VOEDING & DIEET
Dieetadvies bij levercirrose ADVIES
Dieetadvies bij levercirrose De lever is een belangrijk orgaan in ons lichaam. Alles wat wij eten, wordt in ons maagdarmkanaal verteerd tot voedingsstoffen en ‘restafval’. De voedingsstoffen worden door onze dunne darm opgenomen en gaan eerst naar de lever voordat ze in ons bloed terechtkomen. De lever is een soort controlepost die er onder andere voor zorgt dat de samenstelling van ons bloed niet te veel varieert. De lever heeft diverse taken, zoals: • het uit het bloed verwijderen van bacteriën en giftige stoffen, zoals geneesmiddelen en alcohol, • de opbouw, opslag en afbraak van energierijke stoffen, zoals koolhydraten (zetmeel) en vitamines/mineralen, • de aanmaak van gal, die nodig is voor de vertering van vet in onze voeding. In deze folder leest u wat levercirrose is en krijgt u advies over de aanpassing van uw voeding. Door levercirrose ontstaat vaak een slechte voedingstoestand (ondervoeding). Soms funcioneert de lever zo slecht dat u bepaalde voedingsstoffen maar beperkt mag gebruiken. Dan is het nodig uw voeding aan te passen.
Wat is levercirrose? Levercirrose is een chronische ziekte van de lever, waarbij het leverweefsel wordt vervangen door bindweefsel. We noemen dat ‘verbindweefseling van de lever’. Hierdoor gaat er gezond leverweefsel verloren, en gaat de lever minder goed functioneren.
1
De diëtist bepaalt hoeveel energie u nodig hebt en zal u adviezen geven.
Daarbij zijn de volgende punten van belang: • Uw voeding moet u voldoende energie (calorieën) leveren. • Uw voeding moet voldoende eiwit bevatten. • Uw maaltijden moeten goed over de dag/nacht verdeeld worden. • Waarschijnlijk moet u minder zout en vocht nemen. • U moet alcohol vermijden. • Uw voeding moet zo volwaardig mogelijk zijn, zodat uw voedingstoestand verbeterd/gehandhaafd wordt.
Tips om meer te eten Enkele adviezen die u kunnen helpen om meer te gaan eten. • Verdeel de maaltijden over de dag. Gebruik naast de hoofdmaaltijden ook tussenmaaltijden. • Gebruik kleine porties; grote porties kunnen snel tegenstaan. Neem uw toetje eventueel een uurtje later dan de rest van de maaltijd. • Neem rustig de tijd om te eten en goed te kauwen. • Zorg voor variatie. Wissel koude en warme, zoete en hartige gerechten met elkaar af. • Zorg dat de maaltijden er aantrekkelijk uitzien. • Zorg dat u uitgerust bent voordat u aan de maaltijd begint en maak eten dat makkelijk te bereiden is. Schakel eventueel hulp in.
Een goede voedingstoestand Bij levercirrose heeft het lichaam meer energie nodig. Bovendien kunnen bepaalde klachten die vaak bij levercirrose voorkomen (zoals verminderde eetlust, misselijkheid, braken en vermoeidheid), uw energieopname sterk verminderen. Daardoor eet u minder goed, verslechtert uw voedingstoestand en treedt gewichtsverlies op. U voelt zich moe en verzwakt en uw weerstand tegen infecties neemt af.
Tips voor meer energieintake
Het is dus van groot belang uw voedingstoestand te verbeteren of te handhaven. Dat kan bijvoorbeeld: • door meer te eten dan u tot nu toe gewend bent; • door uw voedsel te verrijken met extra energie; • door eventueel uw voeding aan te vullen met drinkvoeding.
Enkele adviezen om uw energie-intake te verhogen. • Voeg ruim suiker of honing toe aan dranken en gerechten. • Gebruik royaal roomboter/margarine op uw brood in plaats van halvarine. • Gebruik volle melkproducten in plaats van halfvolle of magere melkproducten. • Gebruik liever ongeklopte slagroom; dat geeft minder snel een vol gevoel dan
Soms is sondevoeding nodig.
2
• •
•
•
•
Verdeling van de maaltijden
geklopte slagroom. Voeg een klontje boter/margarine toe aan groente, puree of pap. Verwerk ongeklopte slagroom, crème fraîche, zure room of koffieroom in: - koffie, melk, chocolademelk, karnemelk - vla, yoghurt, kwark, pap, milkshake - gebonden soep, saus, jus, groente, puree en pastagerechten Kies voor energierijke tussendoortjes zoals koek, snoep, gebak, chocolade, candybar, ijsje, milkshake, (vruchten) yoghurt/kwark, chocolademelk, yoghurtdrink, een handje ongezouten nootjes, een stukje lichtgezouten kaas of worst. U kunt ook gebruik maken van een voedingssuiker zoals Fantomalt®. Fantomalt® smaakt niet zoet en kan daarom in vrij grote hoeveelheden gebruikt worden in alle warme en koude dranken zoals melk, karnemelk, yoghurt, kwark, pap, vla, vruchtensap, soep, koffie en thee. U kunt het zelfs gebruiken naast gewone suiker. Uw diëtist zal het gebruik van Fantomalt® zo nodig met u bespreken. Fantomalt® is verkrijgbaar bij drogist en apotheek. U kunt uw energie-inname ook verhogen met drinkvoeding. Uw diëtist zal beoordelen of u drinkvoeding nodig hebt en, zo ja, aangeven welke soorten geschikt zijn en hoeveel pakjes u moet gebruiken.
Om de overgebleven functie van de lever zo goed mogelijk te benutten, is het heel belangrijk dat u de benodigde hoeveelheid energie goed verdeelt over de dag/nacht. Daarbij zijn de volgende punten van belang: • Gebruik drie hoofdmaaltijden en vier tussenmaaltijden. • Sla geen maaltijden over. • Neem, vóór het slapen gaan, een kleine koolhydraatrijke maaltijd (bed-time snack). Onder het kopje ‘Bed-time snacks/dranken’ vindt u wat voorbeelden. • Mocht u ‘s nachts wakker worden, eet of drink dan iets met veel koolhydraten. Op deze manier belast u uw lever de gehele dag/nacht een beetje en houdt u de energievoorraad in de lever goed op peil.
Bed-time snacks/dranken Hier ziet u enkele voorbeelden van koolhydraatrijke bed-time snacks en dranken. • Een glas vruchtensap, chocolademelk, yoghurtdrank, (karne)melk, eventueel met suiker. • Een schaaltje (vruchten)yoghurt met suiker en/of muesli. • Een snee brood, beschuit, knackebröt, ontbijtkoek, krentenbol e.d. met beleg. • Een portie fruit. • Voedingsbiscuit zoals Liga, Evergreen, Sultana.
3
Eiwit
Natriumbeperkt De scheikundige naam voor keukenzout is natriumchloride (NaCl). Als u het advies krijgt minder zout te gebruiken, wordt eigenlijk bedoeld dat u minder natrium moet gebruiken. We noemen dit een natriumbeperkt dieet.
Eiwit is een belangrijke voedingsstof. Het is de bouwsteen voor al onze lichaamscellen. Bij levercirrose is de behoefte aan eiwit verhoogd. Uw diëtist zal u aangeven hoeveel eiwit u nodig hebt en u voedingsadviezen geven.
Natrium zit van nature in vrijwel alle voedingsmiddelen. Aardappelen, vlees en groenten bevatten natrium, ook al bereidt u ze zonder zout. ‘Zoutloos’ bestaat dus niet!
Eiwit zit vooral in melk en melkproducten, kaas, vlees, vis, kip en ei, noten en peulvruchten zoals witte en bruine bonen.
Zout en vocht
Een natriumbeperkt dieet is even wennen. Dit lukt het makkelijkst door consequent geen zout te gebruiken. U kunt het eten op smaak brengen met kruiden en specerijen. Vermijd het gebruik van producten waar de fabrikant veel zout aan toevoegt, zoals: • kant- en-klare sauzen en soepen, • kant- en-klare maaltijden, • allerlei smaakmakers zoals bouillonblokjes, ketjap, strooiaroma en vloeibare aroma, • vleeswaren zoals rauwe ham, pekelvlees en rookvlees, • haring en bokking, • snacks, chips, borrelnootjes en zoute koekjes.
Bij levercirrose kan het lichaam vocht vasthouden. Dit vocht zit meestal in de buik. Dat noemen we ascites. Ook werken bij levercirrose de nieren minder goed waardoor ze zout en vocht minder goed uitscheiden. Hierdoor kunnen vochtophopingen ontstaan (oedemen). Bij levercirrose moet daarom vaak de hoeveelheid zout in de voeding beperkt worden. Zout houdt immers vocht vast. Bovendien krijgt u medicijnen om het vocht beter kwijt te raken. Wanneer deze medicijnen niet voldoende werken, is het nodig ook de hoeveelheid vocht in de voeding te beperken.
Uw diëtist kan u meer informatie geven over het natriumbeperkte dieet en het gebruik van kruiden en specerijen.
4
Nog enkele weetjes
Vocht Gemiddeld gebruikt iemand 1,5 tot 2,5 liter vocht per dag. Het gaat hierbij om vocht uit dranken (drinkvocht). Hoeveel vocht u mag gebruiken, wordt door uw arts bepaald. Bij een vochtbeperking is dat meestal 1 tot 1,5 liter per dag.
• Bij levercirrose hoeft u de hoeveelheid vet in uw voeding niet te beperken. Dat raden we zelfs af, omdat u daardoor minder energie binnenkrijgt. • Bij levercirrose is de behoefte aan bepaalde vitamines verhoogd. Soms is extra aanvulling nodig, bijvoorbeeld met vitamine B-complex, ijzer, calcium en zink. Uw arts/diëtist zal aangeven wanneer dit nodig is.
De volgende tips kunnen de vochtbeperking misschien iets makkelijker maken: • Gebruik kleine kopjes/glazen. • Een ijsklontje is niet zo snel op en helpt langer tegen de dorst. • Verdeel fruit in partjes/stukjes. Als u dorst hebt, neemt u een stukje. • Neem kleine slokjes of gebruik een rietje. Zo doet u langer met uw drinken. • Neem uw medicijnen in met een eetlepel vla, yoghurt of appelmoes. Deze producten bevatten veel minder vocht. • Zoete dranken lessen de dorst minder goed dan zure dranken. • Meet de inhoud van uw kopje/glas na zodat u precies weet hoeveel kopjes/ glaasjes u per dag kunt nemen. In het het ziekenhuis bevat een glas 150 ml en een kopje 125 ml. Een schaaltje (vla, yoghurt) bevat 150 ml en kommetje (pap, soep) 200 ml.
Meer informatie Er zijn verschillende organisaties waar u terecht kunt voor meer informatie. Twee daarvan zijn het Voedingscentrum en de Maag Lever Darm Stichting.
Het Voedingscentrum Het Voedingscentrum geeft onder andere een groot aantal brochures uit met uitgebreide praktische informatie over verschillende diëten. U kunt een gratis overzicht van de uitgaven aanvragen bij: Voedingscentrum Postbus 85700 2508 CK Den Haag
Alcohol
Telefoon: 070 - 306 88 88 Voedingstelefoon: 070 - 306 88 10 (op werk dagen van 12.00 tot 16.00 uur) E-mail:
[email protected] Internet: www.voedingscentrum.nl
Alcohol moet in de lever ontgiftigd worden en is dus een belasting voor de lever. Bij levercirrose is het gebruik van alcohol daarom verboden.
5
Maag Lever Darm Stichting De Maag Lever Darm Stichting zet zich in voor de bestrijding van ziekten van het hele spijsverteringskanaal. De MLD Stichting geeft onder andere voorlichting en steun aan patiënten. Vraag meer informatie aan bij: Maag Lever Darm Stichting Postbus 800 3800 AV Amersfoort Internet: www.mlds.nl
Nog vragen? Hebt u nog vragen? Belt u dan gerust met onze afdeling Voeding & Dieet. U vindt het telefoonnummer in het grijze adreskader achterin deze folder.
6
St. Antonius Ziekenhuis T 088 - 320 30 00 E
[email protected] www.antoniusziekenhuis.nl
Spoedeisende Hulp 088 - 320 33 00 Voeding & Dieet 088 - 320 78 00
Locaties en bezoekadressen
Ziekenhuizen
Poliklinieken
St. Antonius Ziekenhuis Utrecht Soestwetering 1, Utrecht (Leidsche Rijn)
St. Antonius Polikliniek Utrecht Overvecht Neckardreef 6, Utrecht
St. Antonius Ziekenhuis Nieuwegein Koekoekslaan 1, Nieuwegein
St. Antonius Polikliniek Houten Hofspoor 2, Houten St. Antonius Spatadercentrum Utrecht-De Meern Van Lawick van Pabstlaan 12, De Meern
7
Meer weten? Ga naar www.antoniusziekenhuis.nl
DIE 28/07-’10
Dit is een uitgave van St. Antonius Ziekenhuis
