Dieetadviezen voor en na de operatie

Dieetadviezen voor en na de operatie maagband & gastric bypass Afdeling Chirurgie

Inleiding Inmiddels heeft u in verband met het overgewicht de screening voor de bariatrische ingreep door de diëtist, psycholoog en verpleegkundige achter de rug. Omdat een bariatrische ingreep de levensstijl beïnvloedt, is het belangrijk dat u voldoende kennis heeft over de voedingsrichtlijnen voor en na een bariatrische operatie. In deze folder komen alle belangrijke onderwerpen met betrekking tot de voeding voor en na de operatie aan bod. Algemene adviezen In een korte periode van maximaal 2 weken voor de operatie wordt geadviseerd snel af te vallen, zodat de lever gaat slinken. Dit heeft een positief effect op het verloop van de operatie. De kans op problemen en complicaties zowel tijdens als na de operatie wordt fors verlaagd indien u goed afvalt voor de operatie. Het advies is om ongeveer 10% van het overgewicht af te vallen. In de praktijk komt dit vaak neer op een verlies van 5 tot 8 kg in 2 weken tijd. Het precieze gewicht dat u voor de operatie dient te verliezen krijgt u te horen van de diëtist. In deze korte periode voor de operatie worden tijdelijk de eetgewoonten drastisch veranderd. Dit kan met behulp



van maaltijdvervangers, maar ook aan de hand van een gericht voedingsadvies (koolhydraatarm en eiwitrijk). In deze folder wordt het voedingsadvies voor en na de operatie verder toegelicht. Bewegen In het algemeen is bewegen en sporten goed voor uw lichaam. Probeer dus zo veel als mogelijk te bewegen, maar minimaal een half uur per dag. Sporten is goed maar wandelen kan al voldoende zijn. Kijk waar uw mogelijkheden liggen en bedenk dat alle vormen van beweging goed zijn. Multivitamine Geadviseerd wordt om vanaf 2 weken voor de operatie gebruik te maken van een multivitamine preparaat. De preparaten moeten minimaal 100% van de aanbevolen dagelijkse hoeveelheden bevatten. Voorbeelden zijn Davitamon, Supradyn, WLS forte en de Kruidvat multivitamine.

Standaard dieet voor de operatie In de korte periode voor de operatie worden dus tijdelijk de eetgewoonten drastisch veranderd. Dit kan aan de hand van een gericht voedingsadvies (koolhydraatarm en eiwitrijk). Koolhydraten is een verzamelnaam voor alle soorten zetmeel en suikers, bijvoorbeeld in brood, aardappelen, rijst, pasta, peulvruchten, suikerrijke dranken, fruit en snoep. Bij dit voedingsadvies is het van belang om de consumptie van deze producten sterk te beperken. Doordat het lichaam vervolgens weinig koolhydraten krijgt aangeboden, worden de reserves koolhydraten die in onder andere de lever liggen opgeslagen door het lichaam verbruikt. Hierdoor wordt de lever kleiner. Het lichaam gaat in dit proces sneller over op de verbranding van vetten, waardoor ook de vetreserves worden aangesproken. Dit heeft tot gevolg dat het vet rond de organen vermindert. Dit leidt tijdens de operatie tot minder complicaties. Naast het minderen van koolhydraten in de voeding, is het van belang te letten op de vetten in de voeding. Vermijd daarom zo veel mogelijk vet en vetrijke voedingsmiddelen in uw voeding. Wel is het van belang om halvarine en olie of braadvet te gebruiken bij het berei-

den van de maaltijd. Dit is van belang omdat deze producten vetten bevatten die onmisbaar zijn voor het lichaam. U kunt zelf een keuze maken welke producten u wilt gebruiken uit onderstaande voorbeelden en lijsten. De kosten van dit dieet komen voor eigen rekening. Het is wel de bedoeling de richtlijnen op te volgen welke hieronder staan vermeld. Bij vragen en/of twijfel kunt u altijd overleggen met uw diëtist. Belangrijke aandachtspunten • Gebruik geen suiker of suikerhoudende producten, zoals koek, snoep, limonade etc. • Gebruik geen vruchtensappen, energy drinks of frisdrank en gebruik fruit in beperkte mate. • Let op de term suikervrij. Dit mag alleen op een voedingsmiddel staan als er tijdens het fabricageproces géén (extra) suiker aan een drank is toegevoegd. Er zitten dan echter vaak wel suikers in het product, want vruchten bevatten van nature suiker. Wees daarom zeer matig met deze producten en gebruik ze liever niet. • Vermijd zoveel mogelijk koolhydraatrijke producten, zoals brood, aardappelen, pasta’s, rijst, bami, peulvruchten.



Voorbeelddagmenu standaard dieet Tijdstip Voedingsmiddel Ontbijt 200 gram magere kwark (eventueel met zoetstof, zonder muesli of cruesli). Lunch 2 ‘lichtgewicht’ crackers (cracottes vital van Lu en knäckebröd crisp light van Wasa of een vergelijkbaar ‘eigen merk product’) en 2 plakjes magere vleeswaren of 20+ kaas. Avondmaaltijd Onbeperkt groenten van lijst A of 100 gram per maaltijd groenten van lijst B met 100 gram mager vlees of 120-140 gram magere vis (of 2 eieren), bereid in 1 eetlepel olie (zie overzicht productkeuzes). Tussendoor - Rauwkost onbeperkt van lijst A. - 300 ml magere zuivelproducten zoals karnemelk, magere melk, magere yoghurt, magere kwark (bijvoorkeur magere biogarde kwark, magere Bulgaarse of Franse kwark) of een Optimel 0% product (of vergelijkbaar 0% ‘eigen merk product’). - Gebruik 1 portie van 75-100 gram van koolhydraatarme fruit soorten, zoals aardbeien, bessen, kiwi’s, pruimen, bramen en watermeloen. Dranken Gebruik dagelijks ongeveer 2 liter drinkvocht; koffie, thee, water, heldere bouillon (mits er geen sprake is van hoge bloeddruk), mag onbeperkt gebruik van gemaakt worden. Voor light dranken geldt een maximum van 2 glazen per dag. U kunt zowel gebruik maken van rauwe, gekookte als gewokte groenten. Ook groenten uit blik, glas of diepvries zijn geschikt. Lijst A: Andijvie, augurken, broccoli, courgette, sla, kropsla, krulsla, rucola, komkommer, pepers/ paprika, radijs, snijbiet, snijbonen, taugé, spinazie, veldsla, venkel, waterkers, bleekselderij Lijst B: Asperges, aubergines, bloemkool, champignons, rapen, sperziebonen, tomaten, witlof.



Voedingswaarde (gemiddeld) Energie: 630 kcal Eiwitten: 85 gram (= 54%) Koolhydraten: 38 gram (= 24%) Vet: 15 gram (= 22%)

Maaltijdvervangers voor de operatie In de korte periode voor de operatie kan u ook aan de hand van eiwitrijke maaltijdvervangers de gewenste 10% (of 5 tot 8 kg) van het overgewicht verliezen. U kunt gebruik maken van diverse maaltijdvervangers zoals die van Prodimed, Weightcare en Modifast Protiplus. U kunt zelf een keuze maken aan welke maaltijdvervanger u de voorkeur geeft. De kosten van de maaltijdvervangers komen voor eigen rekening. Het is de bedoeling de richtlijnen op te volgen die de maaltijdvervangers aangeven. Naast deze richtlijnen is het belangrijk om ook onderstaande adviezen op te volgen: • Onbeperkt groenten nemen van lijst A of maximaal 200 gram groenten van lijst B per dag (zie hiernaast genoemde lijst). • 150 gram mager vlees of 170 - 200 gram magere vis (of 2 eieren) per dag bereid in 1 eetlepel olie. Producten die al zijn voorbereid

(bijvoorbeeld gepaneerde producten) moeten vermeden worden. Deze bevatten meer koolhydraten en nemen extra vet op tijdens het bakken. Neem dus altijd verse producten. • Gebruik dagelijks ongeveer 2 liter drinkvocht; koffie, thee, water, heldere bouillon (mits er geen sprake is van hoge bloeddruk). Dit mag onbeperkt gebruikt worden. Voor light dranken geldt een maximum van 2 glazen per dag.

Na de operatie Algemene adviezen Ongeveer 3 tot 4 weken voor de operatie verzorgt het ziekenhuis een voor u verplichte voorlichtingsbijeenkomst. Hier worden alle aspecten van het dieet voor en na de operatie besproken door de diëtist en de chirurg. Naar aanleiding van de voorlichting over de opbouw van de voeding kan het onderstaande plan u helpen om de ‘normale’ voeding na de operatie weer op te bouwen. U dient zich strikt aan de volgende regels te houden om een goed resultaat te verkrijgen en te behouden. Let op: de adviezen zijn verschillend na de maagband en de gastric bypass operatie.



Algemene uitgangspunten voor patiënten met een maagband of gastric bypass • Gebruik 6 eetmomenten per dag. • Eten en drinken mag niet tegelijkertijd plaatsvinden. U mag drinken tot kort voordat u vaste voeding neemt en daarna moet u minimaal 30 minuten wachten voordat u weer iets gaat drinken. Drink dus nooit tijdens het eten! • Langzaam eten, kleine hapjes nemen en zeer goed kauwen (minimaal 10x kauwen per hap). Het kan handig zijn om bij de warme maaltijd eerst het bord in de magnetron op te warmen, omdat het eten snel afkoelt als je langer over de warme maaltijd doet. • De maaltijd gebruiken met klein bestek en op een klein bord. • Ga tijdens het eten (aan tafel) zitten. • Twee dingen tegelijk doen leidt de aandacht van het eten af, met andere woorden: u eet minder geconcentreerd en minder bewust! Dus niet voor de televisie eten met het bord op schoot, niet de krant lezen tijdens de maaltijd, en niet bellen / sms-en en dergelijke. • Vermijd stress en onaangename discussies aan tafel. • Bij het eerste gevoel van verzadiging (‘vol gevoel’) direct stoppen met eten, ook dat ene hapje niet 

•

•

•

• •

meer nemen! Meer eten zal dan zeker misselijkheid en braken veroorzaken. Het is aan te raden om gebruik te maken van gezonde voeding. Een gezonde voeding bevat weinig suiker- en vetrijke producten, en juist veel eiwitten en groenten. Gebruik dagelijks minimaal 1,5 liter drinkvocht. Maak hiervoor gebruik van koffie en thee zonder suiker, (mineraal) water, groentesappen (dus geen vruchtensappen), bouillon (mits er geen sprake is van een hoge bloeddruk), light frisdranken en limonade zonder toegevoegde suikers. Producten die suiker bevatten of waaraan suiker is toegevoegd geven vaak veel klachten in de vorm van misselijkheid, buikpijn, hartkloppingen, vermoeidheid, diarree, zweten, etc. Dit wordt ook wel het dumping syndroom genoemd. In deze folder wordt het dumping syndroom nog verder toegelicht. Gebruik dagelijks 0,5 liter magere en/of halfvolle zuivelproducten. Gebruik geen bruisende dranken (geen frisdranken, inclusief spa rood) en wees erg voorzichtig met alcohol. Dit kan namelijk veel klachten geven en de effecten van alcohol zullen veel sneller gemerkt worden.

Dumping syndroom Na de operatie kan de voeding vanuit de maag te snel in de dunne darm komen. Dit is met name een probleem na de gastric bypass operatie. Hierdoor kan het dumping syndroom optreden. Het dumping syndroom kan optreden door het eten van (te veel) suiker/zetmeel, vetrijke producten en zoute producten. Zodra deze voedingsmiddelen in de dunne darm komen onttrekken ze vocht uit het bloed. Hierdoor kunnen de volgende klachten optreden: • misselijkheid • kramp • zweten • versnelde hartslag • diarree • duizeligheid Deze klachten kunnen worden vermeden door niet tijdens de maaltijden te drinken, rustig te eten, 3 kleine maaltijden per dag te gebruiken en het eten van te veel suikers, vet en zout te vermijden. De meeste klachten zullen binnen 30 minuten na de maaltijd verschijnen. Indien u ernstige klachten heeft kunt u het beste veel drinken en rustig wachten tot de klachten voorbij zijn. Vaak helpt het om 20 minuten plat te gaan liggen.

Multivitamine Geadviseerd wordt om bij een maagband en een gastric bypass dagelijks gebruik te maken van een multivitamine preparaat. De preparaten moeten bij een maagband 100% en bij een gastric bypass 200% van de aanbevolen dagelijkse hoeveelheden bevatten De aanbevolen dagelijkse hoeveelheden worden vermeld op het etiket van de multivitamine. Verder wordt geadviseerd om vanaf 2 weken voor de operatie en daarna levenslang gebruik te maken van een multivitamine preparaat. Voorbeelden zijn Davitamon, Supradyn, WLS forte en de Kruidvat multivitamine. Levenslange controle van de vitamines in het bloed zijn strikt noodzakelijk. Daarom is het ook van groot belang dat u na de operatie altijd onder controle blijft bij een diëtist en/of specialist.



Adviezen na de maagband Algemene uitgangspunten • Minimaal de eerste 2 dagen na de operatie helder vloeibaar. • Minimaal de eerste week na de operatie vloeibaar. • Minimaal 2 dagen na het bijspuiten van de maagband opnieuw vloeibaar. De eerste week na de operatie is het belangrijk dat uw lichaam zich goed herstelt van de operatie. Het is in deze periode belangrijk dat de maagband zich in uw lichaam ‘nestelt’. Dit betekent dat er geen druk mag komen te staan op de maagband om ervoor te zorgen dat hij stevig vastgroeit. Om het genezingsproces zo voorspoedig mogelijk te laten verlopen, is het belangrijk om gedurende de eerste week na de operatie de voeding vloeibaar te houden (2 dagen helder vloeibaar waarna 5 dagen vloeibaar). Vloeibare voedingsmiddelen kunnen namelijk niet blijven hangen waardoor de kans op complicaties kleiner is. Na het bijspuiten van de maagband moet de maag wennen aan de vernieuwde druk. Ook hier geldt dat er geen extra druk op de maagband mag komen te staan. Vandaar het advies



om na elke bijspuiting van de maagband opnieuw 2 dagen een vloeibaar dieet aan te houden. Probeer altijd de richtlijn aan te houden dat u minimaal 30 minuten doet over 1 portie. De kans dat u te snel eet/drinkt wordt dan verkleind. Ook hier geldt dat u nooit binnen een half uur na de maaltijd mag drinken. Na de week van vloeibaar eten gaat u langzaam aan beginnen met vast voedsel. Let daarbij goed op de bovenstaande algemene adviezen. Juist na de maagband operatie dient u 6 eetmomenten per dag te gebruiken met normale producten (brood, rijst, pasta). Veel mensen gaan deze producten vermijden omdat ze ‘zwaar vallen’ of een ‘vol gevoel’ geven. Maar dat is nu net precies de bedoeling van de maagband, om u minder te laten eten! Als u te vaak vloeibaar voedsel gebruikt krijgt u juist helemaal geen verzadigingsgevoel en zal het effect van de maagband minimaal zijn. Bij iedere warme maaltijd is het belangrijk om de juiste volgorde aan te houden: eerst het vlees / vis / ei en dan de groenten. Als u dan nog niet verzadigd bent, neemt u als afsluiter een beetje aardappel(puree) / pasta / rijst / brood.

Dieet Toegestaan Helder vloeibaar - Water, koffie en thee zonder suiker. ‘Alles waar u - Limonade zonder suiker (bijv. Slimpie). doorheen kunt - Bouillon (mits er geen sprake is van een hoge bloeddruk). kijken’ - Light dranken zonder koolzuur. - Isotone dorstlesser (Aquarius, Aquana, Gatorade en Isostar). Vloeibaar - Halfvolle (karne)melk, 0% optimel yoghurt, vla of of kwark ‘Alles wat vloei- (totaal niet meer dan 500 ml per dag). baar is tot vla/ - Ongezoete vruchtensappen of gepureerd fruit met extra pudding dikte’ vocht (2-3 porties per dag). - Papsoorten zonder extra suiker toegevoegd (max. 1 portie per dag). - Gepureerde heldere soep met groenten en een kleine hoeveelheid vlees (maximaal 1 portie per dag). - Warme maaltijd met 75 gram vlees, 1 aardappel ter grootte van een ei en 1 opscheplepel zachte groenten (broccoli / bloemkool / spinazie / wortelen). Pureer de volledige maaltijd en maak het met groentenat of bouillon smeuïg. (maximaal 1 portie per dag).



Adviezen na de gastric bypass Algemene uitgangspunten • De eerste 2 dagen eet en drinkt u niets in het ziekenhuis. • De eerste week (dag 2 t/m 7) na de operatie helder vloeibaar. • De tweede week na de operatie vloeibaar. • Vanaf de derde week na de operatie opbouwen naar vast voedsel. De eerste week na de operatie is het belangrijk dat uw lichaam zich goed herstelt van de operatie. Het is in deze periode belangrijk dat er weinig druk komt op de aansluitingen om een naadlekkage en andere complicaties te voorkomen. Om het genezingsproces zo voorspoedig mogelijk te laten verlopen, is het belangrijk om gedurende de eerste week na de operatie alleen helder vloeibare voeding te gebruiken (2 dagen niets in het ziekenhuis waarna 5 dagen helder vloeibaar thuis). Vloeibare voedingsmiddelen kunnen niet blijven hangen waardoor de kans op complicaties kleiner is. Probeer de richtlijn aan te houden dat u minimaal 30 minuten doet over 1 portie. De kans dat u te snel eet/drinkt wordt dan verkleind.

10

Na de 2 weken van (helder) vloeibaar eten gaat u langzaam aan beginnen met vast voedsel. Let u daarbij goed op de bovenstaande algemene adviezen. Juist na de operatie dient u 6 eetmomenten per dag te gebruiken met normale producten (brood, rijst, pasta). Veel mensen gaan deze producten vermijden omdat ze ‘zwaar vallen’ of een ‘vol gevoel’ geven. Maar dat is nu net precies de bedoeling van de operatie, om u minder te laten eten! Als u te vaak vloeibaar voedsel gebruikt krijgt u juist helemaal geen verzadigingsgevoel en zal het effect van de operatie minimaal zijn. Bij iedere warme maaltijd is het belangrijk om de juiste volgorde aan te houden: eerst het vlees / vis / ei en dan de groenten. Als u dan nog niet verzadigd bent, neemt u als afsluiter een beetje aardappel(puree) / pasta / rijst / brood.

Dieet Toegestaan Helder vloeibaar - Water, koffie en thee zonder suiker. ‘Alles waar u - Limonade zonder suiker (bijv. Slimpie). doorheen kunt - Bouillon (mits er geen sprake is van een hoge bloeddruk). kijken’ - Light dranken zonder koolzuur. - Isotone dorstlesser (Aquarius, Aquana, Gatorade en Isostar). Vloeibaar - Halfvolle (karne)melk, 0% optimel yoghurt, vla of of kwark ‘Alles wat vloei- (totaal niet meer dan 500 ml per dag). baar is tot vla/ - Ongezoete vruchtensappen of gepureerd fruit met extra pudding dikte’ vocht (2-3 porties per dag). - Papsoorten zonder extra suiker toegevoegd (max. 1 portie per dag). - Gepureerde heldere soep met groenten en een kleine hoeveelheid vlees (maximaal 1 portie per dag). - Warme maaltijd met 75 gram vlees, 1 aardappel ter grootte van een ei en 1 opscheplepel zachte groenten (broccoli / bloemkool / spinazie / wortelen). Pureer de volledige maaltijd en maak het met groentenat of bouillon smeuïg. (maximaal 1 portie per dag).

11

Opbouwfases van maagband en gastric bypass Na het vloeibare dieet gaat u, zowel bij de maagband (na 1 week) als bij de gastric bypass (na 2 weken), langzaam opbouwen naar vast voedsel. Het is hierbij belangrijk om onderstaande fases aan te houden. Het hangt van de operatie af, wanneer u de aan de volgende fase toe bent. Het overzicht hiervan staat bij de informatie van de desbetreffend operatie vermeld. Fase 1 periode minimaal 3 - 5 dagen Als de vloeibare voeding goed gaat, dan kunt u uitbreiden met crackers zoals Cracottes Vital of Wasa crisp light of beschuit. Besmeer de crackers/ beschuit met dieetmargarine en kies als beleg smeerkaas, linera paté, pindakaas of Philadelphia light. Daarnaast kunt u variëren met (jonge) 30+ kaas en magere vleeswaren (kipfilet, ham, casselerrib etc.). Fase 2 periode van minimaal 3 - 5 dagen De volgende stap is uitbreiden met de warme maaltijd. Stukje gebakken witvis (of als u dat niet lust roerei); Als deze gerechten goed worden verdragen, kunt u de vis of het ei vervangen door vlees of kip. Naar behoefte kunt u een

12

beetje gekookte groente toevoegen. In deze fase wordt geadviseerd de cracottes te vervangen door volkoren crackers. Fase 3, eindfase U kunt in deze fase brood introduceren. Begin met geroosterd volkoren brood, besmeerd met dieetmargarine en 30+ (smeer)kaas of magere vleeswaren (kipfilet, ham, casselerrib etc.). Als geroosterd brood goed gaat kunt u overgaan op gewoon volkoren brood; Eet brood met mes en vork, met andere woorden: gebruik kleine hapjes/ stukjes. Voorbeelddagmenu’s Om u te ondersteunen tijdens de opbouw van de voeding, staan in de bijlagen een voorbeelddagmenu van een vloeibare- én een vaste voeding. Daarna volgt een overzicht van productkeuzes. Dit overzicht ondersteunt u in het maken van de juiste productkeuzes bij de voorbeelddagmenu’s.

Bijlagen Voorbeelddagmenu vloeibare voeding (Eerste week na maagband en na elke bijspuiting gedurende 2 dagen) (Tweede week na gastric bypass) Tijdstip Voedingsmiddel Ontbijt 150 ml pap of 150 ml magere of halfvolle yoghurt/kwark met 20 gram cornflakes. Tussendoor ochtend Water, thee en koffie zonder suiker. 1 portie gepureerd fruit (1 stuk). Lunch 150 ml pap, yoghurt of kwark met 20 gram cornflakes OF 150 ml gepureerde soep met maximaal 25 gram vlees of vis en 100 gram groenten en bouillon. Tussendoor middag Water, thee en koffie zonder suiker. 1 portie gepureerd fruit (1 stuk). Maximaal 100 ml magere zuivel. Diner (de gehele maaltijd pureren met groentenat of bouillon) 75 gram vlees, vis, vleesvervanger of 1 ei of 50 gram kaas. 1 kleine aardappel. 1 opscheplepel zachte groenten (broccoli, bloemkool, spinazie, wortelen). Tussendoor avond Water, thee en koffie zonder suiker. Maximaal 100 ml magere zuivelproducten. 200 ml ongezoet vruchtensap. Over de gehele dag minimaal 1,5 tot 2 liter vocht gebruiken. Onbeperkt zijn toegestaan: Water, bouillon (mits er geen sprake is van een hoge bloeddruk), groentesappen en koffie en thee zonder suiker.

13

Voorbeelddagmenu vaste voeding Tijdstip Voedingsmiddel. Ontbijt Drink direct voor de maaltijd en/of wacht minimaal 30 minuten tot na de maaltijd met drinken. 150 ml magere kwark of magere yoghurt met maximaal 3 eetlepels muesli zonder suiker. OF Maximaal 3 Cracottes Vital, volkoren crackers of volkoren beschuit dun besmeerd met dieetmargarine en belegd met mager hartig beleg (zie overzicht productkeuzes). OF Max. 2 sneden (geroosterd) volkoren brood dun besmeerd met dieet margarine en belegd met mager hartig beleg (zie overzicht productkeuzes). Tussendoor Drink gedurende de ochtend minimaal ½ liter, waarvan 1 zuivelproduct ochtend (zie overzicht productkeuzes). Lunch Eet met klein bestek van een klein bord, daardoor eet u minder en langzamer. Maximaal 2 sneden (geroosterd) volkoren brood dun besmeerd met dieet margarine en belegd met mager hartig beleg (zie overzicht productkeuzes). Tussendoor Drink gedurende de middag minimaal ½ liter, waarvan 1 zuivelproduct middag (zie overzicht productkeuzes). 1 stuk fruit (goed kauwen, pureren is niet meer nodig). Diner Drink direct voor de maaltijd en/of wacht minimaal 30 minuten tot na de maaltijd met drinken. Maximaal 150 gram mager vlees, vis, kip, ei of een vegetarisch alternatief (zie overzicht productkeuzes) bereid in vloeibare bak- en braadvet of olie jus/saus: probeer te kiezen voor minder vette varianten en gebruik kleine hoeveelheden. Gebruik veel groente. Na ongeveer een maand kunt u ook gebruik maken van rauwe groenten. De belangrijkste bron van de warme maaltijd zijn de eiwitten. Begin de warme maaltijd dan ook met vlees / vis, daarna de groenten en als laatste het zetmeelcomponent (aardappel(puree) / rijst / pasta). Tussendoor Drink gedurende de avond minimaal ½ liter, waarvan 1 zuivelproduct avond (zie overzicht productkeuzes).

14

Overzicht van productkeuzes Brood Vlees, kip, eieren, vleesvervangers Vis Vleeswaren Zoet beleg Zuivelproducten Kaas Vetten Sauzen Dranken

Verantwoorde productkeuzes Bruin of volkorenbrood (alle soorten). 1 snee geroosterd bruin- of volkorenbrood kunt u vervangen door: 2 Cracottes Vital van Lu, 2 volkoren beschuiten, schaaltje magere yoghurt/ kwark met 2 eetlepels muesli, Special K of All Bran, schaaltje pap met halfvolle melk zonder suiker. Mager vlees zoals kip (zonder vel), mager rund- en varkensvlees (zoals tartaar, biefstuk, varkenshaas, entrecote, rosbief, hamlap, ongepaneerde schnitzel), gekookt ei, vegetarische producten met voldoende ijzer en vitamine B12 zoals Tivall, Valess. Alle verse vis, vis uit diepvries, vis uit blik, zoute en zure haring, gestoomde makreel, gerookte zalm, mosselen en garnalen. Achterham, kipfilet, schouderham, casselerrib, fricandeau, magere knakworst, vegetarische paté, rosbief, rookvlees, kalkoenfilet, ossenworst, filet american. (halva)jam, (appel)stroop, honing, gestampte muisjes, vruchtenhagel, stukjes aardbei, banaan of geraspte appel. Magere/halfvolle melk, karnemelk, magere yoghurt, magere kwark, magere vruchtenyoghurt, magere vla zonder toegevoegde suikers, magere melk zonder toegevoegde suikers (bijv. Optimel). 20+ en 30+ (smeer)kaas, magere camembert, mozzarella, hüttenkäse, verse geitenkaas, verse light kaas, paturain light. Halvarine, alle soorten olie, vloeibare margarine, vloeibare bak-, braad- en frituurproducten. Alle rode sauzen, bijv. ketchup, curry, chili saus. Koffie en thee zonder suiker, water, groentesappen (dus geen vruchtensappen!), bouillon (mits er geen sprake is van een hoge bloeddruk), light frisdranken, limonade zonder toegevoegde suikers. Let op! de vier termen suikervrij, zonder suiker, zonder toegevoegde suiker en ongezoet op vruchtensappen en limonades mogen alleen op een voedingsmiddel staan als er tijdens het fabricageproces geen (extra) suiker aan een drank is toegevoegd. Dit betekent echter niet dat er geen suiker in zit, want vruchten bevatten van nature suiker. Deze producten dus minimaal gebruiken. U kunt zich beter houden aan de bovenstaande adviezen.

15

Colofon Dit is een publicatie voor patiënten van het Waterlandziekenhuis Informatie www.waterlandziekenhuis.nl e-mailadres: [email protected] 22036 juni 2014