Het laatste nieuws
8
Higgsdeeltje wordt dikker • Her
Dingo, pag. 10
Geheugen, pag. 13
Methaan, pag. 14
Laser, pag. 16
Natuurwetenschap & Techniek
| september 2004
komst dingo’s ontdekt • Tollen in de ruimte • Planteneters
Higgsdeeltje wordt dikker Batavia, Illinois (VS) – Het enige deeltje uit de theoretische natuurkunde dat nog niet is aangetoond, heeft waarschijnlijk een grotere massa dan gedacht. Dat verklaart waarom het tot nu toe aan alle experimenten ontsnapt. vens uit botsingsexperimenten in Tevatron, de krachtigste deeltjesversneller ter wereld in het Amerikaanse Fermilab gecombineerd met alle voorgaande metingen uit de hele wereld. De nieuwe massa van het topquark komt zo ruim twee procent hoger uit dan het oude gemiddelde. De theorie van elementaire deeltjes koppelt de massa van het topquark en die van het higgsdeeltje op zo’n manier dat een kleine verschuiving in de topquarkmassa de voorspelde higgsmassa sterk verandert. Deze neemt ruim twintig procent toe (van 96 naar 117 GeV/c2, ruim 125 keer de massa van een proton).
en vervalt vervolgens pijlsnel in dochterdeeltjes die de detector nauwelijks kan onderscheiden van de vervalproducten van andere deeltjes. Higgsdeeltjes steken pas af tegen het zogenoemde achtergrondverval als de energie van de versneller zo hoog is dat ze veelvuldig bij botsingen vrijkomen. De Large Hadron Collider (LHC), de zevenentwin-
Ernst van Eijk
Informatie Zie ook het artikel over het Higgsdeeltje in het volgende nummer van Natuurwetenschap & Techniek (NW&T, nr 10, 2004). Studiereis Er zijn nog enkele plaatse beschikbaar voor de tweedaagse studiereis naar Grenoble en het Cern in november. Zie NW&T 7/8, pag. 80/81 of bel: 0(031)23 7891155.
Zeldzaam Hoewel het higgs-
deeltje lichter is dan het topquark, laat het zich moeilijker vangen. Het komt relatief zelden uit botsingen tevoorschijn
Natuurkundige Meenakshi Narain van de universiteit van Boston (VS) zoekt naar topquarks in het Fermilab met Tevatron, momenteel de krachtigste deeltjesversneller ter wereld.
www.natutech.nl
Fermilab
Het ongrijpbare higgsdeeltje, dat alle andere deeltjes in hun beweging hindert en hen zo een massa geeft, lijkt zelf zwaarder dan tot nu toe aangenomen. Een internationale onderzoeksgroep voorspelt dat in Nature op basis van een nieuwe bepaling van de massa van het topquark, het zwaarste elementaire deeltje dat bekend is. De groep bedacht een rekenmethode die meer informatie haalt uit massametingen van het topquark, en zo een nauwkeuriger gemiddelde oplevert. Higgsdeeltjes lijken nu zo zwaar dat de huidige deeltjesversnellers niet genoeg energie leveren om ze aan te tonen. Dit verklaart waarom het deeltje, al veertig jaar geleden voorspeld door de Schotse natuurkundige Peter Higgs, nog nooit is gevonden. De wetenschappers berekenden de massa van het topquark aan de hand van gege-
tig kilometer lange deeltjesversneller die op dit moment gebouwd wordt in het Zwitserse onderzoeksinstituut Cern, levert vanaf 2007 ruim zeven keer zoveel energie (14 TeV) als Tevatron (1,8 TeV). Jos Engelen, de Nederlandse wetenschappelijk directeur van Cern (dat dit jaar vijftig jaar bestaat), heeft hoge verwachtingen: “De LHC zal het higgsdeeltje binnen drie jaar ontmaskeren, áls het bestaat.”
9
maken het verschil • Het laatste nieuws • De hemel
www.bigfoto.com
Tollen in de ruimte Herkomst dingo’s ontdekt Stockholm (S) – De dingo kwam zo’n vijfduizend jaar geleden vanuit OostAzië naar Australië.Waarschijnlijk heeft één zwangere hond de oversteek gemaakt. Al sinds de komst van de Europeanen in Australië in de 18e eeuw is de oorsprong van de dingo onduidelijk. De wilde hond, destijds op dit continent naast de mens het enige grote zoogdier zonder buidel, kwam toen al in heel Australië voor. Enkele aboriginalstammen hielden dingo’s, maar een echt huisdier is hij nooit geworden. Zweedse onderzoekers vergeleken nu het mitochondriaal DNA (mtDNA) van meer dan tweehonderd dingo’s Eén teef was om Australië onderling metgenoeg dat van bijna zevenhonderd honden verspreid te bevolken met dingo’s. over de hele wereld. MtDNA wordt uitsluitend doorgegeven via de vrouwelijke lijn. Alle dingo’s bleken vrijwel identiek mtDNA te hebben. Dat duidt erop dat ze afstammen van een kleine populatie, mogelijk van slechts één teef. Met de kleine
10
genetische verschillen die de dingo’s wel vertonen, konden de biologen de ‘genetische afstand’ tussen de huidige dingo en zijn oermoeder berekenen. De eerste dingo moet zo’n vijfduizend jaar geleden poot aan wal hebben gezet. De genetische code van de Australische wilde honden lijkt het meest op die van gedomesticeerde honden uit ZuidChina. Daar ligt volgens de onderzoekers dan ook hun oorsprong. De dieren migreerden mee met volksverhuizingen die ongeveer zesduizend jaar geleden het huidige Indonesië bereikten. De oerdingo moet met menselijke hulp de oversteek naar Australië hebben gemaakt, anders heeft ze minimaal vijftig kilometer door zee gezwommen. Maarten Looijestijn
Waltham, Massachusetts (VS) – Astronauten wennen snel aan een rondtollend ruimteschip. André Kuipers reikt naar een groen knopje. Een zijwaarts gerichte kracht, veroorzaakt door Kuipers’ beweging en het draaien van zijn ruimteschip, duwt zijn arm een centimeter naar rechts, waar een gevaarlijk rood knopje zit. De angst voor de gevolgen van ongecontroleerde bewegingen was tot nu toe de reden om geen ruimteschepen te bouwen die rond hun as draaien en zo een kunstmatige zwaartekracht veroorzaken. Recent onderzoek,gesteund door NASA, laat zien dat de angst ongegrond is. Amerikaanse wetenschappers stopten enkele proefpersonen in een centrifuge, en ontdekten dat zij hun verstoorde bewegingen snel leerden corrigeren. Daarmee weerleggen ze de conclusies uit soortgelijk onderzoek van veertig jaar geleden. “Experimenten uit de jaren zestig suggereerden dat mensen zich niet goed aan rotatie aanpassen”, zegt James Lackner, hoogleraar fysiologie aan de Brandeis University in Waltham. “Wij ontdekten dat mensen zich wél snel aanpassen als hun beweging een doel heeft, zoals het aanraken van
Natuurwetenschap & Techniek
| september 2004
iets op afstand. Waarschijnlijk zorgt een doel voor een preciezere aansturing van de spieren, waardoor de hersenen afwijkingen in de beweging sneller opmerken en corrigeren.” Door de compensatie van de hersenen merken de proefpersonen al gauw niets meer van de schijnkracht die hun bewegingen dwarsboomt. Deze zogenaamde corioliskracht is niet hetzelfde als de bekende centrifugale of middelpuntvliedende kracht. Dit is een schijnkracht die draaiende mensen voortdurend van het middelpunt afduwt naar buiten toe. De corioliskracht treedt alleen op als de mensen tijdens het meedraaien ook nog eens zelf bewegen, en staat dan loodrecht op de eigen bewegingsrichting. Nasa steunde het onderzoek, omdat de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie draaiende ruimteschepen wil bouwen. Daarin ondervinden astronauten een kunstmatige zwaartekracht (de centrifugale kracht), zodat hun spieren en botten gezond blijven tijdens lange ruimtereizen zoals naar Mars. Nu blijkt dat de sterrenreizigers ook nog hun vermogen behouden om knopjes goed in te drukken. EvE
i
in september • Haar met zout • Nieuwe hersencellen voor
Planteneters maken het verschil Salt Lake City, Utah (VS) - Aanvallen van herbivoren op planten leiden tot het ontstaan van nieuwe plantensoorten Amerikaanse biologen toonden aan dat niet alleen verschil in bodemsamenstelling de grote plantendiversiteit in het regenwoud verklaart. Ook het dieet van aanwezige planteneters speelt een belangrijke rol bij het ontstaan en behoud van nieuwe soorten planten. In het Peruviaans regenwoud deden de wetenschappers proeven met zaailingen op verschillende bodemtypen. Een onvruchtbare witte zandbodem geeft andere flora dan de zeer vruchtbare rode kleigrond.Op de twee bodemtypen groeien verschillende soorten van dezelfde plantenfamilie, ieder met hun eigen specialisatie. De onderzoekers verplaatsten jonge zandspecialisten naar de kleibodem en jonge kleiplanten naar de
zandbodem. Vervolgens beschermden ze de helft van beide soorten met een net tegen plantenetende insecten. Daarna maten ze de groeisnelheid en overleving van de plantjes. Zowel de klei- als de zandspecialist groeiden goed op beide bodems als ze beschermd werden. De plantensoorten overleefden even vaak. Witte zandgrond is op zichzelf dus niet slecht voor de kleispecialisten, zoals gedacht. De kleiplanten deden het zelfs beter op het zand dan hun verwanten. Ze waren langer en hadden grotere bladen dan de zandplanten. Niet alleen de bodemsamenstelling is dus bepalend. Eigen bodem Wanneer de biologen de planten niet beschermden,was de situatie omgekeerd. De zandplanten waren nu duidelijk in het voordeel op eigen terrein.Ze waren groter en bladrijker en ze stier-
ven twee keer minder vaak. Zonder planteneters zouden de kleispecialisten met hun hogere groeisnelheid de zandspecialisten verdrukken van de witte zandbodem. Maar dankzij planteneters worden de kleiplanten buiten de zandgronden gehouden. De zandplanten zijn van nature beschermd tegen herbivoren. Hun bladeren bevatten veel tannine. Op de onvruchtbare zandgrond is het verlies van bladeren veel kostbaarder dan op de kleibodem. Zandplanten groeien sowieso langzamer, ook op kleigrond. Ze kunnen dan ook nooit de kleiplanten verdrijven uit hun habitat. Op de vruchtbare kleigrond compenseert de kleispecialist het verlies van opgegeten bladeren makkelijk met snelle aangroei. Volgens de wetenschappers beïnvloeden planteneters de evolutie van planten door verschillen in habitat te versterken. Hierdoor bevorderen ze specialisatie en diversiteit. Behalve de bodemsamenstelling bepalen waarschijnlijk ook andere omstandigheden, zoals hoogte en regenval,welke specialismen de planteneters stimuleren. ML
Een sprinkhaan op een boom in het witte-zandoerwoud van het Paul V.A. Fine
nationaal park
Allpahuayo-Mis-
hana in Peru. Hij bepaalt mede welke planten het goed doen in zijn leefomgeving.
De hemel in september
Deze maand is Mercurius tot ongeveer 20 september te zien. Op de negende staat hij, vanaf de Aarde gezien, het verst van de Zon. Dan overstraalt de Zon het planeetje niet en is hij ’s morgens goed zichtbaar. Een andere goede dag om deze planeet te bekijken is de dertiende. Mercurius is dan makkelijk te vinden. ’s Morgens staat hij om kwart over zes rechts van de smalle maansikkel. Venus doet vanaf september haar naam ‘morgenster’ eer aan als helderste hemellichaam aan de ochtendhemel. Op 1 september nadert ze Saturnus heel dicht. De dagen daarna trekt Venus steeds verder weg van de ringplaneet in de richting van de horizon.De ringen van Saturnus zijn alleen te zien met een (kleine) telescoop. Vanaf 28 september is het ‘Oogstmaan’. Boeren gebruikten deze Volle Maan vroeger om na zonsondergang door te gaan met oogsten. De ‘Oogstmaan’ komt precies tegenover de Zon op. Hierdoor verschijnt hij vlak nadat de Zon is ondergegaan. Ongeveer een kwartier na zonsondergang (circa 19.15 uur) neemt de Maan de verlichting van het land over. ML
11
alzheimerpatiënt • Wilde bij maakt betere koffie • Strijd
Haar in zout
12
Natuurwetenschap & Techniek
| september 2004
in het moeras • Het laatste nieuws • Overgewicht in
Terwijl natriumchloride vanuit een oplossing kubische kristallen vormt, ontstaan
vanuit
gasfase
de
dendritiMax-Planck-Institut für molekulare Genetik
sche kristallen die loodrecht op elkaar een
driedimensio-
Neurale stamcellen die zich spe-
nale structuur vor-
cialiseren tot gliacellen (groen) en
men. Onderin de
Gliacellen ondersteunen en voe-
zenuwcellen (rood). den zenuwcellen. De celkernen
Escherachtige elek-
zijn met blauw aangegeven.
tronenmicroscopische foto verschuilt een haar zich tussen het zout. In de afdeling Vaste Stof Chemie van de Radboud Universiteit Nijmegen
maakten
Wim Noorduin, Sander
Graswinkcle,
Willem van Enckevort en Elias Vlieg deze afbeelding.
Nieuwe hersencellen voor alzheimerpatiënt Berlijn (D) – Wetenschappers ontdekken hoe in een volwassen brein nieuwe zenuwcellen ontstaan. Duitse biologen hebben de genen ontmaskerd die stamcellen laten veranderen in zenuwcellen. Een stamcel is een cel die nog geen functie heeft, maar zich later kan specialiseren tot een bepaald type cel. Het moleculaire mechanisme dat de specialisatie veroorzaakt, was tot nu toe onbekend. De wetenschappers van het Max-Planck-Institut für
molekulare Genetik in Berlijn beschrijven voor het eerst de veranderingen in activiteit van talrijke genen tijdens de celtransformatie. Een moderne techniek (DNA-microarray) liet de werking zien van duizenden genen in stamcellen uit de hersenen van volwassen muizen. Gedurende het traject van stamcel tot hersencel waren sommige genen duidelijk actief. De biologen concluderen dat die genen waarschijnlijk een rol spelen bij het specialiseren van een stamcel. Ze
www.natutech.nl
publiceerden hun resultaten in het vakblad The Journal of Neuroscience. Uiteindelijk willen de wetenschappers zelf stamcellen kunnen aanzetten tot transformatie naar een zenuwcel. Daarmee zouden ze mensen met een beschadiging aan het centrale zenuwstelsel kunnen helpen of personen met een ziekte waarbij zenuwcellen afsterven, zoals de ziekte van Alzheimer. EvE
13
pril heelal • Drie in één • Boksende doelman • Sme
Washington, DC (VS) - Tropische bossen zorgen voor betere koffieoogsten.Hoe verder een koffieplant van een oerwoud staat, hoe minder de kwantiteit en kwaliteit van zijn bonen. Volgens Amerikaanse onderzoekers verhogen tropische bossen in de buurt van plantages de koffieopbrengst.In velden op grote afstand van een tropisch woud komen minder wilde bijen om de koffiebloemen te bestuiven.Hierdoor produceren die planten (Coffea arabica) twintig procent minder koffie. Bovendien hebben planten vlakbij het bos 27 procent minder peaberries, kleine, mislukte bonen die niet goed bestoven zijn. Met hun onderzoek willen de wetenschappers de economische waarde van tropische bossen in kaart brengen. Men vermoedt al langer dat natuurlijke ecosystemen gunstige effecten hebben op kweekgewassen, maar het was nooit gelukt om dat in cijfers uit te drukken. Taylor Rickkets en zijn groep hebben aan de hand van opbrengsten en marktprijzen berekend dat boerderijen in de buurt van tropische bossen zeven procent van hun omzet dankzij de wilde bijen halen. Biologen van onder andere het Wereld Natuurfonds
14
verdeelden de velden van een plantage in Costa Rica in drieën: dichtbij (binnen honderd meter), op gemiddelde afstand (700 tot 800 meter) en ver van (1400 tot 1600 meter) het tropische bos. Ze bestoven in elke groep de ene helft van de planten handmatig, de andere helft bleef onbehandeld. In de velden die dichtbij en op gemiddelde afstand lagen, was de opbrengst in de handmatig bestoven helft even groot als in de onbehandelde wederhelft. De omgeving zorgde daar dus al voor voldoende bestuiving. Behandelde planten in de verre velden deden het ook goed.Alleen de vergelegen onbehandelde planten leverden significant minder koffie. De natuurlijke bestuiving uit de omgeving schoot voor hen dus tekort. Volgens de wetenschappers bestuiven wilde bijen beter dan honingbijen. De wilde inheemse bijen zorgen voor een betere kruisbestuiving omdat ze meer verschillende planten bezoeken. Honingbijen concentreren zich liever op één tak met veel bloemen. Bovendien laten honingbijen minder pollen achter op de stempels dan sommige inheemse soorten. ML
Vincent Gauci meet de methaanuitstoot van het Schotse veenmoeras Moidach More
Proceedings of the National Academy of Sciences
Wilde bij maakt betere koffie
Strijd in het moeras Milton Keynes (GB) – Zure regen remt het broeikaseffect. Fabrieken kunnen rustig doorgaan met vervuilen, zou je bijna concluderen. De zure regen die hun zwaveluitstoot veroorzaakt, zorgt ervoor dat moerassen minder broeikasgas afgeven. De Engelse aardwetenschapper Vincent Gauci zegt dit na onderzoek naar het verband tussen zwavelopname en methaanuitstoot door moerassen wereldwijd. Methaan is verantwoordelijk voor zo’n 22 procent van het huidige broeikaseffect. In een moeras woedt een zware concurrentiestrijd tussen zwavelverminderende bacteriën die
Natuurwetenschap & Techniek
| september 2004
gedijen op het zwavelzuur in zure regen, en micro-organismen die methaan uitstoten. Beide partijen strijden om dezelfde voedingsstoffen. Zure regen bevordert het opruimwerk van de bacteriën (the good guys), waarbij ze het brood stelen van de methaanmakende organismen (the bad guys). “Zwavelvervuiling vermindert de uitstoot van methaan wereldwijd met zo’n acht procent”, zegt Gauci in zijn artikel in Proceedings of the National Academy of Sciences.“Tegen 2030 is dat misschien wel vijftien procent.”Dan moeten de fabrieken natuurlijk wel doorwerken. EvE
lten • Het laatste nieuws • Higgsdeeltje wordt dikker •
Overgewicht in pril heelal Florence (I) – Sterrenstelsels kunnen veel sneller groeien dan de huidige theorie voorspelt. Massieve sterrenstelsels ontstonden veel eerder dan gedacht. Een recente ontdekking van vier ‘fossielen’ van sterrenstelsels die al snel na de oerknal een grote massa hadden, is in strijd met de heersende evolutietheorie voor sterrenstelsels. Dit zogenaamde hiërarchischversmeltingmodel zegt dat zware stelsels uiterst langzaam ontstaan uit het samensmelten van vele lichte stelsels, en dus niet in een pasgeboren heelal thuishoren.Heel zware sterrenstelsels bestaan in dit model dus per definitie lang. De nieuwe waarneming laat zien dat voor sterrenstelsels zwaar niet meer synoniem is met lang geleden ontstaan. De gevonden stelsels
staan zo ver weg dat ze al zo’n twaalf miljard jaar geleden het licht uitzonden dat ons nu bereikt. Toen was het heelal nog geen twee miljard jaar oud. Toch wogen ze zo vroeg in de kosmologische evolutie al evenveel als de zwaarste stelsels van tegenwoordig (ruim honderdduizend miljoen zonmassa’s, enkele malen de massa van de Melkweg). Het vinden van een zwaar stelsel in een jong heelal is vergelijkbaar met het opgraven van een fossiel van een dinosaurus uit een tijdperk waarin enkel nog bacteriën de Aarde bevolkten. Tijdmachine Een team van
Italiaanse astronomen ontdekte de stelsels met de Very Large Telescope, een optisch instrument van de Europese zuidelijke sterrenwacht ESO, bestaande uit vier gekoppelde reuzente-
lescopen gelegen op een bergtop in Noord Chili. Door de eindige snelheid van het licht werkt een telescoop als een soort tijdmachine:hoe dieper je erdoor het heelal in tuurt, hoe ouder het uitgezonden sterrenlicht is dat je ziet. De astronomen bepaalden de afstand van de sterren – en dus het tijdperk waarin ze leefden – door het meten van hun zogenaamde roodverschuiving. Dat is de toename van de golflengte van het uitgezonden licht als gevolg van de snelheid waarmee de sterren bij ons vandaan bewegen (vergelijkbaar met het dopplereffect bij geluidsgolven). Doordat het heelal uitdijt, hebben sterren die ver weg staan een grote snelheid en dus een grote roodverschuiving, evenredig aan hun afstand. De roodverschuivingen van de vier stelsels liggen tussen de 1,6 en 1,9 (geen een-
heid, want het getal is het verschil tussen waargenomen en uitgezonden golflengte, gedeeld door de uitgezonden golflengte). Het record voor een dergelijk zwaar stelsel stond al tien jaar op een verschuiving van 1,55. Het team publiceerde zijn ontdekking in Nature. Het bestaan van massieve sterrenstelsels in het vroege heelal betekent dat de huidige zware stelsels zich wellicht veel vroeger vormden dan de populaire versmeltingtheorie voorspelt. Teamleider Andrea Cimatti van het Istituto Nazionale di Astrofisica Firenze zet dan ook zijn vraagtekens bij dit model: “Onze studie roept fundamentele vragen op over ons begrip van de evolutie van het heelal.” EvE
Informatie Europese Zuidelijke Sterrenwacht www.eso.org
De vier massieve sterrenstelsels die de astronomen ontdekten zien er veel roder uit dan andere stelsels, liggen dus verder
Hubble ruimtetelescoop, ESO, Garching
we en zijn dus eerder ontstaan. In het midden ligt het
meest
afgelegen
stelsel met een roodverschuiving van 1,9. De kleur is zoals onze ogen het zouden zien.
www.natutech.nl
15
Herkomst dingo’s ontdekt • Het laatste nieuws
Philips
Drie in één
De triple writer is zo klein dat hij makkelijk in de pc past.
Eindhoven (NL) – Nieuw betaalbaar apparaat leest en brandt elk type schijf. Philips brengt een nieuwe technologie op de markt waarmee je niet alleen cd’s en dvd’s kunt branden en afspelen, maar ook de volgende generatie optische opslag, de Blu-ray Disc (bd). Ook bd’s
met een dubbele laag, waarop maar liefst vijftig gigabyte (meer dan zeventig cd’s) aan informatie past, zijn leesbaar voor het nieuwe apparaatje. Philips zat al een tijd te broeden op een manier om de verschillende technologieën in één apparaat te verwerken. Cd, dvd en bd gebruiken elk een andere soort laser met een eigen kleur. De zogenaamde OPU81 triple writer bevat een ingenieus systeem van halfdoorlatende spiegels en bewegende lenzen, dat de drie laserkleuren hetzelfde optische pad laat volgen tussen schijf en leeskop. Daardoor blijft het apparaat klein genoeg voor pc’s en losse recorders. “De drie lasers staan op verschillende plaatsen in
het apparaat”, zegt een woordvoerder van Philips Optical Storage. “Daardoor kun je ze apart vervangen als er in de toekomst lasers komen die sneller zijn. De concurrentie werkt aan een vergelijkbaar apparaat met drie lasers in één behuizing. Maar daarbij moet je voor elke update alledrie de lasers tegelijk vervangen. Dat kost je dus meer.” De triple writer is bedoeld voor het grote publiek. In 2006 gaat Philips ermee de markt op, omdat het bedrijf verwacht dat er tegen die tijd veel vraag naar zal zijn. Om dezelfde reden zullen de triple writers ook betaalbaar zijn, belooft Philips. EvE
Smelten De zomerse hitte maakt ook moleculen onrustig. Vast-vloeibaar-gas: Thermodynamica http://hyperphysics.phyastr.gsu.e du/hbase/thermo/phase.html De elementen en hun smeltenpunten http://site.ifrance.com/okapi/ melting.htm Verdwijnende gletsjers www.hutten.be/Dossiers/ dos-natuur-klimaat.html Gesmolten steen: Vulkanen www.geology.sdsu.edu/how_ volcanoes_work Meet de snelheid van het licht door chocolade te smelten in de magnetron http://physics.about.com/cs/op ticsexperiments/a/290903_p.htm
Boksende doelman
Glas
Groningen (NL) – Voetbal wordt spannender als de keeper niet meer vangt.
Bestuur zelf een kerncentrale en
De Groningse hoogleraar sportlogistiek Gerard Sierksma berekende dat voetbal leuker wordt wanneer de doelman de bal niet mag vangen. De simpele regelverandering zorgt voor twee keer zoveel doelpunten en maakt een einde aan het saaie gelijkspel. Sierksma analyseerde vele wedstrijden uit de Nederlandse en Spaanse competitie.
16
“Met een vangbal onderbreekt een keeper gemiddeld dertien maal per wedstrijd een aanval van de tegenpartij”, zegt hij. De vangbal afschaffen maakt de aanvallen gevaarlijker en spannender. “De statistieken tonen aan dat wanneer het aantal doelpunten lineair toeneemt, het aantal gelijkgespeelde wedstrijden exponentieel afneemt. Bij een verdubbeling van het totaal aantal doelpunten per wedstrijd verdwijnt het gelijkspel vrijwel volledig.”
De hoogleraar vindt zijn voorstel beter dan het idee van Fifa-voorzitter Sepp Blatter. Die wil elk gelijkspel beslissen met strafschoppen. “Penalty’s na afloop zijn enerverend”, zegt Sierksma, “maar wegen niet op tegen de 120 saaie minuten die voorafgaan.” Volgens Sierksma’s voorstel mag de keeper zijn handen wel gebruiken om de bal af te stoten, zolang hij hem maar niet klemvast pakt.
Natuurwetenschap & Techniek
EvE
www.glas.nl/geschiedenis/ inhoud.htm
voorkom een meltdown www.ida.liu.se/~her/npp/ demo.html Hoogovens www.steel.org/learning/ howmade/blast_furnace.htm Samensmelten www.fusie-energie.nl/ fusiekort.htm
Smeltend continent: Antartica www.hetlaatstecontinent.be ML
| september 2004
