Depressieve Klachten bij Adolescenten: Risicofactoren op School en de Invloed van Geslacht, Coping, Opleiding en Sport
Depressive Complaints in Adolescents: Risk Factors at School and the Influence of Sex, Coping, School and Sports
Anneke Betten
Eerste begeleider: mevrouw dr. T. Völlink Tweede begeleider: mevrouw dr. M. J. M. Houtmans
Augustus 2012 Faculteit Psychologie Afstudeerrichting Klinische Psychologie Open Universiteit Nederland
DEPRESSIEVE KLACHTEN BIJ ADOLESCENTEN 1
Inhoudsopgave
pagina
Samenvatting
2
Summary
4
1.
6
Inleiding
1.1
Depressieve klachten bij adolescenten; begripsbepaling
6
1.2
Depressieve klachten nader beschouwd
8
1.3
Depressieve klachten bij adolescenten
9
1.4
Hoeveel komt het voor?
1.5
Determinanten in dit onderzoek van het ontstaan van depressieve klachten bij adolescenten
1.6
10
11
Invloed van omgevingsfactoren op het ontstaan van depressieve klachten: theoretisch kader
15
1.7
Doelstelling
16
1.8
Vraagstelling
17
1.9
Hypotheses
17
2.
Methode
19
2.1
Onderzoeksgroep en steekproef
19
2.2
Meetinstrumenten
19
2.2.1
Sociale status in de klas
19
2.2.2
Isolatie
20
2.2.3
Gepest worden
20
2.2.4
Depressieve klachten
20
2.2.5
Coping
21
2.2.6
Sporten
22
2.2.7
Hulp bij problemen
22
2.3
Procedure
22
2.4
Analyse
24
Resultaten
25
3. 3.1
Beschrijvende resultaten
25
3.2
Toetsen van de hypotheses
27
4.
Conclusies en discussie
34
4.1
Terugkoppeling naar de hoofdvraagstelling
34
4.2
Terugkoppeling naar de hypotheses
34
4.3
Interpretatie van de resultaten
36
4.4
Praktische relevantie
38
4.5
Beperkingen
39
4.6
Aanbevelingen
39
Referenties
41
Bijlagen
44
DEPRESSIEVE KLACHTEN BIJ ADOLESCENTEN 2
Depressieve Klachten bij Adolescenten: Risicofactoren op School en de Invloed van Geslacht, Coping, Opleiding en Sport
Samenvatting Achtergrond. Depressieve klachten komen veel voor, ook bij adolescenten. Depressieve klachten kunnen de sociale, emotionele, fysieke en cognitieve ontwikkeling van de jongere negatief beïnvloeden. Na een depressieve periode is de kans op het ontwikkelen van een volgende depressieve periode groter (Smit, Bohlmeijer & Cuijpers, 2003; Treffers & Siebelink, 2006). Het herkennen van risicofactoren en van signalen van depressieve klachten kan mogelijk bevorderen dat vroegtijdige hulp geboden wordt bij depressieve klachten om te voorkomen dat de klachten verergeren. Doel. In huidig onderzoek werd nagegaan hoe risicofactoren uit het mesosysteem van adolescenten tussen de 10 en 15 jaar, namelijk sociale status, isolatie en gepest worden op school, het optreden van depressieve klachten beïnvloeden. Tevens werd van de variabelen geslacht, opleiding, coping en sport nagegaan of deze een modererende invloed uitoefenen op de relatie tussen de risicofactoren en depressieve klachten. Ten slotte werd geïnventariseerd in hoeverre de doelgroep bekend is met het bestaan en het gebruik van online hulpverlening ter preventie van psychische klachten bij jongeren. Deelnemers, procedure en onderzoeksontwerp. Het onderzoek was een cross-sectioneel survey. Tussen november 2011 en februari 2012 werden 38 scholen voor basis- en middelbaar onderwijs benaderd voor deelname aan het onderzoek. Via de 7 scholen die bereid waren om mee te werken werden de ouders van de leerlingen om medewerking van hun kind gevraagd. Daarnaast werden respondenten geworven via medestudenten en andere bekenden. Van 301 adolescenten van 10 t/m 15 jaar werden gegevens verzameld middels een online vragenlijst. Meetinstrumenten. De vragenlijst werd samengesteld uit een korte depressievragenlijst: Short Mood and Feelings Questionnaire (Angold et al., 1995), een coping vragenlijst: Cognitive
DEPRESSIEVE KLACHTEN BIJ ADOLESCENTEN 3
Emotion Regulation Questionnaire (Garnefski, Kraaij & Spinhoven, 2001) en zelf geformuleerde vragen voor het meten van gepest worden, isolatie en sociale status, sporten en bekendheid met online hulpverlening. Resultaten. In totaal werd 59% van de variantie in de depressieve klachten bij jongeren verklaard door de risicofactoren en moderatoren. Significante relaties waren te zien tussen de risicofactoren isolatie (15%) en gepest worden (3.3%) met het verklaren van de variantie in depressieve klachten. Een niet-functionele copingstijl bleek een significant modererend effect te hebben op de relatie tussen isolatie en depressieve klachten. Interactie was ook te zien tussen gepest worden en weinig sporten. De relatie tussen sociale status en gepest worden bleek bij leerlingen van de middelbare school sterker dan van het basisonderwijs. Geslacht toonde een kleine, maar significante relatie met depressieve klachten. Slechts een klein deel (6.6%) van de adolescenten was bekend met het bestaan van online hulpverlening bij depressieve klachten. Conclusie. Dit onderzoek laat zien dat een niet-functionele copingstijl, isolatie en gepest worden een sterke relatie hebben met de mate van depressieve klachten bij adolescenten. Verder toont het onderzoek aan dat voor jongeren aan het begin van de middelbare school de relatie tussen gepest worden en sociale status met depressieve klachten sterker wordt. Bij hulpverlening aan adolescenten met depressieve klachten lijkt het belangrijk deze factoren mee te nemen en bijvoorbeeld middels sociale vaardigheidstraining aandacht te besteden aan copingvaardigheden, isolatie en gepest worden.
Keywords: depressie, adolescent, coping
DEPRESSIEVE KLACHTEN BIJ ADOLESCENTEN 4
Depressive Complaints in Adolescents: Risk Factors at School and the Influence of Sex, Coping, School and Sports
Summary Background. Depressive complaints are often seen, also in adolescents. Depressive complaints can have a negative effect on the social, emotional, physical and cognitive development of young people. After a period of depression the chance of developing another depressive episode is increased (Smit, Bohlmeijer & Cuijpers, 2003; Treffers & Siebelink, 2006). Recognition of risk factors and signals of depressive complaints can possibly lead to early help being offered. Aim. The present research investigated how risk factors of the mesosystem, i.e. social status, isolation and being bullied at school, influence the occurrence of depressive complaints in adolescents aged 10 - 15 years. The variables sex, school (elementary or secondary school), coping and sports were investigated to see if they have a moderating influence on the relationship between risk factors and depressive complaints. Also was investigated whether the target group is familiar with the existence and use of online help for depressive complaints. Participants, procedure, and design. The research was based on a cross-sectional survey. Between November 2011 and February 2012 38 elementary and secondary schools were invited to participate in the survey. Via the 7 schools that were willing to cooperate, parental permission was obtained for pupil participation. Respondents were also recruited via relatives and fellow students. Data were collected by means of an online questionnaire completed by 301 adolescents aged 10 - 15 years. Measures. The questionnaire was compiled from a short depression questionnaire: Short Mood and Feelings Questionnaire (Angold et al., 1995), a coping questionnaire: Cognitive Emotion Regulation Questionnaire (Garnefski, Kraaij & Spinhoven, 2001) and self-
DEPRESSIEVE KLACHTEN BIJ ADOLESCENTEN 5
formulated questions about being bullied, isolation, social status, sports and awareness of online help. Results. Totally 59% of the variance in depressive complaints in adolescents were explained by the risk factors and moderators. Significant relationships appeared between the risk factors isolation (15%) and being bullied (3.3%) with the explained variance in the occurrence of depressive complaints. A non-functional coping style seemed to have a significant moderating effect on the relationship between isolation and depressive complaints. An interaction was also seen between being bullied and a lack of exercise. The interaction between social status and being bullied appeared to have a higher rate of depressive complaints in secondary school pupils compared with elementary school pupils. Sex was shown to have a small, but significant, relationship with depressive complaints. Only a small portion (6.6%) of the adolescents was aware of the existence of online help. Conclusion. This survey shows a strong relationship between a non-functional coping style, isolation and being bullied with the amount of depressive complaints in adolescents. Also it shows that the relation between being bullied and social status is stronger for pupils at secondary school. For helping adolescents with depressive complaints it seems to be important to take care of coping, isolation and being bullied in, for instance, social skills training.
Keywords: depression, adolescent, coping
