determinanten van agressie bij dementie
Lonneke Schuurmans VOVA Onderzoek & Onderwijsdag 2009
Opbouw Presentatie
Inleiding
Methode
bespreking determinanten
Discussie
zoekstrategie
Resultaten
definitie & prevalentie relevantie vraagstelling
methodologie
Aanbevelingen
Inleiding: definitie & prevalentie
Patel and Hope (1992):
An overt act, involving the delivery of noxious stimuli to (but not necessarily aimed at) another organism, object or self, which is clearly not accidental.
Prevalentie:
Nederland: (Zuidema, 2007)
verbale agressie: 33% fysieke agressie: slaan 13%, krabben 8%, schoppen 7%, bijten 3%
Internationaal: (Talerico, 2000)
extramuraal: 55-65% intramuraal: fysieke agressie 14-51%, verbale agressie 25-66%
Inleiding: relevantie
overbelasting mantelzorger: burnout, depressie, stress vroegtijdige opname in verpleeghuis toepassen van fixatiemiddelen of psychofarmaca verhoogd risico op ouderenmishandeling risico op (ernstige) verwondingen verhoogde kosten: 1 punt > NPI = 400 dollar!
Inleiding: vraagstelling
Welke determinanten zijn geassocieerd met agressie bij dementie? Welke van de gevonden determinanten zijn te beïnvloeden? Theoretische basis:
samenspel stabiele factoren en veranderbare factoren ‘unmet needs’ model ‘fight or flight’ principe
Methode: zoekstrategie (1)
databases: Pubmed, Cochrane, CINAHL, Embase & PsycInfo zoekfilters:
in- en exclusiecriteria (title/abstract) (649)
taal: NL, EN, DU primaire artikelen, full-text associatiestudies naar determinanten van agressie
resultaat: 71 artikelen echter veel extra artikelen via referenties: (> 50)
(patiënten met) dementie, determinanten agressie + agitatie, zorginstellingen
onvolledige / onjuiste zoekstrategie? zowel te breed (agressie + agitatie) als te smal (alleen zorginstelling)
wat nu? (eerst scriptie!)
Methode: zoekstrategie (2)
zorginstelling criterium loslaten (verbreden):
agressie los zien van agitatie (versmallen):
veel onderzoek buiten zorginstelling verricht veel factoren los van woonsituatie (bv geslacht, breinpathologie) agressie is direct bedreigend, agitatie niet andere behandeling bij agressie (psychofarmaca, fixatie) en veiligheidsmaatregelen praktisch: gegevens over agressie gaan verloren in bulk van agitatie praktisch: boordeling aan de hand van titel
Resultaat: 33 primaire artikelen, 8 niet full-text = 25!
Resultaten: patiënt & medische factoren Determinant
Studies (+/n)
opmerkingen
oudere leeftijd
3/13
mannelijk geslacht
7/13
blanke ras
0/3
ongehuwd
1/2
premorbide agressie
2/3
slaapstoornis
3/3
moe = prikkelbaar moe = mindere prestaties?
pijn
1/2
pijndiagnose zelfbeschermende reactie? gevolg van stress?
obstipatie
1/1
bijwerking psychofarmaca? ‘unmet needs’?
infectie (uwi/lwi)
0/1
testosteron hypothese? mantelzorger hypothese?
Resultaten: dementie factoren Determinant
Studies (+/n)
type dementie
0/3
ernst dementie
6/13 -1/13
opmerkingen alleen AD en VD, geen FTD meetinstrument? voldoende functies voor agressie? proxy voor andere determinanten?
afasie (receptief)
2/3
misinterpretatie? ‘unmet needs’?
ADL afhankelijkheid
5/7
verlies autonomie? meer registratie?
ADL zorg (persoonlijke ruimte)
3/3 (2/2)
bedreigend? houding zorgverlener
Resultaten: psychische factoren Determinant
Studies (+/n)
opmerkingen
depressie
7/9
atypische presentatie? onderbehandeld? serotonine?
psychose hallucinaties wanen
2/2 4/5 6/6
misinterpretatie situaties? (dreiging)
agitatie
3/3
meetinstrument? voorbode?
antipsychotica
4/6
reden van voorschrijven? dus geen effect? sederend effect?
antidepressiva
-1/1
wel effect? depressie of serotonerg?
Resultaten: biologische & externe factoren Determinant
Studies (+/n)
opmerkingen
[serotonine]
3/3
synthese, werking, afbraak rol voor SSRI’s?
dopamine
1/1
DRD1 B2/B2 gen via psychose?
Apo E4
1/1
ernstiger beloop AD, dus meer agressie?
breinschade
1/1
anterior temporaal, frontaal en parietaal
fixatie
3/3
reële bedreiging?!
gesloten afdeling
1/1
bedreigend?
Discussie: methodologie
studiebeperkingen:
hoe vergelijk je appels met peren?
retrospectief, cross-sectioneel: geen causale verbanden status onderzoek, meetinstrumenten, aantal deelnemers hoog risico op confounding collineariteit agressie (RAGE, RAS, OAS) determinanten (bv MMSE vs CDR, Hamilton vs DSS)
fysieke agressie versus verbale agressie veel onderzoek alleen bij AD
Aanbevelingen
identificeer en behandel:
lichamelijke klachten: pijn, obstipatie slaapproblemen depressie
gebruik antipsychotica alleen bij (echte) hallucinaties of wanen overweeg een proefbehandeling SSRI’s gebruik geen fixatie bij agressie opties om communicatie te verbeteren (logopedie) PDL benadering van ADL zorg (psycholoog, ET, FT) denk aan verstorende omgevingsfactoren (visus/gehoor) accepteer dat agressie kan optreden bij dementie
Tot slot: niets dierlijks is ons vreemd!
