Dilemma’s Samenwerking Jongerenwerk - Politie
Ik ben hier uitgenodigd om wat te komen vertellen over de ( morele ) dilemma’s in de samenwerking tussen jongerenwerk en politie. Ik wil jullie ook op voorhand al even vertellen dat het de vraag van de organisatoren was om dit toch vooral op de van mij welbekende krachtige manier te doen. Nou wil ik gewoonlijk al wel eens wat stevige statements maken en vlieg ik in de normale omgang met mensen al regelmatig uit de bocht met mijn botte manier van doen, vandaag word ik zelfs al gevraagd om dat nog eens extra stevig aan te zetten. Met deze verontschuldiging en verwijzing naar de vraag c.q. opdracht van de organisatie wil ik mijn handen alvast vooraf – preventief- in onschuld wassen.
Hieruit blijkt ook dat zelfs ik – toch bekend om mijn eigenzinnige manier van opereren, sommigen noemen me een ongeleid projectiel- af en toe voldoe aan de uitdrukking: “Geef iemand een opdracht en hij voert hem nog uit ook!” Ik had natuurlijk ook kunnen weigeren, maar dan ben je al gauw een lafbek en daar heb ik ook een hekel aan. Dus de vraag van de organisatie heeft me zelfs even voor een heus dilemma geplaatst; als ik het doe bevestig ik het beeld dat er van mij is; een lastpak met een te grote mond ( terwijl ik ook weleens aardig gevonden wil worden) en als ik het niet doe, dan riskeer ik dat ze mij toch maar een slappeling vinden. Ik ben dus knap klemgezet door de organiserende partijen, hulde daarvoor.
Maar het zou een moeilijker keus zijn geweest als ik geen gedachten zou hebben bij het onderwerp van vandaag: de soms moeizame samenwerking tussen jongerenwerk en politie. Ik denk daar nogal wat van. Dat komt niet alleen doordat ik al ruim 30 jaar in het jongerenwerk zit en verknocht ben aan deze werksoort, maar ook omdat de ontwikkelingen bij de politie bij mij altijd extra interesse hebben gehad. Dat komt omdat we van mijn moeders kant een “politiegeslacht” zijn. Mijn grootvader was een echte ouderwetse veldwachter, streng doch rechtvaardig en zelfs één van de grondleggers van de katholieke politiebond St, Michael, één van mijn ooms was politie-agent en later docent op de politieschool en bij ons thuis hebben we altijd enorm veel dienders op visite gehad. Zowel mijn broer als ik hebben nog een tijdje gestoeid met de gedachte zelf politieagent te worden, even later wilde ik trouwens priester worden om daarna de competenties van die twee vakken uiteindelijk maar te koppelen in mijn huidige vak. Mijn broer werd afgekeurd en werd toen maar leraar, ook een beetje een autoritair vak, zullen we maar zeggen.
Dilemma’s Samenwerking Jongerenwerk – Politie; Jan Schellekens 19 november 2008
1
In de brochure voor deze ochtend stonden een aantal schoten voor de boeg. 1. De definiëring van de term vertrouwensrelatie; 2. Geheimhouding 3. Professionele attitude 4. Afstemming en veiligheid 5. Jongerenwerker als intermediair
Ik heb daar mijn gedachten eens over laten gaan,
De definiëring van de term vertrouwensrelatie;
Dikke van Dale: betrekking die berust op onderling vertrouwen. Veel jongerenwerkers klagen dat de politie ( maar ook andere netwerkpartners) te weinig of zelfs geen rekening houdt met de vertrouwensrelatie die de jongerenwerker op gebouwd denkt te hebben. Let op het woordje denkt. Laten we eerst de opbouw van de relatie tussen jongerenwerker en jongere eens nader bekijken: De jongerenwerker krijgt de opdracht om contact te leggen met jongeren.: Voor die contactlegging heeft de jongerenwerker een aantal “object”-studies en denkt daarbij na “hoe” hij/zij een goed contact kan leggen met de jongeren.
Het is dus een werkmatige handeling, waarvan de basis in ieder geval niet berust op onderling vertrouwen, maar op een werkopdracht. Een werkopdracht die de jongerenwerker leuk lijkt, interessant en waarvan hij denkt dat hij hem tot een goed eind kan brengen.
De jongerenwerker maakt contact met de jongere: •
eerste contact
•
connectie
•
aansluiting zoeken
•
opnieuw aansluiting zoeken
•
opnieuw aansluiting zoeken
•
betrekkingen worden geregeld
•
inhoud wordt geregeld
•
Persoonlijke terugkoppeling
•
Persoonlijke terugkoppeling
•
Relatiebeheer
Dilemma’s Samenwerking Jongerenwerk – Politie; Jan Schellekens 19 november 2008
2
Dus hij probeert de jongere te verlokken tot een relatie. In die zin is er geen verschil met een vertegenwoordiger die een klant probeert te scoren. Er is dus nog steeds sprake van een S – O –relatiedefinitie, geen kwestie van een betrekking die berust op onderling vertrouwen.
Pas op het moment dat de andere partij terug gaat communiceren, de informatie over en weer begint te stromen en er bij beide partijen inzicht ontstaat in de ander, lijkt er sprake van een min of meer gelijkwaardige relatie ( S S) ; de relatie tussen jongerenwerker en jongere. De inhoud van die relatie wordt over het algemeen bepaald door de leefwereld van de jongere en – als het goed is tenminste- niet door die van de beroepskracht als privé-persoon.
Er zit echter een addertje onder het gras. Diezelfde relatie tussen jongerenwerker en jongere is ook weer object van “studie” door de jongerenwerker eventueel ondersteund door collega’s of netwerkpartners. Daar denkt hij na over de volgende input in de relatie. De jongerenwerker is dus als het goed is vormgever en instrument; producent en acteur. Daarnaast verantwoordt hij de processen via registraties, in overleg en rapportages.
De jongerenwerker heeft dus geen betrekking die berust op onderling vertrouwen. Hij houdt op zijn hoogst de jongere in de waan. De vertrouwensrelatie is een professioneel handigheidje.
Wat heeft hij dan wel? Zoals hierboven aangegeven, is er niet slechts sprake van een eendimensionale S – O – verhouding van de eerste orde. Een S – O van de eerste orde zou je wellicht kunnen vertalen als: S praat, geeft aan, geeft orders en O luistert, knikt en volgt de bevelen op. Tegenwoordig heet dat wel TopDown relatie, ik noem het weleens een mechanische of koude relatie S drukt op de knop en O begint te werken.
Nee, dat is meer de relatievorm die we kennen uit andere sectoren.
De jongerenwerker onderwerpt zijn eigen relatie met de jongere aan onderzoek om steeds nieuwe betekenis aan die relatie te geven zodat hij jongeren kan verlokken tot ontwikkeling en ontplooiing. Daarbij weet hij dat jongeren ook weleens een ander begrip hebben van hun verhouding en daar pragmatisch mee om gaan: de keren dat ik “belazerd” ben door jongeren, hebben me wat dat betreft wijzer gemaakt.
Dilemma’s Samenwerking Jongerenwerk – Politie; Jan Schellekens 19 november 2008
3
Een vertrouwensrelatie is dus erg betrekkelijk. Je moet de goede relatie met jongeren dan ook altijd met een dosis “gezond wantrouwen” bekijken. Je zou dat een goede relatie kunnen noemen in een strategisch pedagogisch proces, maar je blijft afhankelijk van de waardering van de andere partij
Dus organisaties die in hun advertenties mensen oproepen die “vertrouwensrelaties met jongeren opbouwen” hebben het dan ook niet helemaal begrepen. Ze sturen hun mensen op weg met een verkeerde boodschap. Menig beginnend jongerenwerker is daar niet alleen ingetrapt, sommige jongerenwerkers geloven er zelfs in. “Die zeggen dan: We moeten eerst een vertrouwensrelatie opbouwen voor we iets met jongeren kunnen doen”. Het gevolg is niet zelden dat zo’n werker zich dan afhankelijk op gaat stellen van de “doelgroep”, want “ je moet jongeren natuurlijk te vriend houden”. Ze gaan om met zo’n groep als een dienstbare ober: “wat hadden jullie gehad willen hebben”. Het spel is dan al gauw dat de jongeren nergens zin in hebben en de werker uitgedaagd wordt om met een goed idee te komen. “Jij bent toch jongerenwerker die activiteiten voor ons moet verzinnen, stel eens wat voor!”. Op het moment dat de jongerenwerker gaat bieden dan gaat het fout. Hoe meer hij verzint, hoe verder de groep achteruit kan gaan en zelf minder tot actie wordt verplicht: Voetballen, mweh, hebben we geen zin in, spelletjes spelen? Mweh. Dus na verloop van tijd komen we uit op karten, six flags en paintball en de jongerenwerker organiseert het helemaal en mag ook opdraaien voor de kosten als de bus op de terugreis gesloopt wordt. Jongerenwerkers zijn soms te goed van vertrouwen
Vraag een groep wat ze wil en er komen 5 antwoorden uit: beetje hangen, kletsen, biertje, blowtje en af en toe filmpje. En natuurlijk een eigen honk, iedere groep in Nederland wil een eigen honk. Maar dat is een ander verhaal.
In een poging zich in te likken in een groep, gaan jongerenwerkers soms ver. Er zijn jongerenwerkers die sigaretten uitdelen, drank, geld lenen en ik heb er zelfs een gekend die met een groepje op inbrekerspad ging om dezelfde ervaring te krijgen. Dan raak je dus te betrokken in je werk; in het laatste geval, dan ben gewoon van het padje.
We waarschuwen dan ook altijd dat de jongerenwerkers afstand moeten houden. Soms vertalen jongerenwerkers dat in koele afstandelijke relatie met jongeren op gebied van activiteiten, soms is die relatie ook mechanisch, er zit weinig interesse en warmte in.
Met die afstand wordt natuurlijk vooral ook de afstand bedoeld die we op methodisch gebied moeten hebben met vragen als: zitten we op de juiste koers, moet ik iets
Dilemma’s Samenwerking Jongerenwerk – Politie; Jan Schellekens 19 november 2008
4
veranderen aan mijn input, raak ik niet te vast in die relaties. Afstand en betrokkenheid is dus een niveaudiscussie: 1ste of 2de niveau! Dat wil overigens niet zeggen dat je niet in de problemen kunt komen, soms is de betrokkenheid zo hoog dat je als jongerenwerker moeilijk kunt ontsnappen en geen echt gezonde professionele relatie meer hebt. Zo heb ik zelf wat professionele jeugdzondes begaan waar ik nu nog mee zit. Ik heb nog “klanten” ( zo noemden we dat vroeger) van ruim 30 jaar geleden. Ik kom nu nog regelmatig bij die mensen over de vloer om formulieren in te vullen, ze te helpen bij voorkomende vragen en ze in bescherming te nemen e.d. Ik heb daar wel prachtige excuses voor ( ik blijf zo ook bij op het gebied van uitkeringen en regelingen, ik hoor veel inside information over bepaalde geledingen uit de schemerwereld e.d.), maar eigenlijk kan ik gewoon niet weigeren als ze in de problemen zitten. Gelukkig zijn het er niet veel.
Hoewel er dus geen echte vertrouwensrelatie is, wil dat natuurlijk niet zeggen dat je jongeren gelijk moet verraden als ze eens over de schreef gaan. Want dat is ook geen goed voorbeeld.
Waar zit nou dat probleem in die samenwerking tussen jongerenwerk en politie? De uitgangspunten van politie en jongerenwerk zijn nogal verschillend. Als we de mogelijkheden bekijken om jongeren bij te sturen kunnen we een aantal middelen inzetten die als volgt zijn te karakteriseren: •
preventief, we proberen te voorkomen dat jongeren zichzelf en anderen schade berokkenen en een leven lang last veroorzaken bij derden of zichzelf
•
curatief; we proberen jongeren te helpen als het even wat minder gaat
•
correctief; we corrigeren jongeren met lichte drang om hun ongewenste gedrag aan te passen
•
repressief; we onderdrukken de foute ontwikkeling van jongeren met dwang bijvoorbeeld via het strafrechtsysteem.
We zouden kunnen zeggen dat het jongerenwerk toch vooral op de eerste 2 onderdelen haar werk moet uitvoeren. Ze heeft geen echte machtsmiddelen ( behalve uitsluiting van de activiteit) om jongeren te “dwingen”, terwijl de politie er toch vooral is om mensen te corrigeren en eventueel te bestraffen als ze over de schreef gaan.
In ontwikkelingstermen zou je kunnen zeggen dat jongerenwerkers met de ontwikkeling van jongeren “oplopen” en in de goede gevallen die ontwikkelingen verlokken tot de juiste keuze, terwijl de politie gewoon zit te wachten tot jongeren uit de bocht vliegen: De samenleving is in het algemeen niet geïnteresseerd in de ontwikkeling van de ander,
Dilemma’s Samenwerking Jongerenwerk – Politie; Jan Schellekens 19 november 2008
5
behalve als we er zelf last van ondervinden en de politie is een instrument van de samenleving om de orde te handhaven.
Daarnaast zit er het verschil in relationele vormgeving. De jongerenwerker ziet zichzelf als onderdeel soms aanjager van het proces dat de jongere doormaakt, terwijl de politie de jongere ziet in relatie tot het koude “feit” en in die termen een object ziet.
Bij wijkagenten, agenten die vanuit hun taakopdracht meer relationeel moeten denken, is dat iets anders. De meeste wijkagenten bewegen zich ook op de eerste twee onderdelen ( preventief en curatief). Zij weten dan ook als geen ander dat repressie alleen niet werkt. In de praktijk blijkt dat je met sommige wijkagenten en netwerken goede afspraken kunt maken.
Zo hebben we eens een totale aanpak afgesproken met een netwerk ten aanzien van een erg grote overlastsituatie. In overleg met een woningbouwcorporatie, Justitie in de buurt, politie, gemeente, welzijnswerk en jongerenwerk werd onder andere afgesproken dat de politie over zou gaan op een zero-tolerence beleid: -
papiertje op de grond bekeuring
-
spugen bekeuring
-
grote bek
Daarmee werd de groep onder druk gezet, een deel van de groep zou vluchten ( die hoeven niet dagelijks thuis te komen met een bekeuring) en zouden afgevangen worden door het jongerenwerk.
Dilemma’s Samenwerking Jongerenwerk – Politie; Jan Schellekens 19 november 2008
6
In diverse samenwerkingsverbanden heb ik echter meegemaakt dat er goede afspraken lagen tussen gemeente, jongerenwerk en politie t.a.v. een aanpak voor verschillende groepen. Er was goede samenwerking om de groepen in beeld te houden en als er iets gaande was, werd in goed overleg een aanpak bedacht en uitgevoerd.
Dan gebeurde het nog regelmatig dat een agent met een andere opdracht van de snelweg afkwam, in de groep/locatie dook. Daar bekeuringen uitdeelde en weer weg was en daarmee dwars door de afspraken heen fietste.
Dat geeft natuurlijk een enorme druk in de relaties: Wijkagent jongeren Wijkagent jongerenwerker en zelfs Jongerenwerker jongeren.
Ik heb ook wel meegemaakt dat de agent waar afspraken mee gemaakt waren, van hogerhand in de organisatie gedwongen werd om die vrij te geven, waarna een andere afdeling de gemaakte afspraken aan zijn laars lapte. Ik heb zelfs meegemaakt dat een agent die zelf afspraken had gemaakt verplicht werd om een razzia mee uit te voeren op dezelfde groep.
Conclusie: met DE politie kun je geen afspraken maken. Je kunt wel afspraken maken met individuele agenten, maar ook dat is soms een heikele zaak, want dat ligt aan zijn positie in het korps.
Zelf heb ik jaren geleden een behoorlijk vruchtbare samenwerking gehad met jeugd en zeden rechercheurs. In het begin was het wel even aftasten om de grenzen te bepalen, maar de stelling van deze mensen was; we kijken wat we uit kunnen wisselen, als dat onmogelijk is dan wordt dat gerespecteerd. Dat was destijds een wederzijds proces van informatie uitwisseling. Ik heb nooit de indruk gehad dat ik eenzijdig gebruikt werd om informatie te geven. Zelfs bij zwaardere zaken werd de informatie van het jongerenwerk nooit zodanig gebruikt dat het herleidbaar was.
Dilemma’s Samenwerking Jongerenwerk – Politie; Jan Schellekens 19 november 2008
7
Dan werd er eerst doorgerechercheerd werd om voldoende bewijs te vinden zonder dat het terug kon verwijzen naar het jongerenwerk. Daar was sprake van een goede vertrouwensrelatie gebaseerd op ervaring.
Het was daarbij helemaal niet nodig om me te beroepen op een geheimhoudingsplicht of iets dergelijks, als die er al zou zijn geweest. We hadden normaal gesproken wekelijks contact waarbij informatie bijna vrijelijk over en weer ging. Waarschijnlijk wist hij dat ook intern goed af te dekken, dus werd onze informatie wel gedeeld, maar werd er zorgvuldig mee omgegaan.
In die zin zou je kunnen zeggen dat het geen rekening houden met de zogenaamde vertrouwensrelatie van jongerenwerker en jongeren door de politie veel zegt over de wantrouwenrelatie onderling.
Een aantal jaren geleden hebben we in de regio Zuid Holland Zuid de samenwerking tussen beleidsambtenaren jeugd, politie en jongerenwerk vormgegeven. Daar werden al een aantal knelpunten vooraf gesignaleerd: 1. ambtenaren en politie hebben een heel apparaat achter zich staan, met veel technische mogelijkheden en ondersteuning, Soms zelfs een kantoor 2. jongerenwerkers in die regio acteren vrij vaak solistisch in een paar uren contract 3. jongerenwerkers zijn vaak beperkt in tijd omdat ze moeten voldoen aan allerlei subsidie-eisen 4. het vak jongerenwerk is de laatste decennia qua vooropleiding en begeleiding behoorlijk gedevalueerd, waardoor veel beginners met een gebrekkige ervaring en deskundigheid de antwoorden in de praktijk schuldig moeten blijven.
Toen ik in het jongerenwerk begon had ik al een behoorlijke achtergrond: vormingswerk, vrijwilligerswerk, HBO en toch kreeg ik gedurende lange tijd wekelijks werkbegeleiding van een m.w. en een o.w.’er
In het samenwerkingsverband tussen gemeente/politie en jongerenwerk zei ik destijds al dat we er voor zouden moeten zorgen dat jeugd- en jongerenwerkers sterker zouden moeten zijn in de uitoefening van hun vak, meer trots en eigenwaarde zouden moeten ontwikkelen, maar dat vooral af moeten dwingen door inzicht te hebben in de processen die jongeren doorlopen, duidelijk kunnen maken dat het vaak beter is om via ontwikkeling in te zetten op jongeren. Veel van die onervaren jongerenwerkers vallen ten prooi aan zich in de praktijk verwarrende uitgangspunten. Als we eens een deel van het competentieprofiel uitlichten:
Dilemma’s Samenwerking Jongerenwerk – Politie; Jan Schellekens 19 november 2008
8
•
Straalt een zekere autoriteitsrol en wijsheid uit, zodat de regisseursrol wordt geaccepteerd.
Wat is dan de doelgroep voor de jongerenwerker? •
de jongeren
•
de gemeente
•
de politie
Dilemma’s Samenwerking Jongerenwerk – Politie; Jan Schellekens 19 november 2008
9
•
de eigen instelling
•
de buurtbewoner die altijd klaagt?
De professionele houding wordt bij de jongerenwerker dan ook continue onder druk gezet; wat is professioneel? •
Aansluiten bij jongeren om ze d.m.v. verlokking en activiteiten in een goede richting leiden of
•
Verslagen maken voor je organisatie en dat wat mooier maken dan het werkelijk is
•
beantwoorden aan de druk van de waan van de dag van gemeente en politie, steeds achter groepen jongeren aan te hollen en er voor zorgen dat diezelfde jongeren “verraden” worden en repressief worden aangepakt, waarna de kansen voor de toekomst verkeken zijn?
Terwijl je weet dat het niet werkt?
Corine de Ruiter, hoogleraar forensische psychologie in Maastricht liet daarover op 27 september 2007 in de Volkskrant optekenen dat repressie als strategie om criminaliteit te beheersen in strijd is met diverse wetenschappelijke onderzoeken: “Repressie werkt niet.” De mensen die er dagelijks mee te maken hebben, weten dat ook, maar de beleidsmakers en politici schijnen de stemmen uit de onderbuik van de samenleving belangrijker te vinden dan de stemmen uit de wetenschap en de professionele praktijk van de straat zoals jongerenwerk en politie; er is een toenemende tendens om jongeren in hun normale ontwikkeling “klem te zetten”. Het lijkt er zelfs af en toe op dat jongeren tot vijanden van de staat gemaakt worden.
De laatste tijd struikelen de dames en heren politici weer over elkaar heen als het gaat over allerlei verboden aan de jeugd. Waarschijnlijk beseffen ze niet dat ze daarmee het beeld versterken dat onze jeugd niet deugt en dat we verplicht zijn om corrigerend en repressief op te treden. De boodschap die daarmee versterkt wordt is: we houden niet van onze jeugd.
Maar eigenlijk is het gewoon paniek en blijkt dat ze ( de dames en heren) niet “weten” van de jeugd of beter nog niet willen weten. Op 3 november zat Ahmed Aboutaleb – oud wethouder van Amsterdam, staatssecretaris en vanaf 1 januari Burgemeester van Rotterdam- aan tafel bij Matthijs van Nieuwkerk in “ de wereld draait door”. Gevraagd naar de problemen bij Marokkaanse jongeren zei hij dat “de zoektocht naar een
Dilemma’s Samenwerking Jongerenwerk – Politie; Jan Schellekens 19 november 2008
10
oplossing nog zeker 5 jaar zal duren” . Dezelfde Ahmed Aboutaleb wordt alom geprezen om zijn “harde hand”, maar hij weet dus dat dat ook niet de oplossing is. Dat geldt overigens niet speciaal en alleen voor Marokkaanse jongeren.
En daarmee worden de dilemma’s in de aanpak van de problemen met jongeren ineens “papieren” dilemma’s. Dilemma’s in de praktijk die vooral voort zijn gekomen uit gebrek aan beleid en gerichte inzet van middelen en uitlopen in de “goedkoopste” aanpak. Dat het niet werkt, nemen we op de koop toe. Ik heb gelukkig de tijd nog meegemaakt dat de samenwerking tussen politie en jongerenwerk echte samenwerking kon zijn. Dat was overigens wel in de tijd dat jongerenwerk werd gesubsidieerd uit de centrale overheid ( tot eind jaren 80).
Ik ben blij dat Rotterdam uit eigen beweging enorm veel extra fte inzet voor jongerenwerk, maar laat het dan toch vooral jongerenwerk zijn dat inzet op preventie en betrokkenheid.
Een paar jaar geleden had ik een gesprek met één van de ambtenaren uit de groepsaanpak. Daar kregen we het over het percentage risicojongeren. In allerlei onderzoeken wordt steeds de 15% aangehaald ( afkomstig uit een onderzoek midden jaren 90), basisschooldirecteuren constateerden een paar jaar geleden al 20% kinderen met psychosociale tot zwaar psychiatrische problemen. De ambtenaar van groepsaanpak liet daarop weten: “in Rotterdam praten we al over 30% risico tot zware problematiek”
Dat zijn de ouders van morgen ( sommigen effectief). We hebben nu nog een keuze. Natuurlijk moet je de groepen in kaart krijgen en houden, maar denk in je aanpak ook eens aan de waarde die het jeugd- en jongerenwerk kan hebben. Pas als er onderlinge waardering is, ontstaat er ruimte voor een vertrouwensrelatie.
Oosterhout, 19 november Jan Schellekens De Spits, Bureau voor jeugd- en jongerenwerk Kwartelstraat 18, 4901 AD Oosterhout 0162-429282 of 06 12 999 761 email:
[email protected] www.jeugdenjongerenwerk.nl KvK West-Brabant: 20048621
Dilemma’s Samenwerking Jongerenwerk – Politie; Jan Schellekens 19 november 2008
11
