DER
6 DESIGN DESIGN ALS SIMPELE DUIDELIJKHEID
VERRASSEN MET EEN KLASSIEKER ALS BASIS EVENWICHTIGE ONTMOETING VAN CULTUREN AANDACHT VOOR DE ACHTERKANT
VERSCHIJNT 4X PER JAAR 2 e JAARGANG SEPTEMBER 2002
2
DER
GESPREK MET ONTWERPER GERARD VAN DEN BERG EN INTERIEURARCHITECT MARIJKE VAN DE VORSTENBOSCH
DESIGN ALS SIMPELE DUIDELIJKHEID WAT IS DESIGN?
Of het nu gaat om de woon- of werkomgeving, kopers waarderen designproducten en fabrikanten plakken het label er dus met graagte op. Maar is er nu wel een wezenlijk verschil tussen de stoel VLAG van Gerard van den Berg of de Breeze van Carlo Bartoli en de Van der Sluis 611? Zijn meubelen van een bepaald merk, zoals Lensvelt, Artifort of Pastoe of van een groot ontwerper per definitie design? Hoe uniek, vernieuwend en spannend moet designmeubilair zijn? En kun je iets alleen design vinden als je het ook mooi vindt? GEWILDE VORMGEVING
WAAROM ERVAART U DE ENE STAPELBARE STOEL MET OF ZONDER ARMLEGGERS WEL ALS DESIGN EN DE ANDERE NIET? DESIGN IS OGENSCHIJNLIJK EEN SUBJECTIEF BEGRIP, EVENALS KUNST OF LITERATUUR. TOCH KIEZEN MENSEN ER GRAAG VOOR EN BETALEN ZIJ MET LIEFDE EEN PASSENDE PRIJS. EEN GESPREK MET ONTWERPER GERARD VAN DEN BERG EN INTERIEURARCHITECT MARIJKE VAN DE
Marijke van de Vorstenbosch is interieurarchitect en is met haar bureau Clip Interieurarchitecten gevestigd in Nijmegen. Ze heeft onder andere het interieur van het bekende taleninstituut Regina Coeli in Vught op haar naam staan. Volgens haar is het begrip design vervuild geraakt. ’Je ziet overal van die gewilde vormgeving vol frutsels en imitaties van goed design.’ Design is een vorm die afwijkt van wat standaard is. Design moet verrassen, maar het mag niet opdringerig zijn. ’Als het goed is, vormt design een bijna vanzelfsprekende aanvulling op functionaliteit en ergonomie. Als een goede meubelfabrikant met goede ontwerpers zich op design stort, is het bijna altijd verantwoord.’
VORSTENBOSCH OVER DE KERN VAN DE ZAAK.
Marijke van de Vorstenbosch heeft een afkeer van design om het design. Iets moet niet te ver wegdrijven van wat het zou moeten zijn. ’Design moet voortvloeien uit de functie die een object heeft, of het nu een stoel is of een peper-
en zoutstelletje. Omdat er al zoveel is, worden er soms belachelijke dingen bedacht. Echt design is subtiel, verzorgd en tijdloos. Een echte designstoel is in balans. Ook al is het voorwerp brutaal en verrassend, de vorm en de verhoudingen kloppen.’ GERARD VAN DEN BERG
Een bekende Gerard van den Berg is de stoel VLAG uit 2000, zijn eerste ontwerp voor de projectsector in opdracht van fabrikant Lensvelt in Breda. Na zijn vertrek bij Montis, een meubelbedrijf van internationale allure, dat hij samen met zijn broer Ton oprichtte, begon Gerard van den Berg, wederom met broer Ton, in 1990 een eigen ontwerpstudio. Een jaar later richtte hij het succesvolle zitmeubelbedrijf Label Produkties B.V. op. Sinds 1984 is hij onderscheiden met tal van prijzen op het gebied van industriële vormgeving en meubelontwerp. ’Ik kan alleen vertellen hoe ik design zelf ervaar,’ aldus Gerard van den Berg. ’Keiharde criteria kan ik er niet voor geven. Design heeft onder andere te maken met duidelijkheid, met orde. Je kiest voor een vorm en laat die niet meer los. Ik vind dat bepaalde dingen bij elkaar horen en andere dingen niet. Maar je kunt dingen ook juist tegen elkaar uitspelen en werken met contrasten, zoals zwaar tegenover licht en rond tegenover recht. Dan creëer je een soort spanning.’ Volgens de ontwerper is goed design heel duidelijk. ’Je ziet direct of iemand ergens voor gekozen heeft, als je over een beurs heen loopt. Dan weet je: dat is zijn gedachte. Afgezien van of ik het voorwerp kan gebruiken. Het is een soort simpele duidelijkheid. De kracht zit in
3
de essentie. Met opsmuk breek je het hele verhaal af. De oervorm moet dan zo sterk zijn, dat de opsmuk niet nodig is.’ DAT ENE LEUKE VORMPJE
Echt design maken is geen gemakkelijke opgave. Gerard van den Berg: ’Het is een klus om tegen de essentie aan te lopen. Daar ben je al maar mee bezig. Het gaat erom dat ene leuke vormpje te vinden. Wat is nou de karakteristiek, wat is het sterke van de vorm die ik in gedachten heb? Alle andere dingen moet je proberen weg te laten. Maar dat is tevens het moeilijkste. Je hebt sowieso al te maken met wat de opdrachtgever wil en technisch kan, met consumentenwensen en met normen. En dan moet het toch zo zijn, dat je de essentie van het verhaal vasthoudt.’ Hoe is de VLAG ontstaan? ’Lensvelt wilde een eigen lijn en ik moest een soort kuipje maken. Het moest vernieuwend en verrassend zijn. Achter op de krant stond een advertentie met de Friese vlag en die krant lag overdwars, terwijl de vlag wapperde. Toen dacht ik: wat is dat eigenlijk een leuk kuipje. Op een gegeven moment weet je alles van een stoel die je moet maken, behalve hoe hij eruit komt te zien.’ DE BALANS
De kern van design lijkt de combinatie van eenvoud, essentie, balans, evenwicht en een afgewogen ontwerp. De vraag rest waarom mensen kiezen voor design. Interieurarchitect Marijke van de Vorstenbosch denkt dat mensen kiezen voor design omdat ze zich willen onderscheiden. Die behoefte neemt ook toe.
’Mensen hebben meer geld en gedragen zich individualistischer. Ze willen zich niet alleen onderscheiden door middel van hun kleding, maar ook met de keuze van meubilair of met de ruimte waarin ze leven. Ze huren bij een verbouwing dan niet alleen een aannemer in, maar ook een interieurarchitect. Die zorgt bijvoorbeeld dat een huis uit de jaren dertig voorzien wordt van de details en aandacht die passen bij de specifieke sfeer van het huis en ermee in balans zijn. En dat het interieur van een woning of bedrijf verrassend en prikkelend is, en dat de ruimte waarin men woont of werkt de identiteit van de bewoners of het bedrijf enigszins uitdrukt’. Volgens ontwerper Gerard van den Berg geeft een goed ontworpen product rust. ’Is het minder in balans, dan wringt het. Als dingen in harmonie zijn, voel je je prettiger. Dat kan van heel modern tot gezelliger en warmer. Je hoeft niet altijd het nieuwste van het nieuwste te hebben. Dat heeft dus niets te maken met design.’ Informatie over Clip Interieurarchitecten staat op www.bni.nl onder ’Zoek een interieurarchitect’. Andere ontwerpen van Gerard van den Berg staan op www.label.nl
DER
4
DER
VERRASSEN MET EEN KLASSIEKER ALS BASIS ALS EEN VARIANT OP EEN KLASSIEK ONTWERP VERRASSEND GENOEG IS, KAN HET BESLIST HET LABEL DESIGN VERDIENEN. LAURA CRAMWINCKEL VOLTOOIDE IN 2001 HAAR OPLEIDING AAN DE DESIGN ACADEMY EINDHOVEN. HAAR EXAMENWERKSTUK IS EEN EIGENTIJDSE VARIANT OP HET BEROEMDE CAFÉSTOELTJE THONET NO. 14. CRAMWINCKEL WIL MET HAAR ONTWERP VERRASSEN DOOR HET VERWACHTINGSPATROON VAN DE TOESCHOUWER TE DOORBREKEN.
BEROEMDSTE CAFÉSTOELTJE
De Thonet-stoel no.14 is een klassiek ontwerp uit 1859. Het combineerde destijds een nieuwe techniek, het buigen van massief hout, met een nieuwe productiemethode, namelijk de vervaardiging in massa. Het doel was massaproductie en daartoe werd het aantal onderdelen geminimaliseerd en de ornamentiek verbannen. Dankzij de mechanisatie, een goede distributie en een lage prijs is de Thonet-stoel no. 14 het allereerste stoeltje in de geschiedenis dat met miljoenen wereldwijd over de toonbank is gegaan. De vorm kan inmiddels beschouwd worden als een archetype. BEZETEN VAN BEELDEN
Laura Cramwinckel is als ontwerper geïnteresseerd in de werking van oog en hersenen. Mensen nemen perspectief waar als plat plaatje op hun netvlies en vertalen het vervolgens weer in een driedimensionaal beeld. Wanneer positie en verhoudingen niet kloppen, bijvoorbeeld bij een ietwat hellende vloer, ontstaat de kriebel in de buik: spanning, sensatie. Om de toeschouwer te verrassen speelt Cramwinckel een spel met de waarneming. Ze vervormt een object met behulp van speciale computertechniek, waardoor opeens onduidelijk is wat u ziet: een stoel, een bank of een krukje? Cramwinckel: ’Design en vormgeving geven, op z’n best, uitdrukking aan de manier waarop mensen kijken, voelen en functioneren op een bepaald moment in de tijd. Kenmerkend voor nu zijn de beeldcultuur, de ervaringseconomie (mensen willen nieuwe ervaringen en besteden daar geld en tijd aan) en de computertechnologie. We zijn bezeten
van beelden. Die bezetenheid is voor mij aanleiding geweest voor een experiment met zintuiglijke waarneming.’ VERKEERDE BEEN
De keuze voor de Thonet-stoel is niet toevallig. ’De stoel kan met zijn rondingen interessante vormen opleveren en juist doordat het meubelstuk zo herkenbaar is, is het uitstekend geschikt om de toeschouwer op het verkeerde been te zetten. Je ziet in eerste instantie het vertrouwde aanzicht van een Thonet, maar je zet je voet een stap verder en dan blijkt het een bankje te zijn van één meter lang.’ Door 113 driedimensionale aanzichten van de stoel als het ware uit te rekken op de computer, creëert de ontwerpster tweedimensionale doorsnedes van een nieuw meubel. Zo ontstaat een compleet nieuwe vorm door een oud model te bekijken met de ogen van nu. Het ontwerp is te bestellen. Informatie bij Laura Cramwinckel: l_cramwinckel@ hotmail.com Werk van jonge ontwerpers vindt u bij: www.vormkrijgers.nl
5
DER
PROJECT EVENWICHTIGE ONTMOETING VAN CULTUREN EIGEN DINGEN
VOOR IDESKA BETEKENT DESIGN EEN RUIMTE DE JUISTE UITSTRALING GEVEN, PASSEND BIJ DE ORGANISATIE EN DE PERSOON DIE HEM GEBRUIKT. VOORAL VOOR DELEN VAN EEN GEBOUW WAAR BEZOEKERS KOMEN, IS UITSTRALING BELANGRIJK: DE ENTREE,
Het Afrika Museum wil mensen laten kennismaken met de rijkdom van de Afrikaanse culturen. Het bestaat uit een binnenmuseum en een buitenmuseum. In het buitengedeelte vinden veel educatieve activiteiten plaats. Ineke Eisenburger, antropoloog, heeft sinds 1989 de leiding over de prachtig gelegen locatie. In 2000 komt ze op het idee haar kamer te veranderen. ’Ik had een kamer waar ik zelf reuze content mee was. Lekker licht, helder, transparant. Ik voelde me daar erg verwant mee; zou zo willen zijn in wat ik doe. Maar ik wilde bijvoorbeeld wel graag een vergadertafel in plaats van een hoekje aan mijn bureau.’ Dan komt het erop aan haar wensen te formuleren. Want als het dit niet is, wat wil ze dan wel? In die fase herinnert ze zich het vriendelijke, banaanvormige bureau dat ze eerder in de showroom van Ideska heeft zien staan. Bovendien realiseert ze zich hoeveel waarde ze hecht aan eigen dingen in haar kamer. ’Alleen maar Ideska is voor mij geen kamer met uitstraling. Ik moet mijn beeldjes kwijt kunnen. Zo is uiteindelijk een oude Japanse kast die ik heel graag wilde houden, gecombineerd met een strakke, zwarte achiefkast en een sobere, ronde, beukenkleurige tafel.’
VERGADERZAAL OF DIRECTIEKAMER. OVER HET AL DAN NIET BESTAANDE IDEE ACHTER DE KAMER VAN INEKE EISENBURGER, DIRECTEUR/CONSERVATOR VAN HET AFRIKA MUSEUM IN BERG EN DAL.
INSPIRATIE
Ineke Eisenburger kan niet werken in een kamer zonder Afrikaanse kunst. ’Ik ben daar erg aan verknocht, evenals aan het Afrikaanse denken. De beelden op de kasten inspireren me. Toch kan hier rijp en groen staan, voorwerpen die nog even staan te wachten totdat ze een ander, eigen plaatsje krijgen. Met elk voorwerp is iets aan de hand: ik wil het kwijt, of
6
DER
het moet mijn kamer af, of het mag hier even staan tot we geld hebben om het aan te kopen, maar het is zeker bedoeld om mensen mee te voeren in de wereld van het museum. Hier gaan ze nog beter kijken; het is overzichtelijker en alles hier heeft een persoonlijke touch.’ Van een lichte naar een donkere kamer. Zit er een Afrikaans idee achter de inrichting? Eisenburger ontkent dat. ’Dat zou ik echt moeten verzinnen. Wel is het zo dat ik in mijn oude kamer geconfronteerd werd met wat ik zou willen noemen de ondraaglijke lichtheid van het bestaan. Het werd me soms een beetje te licht. Je komt op een moment dat je toch een omgeving wil die wat beschouwender is. Rustig met mensen aan tafel zitten; niet praten vanuit die actieve bureaustoel. Van nature ben ik heel beschouwend, maar ik heb werk dat dit absoluut niet toelaat. Aan die behoefte aan bezinning voldoet deze kamer helemaal, hoewel ik hem in eerste instantie zó donker vond. Hij heeft een heel rustige uitstraling. Iemand die hier een tijdje niet geweest was, zei onlangs: ’Wat is het hier opgeruimd, rustig.’ Toen werd het hem pas duidelijk dat mijn hele kamer omgetoverd was.’ KRACHTEN IN BALANS
Wat Ineke Eisenburger aanspreekt in de Afrikaanse cultuur is het denken in krachten: we staan temidden van goden, geesten en voorouders. Een van de reddingsboeien is dat onze voorouders zich staande hebben gehouden. Die zullen ons helpen, mits we de herinnering aan hen levend houden. Toeval bestaat niet; Afrikanen denken in termen van oorzaak en gevolg. Om staande te blijven zoeken
ze naar evenwicht en harmonie. Eisenburger: ’Arnoud Schoffelmeer heeft mij de ruimte gegeven voor Afrikaanse elementen. Het beeld van de man op de stoel herinnert me bijvoorbeeld aan mijn allereerste baas, die mij hier heeft binnengehaald. In mijn kamer wil ik ook die Afrikaanse balans vinden. Omdat hij meer in harmonie is en past bij een volgende levensfase, heb ik niet de behoefte om mijn zakelijke omgeving minder zakelijk te maken. Dus ik heb nauwelijks kleine spulletjes op mijn bureau.’ DESIGN
Voor Ineke Eisenburger is design in de inrichting een zinvolle combinatie van wat van buitenaf binnenkomt, omdat het aangeleverd wordt en afgestemd is op praktische behoeften én heel persoonlijke dingen. Juist door die combinatie wordt het persoonlijke versterkt. Ook al is het soms een onlogisch combinatie. Als voorbeeld wijst ze op de uiteenlopende lijsten van afbeeldingen aan de muur. ’Het heeft me verbaasd hoe enthousiast Arnoud was over deze kamer. Een inrichter moet, net als hij, goed luisteren en stokpaardjes van de klant aan durven schieten: zou je dat wel doen? Dus meegaan én tegenwind geven. Maar misschien heb ik, als klant, hem als leverancier ook wel iets aangedragen.’
7
DER
AANDACHT VOOR DE ACHTERKANT ’VEEL INRICHTERS ONTBEREN EEN BINNENARCHITECT OF EEN ANDER CREATIEF PERSOON EN COMPENSEREN DAT GEMIS MET DESIGNMEUBELEN.’ AAN HET WOORD IS EMIEL BARTEN, SALES MANAGER VAN ARTIFORT, DE DESIGNLIJN VAN HET BEDRIJF ARTIFORT LANDE IN SCHIJNDEL.
BEELDHOUWWERK
Vijftien jaar geleden gebruikte directeur Sander van de Lande bewust het woord design in de toenmalige bedrijfsnaam Lande Design. Als je immers design in je naam voerde, telde je mee in de wereld. Het woord is inmiddels bewust geschrapt: het wordt immers te pas en te onpas gebruikt. De missie van Artifort Lande is echter niet veranderd. Het bedrijf levert nog steeds design: ’Mooie dingen met veel aandacht voor details en afwerking,’ aldus Emiel Barten. De basis van Artifort, het bedrijf dat Van de Lande in 1998 kocht, ligt in de woninginrichting: fauteuils, sofa’s, banken, eetkamerstoelen en tafels. In de jaren zestig werd het internationaal bekend. Men ging namelijk producten maken op basis van beeldhouwwerken van Pierre Paulin. Dat resulteerde in de toen revolutionaire Ribbon Chair, de Tongue en de Mushroom. Architecten en ontwerpers vlogen naar Artifort, dat trendsetter werd voor nieuwe vormgeving. Nog steeds behoort Artifort tot de top van merken met uitstraling, inmiddels ook op het gebied van projectinrichting. DETAILS
Barten: ’Vernieuwend zijn lukt haast niet meer. De verschillen zitten vooral in details, zoals een perfecte stoffering. Dat geldt zeker voor de projectinrichting. Met een sofa of bank kun je je nu eenmaal makkelijker onderscheiden dan met een kantinestoeltje. Belangrijk detail bij ons zijn de aluminium gietstukken. Daardoor krijg je een mooiere overloop tussen rug en frame. Wij
besteden dus veel aandacht aan de achterkant van de stoel. Daar kijk je immers tegenaan. Vroeger heette dat design, nu noem je het details.’ Volgens Emiel Barten gaan inrichters nog te veel uit van standaard. Maar design heeft ook te maken met sfeer, met uitstraling. ’In de woninginrichting werken wij al lang met sfeer. Projectinrichters denken vaak nog te functioneel.’ Hij noemt als voorbeeld een cateringbedrijf dat op zoek was naar een natuurlijke uitstraling: grote tafels, dikke poten, robuustheid. ’Een mooi project is een project met de sfeer die de klant absoluut wil. Wij moeten niet aangeven wat in onze collectie zit en zeggen: misschien zit er wel iets voor u bij. Laat de klant liever eens een collage maken. Welke sfeer spreekt daaruit: strak, warm, perzisch? Dat moet vanuit hemzelf komen.’ Andere meubelen zijn te bezichtigen op www.artifort.com
UITGAVE
Ideska Kantoor en Projectinrichting Graafseweg 51 6512 BR Nijmegen Telefoon (024) 323 22 80 www.ideska.nl REDACTIE
Contrapunt Communicatie, Wijchen Ideska VORMGEVING
Weijsters & Kooij vormgevers, Grave FOTOGRAFIE
Lensvelt/Reinout van den Bergh [omslag] • Thea van den Heuvel [pag. 2] • Label Produkties [portret pag. 3] • Lensvelt/Datema & Mulder [VLAG pag. 3] • Design Academy• Petra Appelhof [pag. 5+6] • Artifort Lande DRUKWERK
Rikken Print, Gendt
