Dieetadvies bij hemodialyse en diabetes

Dieetadvies bij hemodialyse en diabetes Informatie

voor

patiënten

Dieetadvies bij hemodialyse en diabetes

2

Dieet a dvies bij hem o dia lyse en dia bet es

3

Van uw behandelende arts hebt u vernomen dat u uw leef- en eetgewoonten moet aanpassen omdat u start met hemodialyse. In combinatie met diabetes let u daarom best extra op uw voeding.

Inleiding 5 6

Energie (calorieën) Koolhydraten Vetten Hoe neem ik voldoende calorieën op? Eiwitten Kwantiteit van eiwitten Kwaliteit van eiwitten Uw dagelijkse portie eiwitten Zout - vochtinname Hoe beperkt u de zoutinname? U drinkt best niet te veel! Kalium Kaliumrijke voedingsmiddelen die u best niet eet Kaliumbronnen die u dagelijks, maar beperkt nodig hebt Uw portie groenten per dag Uw portie fruit per dag Fosfor Dagelijks toegelaten hoeveelheid fosfor Wat mag u eten en wat niet om de juiste hoeveelheid fosfor te respecteren? Hoe vermijdt u constipatie?

32

Hoe past u best uw maaltijd aan?

33

Inleiding

Voedingstoffen

Bij nierinsufficiëntie is er een gestoorde werking van de nieren. Daardoor stapelen er zich afbraakproducten (onder andere ureum en creatinine), zuren, vocht, natrium, kalium en fosfor op in uw lichaam. Dat kan leiden tot een aantal klachten. Tijdens de dialyse wordt het teveel aan afvalstoffen en vocht uit uw lichaam verwijderd. Het dieet dat u moet volgen, zorgt dat de hoeveelheid afvalstoffen en vocht dat zich tussen twee dialysebeurten opstapelt, beperkt blijft. Als diabetespatiënt is het ook belangrijk dat u het bloedsuikergehalte in uw lichaam zo normaal mogelijk houdt. Voeding kan daarin een belangrijke rol spelen, samen met het gebruik van insuline of orale antidiabetica. In deze brochure willen we u uitleggen hoe u uw dagelijkse voeding kunt aanpassen om de ophoping van afvalstoffen en vocht in uw lichaam zo laag mogelijk te houden en het bloedsuikergehalte zo normaal mogelijk. We bespreken daarbij de voedingstoffen waaraan u aandacht moet besteden. Het gaat om koolhydraten, vetten, eiwitten, natrium, vocht, kalium en fosfor.

Warme maaltijden en dessert Welke kruiden mag u bij het koken gebruiken?

4

Uw dagelijks menu

40

Meer informatie

43 Dieet a dvies bij hem o dia lyse en dia bet es

5

Voedingstoffen Energie (calorieën) Om actief te zijn en voldoende energie te hebben, moet u dagelijks voldoende calorieën opnemen: niet te weinig, maar ook niet te veel. Een tekort aan energie kan leiden tot ondervoeding en spierverlies, waardoor u zich zwak en futloos voelt. Een teveel aan calorieën kan overgewicht in de hand werken. Het is belangrijk dat u voldoende calorieën opneemt. Zo kan het lichaam energie halen uit calorieën in plaats van uit eiwitten. De eiwitten in uw voeding zijn namelijk broodnodig voor de celopbouw. Calorieën neemt u op via koolhydraten en vetten.

Koolhydraten

Koolhydraten is een verzamelnaam voor suikers, zetmeel en voedingsvezel. U vindt ze vooral terug in suiker en zetmeelhoudende producten. In de darm worden koolhydraten gesplitst tot glucose of bloedsuiker, waardoor ze een invloed hebben op het suikergehalte van het bloed.

Glucose heeft insuline nodig voor het transport vanuit het bloed naar de lichaamscellen. Bij diabetes type 1 maakt u evenwel zelf geen of bijna geen insuline meer aan. Bij diabetes type 2 is er nog wel insuline in uw lichaam aanwezig, maar het is minder werkzaam omdat de weefsels minder gevoelig zijn voor insuline. Een van de gevolgen hiervan is een stoornis in de verwerking van de koolhydraten. Daarom is het belangrijk om voeding (in het bijzonder suiker en zetmeel), insuline en medicatie op elkaar af te stemmen zodat het bloedsuikergehalte op peil blijft.

Soorten koolhydraten: trage en snelle suikers We maken een onderscheid tussen twee soorten koolhydraten, gebaseerd op de snelheid waarmee ze in de bloedbaan worden opgenomen: snelle suikers en trage suikers. Snelle suikers (of de snel resorbeerbare koolhydraten, waaronder mono- en disacchariden) Dit zijn suikers die in de darm snel afbreken en ook snel worden opgenomen in de bloedbaan. Bij dit soort suikers kan de aanwezige

6


7

insuline in het bloed tekort schieten, waardoor het bloedsuikergehalte te hoog wordt. Snelle suikers vindt u vooral in suiker, snoepgoed, frisdrank, zoet beleg, druivensuiker, gebak, enzovoort.

Om het bloedsuikergehalte zo laag mogelijk te houden, gebruikt u best enkel de trage suikers. De glucose komt dan, net zoals bij insuline, beetje bij beetje in het bloed terecht.

Koolhydraten in combinatie met bloedsuikerverlagende tabletten en/ of insuline Mag u nog koolhydraatrijke tussendoortjes eten? Dat hangt af van de bloedsuikerverlagende tabletten en insuline die u gebruikt.

Belangrijk: deze snelle suikers vermijdt u best als u een te hoge bloedsuikerspiegel hebt!

Trage suikers (of de traag resorbeerbare koolhydraten, polysacchariden) Deze koolhydraten worden traag opgenomen in het darmkanaal. Hierdoor stijgt het bloedsuikergehalte minder snel. Trage suikers zitten in zetmeelhoudende producten, zoals brood, beschuiten, ontbijtgranen, aardappelen, rijst, deegwaren, peulvruchten en ook in fruit.

✗ U gebruikt tabletten? (bv Glurenorm®, Novonorm®, ...) Bij tabletten die de pancreas stimuleren om insuline te maken, is het soms nodig om tussendoortjes te gebruiken. U bespreekt dit best met de diëtiste, die samen met u een aangepast dagschema zal opstellen. ✗ U gebruikt humane insuline? (bv Actrapid®, Humuline mix ®, Humuline NPH ®, Humuline Regular ®, Insulatard®, Mixtard®, ...) In dit geval eet u best tussendoortjes. Dit type van insuline komt namelijk beetje bij beetje in het bloed terecht. Ze werkt dus niet enkel vlak na de maaltijden, maar ook tussendoor. Het gevaar bestaat daarbij dat u tussen de maaltijden door te lage suikerspiegels, de zogenaamde hypo’s, krijgt. Om dat te vermijden, eet u best zes keer per dag. Behalve de drie hoofdmaaltijden, eet u dus ook drie tussenmaaltijden: in de voormiddag, in de namiddag en voor het slapen gaan.

Opgelet: bij overgewicht kan uw diëtiste een aangepast dagschema opstellen of bekijken of de tussenmaaltijden noodzakelijk zijn.

8


9

✗ U gebruikt analoge insuline? (bv Humalog ®, Novorapid®, Apidra®, Levemir ®, Lantus®, ...) Dan eet u beter geen tussendoortjes. Deze ultrasnelle insulines worden snel opgenomen door het bloed, maar zijn ook ten laatste drie uur na de injectie weer uitgewerkt. Daarom hebt u met dit soort insulines geen tussenmaaltijden nodig. Neem de insuline vlak voor tot vlak na de maaltijd. Bij een extra feestelijk diner met meerdere gangen kan u de insuline in verschillende fasen inspuiten.

Kan ik dieetproducten voor diabetici gebruiken? Er zijn heel wat dieetproducten voor diabetici op de markt, vaak gezoet met kunstmatige zoetmiddelen. Toch moet u met deze producten voorzichtig zijn. In bepaalde dieetproducten zitten namelijk heel wat vetten, meestal van het onverzadigbare type. Bovendien zitten er in koekjes en gebakjes ook zetmeel, die eveneens een invloed hebben op de suikerspiegel. We maken een onderscheid tussen twee soorten zoetmiddelen in dieetproducten:

Wat moet u doen bij een hypo? Natuurlijke zoetmiddelen Bij een hypo is het belangrijk om zo snel mogelijk de juiste suikers in te nemen. Hiervoor meet u eerst uw bloedsuikerspiegel. Is de glycemie lager dan 60 mg/dl? Kies dan voor een van deze tussendoortjes:

✔ 125 ml frisdrank (geen light frisdanken, cola enkel in noodgeval) ✔ drie tot vijf tabletjes druivensuiker van 3 g ✔ twee klontjes suiker opgelost in een warme drank

Controleer na tien tot vijftien minuten opnieuw uw bloedsuikerspiegel. Staat die nu op 100 mg/dl? Dan is er geen extra tussendoortje nodig. Staat de glycemie rond de 80 mg/dl: eet dan iets met trage suikers (fruit, brood,..) om te zo te voorkomen dat de hypo terugkomt. Als het ondertussen tijd is voor uw hoofdmaaltijd, neem die dan zeker op het voorziene tijdstip.

10

• Fructose Koekjes en chocolade gezoet met fructose bevatten altijd een flinke hoeveelheid vet. Daardoor zijn ze te calorierijk voor uw dieet. Ook de vetzurensamenstelling is niet ideaal. Fructose heeft wel een tragere invloed op de glycemie, maar u moet de zoetstof meetellen als koolhydraten. • Polyolen (maltitol, sorbitol, xylitol,…) Opgelet met chocolade en chocopasta gezoet met polyolen: ze hebben dan wel geen of een beperkte invloed op de glycemie, maar blijven energie leveren in de vorm van verzadigd vet. Bovendien is de chocolade ook een bron van kalium en fosfor, stoffen die u als dialysepatiënt best vermijdt. Koekjes, cake en wafels met polyolen bevallen zetmeel en kunnen dus wel een invloed hebben op de bloedsuikerspiegel. Gelatinesnoepjes (bv gummibeertjes), zuurtjes en kauwgom met kunstmatige zoetstoffen kunt u in beperkte mate eten. Een te veel aan polyolen kan darmklachten geven (winderigheid, krampen of diarree). Dieet a dvies bij hem o dia lyse en dia bet es

11

Kunstmatige zoetmiddelen Aspartaam, saccharine, cyclamaat, acesulfaam-k, … Deze zoetstoffen zitten onder andere in melkbereidingen (bv light yoghurt) en light frisdranken. Ze hebben geen invloed op de bloedsuikerspiegel en bevatten niet te veel calorieën. U kan deze kunstmatige zoetmiddelen dus in beperkte mate gebruiken.

Vetten

Vetten zijn onze brandstof, ze zorgen bovendien voor vetoplosbare vitamines (zoals vitamines A, D, E en K) en essentiële vetzuren. Daarom zijn ze onmisbaar in onze voeding.

Patiënten met nierfunctiestoornissen hebben een verhoogd risico op hart- en vaatziekten. Een voeding rijk aan verzadigde vetten kan slagaderverkalking in de hand werken. Daarom is het voor u belangrijk om de juiste vetten te gebruiken. 12

Verzadigde vetzuren doen de cholesterol (voornamelijk LDLcholesterol) stijgen en zijn niet geschikt voor uw dieet. Ze komen vooral voor in vlees, eieren, melkvet (volle melk, boter, kaas, slagroom), hard plantaardig vet zoals kokosvet, palmvet, cacaoboter, harde margarines en gehard plantaardig frituurvet. Verzadigde vetzuren maken vetten hard. Mono-onverzadigde vetzuren (enkelvoudig onverzadigd) zijn goed voor uw dieet. Ze doen de slechte cholesterol (LDL) lichtjes dalen en de goede cholesterol (HDL) stijgen. Ze komen vooral voor in olijf- en arachideolie, frituurolie en de meeste plantaardige minarines en margarines. Ze maken vetten zachter. Poly-onverzadigde vetzuren (meervoudig onverzadigd) verlagen de totale cholesterol. Die vetzuren zijn goed voor uw dieet. U vindt ze vooral in plantaardige oliën, sojavetten (room) en visvetten. Ze maken vetten zacht en vloeibaar. • Omega 3- en Omega 6-vetzuren zijn meervoudig onverzadigde vetzuren. We hebben ze nodig, maar kunnen ze zelf niet voldoende aanmaken. Omega 3-vetzuren hebben een beschermend effect. Ze komen voor in vis (vooral vette vis), visolie, noten en zaden. Omega 6-vetzuren doen de totale cholesterol en de LDL-cholesterol dalen. Ze komen vooral voor in de meeste plantaardige oliën (maïsolie, notenolie, saffloerolie, sojaolie, zonnebloemolie), in zachte margarines en in smeervetten. Transvetzuren hebben hetzelfde negatieve effect als verzadigde vetten en zijn dus niet goed voor uw gezondheid. Transvetzuren vindt men voornamelijk terug in industrieel bereide gerechten, koekjes en gebak.


13

Hoe gebruik ik de juiste vetten? Enkele tips ✓ Gebruik op de boterham margarine of minarine met weinig verzadigd vet en zonder toegevoegd zout. ✓ Gebruik voor koude bereidingen zoveel mogelijk verschillende oliën, zoals olijfolie, arachideolie, sojaolie, maïsolie, zonnebloemolie, koolzaadolie, ... ✓ Voor warme bereidingen zijn olijfolie, koolzaadolie, arachideolie, zachte of vloeibare margarine het meest geschikt. ✓ U eet best regelmatig (vette) vis en gevogelte in plaats van vlees. ✓ Vermijd kant-en-klare sauzen en maaltijden, ze zijn meestal gemaakt met vetten van minder goede kwaliteit. ✓ Om te frituren gebruikt u best frituurolie en geen vaste vetten.

Hoe neem ik voldoende calorieën op? Het zou kunnen dat u als dialysepatiënt minder eetlust hebt. Het blijft nochtans belangrijk dat u voldoende voedingsstoffen en energie opneemt. Daarom moet u uw eetlust zoveel mogelijk stimuleren. Tips om uw eetlust te stimuleren: • Probeer uw maaltijden te verdelen over meerdere kleinere maaltijden per dag. • Eet uw soep een uurtje voor de rest van uw middagmaal. Eet er eventueel een sneetje brood of een beschuit bij.

14

• Maak uw gerechten energierijker door sojaroom, koffieroom of vetstof (voorkeur margarine in plaats van minarine) toe te voegen. • Vermijd hinderlijke kookgeurtjes door de dampkap vroeg genoeg aan te zetten. • Probeer eens een pap (rijst-, macaroni-, griesmeel-, beschuit-), een pannenkoek of gewonnen brood in plaats van een broodmaaltijd.

Eiwitten

Voor de opbouw van spieren, voor bescherming tegen infecties en voor het herstellen en vernieuwen van cellen hebt u eiwitten nodig. Als nierpatiënt is het belangrijk om voldoende aandacht te besteden aan zowel de kwantiteit als de kwaliteit van de eiwitten.

Kwantiteit van de eiwitten Te veel eiwitten Een te hoge eiwitinname leidt tot een grote hoeveelheid afbraakproducten (bijvoorbeeld ureum) in het bloed. Doordat uw nieren minder goed werken, kunnen ze de afvalstoffen niet voldoende verwijderen.


15

Te weinig eiwitten

Uw dagelijkse portie eiwitten

Een tekort aan eiwitten in de voeding leidt tot vermagering, spierzwakte, verminderde weerstand en tot ziekte.

Broodmaaltijd Eet tijdens een broodmaaltijd altijd een eiwitrijk beleg, zoals kaas, vleeswaren, vis of ei (zie dagschema).

Kwaliteit van de eiwitten

Warme maaltijd Het is belangrijk dat u elke dag vis, vlees of gevogelte eet (zie dagschema).

De beste eiwitten (hoogwaardige eiwitten) vindt u in dierlijke producten (vlees, gevogelte, vis, melk, kaas, eieren), maar ook in soja (plantaardig eiwit). De samenstelling van plantaardige eiwitbronnen, zoals brood, aardappelen, deegwaren of rijst, is minder gunstig, maar ze zijn als energiebron onmisbaar.

Dessert of tussendoortje Als dessert of tussendoortje mag u één melkproduct van maximum 125 ml gebruiken, zoals pudding, yoghurt, melk, karnemelk, ...

Zout (natrium) en vochtinname Natrium (symbool Na+) is een natuurlijk bestanddeel van zout (NaCl). Onder zout verstaan we: keukenzout, zeezout of zout verrijkt met jodium. Een beperking van de zoutinname kan u helpen om het dorstgevoel in de hand te houden en om vochtopstapeling (oedeem) en hoge bloeddruk te voorkomen.

Beperking van zout doet bepaalde geneesmiddelen tegen hoge bloeddruk beter werken.

16


17

Hoe beperkt u de zoutinname?

U drinkt best niet te veel! Laat u voor de vochtinname vooral leiden door uw dorstgevoel.

✗ Voeg geen zout toe tijdens de bereiding van uw warme maaltijd. Gebruik kruiden en specerijen (zie bijgevoegde kruidenlijst) om alles op smaak te brengen. Gebruik nooit vervangzout: dat is te rijk aan kalium.

Opgelet, door een te hoge zoutinname krijgt u dorst!

✗ Brood is een grote bron van zout, daarom adviseren we zoutarm brood of zoutarme beschuiten. Bakt u zelf brood, dan kunt u zout uit het recept weglaten. ✗ Gebruik beleg met minder zout of gewoon broodbeleg (met uitzondering van de sterk gezouten producten). (zie dagelijks menu pagina 40). ✗ Vermijd voedingsmiddelen met een hoog natriumgehalte: • gerechten en kant-en-klaarmaaltijden uit de handel, zoals soepen, sauzen, bereide maaltijden • vlees en vis uit blik, groenten uit blik of uit glazen bokalen, tenzij er duidelijk vermeld wordt ‘zonder toegevoegd zout’ of ‘verlaagd zoutgehalte’ • gerookte vleeswaren • gerookte of gepekelde vissoorten • sterk gezouten kazen, smeerkaas en smeltkaas • aperitiefkoekjes, chips, gezouten nootjes, gezouten stokjes • soep uit pakjes, blik of diepvries • bouillonblokjes of kant-en-klare vleesextracten • gezouten waters met een natriumgehalte hoger dan 50 mg/l, zoals bijvoorbeeld Vichy, Badoit en Appolinaris

Als vuistregel geldt: ’De toegelaten hoeveelheid drank per dag = 500 tot 750 ml + uw hoeveelheid urineproductie per 24 uur’ Voorbeeld: Als u overdag niet urineert: 500 tot 750 ml + 0 ml = 500 tot 750 ml per dag Als u overdag 500 ml urineert: 500 tot 750 ml + 500 ml = 1000 tot 1 250 ml per dag Onder drank verstaan we water (ook voor de inname van de geneesmiddelen), koffie, thee, light frisdrank, soep, ... Cola of cola light drinkt u beter niet! Vaste voeding als brood, aardappelen, groenten, fruit en vlees bevatten van nature uit water. Die vochtopname wordt gecompenseerd door verlies via huid, ademhaling en stoelgang.

18


19

Tips om uw vochtopname te verminderen: • Drink frisse dranken met kleine teugjes. • Verdeel de vochtinname over de ganse dag. • Vermijd zoutrijke en sterk gekruide (pikante) voedingsmiddelen. Zo beperkt u het dorstgevoel. • Bij warm weer kunt u eventueel op een ijsblokje zuigen. • Gebruik een schijfje citroen om uw droge mond te bevochtigen. • Gebruik kleine kopjes en kleine glazen. • Kies bij feesten voor dranken die in kleine hoeveelheden geserveerd worden. • Neem indien mogelijk uw geneesmiddelen in met de drank van de maaltijd. • Gebruik luchtbevochtigers. Letten op wat u eet en drinkt, betekent niet dat u niet meer mag genieten van een glaasje wijn of een pintje! Alcoholgebruik mag, maar met mate! ✗ U kiest beter voor alcoholische dranken die in kleine volumes opgediend worden (bijvoorbeeld dry sherry) dan voor bieren die meer vocht en fosfor aanvoeren. ✗ Vermijd cocktails, ze zijn kaliumrijk en zorgen voor vochtopstapeling.

Kalium

Kalium (symbool K+) is een zeer belangrijk mineraal, het helpt het hart goed te functioneren. Bij gezonde personen regelen de nieren de hoeveelheid kalium in het lichaam. Bij een verminderde nierfunctie wordt het teveel aan kalium niet verwijderd en stapelt het zich op. Wanneer de kaliumwaarde in het bloed te hoog is, kan dat een invloed hebben op de hartfunctie. Bij zeer hoge waarden bestaat zelfs het risico op een hartstilstand.

Kaliumrijke voedingsmiddelen die u moet vermijden: ✗ ✗ ✗ ✗ ✗ ✗ ✗ ✗ ✗ ✗

gedroogd fruit, fruitsappen en smoothies noten, zaden en pitten gedroogde peulvruchten en groentesappen aardappelchips, aardappel in de schil, rosti cacao en chocolade vervangzouten op basis van kaliumchloride sterke koffie en instant koffie appel- en perensiroop tomatenpuree, tomatenketchup volle graanproducten zoals volkorenbrood, volle rijst, volkorendeegwaren en muesli

Opgelet: door de insuline kan alcohol laattijdige hypo’s veroorzaken. Drink daarom bij voorkeur enkel alcohol vlak voor of vlak na het eten. Door de alcohol zal u ook minder snel voelen wanneer u een hypo hebt: drink daarom altijd met mate. 20


21

Kaliumbronnen die u dagelijks, maar beperkt nodig hebt: Aardappelen, groenten, fruit en melkproducten zijn niet weg te denken uit onze dagelijkse voeding. Ze zitten boordevol vitaminen, maar ook vol mineralen (zoals kalium). Door de juiste keuze, de juiste portiegrootte en de correcte kooktechniek (aardappelen en groenten) kunt u ze ook in uw dialysedieet inpassen. Om de toegelaten hoeveelheid kalium per dag niet te overschrijden mag u de volgende hoeveelheden melk, aardappelen, groenten en fruit gebruiken: ✗ 125 tot 150 ml melk (of afgeleide melkproducten, zoals pudding, yoghurt, ...) per dag ✗ 150 g aardappelen

Bereiding aardappelen • Schil de aardappelen en snij ze in kleine stukken. • Breng ze aan de kook in een groot volume ongezouten water. • Giet de aardappelen na vijf minuten koken af en zet opnieuw op in koud water. • Breng terug aan de kook en laat koken tot ze gaar zijn. • Gebruik nooit het kookvocht. Bereiding frieten • Snij de aardappelen in frieten. • Blancheer ze gedurende twee tot drie minuten in kokend water. • Dep ze droog, laat afkoelen en bak ze gedurende vijf minuten in olie op 150 °C. • Bak de frieten een tweede keer op 170 °C om te bruinen.

✗ 100 tot 150 g groenten, afhankelijk van de soort (zie hieronder) ✗ maximaal 1 keer per week rauwkost (ter vervanging van gekookte groenten) ✗ 1 koffietas soep (1,5 dl) in plaats van fruit ✗ 1 portie fruit, afhankelijk van de soort (zie hieronder)

Aardappelen Aardappelen zijn zeer rijk aan kalium. Door een juiste kooktechniek kunt u echter een deel van het kalium vermijden.

22


23

Uw portie groenten per dag

Pompoen Prei

Bereiding:

Afhankelijk van het type groenten mag u volgende hoeveelheden gebruiken: 100 g (rauw gewicht)

x

Asperge

x

Aubergine

x

Avocado

x

Bleekselder

x

Bloemkool

x

Broccoli

x

Chinese kool

x

Courgette

x

Doperwten

x

Groene kool

x

Groene selder

x x x

Koolraap

x

Pastinaak Peulen

x

Raap

x

Radijs

x

Ramenas

x

Rode biet

x

Rode kool

x

Schorseneer

x

Sla

x

Snijboon

x

Sojascheut

x

Tomaat

x

Ui

x

Veldsla

x

Venkel

x

Waterkers

x

Witloof

x

Witte kool

x

Wortelen

x

Deze groenten mag u alleen als garnituur gebruiken: Kervel, peterselie, tuinkers

Komkommer x

Paprika (rood/groen)

24

150 g (rauw gewicht)

Andijvie

Koolrabi

x

Prinsessenbonen

✓ snij de groenten in kleine stukjes en laat ze eerst gaar koken in een ruime hoeveelheid water ✓ gebruik nooit het kookvocht

Knolselder

x

x x x

Deze groenten zijn voor u volledig verboden: Gedroogde peulvruchten, tomatenpuree, postelein, spinazie, artisjok, champignons, spruiten, groentesappen Dieet a dvies bij hem o dia lyse en dia bet es

25

Het gebruik van de microgolfoven, hoge drukpan, stoompan, wok of papillot geeft weinig kaliumverlies en is dus niet aan te raden. Vervang aardappelen regelmatig door witte rijst, witte deegwaren en couscous

Uw portie fruit per dag Net zoals groenten is fruit een bron van kalium. Gekookt, gestoofd of opgelegd fruit zonder sap bevat minder kalium dan vers fruit. Fruitsoorten met veel kalium: per dag mag u er maar kleine hoeveelheden van eten Aardbeien

4 tot 5 kleine stuks

Banaan

¼ of ½ naargelang de grootte

Kiwi

1 kleine tot gemiddeld grote

Passievrucht

2 stuks

Rode bessen

100 g

Verse abrikozen

2 stuks

Witte bessen

100 g

Fruitsoorten waarvan u per dag een gemiddelde portie mag eten

26

Guave

1 stuk

Kaki

1 stuk

Kersen

±15 stuks

Krieken

± 15 stuks

Kruisbessen

150 g

Limoen

1 stuk

Lychee

8 stuks

Mandarijn

1 tot 2, afhankelijk van de grootte

Mango

1 kleine

Meloen (geen cavaillon)

150 g

Mineola

1 stuk

Mispel

1 stuk

Nectarine

1 stuk

Opgelegd fruit zonder sap

150 g

Papaja

1 stuk

Peer

1 stuk

Perzik

1 stuk

Pomelo

½ stuk

Pompelmoes

½ stuk

Pruimen

2 tot 3 stuks

Sinaasappel

1 kleine

Appel

1 stuk

Tangerine

1 stuk

Bosbessen

150 g

Ugli

½ stuk

Braambessen

150 g

Verse ananas

1 snede

Citroen

1 stuk

Verse vijgen

2 stuk

Clementine

1 tot 2, afhankelijk van de grootte

Vruchtenmoes

150 g

Druiven

10 tot 15

Watermeloen

150 g

Frambozen

150 g

Zwarte bessen

150 g

Granaatappel

1 stuk

cijfers gebaseerd op de Belgische voedingsmiddelentabel Nubel (vierde editie) Dieet a dvies bij hem o dia lyse en dia bet es

27

Dagelijks toegelaten hoeveelheid fosfor

Verboden fruit Alle gedroogd fruit (in z’n geheel of als moes verwerkt), gekonfijt fruit, noten, zaden en pitten, cavaillon meloenen, sterfruit, verse rabarber en rabarbermoes, vruchtensappen en smoothies.

Fosfor is hoofdzakelijk aanwezig in eiwitrijke voedingsmiddelen als vlees, vis, gevogelte, melk en melkproducten. Die voedingsmiddelen zijn echter onmisbaar om uw lichaam van voldoende eiwitten te voorzien.

Fosfor Een teveel aan fosfor zorgt bij nierpatiënten voor problemen met de botten enerzijds en voor een versnelde aderverkalking anderzijds. Daardoor zijn klachten zoals botpijnen, gewrichtspijnen en jeuk mogelijk. Er moet dus zoveel mogelijk fosfor uit uw bloed verwijderd worden. Dat kan op drie manieren: door dialyse, met voorgeschreven fosforbindende medicatie en door de opname van fosfor via de voeding te beperken.

Hou dus rekening met de toegelaten dagelijkse hoeveelheid fosforrijke levensmiddelen: • 100 tot 125 g vlees of vis bij de warme maaltijd • + 30 tot 50 g hartig beleg (vlees of vis of kaas of ei) • + 1 melkproduct per dag (125 ml tot 150 ml) Opgelet: deze hoeveelheden kunnen wel individueel aangepast worden.

Daarnaast is fosfor ook aanwezig in de voedingsmiddelen uit onderstaande lijst. Deze voedingsmiddelen kunt u best NIET eten of drinken:

X 28

• • • • • •

smeer – en smeltkazen (*) orgaanvlees (bijvoorbeeld lever, nieren, zwezerik, …) wild, zoals fazant, patrijs, duif schaal- en schelpdieren gedroogde peulvruchten volkorenproducten, o.a volkorenbrood, volle rijst, volkorendeegwaren • gedroogd fruit • muesli, havermout • noten en notenbereidingen, waaronder marsepein, frangipane, pindakaas


29

• cacaohoudende producten, zoals chocolade, pralines, chocopasta, cacaopoeder • melkpoeder • alle soorten cola en sommige andere frisdranken, zelfs de light versies niet (*) • bier (*) de industrie voegt om de meest uiteenlopende redenen fosfor toe aan voedingsmiddelen. Pas daarom op voor toegevoegde fosforzuren en fosforzouten. U kunt ze op de verpakking terugvinden in de vorm van E-nummers (E338-E339-E340-E341-E343E450-E451-E452-E541-E543-E544-E545-E546 ). Zo is E338 een fosforzuur dat men aan cola toevoegt, E451 is een fosforzout dat aan smeer- en smeltkaas wordt toegevoegd.

Wat mag u eten en wat niet om de juiste hoeveelheid fosfor te respecteren?

Brood en graanproducten

30

Een juiste keuze

Een minder goede keuze

Wit of lichtbruin ongezouten brood Witte deegwaren Witte rijst Couscous

Gezouten voltarwe of volkorenbrood Ongepelde rijst Tarwekorrels Volkorendeegwaren en -granen Alle ontbijtgranen, muesli, krokante muesli, Havermout

Vlees, vis, vleesvervangers, ei, peulvruchten en noten Een juiste keuze


Mager rundvlees, kalfsvlees, lamsvlees of varkensvlees Gevogelte, paardenvlees, struisvogel Eieren (maximum twee eierdooiers per week, eiwit onbeperkt) Vleesvervanger: tofu natuur Verse vis of niet-bereide diepvriesvis

Orgaanvlees: hersenen, lever, nieren, zwezerik Wild: duif, fazant, patrijs Sojaburgers, quorn, tempeh

Schaal-, en schelpdieren Noten en notenbereidingen zoals marsepein, frangipane, pindakaas. Peulvruchten: gedroogde bonen, erwten, linzen

Melk en melkproducten Een juiste keuze


Halfvolle of magere melk, Yoghurt, karnemelk, pudding Sojamelk en sojabereidingen (raadpleeg uw diëtiste)

Chocolademelk, volle melk Gesuikerde sojabereidingen Kaas

Kaas bevat eiwitten en calcium, maar jammer genoeg ook veel fosfor, zout en vet. Daarom is het belangrijk om een juiste keuze te maken en het gebruik van kaas te beperken. Vraag advies aan uw diëtiste. Als u kaas mag eten, kies dan altijd voor de minder fosforrijke en minder gezouten soorten. Doorgaans hebben verse, zachte en halfzachte kazen een lager fosforgehalte dan vaste kazen, smeltkazen en smeerkazen.


31

Kazen met een matig tot hoog fosforgehalte (< 300 mg fosfor per 100 g) Raadpleeg hiervoor de productinformatielijst

Hoe past u best uw maaltijd aan?

Kazen met een zeer hoog fosforgehalte (> 300 mg fosfor per 100 g) Voor u verboden: Smeerkaas, smeltkaas, Parmezaan, Emmentaler, Edammer, Mimolette, Gruyère, Provolone, Tilsit, Cheddar, Chester, Hollandse kaas

Hoe vermijd ik constipatie? Als dialysepatiënt kunt u last hebben van constipatie. De verschillende geneesmiddelen die u moet nemen, een gebrek aan lichaamsbeweging en uw dialysedieet liggen aan de basis van het probleem. Om constipatie zoveel mogelijk te vermijden, kunt u het volgende doen: Warme maaltijden en dessert • Neem op de nuchtere maag een eetlepel olijfolie, gearomatiseerd met citroensap.

32

Soepen

• Gebruik royaal vetstof bij brood en bij de warme maaltijd.

Soep bevat veel vocht en kalium. Drink daarom niet meer dan een koffietas per dag.

Neem nooit op eigen initiatief een lavement, laxeermiddelen, vezelrijke supplementen of laxerende kruidendrankjes. Veel van die middelen bevatten fosfor en/of kalium.

Maak zelf een bouillon van vlees, vis of gevogelte en voeg er een kruidentuiltje aan toe. Beperk de hoeveelheid groenten. Gebruik geen soep uit blik of zakjes en geen bouillonblokjes.


33

Bereiding • Bind de soep met een roux (vetstof en bloem), met tapioca, rijst, maïszetmeel, aardappelzetmeel of deegwaren (gebruik geen aardappelen, peulvruchten of tomatenpuree). • Voor de afwerking mag u zelfgemaakte broodkorstjes en rouille gebruiken (rouille is een mengsel van mayonaise, olie, paprikapoeder, cayennepeper en look). • Voor de afwerking van roomsoepen kiest u best voor lightroom, sojaroom of sojamelk. • Zout kunt u vervangen door verschillende kruiden en specerijen (zie kruidenlijst). • Soep kan als maaltijdvervanger dienen. In dat geval mag u een vol bord nemen met daarin de normaal toegestane hoeveelheid groenten en vlees, vis of gevogelte. Eet daarbij voldoende wit brood of verwerk rijst of pasta in de soep. • Kruiden zoals kervel en peterselie mag u enkel als garnituur gebruiken, niet als basis voor de soep.

Groenten Bereiding • Gestoofde groenten zoals wortelen, witloof, rode kool, prei, courgette en paprika kookt u best eerst in voldoende water. Giet het kookvocht weg voor u de groenten afwerkt met margarine, fijngesnipperde ui, geperste look, peper, tuinkruiden of specerijen. • Gevulde groenten (paprika, courgettes, aubergine) kunt u best eerst blancheren voor u ze vult met gehakt (niet gekruid) of met gemalen biefstuk.

Bereiding sauzen

Gebruik nooit het kookvocht van de groenten om een saus te bereiden!

Aardappelen-, rijst-, deegwaren en graangerechten ✗ Aardappelen worden best vooraf geschild, kleingesneden en tweemaal gekookt in ruim water zonder zout. Rösti, aardappel in de schil, aardappelnootjes en frieten zijn bijzonder rijk aan kalium. ✗ Aardappelpuree is toegelaten, als u bij de bereiding geen eierdooier gebruikt. Eierdooier maakt het gerecht onnodig fosforrijk. ✗ Gegratineerde aardappelen bereidt u best met schijfjes gekookte aardappelen, soja of light room, knoflook en kruiden. Om te gratineren gebruikt u vetstof en gemalen mozzarella. ✗ Kruidenmargarine (margarine, peper, peterselie, look) geeft extra smaak zodat u het zout niet mist.

34

✗ Tomatensaus: gebruik nooit tomatenpuree. Vervang het concentraat door verse tomaten of diepgevroren tomaten. Tomatensaus vervangt tijdens de maaltijd ofwel de aardappelen ofwel de groenten. In plaats van aardappelen mag u wel rijst, pasta, couscous of brood klaarmaken. ✗ Witte saus: gebruik het klassieke recept van bechamelsaus, maar neem soyaroom in plaats van melk. Voeg peper en nootmuskaat toe volgens smaak. ✗ Kaassaus: gebruik als basis de hierboven beschreven witte saus en voeg een kleine hoeveelheid kaas met laag fosforgehalte toe, zoals mozzarella of ricotta. Doe dat niet te vaak.


35

Vlees, gevogelte, vis en vleesvervangers

Desserten

Vlees • Vleesgerechten met kaas, zoals cordon bleu, Orloffgebraad, Zwitserse hamburger, bevatten te veel zout en fosfor. • Konijn maakt u best zonder pruimen klaar. Eet er appelmoes bij. • Wild bevat meer fosfor. Kies bij voorkeur voor hert, haas of parelhoen. Hierbij kunt u gerust een roomsaus (met sojaroom) maken. U mag daarbij een stronkje witloof, enkele prinsessenboontjes of een bloemetje broccoli eten. • Houdt u van een pittig smaakje bij uw vlees, denk dan eens aan marineren of aan flamberen.

Gebak • Een fruittaartje op basis van kruimel- of gistdeeg met fruit op eigen nat of zonder toegevoegde suikers mag. • Pannenkoeken met kunstmatig zoetmiddel of jam met verlaagd suikergehalte.

Gevogelte • Fazant, patrijs en duif bevatten te veel fosfor. • Alle andere soorten gevogelte kunnen wel.

Fruit • Kies eens voor een verse fruitsla, een fruitmousse (fruit en lightroom) of voor een fruitspiesje als variante op een vers stuk fruit.

Vis • Mosselen zijn fosfor-, kalium- en zoutrijk. In een kilo mosselen zit namelijk 250 g mosselvlees. Als u er echt zin in hebt, neem dan een halve kilo en eet er liever brood bij dan frieten. • Gebruik alleen andere schaal- en schelpdieren bij speciale gelegenheden. Raadpleeg eventueel uw diëtiste. Vleesvervangers • Als u geen vlees wilt gebruiken en voor een vleesvervanger kiest, vraag dan advies aan uw diëtiste. Niet alle vleesvervangers hebben dezelfde samenstelling.

Zuivel • Reserveer uw melkportie voor een speciaal nagerechtje met melk, bijvoorbeeld condérijst met fruit uit blik (ananas, kers, perzik op eigen nat), ijsroom, rijstpap, yoghurt, ...

Welke kruiden mag u bij het koken gebruiken?

Peterselie en kervel mag u alleen gebruiken om een gerecht af te werken!

Bouillon 1 ui, laurier, tijm, kruidnagel Soepen Basilicum, bieslook, laurier, lavas, look, marjolein, peterselie, kervel, saffraan, ui, peper, salie, tijm

36


37

Gekookte aardappelen Ui of laurierblad meekoken, afwerken met verse peterselie

Salades Peper, bieslook, dille, citroenmelisse, peterselie, ui, kervel, look

Puree Peper, nootmuskaat, peterselie, gestoofde ui, bieslook Gebakken aardappelen In olijfolie met ui en peper

Sauzen Tomaat: Provencaals: Oosters: Bechamel:

Rijst Kerrie, ui, peterselie, saffraan

Nagerechten Saffraan, kaneel, vanille, kruidnagel, anijs

peper, look, oregano, basilicum, tijm, ui, laurier lavas, tijm, salie, rozemarijn gember, kerrie, cayennepeper peper, nootmuskaat, peterselie

Deegwaren Basilicum, oregano, look, paprika, lavas, tijm, salie Groenten Afgekookte gestoofde groenten Ui, tijm, marjolein, basilicum, bonenkruid, peterselie, rozemarijn, nootmuskaat, kruidnagel, look, peper Vlees Ui, laurier, mierikswortel, salie, marjolein, rozemarijn, tijm, nootmuskaat, kerrie, paprika, peper, look, kruidnagel Vis Saffraan, venkelkruid, laurier, dille, citroenmelisse, peterselie, dragon, tijm, citroen, peper, selder, ui, wortel, kervel Gevogelte Marjolein, dragon, cayennepeper, paprika, peper, kerrie, rozemarijn, peterselie, look

38


39

Uw dagelijks menu

Middagmaal • Bereid alles zonder zout: 100 tot 125 g mager vlees of 100 tot 125 g vis of 100 tot 125 g gevogelte Gekookte, gestoofde groenten (zie tabel pagina 24-25). 150 g gekookte aardappelen of puree zonder melk of eieren, gebakken aardappelen, frieten in toegelaten olie (beperkt), witte rijst of witte deegwaren. Maak alles klaar met een zoutarme bak- en braadmargarine of met een goede oliesoort. • Vleessaus

Hieronder vindt u een voorbeeld van hoe uw dagelijkse maaltijd er kan uitzien als u het dialysedieet volgt.

• Drank Water, mineraal water of light frisdrank (geen cola!).

Ontbijt

• Nagerecht Fruit (als u in de voormiddag geen soep genomen hebt) (zie tabel pagina 26)

• Kies voor zoutarm brood, wit of licht bruin, zoutarme beschuiten of zoutarme broodjes. • Smeer met zoutarme dieetmargarine of met minarine. • Als zoet beleg kunt u jam met een verlaagd suikergehalte smeren. • Drink er koffie of thee bij (eventueel met zoetmiddel en een scheutje melk).

Vieruurtje Zie desserten pagina 37.

Voormiddag 1 kop soep (als u geen fruit eet), eventueel met een beschuit. 40


41

Avond • Kies voor zoutarm brood (wit of lichtbruin), zoutarme beschuiten of zoutarme broodjes. Smeer met zoutarme margarine of minarine. • Als zoutarm beleg mag u 30 tot 50 g mager vlees eten, zoals rosbief, kalfsgebraad, zelfbereid kalfsbrood, zelfbereide filet americain, kipfilet, kalkoenham en ontvette ham. Of 30 tot 50 g vis (zowel vette als magere vis) of zoutarme visconserven Of 30 tot 50 g van de toegelaten kaassoorten (zie productinformatielijst) Of 1 gebakken of gekookt ei (maximaal 2 eierdooiers per week)

Meer informatie

Hebt u nog vragen of wenst u meer informatie? Bel dan gerust naar de afdeling klinische voeding: tel. 016 34 14 60 of 016 34 10 85.

• Drank • Koffie of thee met of zonder suiker en eventueel een scheutje melk is toegestaan.

Late avond 1 potje magere yoghurt (125 ml) of pudding (125 ml) zonder toegevoegde suiker (maximaal 1 melkproduct per dag)

Opmerking: van jam met verlaagd suikergehalte mag u tijdens elke broodmaaltijd extra nemen.

42


43

44

NOTITIES

NOTITIES

_____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________

_____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________ _____________________________________


45

© september 2012 UZ Leuven Overname van deze tekst is enkel mogelijk na toestemming van de dienst communicatie UZ Leuven.

Ontwerp en realisatie Deze tekst werd opgesteld door de dienst klinische voeding in samenwerking met communicatie. Opmerkingen of suggesties bij deze brochure kunt u bezorgen via [email protected].

Verantwoordelijke uitgever UZ Leuven Herestraat 49 3000 Leuven tel. 016 34 49 00 www.uzleuven.be

46


47

700243_v092012_dieet_hemodialyse_diabetes

Dieetadvies bij hemodialyse en diabetes

Recommend Documents