guardiola
Dietrich Schulze-Marmeling
GUARDIOLA Vertaald door Gerrit Bussink
2014 uitgeverij thomas rap
Inhoud
Voorwoord 11 Amsterdam, Barcelona, München 1 Een slungel uit Catalonië 15 Pep wordt ontdekt / Leven in La Masia / De grote invloed van Cruijff / Peps leergierigheid 2 De strategie van het dreamteam 32 De wording van een toonaangevende speler / Winst in de Europese ‘koningsklasse’ in 1992 / Olympisch goud in Camp Nou 3 Pep, Bobby, Mou, Juanma en Louis 52 Guardiola en de trainers: geen problemen met Mourinho / Bewondering voor Juanma Lillo / Strubbelingen met Van Gaal 4 De voetbalprof maakt een culturele reis 68 Een voetballer met intellectuele en culturele belangstelling / Dopingaffaire in Italië / Een vriend van Qatar / Slotakkoord in Mexico
5 Terug in Barcelona 87 Gesprekken met grote voorbeelden / Trainer van Barça’s B-team / Guardiola in plaats van Mourinho als hoofdcoach 6 Trainer van het nationale elftal van Catalonië 103 Een ‘ideale Catalaanse burger’ / Een ‘natie van goed opgevoede mensen’ / Barça als het nationale elftal van Catalonië 7 ‘Cruijffismo’ remastered 116 Peps filosofie i : geen training zonder bal / Spelinzicht / Nederigheid bij een overwinning / Aanvallend spektakel / De terugkeer van de kleine spelers 8 ‘Cruijffismo’ reloaded 134 Peps filosofie ii : aanvallend betonvoetbal / De ‘valse 9’ / 4-3-3, 3-4-3, 3-3-4 9 De eerste ‘sextuple’-trainer 145 Afscheid van oude sterren / ‘Voetbal als in het paradijs’ / 6-2-winst in Bernabéu / Winst in de Champions League 2009 / De terugkeer van het totaalvoetbal 10 De eerste blauwe plekken 162 Het experiment met Ibrahimović / Mourinho kraakt de Barça-code / Spaanse titelverdediging in 2010 / ‘Mijn slechtste trainer’
11 Spaanse voetbaloorlog 176 Een avonturier in een Ferrari / Barça’s 5-0 in Madrid / Vier clásico’s in 17 dagen / Mourinho’s samenzweringstheorieën / Het nieuwe dreamteam van 2011 12 Afscheid van Barcelona 196 Op bezoek in München / Onenigheid met de voorzitter / Mislukte titeljacht 2012 / ‘Ik voel me helemaal leeg’ 13 Tussen de Hudson en de Isar 211 Een Bayer in New York / De liefde voor het Engelse voetbal / Iedereen wil Pep / De bom barst / Verliezer Mourinho 14 Waarom Duitsland, waarom Bayern? 226 ‘Ridderslag voor de Bundesliga’/ Binnenkort de nummer één van Europa? / Solide financiële basis en goede opleiding / Regionale identiteit en politieke wensen 15 Josef en Josep 237 Real als voorbeeld van Bayern / De zoektocht naar een spelidee / Jupp Heynckes, de onderschatte moderniseerder / Toenadering tot Barça 16 ‘De schepping is nooit af ’ 255 Vermoedens over de kansen van Pep / Spelbreker Sammer? / Kan Bayern nog beter worden? / Troost van Immanuel Kant
17 Revolutie in München 269 Afscheid van het 4-2-3-1-systeem / Weerzien met Mourinho / Sammer moppert / Gala ‘op Schalke’ 18 ‘Totaalvoetbal met de snelheid van Bayern München’ 285 Barça speelt anders / Duitslands nationale elftal kopieert Bayern München – experimenten en records / Het beste clubelftal van de wereld / ‘Waar gaat dat heen?’ 19 Duits kampioen 302 Een ‘Duitse Guardiola’ onttovert Pep / Onbedreigd kampioen / Problemen in de Champions League 20 Kritiek op het balbezit en de double 314 Debacle tegen Real / Duitsland discussieert over tikkie-takkievoetbal / Geniale zet tegen Borussia Dortmund Josep (Pep) Guardiola i Sala 331
‘We voetballen links. Iedereen doet alles.’ Pep Guardiola ‘Het geheim van het voetbal is tijd, ruimte en misleiding. Net als in het gewone leven. Met de tijd omgaan, ruimte vinden en met misleiding weten om te gaan.’ César Luis Menotti ‘Voor de een is het belangrijker om te winnen, voor de ander dat zijn elftal goed speelt.’ Pep Guardiola ‘Er zijn mensen die eten om te genieten en die niet alleen eten om te schijten.’ Ángel Cappa ‘De schepping is nooit volmaakt. Ze is weliswaar ooit begonnen, maar ze zal nooit ophouden.’ Immanuel Kant
Voorwoord Amsterdam, Barcelona, München
Op 16 januari 2013 maakt fc Bayern München bekend dat de club voor het seizoen 2013/14 Josep (Pep) Guardiola als trainer heeft gecontracteerd. Het bericht slaat in als een bom, want de 42-jarige Catalaan is op dat moment de interessantste en meest begeerde voetbaltrainer ter wereld. Sinds Guardiola met Barcelona twee keer op indrukwekkende wijze de Champions League heeft gewonnen wordt de coach begeerd door alle grote clubs. In de zomer van 2012 hebben Manchester City, Chelsea, Paris St Germain, ac Milan en Inter Milan het vizier op hem gericht, net als Qatar, het steenrijke land dat het wk 2022 organiseert. Maar het is Bayern dat de buit binnenhaalt. Met een geschat jaarsalaris van acht tot tien miljoen euro wordt Guardiola weliswaar de best betaalde trainer uit de geschiedenis van de Bundesliga, maar vergeleken met wat de concurrenten boden, krijgt de Duitse recordkampioen hem voor minder dan de helft van zijn marktwaarde. In München, waar spelers vaak groter waren dan hun trainer, is nu de trainer de grootste ster. Als Guardiola op 24 juni 2013 aan de media wordt voorgesteld, wachten in de persruimte van de Allianz Arena zo’n 250 journalisten op het eerste optreden van de man uit Catalonië. Het is de best bezochte persconferentie in de geschiedenis van de club. José Mourinho, Guardiola’s grootste rivaal, had zichzelf in 2004 bij Chelsea voorgesteld met de woorden: ‘Neemt u het me niet
11
kwalijk als het arrogant klinkt: Chelsea krijgt nu een toptrainer. Ik ben niet arrogant, maar een topmanager. Een heel bijzondere.’ Louis van Gaal, een van Guardiola’s voorgangers bij Bayern, vertelde op zijn eerste persconferentie in München dat hij een trainer was, die ‘overal waar ik was, geschiedenis heeft geschreven’ en presenteerde zich als supervader, die Bayern en het Duitse voetbal wel eens zou laten zien hoe het moest. Terwijl Mourinho zich voorstelde als ‘the special one’ en Van Gaal als goddelijke trainer, wordt Guardiola weliswaar aangekondigd als de heiland, maar op het podium in de Allianz Arena zit – ingeklemd tussen Uli Hoeness en Karl-Heinz Rummenigge – een man wiens optreden in volmaakte tegenspraak is met de hype die er rond hem wordt gecreëerd. Een man die de indruk wekt dat hij tot dan toe misschien Freiburg of Mainz 05 heeft getraind en niet met Barcelona binnen een tijdsbestek van slechts vier jaar veertien titels heeft gewonnen. Zijn nederigheid en bescheidenheid slaan op die maandagmiddag ook over op de topbestuurders van Bayern. Normaal gesproken ontploffen ze bij zo’n coup van trots – en dit is misschien wel de grootste in hun bestuurlijke carrière. Persvoorlichter Markus Hörwick begint pas om vijf over twaalf, ‘want eerst zijn er overal nog nieuwsuitzendingen en er gebeuren heel wat belangrijkere dingen op de wereld’. Die moet hij even in herinnering brengen, want je zou bijna vergeten dat er ook nog protesten in Turkije zijn, oorlog in Syrië, de jacht van de vs op de zogenaamde spion Edward Snowden, de veroordeling van de voormalige Italiaanse minister-president Silvio Berlusconi tot zeven jaar gevangenisstraf of de eeuwige Eurocrisis. En bovendien is er nog bondskanselier Angela Merkel, die op die maandag haar verkiezingsprogramma presenteert. Slecht getimed door haar verkiezingsstrategen, want wie is er nog geïnteresseerd in al die aangekondigde cadeautjes, nu eindelijk het maandenlange wachten op Pep Guardiola voorbij is? ‘Goedemiddag, grüss Gott, dames en heren, vergeeft u mijn
12
Duits – maar ik heb een jaar in New York gewoond en dat is niet de optimale plek om Duits te leren,’ begroet Pep Guardiola de aanwezigen. Het is ‘een geluk, een geschenk om hier te zijn’. Hij heeft voor Bayern gekozen ‘vanwege de geschiedenis van de club’. Er zijn maar ‘weinig clubs op de wereld die speciaal zijn, en Bayern München is een van die clubs – als zij me roepen, is dat een enorme kans voor mij’. Ook met Bayern München wil Guardiola ‘altijd aanvallen. Dat is mijn idee van voetbal.’ ‘Ik wil altijd aanvallen’ – heeft ooit iemand die zin zo mooi en vriendelijk uitgesproken als de gecultiveerde voetbalverbeteraar uit Catalonië? In elk geval nog nooit een Duitser. En werd er ooit eerder met die zin, als hij in het Duits werd uitgesproken, zoveel positiefs geassocieerd? Met Pep Guardiola wordt de Bundesliga verrijkt met een trainer die werd geïnspireerd door de avonturiers en pleitbezorgers van aanvallend voetbal: César Luis Menotti, Marcelo Bielsa, Juanma Lillo en Johan Cruijff. En over wie de Argentijn Menotti, de nestor van het ‘linkse’ voetbal zegt: ‘Guardiola heeft er een beeld van hoe zijn orkest moet klinken. Als een trainer het alleen maar belangrijk vindt om te winnen, wordt het lastiger. Bovendien heeft hij zijn spelers iets ingeprent wat bij andere elftallen niet mag: vanuit een strikte orde bestaat er een grote vrijheid om op avontuur te gaan. (…) Een grandioze, intelligente trainer, die houdt van voetbal, maar niet alleen van voetbal. Vrij naar Hippocrates: wie alleen het medicijn kent, weet niets van het medicijn, en wie alleen iets van voetbal begrijpt, die begrijpt helemaal niets van voetbal. (…) Guardiola is een trainer uit onze hoek, uit roeping.’ De speler en trainer Pep Guardiola is het product van een culturele transfer tussen Nederland en Catalonië, die begon in 1971, toen Rinus Michels trainer van Barcelona werd. In 1992 won Barcelona met Johan Cruijff als trainer voor het eerst de Europacup voor landskampioenen, de huidige Champions League. Een van de spelers toen: Pep Guardiola, die als speler al dacht als een trai-
13
ner en die alles opzoog wat met het Nederlandse voetbal te maken had: opleiding, tactiek, spelopvatting. Zonder de invloed van de Nederlandse voetbalcultuur en zonder de steun van Johan Cruijff had noch de topvoetballer noch de toptrainer Guardiola bestaan. Ook daarover gaat dit boek. Dietrich Schulze-Marmeling Juni 2014
14
1 Een slungel uit Catalonië Pep wordt ontdekt / Leven in La Masia / De grote invloed van Cruijff / Peps leergierigheid De vijfenzeventighonderd zielen tellende gemeente Santpedor ligt midden in Catalonië en maakt deel uit van de provincie Barcelona. Met de auto kost het een klein uur om de zeventig kilometer ten zuidoosten van de gemeente gelegen metropool te bereiken. Santpedor maakt geen geheim van zijn Catalaanse aard. Aan de balkons hangt de Senyera, de vlag van Catalonië. Graffiti getuigen van de Catalaanse strijd voor onafhankelijkheid. Ook in de jaren van de Franco-dictatuur, toen het Catalaans officieel verboden was, werd in de huizen en op de straten van Santpedor Catalaans gesproken. Op weg naar Barcelona kom je langs het op een berg gelegen beroemde benedictijnse klooster Montserrat, dat in de jaren van de Franco-dictatuur een bolwerk van het verzet en een toevluchtsoord voor politieke vluchtelingen was. In 1970 kwamen hier, achter de beschermende kloostermuren, bijna driehonderd intellectuelen bijeen, die een ‘Manifest van Barcelona’ opstelden, dat over de hele wereld de aandacht trok. De ondertekenaars eisten een algemene amnestie voor alle politieke gevangenen van het regime, de afschaffing van de speciale rechtbanken en van de doodstraf, en pleitten voor het stichten van een ‘waarlijk democratische staat, die de democratische vrijheden en de rechten van de volken en nationaliteiten binnen de Spaanse staat garanderen, inclusief het recht op zelfbeschikking’. Bij de inwoners van Santpedor lijken nog altijd dezelfde ideeën te leven; bij verkiezingen stemt men links en Catalaans. In 2013
15
heet de eerste vrouwelijke burgemeester van de plaats Laura Vilagrá i Pons, zij is de kandidaat van de Esquerra Republicana de Catalunya (Linkse Republikeinen van Catalonië, erc). De tweede partij is de Partit dels Socialistes de Catalunya (psc), een regionale zusterpartij van de Spaanse psoe. De burgerlijk-conservatieve nationalisten van de Convergència i Unió (ciu) komen in het plaatselijke parlement pas op de derde plaats. Jongleur met de bal In dit Santpedor wordt op 18 januari 1971 Josep (Pep) Guardiola i Sala geboren. Zijn ouderlijk huis staat op de Plaça de la Generalitat (nummer 15), genoemd naar de autonome instituties van Catalonië. ‘We mogen nooit vergeten waar we vandaan komen,’ zal Pep Guardiola later vaak zeggen. Hij groeit op onder eenvoudige omstandigheden, zijn vader Valentí is metselaar en heeft een bouwbedrijfje. In alle beschrijvingen van Peps jeugd staat het gezin model voor de ‘Catalaanse deugden’: ijver, trots en hartstocht zijn de steeds terugkerende begrippen als het gaat om het gezin Guardiola. De jonge Guardiola gaat aanvankelijk naar de plaatselijke kloosterschool. Als hij zeven is, verkast hij naar het Colegio La Salle de Manresa in de naburige stad Manresa, waar de voertaal Catalaans is. Spaans wordt alleen gesproken tijdens de lessen Spaans. Manresa telt ongeveer vijfenzeventigduizend inwoners en is trots op zijn indrukwekkende kathedraal Santa Maria de la Seu. Een van zijn leraressen was Maria Carme Bosch, die zich in een gesprek met het Duitse voetbalblad Kicker een leerling herinnerde die heel graag las en van muziek hield. Later had Guardiola haar verteld dat hier zijn belangstelling voor literatuur en muziek was gewekt. Als leerling was Guardiola volgens haar geen ruziezoeker, ‘maar hij had wel karakter, hij was een leiderstype’. Daarom wordt
16
hij ‘sportvertegenwoordiger’ van de leerlingen. Bij schooltoernooien moet hij teams samenstellen, niet alleen bij het voetbal, maar ook bij het basketbal, de op één na populairste teamsport van Spanje. Guardiola beschouwt het later als een voordeel dat hij zijn kinderjaren in een dorp heeft doorgebracht. Want daar kan nog op straat worden gevoetbald; in een dorp is ‘veel gemakkelijker een muur te vinden waarop je kunt oefenen dan in het centrum van een stad, waar het bijna onmogelijk is om op straat te voetballen. Ik kan me niet herinneren wanneer ik ben begonnen met voetballen. Maar naar mijn weten, heb ik altijd een voetbal bij me gehad. Iedereen herinnert zich mij als het kind dat nooit zonder voetbal de deur uit ging.’ Ook op het schoolplein jongleert Pep met de bal. Ramon Casado en Antoni Marsel, trainers van de plaatselijke club Gimnàstic de Manresa, registreren zijn talent en zijn inzet en nemen hem onder hun hoede. Guardiola: ‘Zonder hen zou ik niet zijn geworden wat ik nu ben.’ Tientallen jaren later, in 2007, zal de vereniging van zijn geboorteplaats, de Club de Futbol Santpedor, een nieuw sportveld van drie miljoen euro vernoemen naar de grootste zoon van het dorp. Guardiola is bij de inwijding aanwezig. En met hem een hele reeks spelers uit Barça’s legendarische dreamteam, dat in 1992 de Europese beker won. La Masia In de zomer van 1971, het geboortejaar van Pep Guardiola, wordt Rinus Michels trainer van Barcelona. Michels wordt beschouwd als de vader van het ‘totaalvoetbal’, waarmee Ajax in het begin van de jaren zeventig Europa verovert en het Nederlands elftal – getraind door Michels – tijdens het wereldkampioenschap van 1974 de hele voetbalwereld verrast. Michels professionaliseert de jeugd-
17
opleiding van Barcelona. In die tijd ontstaat al het idee van een uniforme spelfilosofie die alle leeftijdsgroepen integreert. Michels is ook de eerste trainer die de spelers laat trainen op kleine speelvelden met minigoals. Ze moeten leren om ook onder druk zuiver te passen en snel en juist te handelen. Bovendien traint Michels het zogenaamde pressing, het verkleinen van de ruimte voor de tegenstander als die in balbezit is. Eind jaren zeventig stelt Johan Cruijff, die van 1973 tot en met 1978 voor Barcelona speelde, president Josep Lluís Núñez voor een jeugdacademie op te zetten naar het voorbeeld van Ajax. Het hoofdkwartier wordt gevestigd in een oud landhuis (in het Catalaans: Masia) aan de Avinguda Joan xxiii gelegen, in de schaduw van het Camp Nou-stadion: La Masia. Naast de monsterlijke betonnen kolos lijkt het gebouw uit 1702 nogal anachronistisch. Tijdens de bouw van het op 24 september 1957 geopende Camp Nou had La Masia dienstgedaan als kantoor voor de architecten en ingenieurs. In september 1966 betrok het clubbestuur het landhuis, maar in de loop der jaren werd het gebouw te klein voor de steeds groter wordende staf. Oriol Tort wordt de eerste directeur van de voetbalschool. In het landhuis wonen de jongeren die van buiten de stad komen. Een van hen is Pep. Bij Gimnàstic de Manresa is de slungelige jongen de beste van zijn leeftijdsgroep. Hij speelt met zijn ploeg geregeld tegen Barça’s jeugdteams, waar hij de aandacht van de scouts trekt. Dat hij op 11-jarige leeftijd voor het eerst wordt uitgenodigd voor een proeftraining, heeft hij echter te danken aan een actie van zijn vader. Valentí Guardiola ontdekt in een sportkrant een aanmeldingsformulier voor jongeren die bij Barcelona graag aan een proeftraining willen deelnemen. Pep wordt buiten zijn medeweten door zijn vader aangemeld. Pas een paar dagen later hoort Pep dat Barcelona hem wil zien. Tijdens de proeftraining wordt Pep Guardiola eerst bekeken als vleugelspeler, een positie die niet geschikt is voor hem en waarop
18
hij teleurstelt. Hij is traag en kan niet goed dribbelen of schieten. Op de derde dag krijgt Guardiola een nieuwe kans, deze keer op het centrale middenveld, en die kans weet hij te benutten. Barçascout Jorge Naval, een oud-scheidsrechter, ziet een jongen wiens speelwijze lijkt ‘op die van een engel’. Voor Tort, de leider van de voetbalschool, is ‘zijn hoofd het geheim van zijn spel’. Hij biedt Guardiola een plek aan in La Masia. Maar vader Valentí en vooral moeder Dolors komen na rijp beraad tot de conclusie dat hun zoon nog te jong is om naar de grote stad en naar het Barça-internaat te verhuizen. Daarom gaat Guardiola pas twee jaar later, in 1984, naar La Masia. Als de inmiddels 13-jarige in Barcelona aankomt, wordt daar al goed werk verricht, maar zijn fenomenale reputatie krijgt de voetbalschool pas jaren later. La Masia heeft vier slaapvertrekken met elk vijf stapelbedden. Eén ervan wordt gedeeld door Pep Guardiola en de twee jaar oudere Tito Vilanova, eveneens Catalaan en afkomstig uit Bellcaire d’Empordà in de aan Frankrijk grenzende provincie Gerona. Die plaats is bijna net zo Catalaans als het geboortedorp van Pep. Vanuit het raam van hun kamer kijken de twee jongens uit op het imponerende Camp Nou. In april 1986 betreedt Guardiola als 15-jarige voor het eerst het gras van dat voetbalheiligdom. Het is de halve finale van de Europacup voor landskampioenen, en fc Barcelona speelt tegen ifk Göteborg. De uitwedstrijd in Zweden was geëindigd met een pijnlijke 0-3-nederlaag. In de thuiswedstrijd wint Barça daarna – dankzij een hattrick van ‘Pichi’ Alonso – met dezelfde cijfers en is vervolgens de sterkste bij de strafschoppen. 105.000 toeschouwers vieren het niet meer voor mogelijk gehouden bereiken van de finale. De 15-jarige Pep Guardiola is die avond ballenjongen en rent na het eindsignaal het veld op. Op een foto is te zien hoe de Engelse Barça-coach Terry Venables door de spelers over het veld wordt gedragen. Op de achtergrond kijkt Guardiola eerbiedig op naar de trainer. In de finale speelt Barça tegen Steaua Boekarest. In Sevilla zien
19
70.000 toeschouwers een van de zwakste finales in de geschiedenis van de Europacup. Na 120 minuten is er nog steeds geen doelpunt gevallen en worden er opnieuw penalty’s genomen. Omdat de schutters van Barça maar liefst vier keer falen, verlaten de Roemenen het veld als winnaar. Het Europacupcomplex van de Catalanen, die tot dan alleen de kleinere Europese competities, de jaarbeursstedenbeker (1958, 1960, 1966) en de Europacup voor bekerwinnaars (1977, 1982) konden winnen, is daarmee een feit. ‘Cruijffismo’ In 1988 wordt de voormalige wereldklassespeler en drievoudig Gouden Bal-winnaar Johan Cruijff trainer van het eerste elftal van Barcelona. La Masia wordt gereorganiseerd, want Cruijff brengt de Nederlandse school mee. De technische opleiding wordt vanaf nu nog belangrijker en de nadruk wordt gelegd op de nauwkeurige pass; conditie en kracht worden pas op latere leeftijd getraind. Bovendien gaat de nieuwe hoofdcoach steeds meer in de eigen voetbalschool en in het B-team op zoek naar spelers voor het eerste elftal. Tot 1991 heette het tweede elftal van Barcelona overigens Atlètic, daarna Barcelona B. De talenten uit het B-team die onder Cruijff het eerste elftal weten te halen, zijn de middenvelders Luis Milla en Guillermo Amor, allebei niet langer dan 1,73 meter. Milla maakte al op de tweede competitiedag van het seizoen 1984/85 zijn debuut. Omdat de vereniging van profvoetballers staakte, verscheen Barça tegen Real Zaragoza met alleen jeugdspelers op het veld. De jaren daarna bleef hij in het B-team spelen, tot Cruijff de 22-jarige Milla en de twee jaar jongere Amor in het seizoen 1988/89 promoveerde naar het eerste elftal. Amor debuteerde op 3 september 1988 in de Primera División en speelde tot 1998 311 competitiewedstrijden voor de Blaugranas. In zijn acht jaar als trainer van Barcelona zal Cruijff in totaal 29 spelers uit de eigen kweekvijver naar het eerste elftal halen.
20
Cruijff selecteert zijn spelers in de eerste plaats ‘op voetbaltechnische kwaliteiten’. ‘Ik wil zeventig procent techniek, dertig procent lopen. Er wordt tegenwoordig veel te veel gerend, daarom kunnen kleine ploegen winnen van grote, vooral omdat die zogenaamd grote ploegen dan ook nog vaak een gebrek aan concentratie hebben.’ Cruijff heeft een voorkeur voor een kleine spelersgroep, iets wat trainer Pep Guardiola later zal overnemen: ‘Zes spelers voor drie plekken is te veel, om de noodzakelijke onderlinge concurrentie op te kunnen bouwen, zijn vier spelers ideaal.’ Guardiola zal qua spelopvatting niet alleen op dit punt sterk door Cruijff worden beïnvloed, het is daarom de moeite waard om hier het werk van Cruijff in Barcelona wat nader onder de loep te nemen. In een tijd waarin de verdediging over het algemeen nog bestaat uit houwdegens, en technisch bekwame spelers de aanval bepalen, zoekt Cruijff ook in de achterste linies spelers die met de bal kunnen omgaan. Cruijff: ‘Negenennegentig procent van de trainers zet een harde werker op het middenveld en een technicus voorin. Ik zet een technicus op het middenveld en een technisch goede loper voorin, omdat je in het middenveld meer balcontact hebt. In de verdediging heb ik mensen nodig die kunnen voetballen en die het spel kunnen opbouwen.’ Cruijff laat niet op de klassieke manier verdedigen. Het gaat hem niet alleen om het verdedigen tegen een aanval, maar om het veroveren van de bal en de onmiddellijke tegenaanval – niet door de bal wild naar voren te rammen, maar via een reeks nauwkeurige en snel gespeelde korte passes. Als de tegenstander je al vroeg in de wedstrijd zwaar onder druk zet, mag er ook wel eens een lange pass in de diepte worden gespeeld – maar die moet dan wel nauwkeurig zijn. Balbezit is voor Cruijff de beste verdediging: ‘Als wij de bal hebben, kan de tegenstander niet scoren.’ Als de verdediging van Barça een keer wordt bekritiseerd, antwoordt Cruijff: ‘Er wordt altijd gezegd dat onze verdediging slecht is. Maar als wij de bal achterin
21
steeds heen en weer spelen en de aanvallers van de tegenpartij achter de bal aan moeten rennen, worden ze moe. Als de spelers de bal in de breedte spelen, ziet dat er heel eenvoudig uit. Maar elke fout kan een grote zijn. En daarom is absolute concentratie vereist. Mijn grootste vijand is dan ook gebrek aan concentratie.’ De trainer verdeelt de rugnummers volgens de posities die de spelers moeten innemen. Dat maakt het voor hem makkelijker om tijdens de wedstrijd aanwijzingen te geven. De doelman, die bij Cruijff als vrije verdediger moet spelen, krijgt nummer 1, de rechtsachter de 2, de centrale verdediger de 3, de linksachter de 5. In het centrale middenveld krijgt de verdedigende speler de 4 en de aanvallende de 6. De buitenspelers op het middenveld spelen rechts met 8 en links met 10, de aanvallers rechts met 7 en links met 11, de spits heeft nummer 9. Van bijzonder belang zijn de 3 en de 4. De 3 speelt zonder concrete opdracht (de vleugelverdedigers moeten bij Cruijff mandekken) en moet in het 3-4-3-systeem van Cruijff over grote tactische en technische kwaliteiten beschikken. De 4 moet snel kunnen denken, eenvoudige oplossingen vinden en nauwkeurig kunnen passen. Het shirt met rugnummer 3 is voor Ronald Koeman en het shirt met de 4 voor Pep Guardiola. Cruijff laat zijn spelers nauwelijks voorzetten geven. De buitenste posities worden niet ingenomen door langeafstandslopers, maar door technisch begaafde spelers, zoals bijvoorbeeld de Bulgaar Hristo Stoichkov. In plaats van de bal hoog in het zestienmetergebied voor te geven, moeten ze dribbelend of met eentwee-combinaties diagonaal oprukken. Ook standaardsituaties interesseren Cruijff niet. Bij balbezit moet het rechtstreekse duel zo veel mogelijk worden vermeden en de tegenstander worden gepasseerd. Cruijff predikt het soort voetbal dat de naar Europese maatstaven kleine Spanjaarden op het lijf geschreven is, want in zijn systeem vinden ook de tengere en tragere spelers een plek. Als speler kon Cruijff op het veld starten als een raket, vooral op
22
de eerste meters, die op het voetbalveld heel belangrijk zijn. Tegelijk was Cruijff ook degene die vaak met de bal in plaats van met de benen snelheid in het spel bracht door op het juiste moment snel en nauwkeurig te passen. ‘De bal wordt niet moe,’ was een van zijn uitspraken. Bovendien is de bal sneller dan een speler. Dat betekent dat ook trage spelers snel kunnen voetballen en hun fysieke achterstand kunnen verbergen – mits ze over een goede techniek en een groot spelinzicht beschikken en bovendien snel weten te reageren. Techniek en spelinzicht zijn de centrale bouwstenen van het ‘Cruijffismo’, zoals de filosofie van de Barça-trainer later in Spanje zal worden genoemd. Voor de journalist Ricard Torquemada, die Barcelona al jaren voor het radiostation Catalunya Radio volgt, is evenwel ‘het belangrijkste dat de Nederlander ervoor gezorgd heeft dat Barcelona zich met zijn spelfilosofie heeft geïdentificeerd, in de vaste overtuiging dat spelers alleen kunnen excellereren als ze begrijpen en verinnerlijken wat ze doen. En wel op ieder willekeurig moment. Hij wilde dat de spelers zelf voelen wat op een bepaald moment de zin van een bepaalde actie is. Hij vond het belangrijk dat de profspelers zelf hun fouten konden analyseren.’ Op die manier creëerde Cruijff bijna automatisch niet alleen technisch en tactisch bekwame spelers, maar leidde hij ook de volgende generaties trainers op. Bij Cruijff moest een speler bijna automatisch denken als een trainer. Op zoek naar de pivote In La Masia trekt Guardiola aanvankelijk minder de aandacht met zijn manier van voetballen dan met zijn permanente geanalyseer en gepraat over voetbal. Elke training wordt door hem geanalyseerd, soms tot ergernis van zijn jonge medespelers. Guardiola is niet beter dan de andere leerlingen, maar niemand is zo bezeten van het spel als hij. Het duurt niet lang of hij blijkt het beter te
23
doorzien dan heel wat van zijn trainers en hij blinkt vooral uit als het gaat om tactiek. Jaime Oliver, een vroegere leider van La Masia: ‘Het was vooral Pep die voortdurend vragen stelde. “Zou het niet beter zijn om daar een speler méér te hebben?” Analytisch was hij een machine. En ’s avonds op zijn kamer herhaalde hij wat hij had geleerd nog eens met zijn teamgenoten, waarbij hij degene was die uitlegde en aandrong.’ Guardiola’s vaste plek is aanvankelijk het rechtermiddenveld, maar daar kan hij alleen zijn zwakke punten laten zien, niet zijn sterke. Vanwege zijn fysieke tekortkomingen blijft Guardiola tot zijn achttiende in het Juvenil-A-team spelen en komt hij daarna pas in het B-team van Barça. Eén keer mag hij tijdens een vriendschappelijke wedstrijd in het eerste aantreden. In mei 1989 speelt Pep in Banyoles mee in een liefdadigheidswedstrijd tegen een amateurelftal. ‘Je hebt nog langzamer gespeeld dan mijn oma,’ gromt de coach na afloop tegen de jonge speler. Een van Guardiola’s medespelers in het B-team is Danny Muller, zoon van Ajax-legende Bennie Muller en verloofde van Cruijffs dochter Chantal. Anders dan Guardiola weet hij het eerste elftal van Barça niet te halen en keert hij na het seizoen 1988/89 terug naar Nederland. Muller is Guardiola’s eerste Nederlandse teamgenoot en later vertelt hij: ‘Pep is rustig. Gereserveerd. Ik herinner me dat hij bij de jeugd een slungel was. Hij had een babyface.’ Cruijff creëert bij Barcelona een positie die pivote wordt genoemd en die in het huidige voetbalspel overeenkomt met de 6. In plaats van de klassieke 10 moet een defensieve middenvelder het spel sturen. Op die manier wordt de spelverdeler naar achteren getrokken en is hij ook niet meer alleen centraal geposteerd. Hij werkt vanuit de diepte van de ruimte en vormt de spil van het spel, die nu eens van links en dan weer van rechts of vanuit het midden voor de spelopbouw zorgt. Ook van zijn talenten eist Cruijff dat ze dat systeem spelen. Cruijffs pivote moet niet alleen sterk en snel zijn. Voor de trainer
24
