.7% en bij de meeste andere zoog-
dan moet de maag hard werken om deze kwark te
dieren 3 - 7%. Het melksuiker gehalte is het hoogst
verteren. Bij iemand bij wie de maag niet goed
bij de mens (7%) en bij de zeehond totaal afwezig.
werkt, lukt dit verteren minder goed, maar neemt
Aan eiwitten komt in koemelk gemiddeld 2.7%
hij yoghurt dan is er geen last, omdat deze reeds
caseïne voor, 0.5% albumine en 0.1% globuline.
fijnvlokkig in de maag komt.
Voorts bevat koemelk 4.6% koolhydraten, minera-
Kaas —een zuivelproduct bereid uit het dik (wron-
len en vitamines. Geitenmelk bevat minder folium-
gel) van gestremde melk, in kleur en substantie va-
zuur dan koemelk.
riërend naar bereidingswijze, mate van rijpheid etc.
7
Wei —dunne zoete vloeistof die, na afscheiding van
Bewerkingen c.q. afgeleide producten
de kaasstof, overblijft. Van oudsher maakt men vol-
Wat betreft de betekenis van melk voor de volksge-
gens Vogel (1970) het meest gebruik van de wei, het
zondheid gaat het niet alleen om melk in al zijn
eigenlijke melkserum, als geneesmiddel. Want
varianten (rauw of gekookt, vet of mager), maar ook
zowel zoete als zure wei bevat de voedingszouten
om de afgeleide producten ervan. In algemene
van de melk. Ook de fermenten, vooral het leb-
benadering worden drie hoofdbewerkingen onder-
enzym of stremsel, nemen bij de werking van de
scheiden (van Dale, 1984):
wei een zeer grote plaats in.
karnen oftewel de karnemelk, room- en boterroute (dit is een fysische bewerking),
Fermentatie-producten:
TIG jaargang 19 | nr. 1 | 2003
>
C. W. Aakster
Diverse aspecten van melk
Yoghurt —lichtzure melkspijs, bereid door op geho-
een waardevol voedingsmiddel. Kaas is vooral een
mogeniseerde gepasteuriseerde melk een cultuur
goede voeding voor mensen met zwaar werk. Witte
van twee soorten melkzuurbacteriën te laten inwer-
kaas is, vanuit gezondheidsoogpunt, dan het beste,
ken bij 30-31° C. Vogel (1970) omschrijft yoghurt als
maar moet in combinatie worden genomen met
een soort zure melk; bij de bereiding speelt melk-
andere voedingsmiddelen (salades, rauwe groen-
zuurgisting een belangrijke rol; de belangrijkste rol
ten) in verband met een goede vertering. We
wordt gespeeld door de mayabacil die met de
bespreken hieronder de door Vogel genoemde aan-
gewone, oosterse melkzuurbacil in symbiose
doeningen waarbij succesvol met melkproducten
samenwerkt. Het grote voordeel van yoghurt (boven
gewerkt zou kunnen worden.
kwark) komt vooral in de darmen tot uitdrukking,
Algemene stimulans —Per injectie toegediend, zou
want yoghurt reinigt het slijmvlies van de darmen
melk als prikkeltherapie te gebruiken zijn.
en heeft een gunstige uitwerking op de darmflora.
Verwondingen —Van oudsher past men kwark toe
Nog heilzamer werkt yoghurt wanneer men bij de
voor kompressen in geval van ontvellingen, won-
bereiding Acidofylus toepast (Vogel, 1970). Te veel-
den, onschadelijke zwellingen, uitslag, dauwworm,
vuldig gebruik van yoghurt kan averechts werken
eczeem etc. Geroemd wordt de desinfecterende
omdat dan in het darmkanaal bepaalde noodzake-
werking van Molkosan vanwege het geconcentreer-
lijke colibacteriën degenereren. Acidofylus ver-
de melkzuur met de melkfermenten zoals die in
draagt zich heel goed met de darmbacteriën, bevor-
Molkosan voorkomen. Wat betreft eczeem merkt
dert een gezonde darmflora.
Vogel echter op dat voorzichtigheid in de keuze van eiwit hier is geboden. Vooral melkeiwit in de vorm
8
Medicinale toepassingen
van kwark, wei en karnemelk is hier goed, maar het
Melk kent van oudsher tal van toepassingen in de
gebruik van volle melk kan problemen geven. De
volksgeneeskunde. Alfred Vogel biedt daarvan een
enige kaasstof die men mag gebruiken, is kwark en
goed voorbeeld in zijn standaardwerk De Kleine
gezuurde witte kaas, voor zover die althans geen
Dokter (1970); wij bespreken enkele interessante
klachten geven.
voorbeelden. Daarbij moet onderscheiden worden
Stofwisselingsstoornissen —er bestaan speciale
naar in- of uitwendig gebruik, en naar de toepas-
wei-kuren, vooral bij stofwisselingsstoornissen; ook
singsvorm. Over de keuze tussen zoete of zure
bij dysbacterie tengevolge van onnatuurlijke voe-
melkproducten heeft Vogel geen uitgesproken
dingsmiddelen. Molkosan blijkt hier volgens Vogel
mening: zoete melk zo afkomstig van het dier,
uitstekend te voldoen, bevordert de goede spijsver-
bevat de meeste voedingsstoffen (eiwitten en vet-
tering. En ook bij suikerziekte, want de melkfer-
ten), zo stelt hij. Zure melk daarentegen is gemak-
menten activeren de alvleesklier. Geconcentreerde
kelijk te verteren en heeft een gunstige uitwerking
melkwei (Molkosan) is volgens hem daarom de
op de darmflora. Verder kent Vogel een hoge
beste geneeskrachtige drank voor suikerpatiënten.
waarde toe aan het product Molkosan: gezuiverde
Bij zwaarlijvigheid normaliseert het de werking van
geconcentreerde wei; dat veel melkzuur bevat. In
de alvleesklier, waardoor een gunstige invloed
de zure wei of kaasmelk zijn de minerale stoffen
optreedt inzake de vethuishouding; melkzuur,
geconcentreerd aanwezig; tevens zijn ze door de
melkwei, werkt in beginsel normaliserend.
melkzuurfermentatie veredeld en verrijkt. In het
Keelontsteking/verkoudheid —Molkosan: kan
algemeen voldoen volgens Vogel melkproducten
inwendig met goed gevolg worden toegepast bij
uitstekend als eiwitleverancier. Het melkeiwit wordt
nekpijn en verkoudheid, ja zelfs in geval van angi-
door het lichaam van de meeste mensen goed
na. Door in de beginfase van angina de keel van
opgenomen. In de vorm van kwark is het met name
binnen met Molkosan te bestrijken, kan men het
TIG jaargang 19 | nr. 1 | 2003
>
C. W. Aakster
Diverse aspecten van melk
uitbreken ervan voorkomen.
handel, waarvan Vogel (1970) opmerkt: “jammer
Galblaas —bij galblaas ontstekingen kunnen koude
genoeg is dikwijls de economische druk (van de
melkomslagen de meeste pijn wegnemen. Bij een
leverancier) sterker dan het verantwoordelijkheids-
ernstige ontsteking moeten de omslagen ieder uur
gevoel jegens de medemens. Of jegens het dier.
worden vernieuwd. Men doopt een doekje in de
Over dit economische belang handelt de huidige
koude melk en legt het op de pijnlijke plaats. Bij
paragraaf. Daarbij is gebruik gemaakt van het
een minder ernstig ziektegeval is de gunstige wer-
Statistisch Zakboek van 2002.
king van een melkomslag (geen fabrieksmelk,
Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek
nemen we aan) zo sterk, dat de ontsteking in de
(2002) waren er in 1985 nog omstreeks 2.4 miljoen
regel reeds na enkele uren verdwijnt. In ieder ander
koeien in ons land, in het jaar 2000 nog 1.5 miljoen,
geval is voortdurende aandacht en geduld nodig.
zijnde een vermindering met iets meer dan 40%.
Kanker —door bij huidkanker en uitwendige kanker-
Het aantal koeien per bedrijf nam in dezelfde perio-
aandoeningen de betrokken plaatsen met Mol-
de toe van 40 tot ongeveer 55, zijnde een stijging
kosan te betten, zijn vaak uitstekende resultaten
met bijna 40%. Ook het aantal schapen nam af,
verkregen. Dit geldt ook voor (andere) open won-
maar het aantal geiten nam sterk toe, van
den. Daar Molkosan een tamelijk hoog percentage
omstreeks 60.000 in 1990 tot ruim 200.000 in
natuurlijk melkzuur bevat, is het buitengewoon
2001. Ten opzichte van het buitenland scoort
geschikt voor het dieet van een kankerpatiënt,
Nederland hoog met zijn aantallen rundvee in 1999
namelijk als drank verdund met mineraalwater. Bij
van 4 miljoen (varkens, paarden etc meegerekend).
kanker, artritis en vele andere ernstige kwalen, is
In Belgie hadden ze er maar 3 miljoen en in
het beter wanneer men inwendig helemaal geen
Denemarken maar 2 miljoen. De grootste rund-
melk gebruikt.
veestapel komt voor in Frankrijk met 20 miljoen.De
Brandend maagzuur —een paar slokken rauwe
melkkoeien in ons land vertegenwoordigden in
melk kunnen tijdelijk overtollig maagzuur neutrali-
1990 een economische waarde van 2 miljard euro,
seren. Geconcentreerd melkzuur lijkt hier echter het
en in 2000 van 775 miljoen euro.
aangewezen middel.
Wat de gecertificeerde biologische veeteelt betreft,
We kunnen hieraan een aantal interessante conclu-
daarvan hadden we in 1998 212 bedrijven met
sies verbinden:
melk- en kalfkoeien, en in 2000 281 (Statistisch
1 in de vorm van pure melk worden door Vogel
Zakboek, 2002). Het aantal koeien per bedrijf
(1970) alleen uitwendig succesvolle toepassingen
neemt hier toe van 42 via 43 tot 48. Dus wel enige
gemeld
stijging, maar niet zo sterk als in de industriële vee-
2 inwendige toepassingen van melk geschieden
teelt.
uitsluitend met de afgeleide producten (kwark,
Vergelijken we de melkproductie binnen Europa,
wei, melkzuur (Molkosan), yoghurt etc)
dan bedroeg deze in Nederland in het jaar 2000
3 bij ernstiger aandoeningen (kanker, eczeem,
9
ruim 10 miljard kg. Voor België en Denemarken
artritis) wordt het (inwendige) gebruik van
waren deze aantallen bijna 3.5 en ongeveer 4.5 mil-
(koe)melk afgeraden; in bepaalde situaties zou
jard kg. Duitsland spant hier de kroon met 27 mil-
men van de werking mogelijk wel gebruik kunnen
jard kg.
maken ter prikkeling van bijvoorbeeld de eigen afweer
Het gaat hier dus nog steeds om een gigantische bedrijfstak, waarin grote sommen geld omgaan en
Economische aspecten
waarmee de bestaanszekerheid van een groot aan-
Tussen de koe en de gebruiker schuift zich de melk-
tal personen is gemoeid. Weliswaar acht men de
TIG jaargang 19 | nr. 1 | 2003
>
10
C. W. Aakster
Diverse aspecten van melk
markt recentelijk iets verbeterd (Productschap
Europa met name de koe, het schaap en de geit, en
Zuivel, 2002), maar de prijzen liggen nog steeds op
daarbuiten bovendien de buffel, de zeeboe en de
een te laag niveau en veel verbetering wordt op
kameel. Als bepalende elementen in het landschap
korte termijn niet verwacht. In dit verband is het
droegen zij jarenlang bij aan het beeld van
begrijpelijk dat de bedrijfstak een gulzige blik werpt
Nederland als een veeteelt-land en aan dat van het
op de schoolmelkvoorziening; opgemerkt wordt dat
landschap als een bonte afwisseling van bloemrijke
van een prijsverhoging een slecht signaal uitgaat,
weilanden waarin vredig enkele koebeesten graas-
en dat bij veel schoolkinderen een gezonde voeding
den. Dat beeld lijkt inmiddels voor een belangrijk
er nog wel eens bij inschiet. Schoolmelk zou dan
deel achterhaald door de bio-industrie en de geur
een welkome aanvulling zijn, temeer, zo stelt men
van uitgereden gier die het vakantiegevoel van de
bij het Productschap Zuivel, omdat schoolmelk een
stedeling hedentendage danig kan bederven. Toch
belangrijke rol speelt bij het aanleren van het drin-
lijkt ons de landschapswaarde van de koe, het
ken van melk(!). De zuivelindustrie zou daarom een
schaap en de geit nog steeds van een groot potenti-
financiële bijdrage moeten leveren zodat de prijs
eel belang en daarmee openbaart zich nog een
van schoolmelk aantrekkelijk blijft. Vanuit bestuurs-
ander aspect van melk dan die welke in de vorige
zijde werd geantwoord dat de industrie wel degelijk
paragrafen aan de orde kwamen. In feite hebben
zijn verantwoordelijkheid neemt en zoveel mogelijk
we het hier over “het milieu”. Dit milieu kan voorts
doet om het verstrekken van schoolmelk mogelijk te
worden aangetast door de aanplant van grote per-
maken. Betwijfeld kan echter worden of hier wel
celen land met maïs ten behoeve van de voedering
een adequate afweging plaatsvindt tussen gezond-
van vee, en het uitrijden en/of injecteren van (te)
heid van het kind en de belangen van de bedrijfs-
overtollige mest. Volgens het CBS (Statistisch
tak. (In andere artikelen in deze aflevering van TIG
Zakboek, 2002) werd in 1990 voor ons rundvee 4
wordt geopperd dat het drinken van koemelk mede-
miljard kg krachtvoer gebruikt, geleidelijk teruglo-
verantwoordelijk kan zijn voor meerdere ziekten;
pend naar bijna 3.5 miljard in 2000. Het landopper-
waaronder osteoporose.)
vlak dat voor de teelteelt in gebruik was nam af van
Een andere optie voor de bedrijfstak is het Euro-
1 miljoen ha in 1990 tot 900.000 ha in 2000. In
pese landbouwbeleid (Productschap Zuivel, 2002).
dierlijke mest was in 2000 222 kg/ha cultuurgrond
De Europese Commissie zou van mening zijn dat
aan stikstof beschikbaar, 96 kg/ha fosfaat en 285
het Europees landbouwbeleid moet worden herzien
kg/ha kali.
waardoor de belastingbetaler meer waar voor zijn geld krijgt. Hiertoe zou de band tussen productie en
Een ander punt is hier de diergezondheid (www.
rechtstreekse steun moeten worden verbroken. Het
productschapzuivel.nl). Om deze in stand te hou-
ontvangen van steun moet afhankelijk worden van
den, vinden onder andere beschermende inentin-
het naleven van normen op het gebied van milieu
gen plaats en de toepassing van bijvoorbeeld anti-
en voedselveiligheid. De steun voor plattelandsont-
biotica, waarvan niet uitgesloten is dat sporen
wikkeling moet worden vergroot en een systeem
daarvan in de consumptie-melk terecht komen,
van bedrijfsaudits moet worden ingevoerd. De be-
waardoor de menselijke gebruiker, met name het
drijfstak lijkt op dit punt echter verdeeld, dus ach-
nog weinig weerbare kind, wellicht allerlei stoornis-
ten wij de geringe hoop op een betere toekomst
sen in zijn gezondheid of ontwikkeling oploopt.
voor deze bedrijfstak, vooralsnog gewettigd.
Bijvoorbeeld in de vorm van “long term low level”stressoren. Volgens Vogel (1970) zouden inentingen
Milieu en rundergezondheid
van koeien tegen TBC bij de mens leiden tot spijs-
Als leveranciers van consumptiemelk kennen we in
verteringsstoornissen, hoofdpijnen etc. Momenteel
TIG jaargang 19 | nr. 1 | 2003
>
C. W. Aakster
Diverse aspecten van melk
vindt volgens het Productschap Zuivel (www.
het fermenteren door toevoegen van bacteriën, lei-
productschapzuivel.nl) op dit terrein onder andere
dende tot producten zoals biogarde en yoghurt. In
onderzoek plaats naar de uitvoering van de lig-
de volksgeneeskunde worden melk en de daarvan
plaats en de stalvloer in relatie tot gezondheid en
afgeleide producten veelvuldig genoemd. Daarbij
welzijn van melkvee, of bijvoorbeeld naar dierge-
worden toepassingen gemeld op het gebied van
zondheidszorg op het robotbedrijf, of naar myco-
galblaasontstekingen, uiterlijke kwetsuren, maag-
toxinen en melkvee. Het grootste deel van de col-
zuur, en zelfs kanker en diabetes. Een bekende
lectieve rundergezondheidszorg wordt gefinancierd
natuurgenezer als Alfred Vogel legt daarbij echter
door het Productschap Zuivel via heffingen op de
de volgende beperkingen aan: 1) voor de aanwen-
melk. Deze zorg wordt aangestuurd door de
ding van pure melk ziet hij alleen uitwendige appli-
Commissie Diergezondheid en Kwaliteit Runderen.
caties; 2) inwendige toepassingen van melk
In het jaar 2000 hebben de dierlijke productschap-
geschieden vooral met de afgeleide producten
pen en het ministerie van LNV een afspraak
(kwark, wei, melkzuur, yoghurt etc); 3) bij ernstiger
gemaakt over de financiering van de kosten van de
aandoeningen (kanker, eczeem, artritis) wordt het
wettelijke dierziektebestrijding (MKZ, BSE, brucello-
(inwendige) gebruik van (koe)melk afgeraden,
se, tuberculose, leukose). Deze afspraak houdt in
behalve wellicht als prikkeltherapie.
dat het Productschap Zuivel garant staat voor de
Gezien het enorme economische belang van melk-
financiering van alle bestrijdingskosten in de run-
productie- en melkhandel dreigt een juiste afwe-
dersector tot een maximum van 500 miljoen gulden
ging van het gezondheidskundige belang van melk
in 5 jaar.
nogal eens in het gedrang te raken. Een fraai voorbeeld is het pleidooi van de branche-organisatie
Conclusie
voor een schoolmelksysteem. Zonder verder bewijs
Melk is de vloeistof die door de melkklier wordt
wordt gesteld dat melk voor het kind zo gezond zou
afgescheiden als voeding voor het jong” (van de
zijn. Wat niet wegneemt dat het voor die branche
eigen soort). Melk en de daarvan afgeleide produc-
tragisch is dat de zaken niet zo goed lopen. Te lang
ten zorgden voor veel gezegden in onze taal, en hun
is echter overwegend naar marktsituatie en het
producenten (de koeien) gaven kleur aan het
prijs-aspect gekeken. In de toekomst zal de aan-
Nederlandse landschap. Wat de melk zelf betreft,
dacht meer moeten uitgaan naar een gezonde (bio-
kan worden gesteld dat deze een uiterst bederfe-
logische) productie van de melk en dus naar de fei-
lijke waar is, met name onder invloed van het dag-
telijke voedselveiligheid, voorts naar een goede
licht. Een andere bedreiging komt voort uit de toe-
diergezondheid en -welzijn, landschappelijke
passing van genees- en gezondheidsmiddelen bij
waarden en de feitelijke betekenis van melk voor
het dier waarvan restanten in de consumentenmelk
menselijke gezondheid en ontwikkeling, met een
terecht kunnen komen. In beginsel zou (koe)melk
reëel oog voor de mogelijke schadelijke kanten
echter kunnen fungeren als goede leverancier van
ervan (overgevoeligheidsreacties in het menselijk
minerale stoffen; naast magnesium, mangaan en
systeem, long term low level stressoren etcetera).
11
tal van andere mineralen, bevat koemelk een voor de meeste mensen (in bewerkte vorm) goed te assi-
Literatuur
mileren kalksoort.
Vogel, A. (1970) De kleine dokter, Elburg
Op melk worden met name drie soorten bewerkin-
Van Dale Groot Woordenboek der Nederlandse taal (1984), Utrecht
gen uitgevoerd: 1) het karnen, leidende tot producten als karnemelk, room- en boter; 2) het toevoegen van stremsel leidende tot kwark, kaas, en wei en 3)
Statistisch Zakboek (2002) par. 3.4: Landbouw en visserij
TIG jaargang 19 | nr. 1 | 2003
>
C. W. Aakster
Diverse aspecten van melk
Winkler Prins Encyclopedie (1990)
Website Productschap voor Zuivel
www.productschapzuivel.nl
Notulen Productschap voor Zuivel 18 sept. 2002
Samenvatting Melk — enkele culturele, economische en
allergische reacties erop bekend.
gezondheidskundige aspecten
Volksgeneeskunde kent melk als medicijn voor veel
Melk is van nature een voeding voor het zogen van
aandoeningen zoals maagzuur, huidwondjes, en
de jongen van de eigen soort. In dit artikel worden
zelf diabetes en kanker. In het algemeen wordt pure
medische, ethische, economische en ecologische
melk alleen extern, en intern bij voorkeur melkpro-
aspecten van de melkproductie en melk-consump-
ducten gebruikt. Ernstige ziekte lijkt een contra-
tie besproken. Naast melk, worden ook de produc-
indicatie voor melk. Het artikel noemt de enorme
ten door fysische, chemische en biologische toebe-
economische belangen van melk in Nederland; en
reiding gepresenteerd. Mits (koe)melk optimaal
benadrukt dat het ecologische aspect en gezond-
wordt bereid en bewaard, kan het een waardevolle
heidsaspect voorop moeten blijven staan, ten be-
bron van mineralen en eiwitten zijn; ook al zijn
hoeve van de diergezondheid en volksgezondheid.
Summary
12
Milk — various cultural, economical and
in gastritis, smaller wounds, and even diabetes and
health related aspects
cancer. Some general conclusions are, however,
Milk has especially been developed by nature as
that for milk in its pure form only external applica-
food for the (own) offspring. In this article, medici-
tions are reported, that for internal applications
nal, economic, environmental and aesthetic dimen-
milk derivatives are to be preferred (yoghurt, whey)
sions of (cow)milk production and -consumption
and that in case of serious illness pure milk would
are discussed. Together with milk as such, also its
seem counter-productive. The article also stresses
derivations through churning, the addition of coa-
the enormous economic value of the dairy sector in
gulants and of bacteria come into the picture. It is
the Netherlands but concludes that the emphasis
stressed that (cow)milk should be produced and
should be diverted from purely economic aspect to
stored under optimal conditions. If so, it might be a
aspect like healthy (biological) production systems,
valuable supplier of minerals and proteins,
food safety and detrimental effect on human
although allergic reactions have been reported. In
health/development, health and wellbeing of the
popular medicine several applications of
cattle, landscape and environment etcetera.
milk(products) have been reported, as for example
Auteur Keywords milk
health
cow milk
De auteur is medisch socioloog, en al vele jaren
milk therapy
dairy product
population
werkzaam vanuit een eigen onderzoek- en adviespraktijk; interessegebieden zijn: erkenning alternatieve geneeswijzen, patiëntenperspectief, functioneren zorgsysteem en wetenschapssociologie.
TIG jaargang 19 | nr. 1 | 2003
