Stichting Wandelnet Postbus 846, 3800 AV Amersfoort tel. 033-4653660; fax: 033-4654377 e-mail:
[email protected]
DIGITALISERING WANDELNETWERKEN IN GIS Bij de ontwikkeling van regionale wandelnetwerken worden veel gegevens digitaal opgeslagen. Het is belangrijk dat de veelheid aan geografische gegevens snel en actueel opvraagbaar en uitwisselbaar is. In deze notitie geven wij overzicht voor welke doeleinden het belangrijk is om data in GIS (Geografisch Informatie Systeem) op te nemen en wat de specifieke eisen en wensen daarbij zijn. Verder geven wij onze visie op het nut van een landelijke routedatabank met wandelnetwerken en hoe de regionaal gedigitaliseerde gegevens daarvoor de basis vormen.
Technische eisen en wensen voor GIS Om kwalitatief hoogwaardige GIS-bestanden op te bouwen adviseren wij om in ArcGIS (9.3 of 10) te werken. Dit is de landelijke standaard die o.a. door alle provincies worden gebruikt. Mocht er voor een goedkoper alternatief worden gekozen, dan is het in het kader van uitwisselbaarheid met de landelijke routedatabank van Wandelnet van groot belang, dat er een export in shape formaat mogelijk is. Daarnaast adviseren wij om de beschikking te hebben over de Top10NL, het landsdekkende topografische lijnenbestand op schaal 1:10.000. Deze is vanaf januari 2012 gratis verkrijgbaar bij het Kadaster. Zie http://www.kadaster.nl/window.html?inhoud=/top10nl/ voor meer informatie. Uit het hartlijnen-bestand kunnen lijnstukken gekopieerd worden die de basis vormen van het regionale wandelnetwerk-GIS. Voordeel is dat zo het digitaliseren efficiënt en volgens de landelijke, nauwkeurige basistopografie wordt uitgevoerd. Mochten de wandelnetwerkgegevens later uitgewisseld worden met andere instanties of gebruikt worden voor bijv. een interactieve kaart (een zgn. kaartviewer), dan is men verzekerd van een kwalitatief hoogwaardige en uniforme geometrie van de lijnstukken. Wil men deelnemen aan de landelijke wandelrouteplanner, dan is een hoogwaardig GIS-bestand een vereiste. Als de Top10NL niet beschikbaar is voor de wandelnetwerk-regio, dan kunnen de lijnstukken op de rasterkaart 1:25.000 gedigitaliseerd worden, met een nauwkeurigheid van 1:5.000. Dat wil zeggen dat er ingezoomd wordt tot een schaalniveau van 1:5.000 om voldoende gedetailleerd de lijnstukken te kunnen digitaliseren. Dit heeft niet onze voorkeur. Achter elk lijnstukje hangt aanvullende (tekst)informatie in een tabel (de zgn. attribuut tabel, een soort Excel schema). Hierin kunnen kenmerken van het betreffende lijnstuk worden opgenomen. Zie volgende paragraaf.
Gebruik GIS voor regionaal wandelnetwerk De tracés van het regionale netwerk sluiten bij voorkeur aan op de tracering van het landelijk netwerk (van LAW’s en Streekpaden). Hierdoor wordt spaghetti-vorming voorkomen, zodat de routes en dus markering van landelijk en regionaal netwerk niet kriskras door elkaar gaan lopen. Het landelijk netwerk is volledig gedigitaliseerd in het GIS van het Wandelnet en kan op verzoek door het Wandelnet worden uitgeleverd om bij het ontwerp van een regionaal netwerk als basis te dienen. Dit is de meest efficiënte methode om het landelijk routenetwerk daadwerkelijk af te stemmen met het op te bouwen regionaal netwerk. Opbouw van een wandelnetwerk-GIS Voor een wandelnetwerk-GIS heeft men allereerst een topografische ondergrond nodig (bijv. Top10 NL en Top25 rasterkaarten). Voor een wandelnetwerk-GIS kunnen verder de volgende bestanden worden opgebouwd: 1. GIS bestand van de routes (lijnenbestand) 2. GIS bestand van knooppunten (puntenbestand) 3. GIS bestand van startpunten (puntenbestand) 4. GIS bestand van markeringselementen (zgn. bestekken, puntenbestand) 5. GIS bestand van voorzieningen (overstapjes, bruggetjes e.d.) Wij hebben een voorbeeld van opbouw van een wandelnetwerk-database ter beschikking gesteld op onze web pagina: http://wandelnet.nl/uw-wandelnetwerk-gis-0 Op basis hiervan kunnen keuzes gemaakt worden, welke gegevens men binnen de regio bij wil gaan houden. Voor verdere op- en uitbouw van dit datamodel verwijzen wij graag naar externe consultants.
1. GIS bestand van routenetwerk Bij voorkeur wordt een lijnstuk vanuit de hartlijnen van de Top10NL gekopieerd naar dit bestand. Als kenmerken kunnen de volgende gegevens in de bijbehorende tabel worden gezet: 1. Routenaam 2. Routenummer (facultatief) 3. Van knooppuntnummer 4. Naar knooppuntnummer 5. Samenloop met LAW of Streekpad (met naam ervan) 6. Status: concept, definitief, eventueel vervallen 7. Niet toegankelijk… 8. Toelichting op niet toegankelijk… 9. Markering, kleur route (facultatief) 10. Beheerder pad 11. Onderhoudsinstantie (voor markeringen) 12. Naam (particulier) grondeigenaar 13. Verharding (facultatief) 14. Kwaliteit (kwaliteitskenmerk wandelpad) 15. Datum invoer (facultatief) 16. Opmerkingen, bijzonderheden 17. ID_NR en TOP10_ID (een van beide kolommen wordt automatisch gevuld vanuit Top10NL)
De regio kan zelf beoordelen welke van de bovenstaande velden relevant zijn Voor de landelijke routedatabank (zie verder) is bij een keuzepuntensysteem het veld Markering (met de kleur route) noodzakelijk. Samenloop met LAW en Streekpad kan het best direct gevuld worden vanuit de export die het Wandelnet levert. Daarna kan de verdichting met het regionale netwerk worden gedigitaliseerd. Toegangsbeperkingen kan gevuld worden met: hoogwater, broedseizoen, pontje uit de vaart, honden verboden, dag(deel) gesloten Toelichting toegangsbeperkingen kan bijv. zijn ‘niet op zondag’ ‘broedseizoen 15 maart-15 juli’ of ‘pontje 1 oktober-1 april uit de vaart’ We hebben exact de kolomnaam ID_NR en TOP10_ID toegevoegd in de attribuuttabel van ons voorbeeld-datamodel. Als voor de geometrie gebruik wordt gemaakt van de Top10NL, dan wordt ook automatisch de Top10NL id in gekopieerd. Dit unieke nummer per lijnstuk maakt een koppeling achteraf mogelijk tussen lijnstuk in het wandelnetwerk-bestand en de extra gegevens die de Top10NL biedt, zoals wegbreedte, verhardingstype, straatnaam etc. Welke kolom gevuld wordt, hangt af van de gebruikte versie van de Top10NL. Oudere versies vullen ID_NR, recente versies vanaf najaar 2012 vullen TOP10_ID.
2. GIS bestand van knooppunten Op knooppunten heeft de wandelaar keuzemogelijkheid om zijn route te vervolgen. Ook een keuzepuntennetwerk kent knooppunten met meestal een nummer. 1. 2. 3. 4. 5.
Knooppuntnummer (verplicht) Routenaam (eventueel meerdere namen) Routenummer Markering Status: concept, definitief, eventueel vervallen
3. GIS bestand van startpunten Startpunten hoeven niet noodzakelijk op een knooppunt te liggen. 1. Naam startpunt 2. Routenaam (eventueel meerdere namen) 3. Knooppuntnummer (indien van toepassing) 4. Markering 5. Status: concept, definitief, eventueel vervallen 6. Web site: verwijzing naar web pagina voor meer informatie
4. GIS bestand regiogrenzen Deze kan gevuld worden met de regiogrens van uw wandelnetwerk (als vlak). Als u deze uitlevert aan Wandelnet, kunnen wij een landelijk overzicht houden van grenzen van de wandelnetwerken. Ook dient dit bestand als basisbestand voor het landelijk wandelmeldpunt, dat in 2013 on line gaat.
5. GIS bestand van markeringselementen (bestekken) Om het netwerk structureel in stand te houden, is vanuit oogpunt van beheer een digitaal bestek zeer wenselijk. Alle markeringselementen in het veld zijn dan ook in digitale vorm overzichtelijk beschikbaar. Op die manier kan een melding van een wandelaar efficiënt worden vastgelegd en opgevolgd. Ook in het kader van preventief onderhoud en groot onderhoud is een digitaal bestand raadzaam. Het digitaliseren van gegevens kan het beste al direct bij het ontwerp worden gedaan, omdat het ook functioneel is bij de aanleg en oplevering van het netwerk (bijv. communicatie met de aannemer).
Dit GIS bestand kan per regio worden opgebouwd en wordt verder niet in de landelijke routedatabank bijgehouden. In een digitaal bestek kan worden bijgehouden: 1. Interne code voor markeringselement 2. Routenaam 3. Routenummer (facultatief) 4. Van knooppunt 5. Naar knooppunt 6. Markering(en), pijlrichtingen 7. Materiaal markeringsdrager (bijv. vierkante paal, bermplank) 8. Onderhoudsinstantie 9. Gemeente 10. Plaats 11. Straatnaam 12. Fotonummer 13. Fotolink (=pad naar foto directory + fotonaam + extensie) 14. Datum plaatsing/invoer 15. Status: concept, definitief, eventueel vervallen 16. Opmerkingen, bijzonderheden
6. GIS bestand van voorzieningen In dit bestand kunnen voorzieningen van het wandelnetwerk worden bijgehouden, zoals klaphekken, bruggetjes en overstapjes. In het achterliggende domain van de voorbeelddatabase zijn een aantal zaken ingevuld. In het 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
bestand kunnen o.a. worden bijgehouden: Voorziening Voorzieningnummer Staat van de voorziening Fotonummer Fotolink Gemeente Datum plaatsing Datum invoer in GIS
Cartografie Voor productie van kaarten en gidsen kunnen eenvoudig de GIS-bestanden worden uitgeleverd aan een cartograaf en door hem verder worden opgemaakt op een cartografische ondergrond. Ook kan binnen GIS de kaartproductie plaatsvinden. Alle kaartwerk voor de LAWgidsen van Wandelnet worden sinds begin 2009 vanuit GIS gemaakt zonder tussenkomst van een cartograaf.
Datamodel Wij stellen op onze site www.wandelnet.nl een datamodel in de vorm van een lege file geodatabase beschikbaar met een mogelijke kolomindeling. Deze is naar behoefte te aan te vullen of te vereenvoudigen. Voor een adviserend startgesprek van maximaal 2 uur kunt u contact met ons opnemen. Voor vragen en opbouw verwijzen wij verder naar externe consultants. Zie voor verdere informatie: http://wandelnet.nl/uw-wandelnetwerk-gis-0
Toelichting op datamodel 1. Het datamodel c.q. file geodatabase is zeer uitgebreid. Naar behoefte kunnen kolommen weggegooid worden (Open tabel> ga op te verwijderen kolom staan> rechtermuisklik> Delete field). Ook toevoegen is mogelijk (Options> Add field). 2. Hoe meer data in de tabel gevuld worden, hoe meer data er ingewonnen en verwerkt moeten worden: denk van tevoren na welke informatie zinnig is. 3. Het datamodel is vertaald in een file geodatabase, die naar behoefte geïmporteerd kan worden in een SDE SQL of Oracle database. De file geodatabase kan ook binnen een Windows directory structuur gezet worden. De inhoud is alleen via ArcCatalog of ArcMap te lezen. 4. De file geodatabase Wandelnetwerk_regio bevat zes zogenaamde feature classes: Knooppunten, Startpunten, Routenetwerk, Regiogrenzen, Markeringselementen en Voorzieningen. 5. Bestaande shape files kunnen in de file geodatabase worden ingelezen (rechtermuisklik op de feature class in de file geodatabase in ArcCatalog> Load… > Load data. In de wizard die verschijnt wordt gevraagd welke kolommen uit de shape file moeten worden ingelezen in welke kolommen van de file geodatabase). 6. In het datamodel zijn domains opgenomen. Dit zijn vaste waarden die tijdens het editen via roll down menu’s het invullen van veldwaarden (attribuutwaarden) gemakkelijker en eenduidiger maken. Zie aparte rubriek Domains. 7. We adviseren om hartlijnen vanuit een recente versie Top10NL hartlijnen in te kopiëren voor de feature class (lijnenbestand) Routenetwerk. Naast een nauwkeurige geografie geeft dit ook automatisch een topografisch id-nummer in de feature class Tracering (ID_NR of TOP10_ID). Hiermee kan achteraf een koppeling met het originele Top10NL bestand worden gemaakt en extra topografische informatie worden opgehaald. Welke van beide kolommen gevuld wordt, is afhankelijk van de gebruikte versie van Top10NL. Vanaf najaar 2012 heeft het Kadaster de kolomnaam ID_NR gewijzigd in Top10_ID. Veldwaarden worden alleen automatisch overschreven in de kolom met dezelfde kolomnaam. 8. Een van de voordelen van werken in een geografische database t.o.v. een shape file is, dat er automatisch een kolom shape length wordt aangemaakt. Wordt een lijnstuk gewijzigd (verlengd, verkort), dan wordt de lengte automatisch herberekend. 9. Voor velden waar een nummer ingevuld kan worden is gekozen voor het datatype text (string). In de praktijk blijkt namelijk dat er toch behoefte is aan toevoegen aan een nummer, zoals streepjes en letters. 10. Invoer- en mutatiedatum hebben data type date. In ArcGIS 10 verschijnt tijdens het editen automatisch een kalendertje om in te vullen. Ook kan eenvoudig voor vandaag gekozen worden. 11. In alle feature classes zijn alle velden op Allow Null values gezet. Dit om het model zo flexibel mogelijk te maken bij invoer van gegevens. 12. Het datamodel en de file geodatabase (versie 1.1) moet nog getest worden aan de praktijk. Opmerkingen zijn welkom, bij voorkeur per mail.
Domains Gebruik Domains zijn vooringevulde veldwaarden die tijdens een edit-sessie in een roll down menu kunnen worden gekozen. Het vereenvoudigd de invoer van attributen en voorkomt een wildgroei van vrij in te vullen veldwaarden, inclusief mogelijke spelfouten. Koppelen van een domain Om aan een bepaald veld een domain toe te kennen moet je het volgende doen: Rechtermuisklik op de feature class Kies Properties… Kies tabblad Fields
Kies Field name waar je een domain aan wilt koppelen Ga naar Domain Klik op veld achter Domain Kies uit het roll down menu het domain dat je toe wilt kennen Eventueel moet je het domain zelf (verder) vullen, zie hieronder
Toevoegen waarden Om extra waarden aan een bestaand domain toe te voegen: Rechtermuisklik op de file geodatabase (dus niet de feature class zelf!) Kies Properties Kies Domains Kies het betreffende domain waar je waarden aan toe wilt voegen Type in het eerste vrije Code veld de waarde die je wilt toevoegen en vul ook altijd de Description in (mag een uitgebreidere waarde zijn) Klik regelmatig op Toepassen of OK: het invullen luistert nauw en doe je iets verkeerd, dan ben je alle waarden kwijt. Toevoegen van een domain Om een nieuw domain toe te voegen moet je het volgende doen: Rechtermuisklik op de file geodatabase (dus niet de feature class zelf!) Kies Properties Kies Domains Scroll naar onderen in de domains lijst Vul een nieuw domain in met description Zie toevoegen waarden om de waarden van dit nieuwe domain in te vullen Let op: het Wandelnet heeft al diverse domains leeg toegevoegd. Hiervan moeten de waarden nog ingevuld worden door de regio (zie toevoegen waarden) en gekoppeld worden aan de feature class (zie koppelen van een domain). Default value Je kunt de database een vaste waarde in een veld laten invullen. Bijv. de provincienaam, omdat die toch altijd hetzelfde is. Rechtermuisklik op de feature class Kies Properties… Kies tabblad Fields Kies Field name waar je een domain aan wilt koppelen Klik op het veld achter Default value Vul de vaste (default) waarde in Heb je een domain ingesteld op dit veld, dan moet de default waarde voorkomen in je domain. Locks op database Voor alle bewerkingen op domains geldt, dat je de betreffende data nergens in een mxd mag open hebben staan (zgn. locks). Werk je met check outs (versioning), zorg dan dat je alle data weer gesynchroniseerd hebt op de database om problemen met het inchecken te voorkomen.
Gebruik GIS voor landelijk routedatabank Als het routenetwerk (de tracés) met knooppunten zijn gedigitaliseerd, dan kunnen deze aan het Wandelnet worden teruggeleverd. Het Wandelnet wil met behulp van GIS-bestanden uit de wandelnetwerk-regio’s een landelijk wandelnetwerkbestand opbouwen voor meerdere doeleinden. Om tot een goed landelijk bestand te komen is het zaak dat de input vanuit de regio’s hoogwaardig is, zowel qua geometrie als attribuutwaarden. Het Wandelnet laadt per regio de geleverde GIS data (geometrie en attribuutwaarden) in de landelijke routedatabank. Zij voegt hier (afhankelijk van het bestand) aan toe: Naam van de regio
Provincie Dataleverancier Datum levering Beheerder netwerk
Doelen van de landelijke routedatabank Wandelportal/ routeplanner De wandelaar zoekt zijn informatie over routes steeds vaker via internet. Om aan te sluiten bij deze vraag zullen routes vindbaar moeten zijn (al dan niet met een doorverwijzing naar analoge informatie op bijvoorbeeld een kaart of boekje). Daarnaast groeit de vraag om zelf een route te kunnen plannen. Een netwerk is daar bij uitstek geschikt voor. Voor dit doel heeft Wandelnet een routeplanner met LAW’s, Streekpaden, NS-wandeltochten, Ommetjes ontwikkeld. Het is dan van belang dat goede digitale bestanden van het netwerk beschikbaar zijn. Digitaal landelijk klachtenmeldpunt Om een landelijk meldpunt via internet in te richten is het minimaal noodzakelijk de routelijnen en knooppuntnummers in GIS aan te kunnen leveren. Ook is hiervoor een polygoon (vlakkenbestand) met de exacte regiogrens noodzakelijk. Het wandelmeldpunt wordt voorjaar 2013 opgeleverd. Belangenbehartiging Het Wandelnet komt op voor de belangen van wandelaars in heel Nederland. Een belangrijk aspect daarbij is het voorkomen van barrières door bijvoorbeeld wegen en spoorlijnen. Hiervoor hebben wij o.a. afspraken met Prorail om mogelijk af te sluiten overwegen te beoordelen op recreatief belang. Daarom is het belangrijk om zicht te hebben op officiële routes en netwerken om daarmee het belang te kunnen onderstrepen voor het behoud van spoorwegovergangen of het aanleggen van tunnels of bruggen bij bijvoorbeeld drukke wegen. Ook hebben wij afspraken voor uitlevering aan provincies, DLG en Rijkswaterstaat, zodat recreatiebelangen meegewogen kunnen worden in beleids- en planvorming. Dit najaar zullen ook LAW’s, Streekpaden, LF-routes en Fietsnetwerken op de PDOK (Publieke Dienstverlening op de Kaart) worden gepubliceerd. Hiervoor hebben wij afspraken gemaakt met DLG en ministerie van I en M. Mogelijk vindt in de toekomst uitbreiding plaats met wandelnetwerken. De PDOK wordt gebruikt door overheden (rijk, provincie, gemeenten, waterschappen), door bedrijfsleven en door consumenten. Digitale uitwisseling Op dit moment levert het Wandelnet halfjaarlijks GIS bestanden aan Rijkswaterstaat, provincies, diverse regio’s, waterschappen, enkele ministeries, Dienst Landelijk Gebied en Staatsbosbeheer. Op dit moment ca. 50 uitleveradressen, maar dit aantal zal naar verwachting toenemen. Wanneer regio’s daartoe toestemming verlenen, zal het Wandelnet ook dit netwerk via de landelijke routedatabank leveren. Voordeel voor de regio’s is, dat informatie over hun wandelnetwerk beschikbaar is bij genoemde instanties als input voor beleids- en planvorming.
Procedure voor actualisatie-afspraken
Regio’s van wandelnetwerken die zich aangemeld hebben, krijgen halfjaarlijks van het Wandelnet de meest actuele data van LAW’s, Streekpaden en NS-wandeltochten De regio’s leveren wanneer zij daarmee akkoord gaan GIS-bestanden met wandelnetwerken en knooppunten terug aan het Wandelnet Wandelnet beheert de landelijke routedata v.w.b. wandelnetwerken
De regio’s zijn zelf verantwoordelijk voor het leveringen van actualisaties van hun netwerken Wandelnet gebruikt de data voor de doeleinden zoals hierboven genoemd, tenzij de regio daartoe geen toestemming verleend Wandelnet levert data van wandelnetwerken aan derden uitsluitend na goedkeuring van de regio De copyrights van de wandelnetwerk-routedata rusten in alle gevallen bij de desbetreffende regio De verantwoordelijkheid voor inhoudelijke juistheid ligt bij de regio
Advies en consultancy Voor advies over opbouw van een Geografisch Informatiesysteem voor wandelnetwerken is het mogelijk om een adviesgesprek van maximaal twee uur met de GIS-specialist van het Wandelnet te hebben. Neem hiervoor contact op met de projectleider Wandelnetwerken, Ankie van Dijk, E-mailadres:
[email protected] Voor verdere externe deskundigheid voor de opbouw van een regionaal wandelnetwerk GIS verwijzen wij naar gespecialiseerde GIS-consultants.
Model voor beoogde geografische datastroom
