Denken over Tijd en Ruimte* Door Kees de Groot

130447 IDA-oktober 2013-B_IDA 24-09-13 17:16 Pagina 1

idA in dit Amsterdam

jaargang 52 oktober 2013

9

maandblad van de Verenigde Doopsgezinde Gemeente Amsterdam

INHOUD Voelen & meebeleven – 2 De tijd vereeuwigd – 3, 4 Tijd, jaarthema 13|14 – 5 Column – 5 Uit de kerkenraad – 6 In Memoriam – 7 Gemeente in beweging – 8, 9 Expeditie Vrede – 10 Agenda – 11 Kerkdiensten – 12 Collectebestemmingen – 12

Searching for Utopia van Jan Fabre

Denken over Tijd en Ruimte* Door Kees de Groot Stephen Hawking begint zijn mooie boek ‘A short history of Time’ met de volgende anekdote. “Een bekende geleerde (sommige zeggen dat het Bertrand Russell was) hield eens een publieke lezing over astronomie. Hij vertelde hoe de aarde rond de zon draait en hoe de zon zelf weer rond het middelpunt van een zeer grote hoeveelheid sterren, het melkwegstelsel, draait”. Na de lezing stond er achter in de zaal een oud vrouwtje op en zei: “Wat u ons daar vertelt is onzin.”

”De wereld is een platte schijf en een reusachtige schildpad draagt haar op zijn rug”. De geleerde antwoordde minzaam op haar commentaar: “En waarop staat die schildpad dan, mevrouw?” “Slim bedacht jongeman“ zei het vrouwtje. ”Maar mij vang je niet, want onder die schildpad staat weer een andere en daaronder nog een, enzovoort.”

Tijd en ruimte Er bestaat een onmetelijke gelaagdheid in de betekenis van de woorden tijd en ruimte. Daarbij komt nog dat de begrippen tijd en ruimte bij overdenking elkaar dicht naderen. Tijd te definiëren is een heidens karwei. Tijd is niet aan de zintuigen verbonden. Je ziet door tussenkomst van de ogen, je hoort door tussen-

komst van de oren, je ruikt door middel van het reukorgaan en je voelt door tussenkomst van de tastzintuigen. Met deze zintuigen neem je de wereld om je heen waar. Het geeft je informatie over grootte, vorm, plaats en beweging van een voorwerp. Van tijd heb je geen directe waarneming. Zouden wij tijd bedacht kunnen hebben in ons streven de natuur, de werkelijkheid te doorgronden? Tijd als een verzinsel om verbanden te kunnen leggen. Met het ervaren van ruimte is het anders. Je ziet de ruimte, je hoort geluiden in de ruimte. Je kunt dingen in de ruimte betasten. Dit geldt tenminste als de ruimte gevuld is met iets en in de ruimte waar wij mee te maken hebben is altijd wel iets. Zelfs de lucht, zoals wij dikwijls

ruimte ervaren, is iets. Pure ruimte is moeilijk voor te stellen. Misschien nog het beste als een oneindige donkerte. Een donkerte zonder omvang. Geen boven, geen onder, geen opzij, een ruimte, die ook het voorbije en het komende omvat, een oneindige vierdimensionale ruimte dus. Ondanks het feit dat tijd niet met onze zintuigen is waar te nemen, is het toch mogelijk om aan te tonen dat tijd werkelijk bestaat. Het betreft wel tijd aan voorwerpen gebonden. Het is deze tijd waar ik je kennis mee wil laten maken. Het is tijd, die onlosmakelijk verbonden is aan een ruimtelijk voorwerp, die verbonden is met iets in de natuur. Deze tijd wordt tijd-ruimte genoemd. Lees verder op pagina 2

* Thoughts on Time and Space: www.cornelis-de-groot.nl I N DIT A MSTER DA M OKTOB ER – 1


Voelen & meebeleven

Vervolg van pagina 1

Enkel Tijd-ruimte Je kunt de tijd-ruimte direct ervaren als je aan het strand bij de vloedlijn naar de zee kijkt. Je ziet dan een golf opkomen, met schuim en geruis over de kop slaan en vervolgens zie je een nieuwe golf opkomen. Als je dit schouwspel een paar minuten gadeslaat zie je met je eigen ogen de tijdruimte.

Tijd Tijd van vloek en tijd van zegen tijd van droogte en van regen dag van oogsten tijd van nood tijd van stenen tijd van brood.

Het zeelandschap is de ruimte, de beweging van dit golvende landschap verbeeldt de tijd. Tijd, die tot nu toe misschien een concept van het denken was, komt tot leven, blijkt werkelijkheid te zijn. Bijzonder van het zien van de tijd van de zee is, dat dit buiten enige geheugensteun gebeurt. Het geheugen is buitengesloten omdat je je onmogelijk kunt herinneren hoe de zee er een moment tevoren uitzag, noch kun je fantaseren hoe het golflandschap er een moment later uit zal zien. Daarvoor zijn de golven te grillig. Ik noem dit omdat bijna bij alles, waar tijd bij betrokken is, wij ons geheugen gebruiken.

Tijd van liefde, nacht van waken uur der waarheid dag der dagen toekomst die gekomen is Hebben deze gedachten nu betekenis voor de dingen die we doen, hebben ze betekenis in onze dagelijkse beslommeringen? Maakt het wat uit in wat we zijn en in wat we doen, wanneer tijd niet universeel is, maar onlosmakelijk verbonden is aan iets in de natuur?

Al het zijnde is een reeks gebeurtenissen Je kunt je de wereld om je heen, zo je wilt de werkelijkheid, voorstellen Met deze waarneming bij de zee kun als een onnoemlijk aantal aaneenje ook aantonen dat er tegelijkertijd geschakelde, met elkaar vervlochten meerdere tijd-ruimtes aanwezig zijn. en overlappende gebeurtenissen. Leg je horloge maar eens neer op het strand bij de vloedlijn. Ook het horloge Niets meer en ook niets minder. herbergt tijd. Je ziet dat niet zo direct Dus geen wereld van dingen, maar van gebeurtenissen. Besef dat elke maar je hoort het tikken. Ook dat gebeurtenis, hoe klein of hoe groot tikken verbeeldt tijd. De tijd van het horloge. Dat is verschillend van de tijd dan ook, tijd en ruimte herbergt. Gebeurtenissen zijn bestendig, zijn van de zee. Zo zijn er op hetzelfde eeuwig. Een gebeurtenis verdwijnt moment verschillende tijd-ruimtes te nooit. Onze wereld, het ganse ervaren. universum kun je je zo voorstellen opgebouwd te zijn uit gebeurtenissen. Zo heeft elk gebeuren een bij dat Gebeurtenissen zoals de oerknal, gebeuren horende tijd-ruimte, zoals de evolutie, de golvende zee, het de zeemeeuw die overvliegt en de wandelaar die langskomt. Ook jij bent tikkende horloge en ook de geboorte, het sterven, het glijden van een Euro een tijd-ruimte. Er is geen universele in de rode collectezak en het heiligen tijd in het heelal. Elk ding heeft zijn van de naam van GOD. Zo zijn wij eigen tijd. We hebben wel een betrokken bij gebeurtenissen, soms kloktijd, die overal hetzelfde is. Dat zijn we er de spil van. is een afspraaktijd die we hebben gemaakt om met elkaar plannen te De gebeurtenis ontdaan van zijn kunnen maken, om te communiceren, bedrieglijke banaliteit heeft om dingen, die we onderzoeken te verwantschap met de schildpad van kunnen vergelijken. Maar het is geen die oude dame in de anekdote. natuurlijke tijd, vergelijk het met Op die aloude vraag naar wat er getallen. Je gebruikt ze, maar er zijn ervoor gebeurde is het antwoord: geen getallen in de natuur. De natuur “een andere gebeurtenis en daarkent wel reeksen en een reeks heeft voor weer een andere, enzovoort.” altijd betrekking op iets in de natuur. 2 – I N DIT A MSTER DA M OKTOB ER

woord dat vol van stilte is.

Tijd van troosten tijd van tranen tijd van mooi zijn tijd van schamen tijd van jagen nu of nooit tijd van hopen dat nog ooit. Tijd van zwijgen zin vergeten nergens blijven niemand weten tijd van kruipen angst en spijt zee van tijd en eenzaamheid.

Wie aan dit bestaan verloren nieuw begin heeft afgezworen wie het houdt bij wat hij heeft sterven zal hij ongeleefd. Tijd van leven om met velen brood en ademtocht te delen – wie niet geeft om zelfbehoud, leven vindt hij honderdvoud.

Liedboek, 845 Tekst Huub Oosterhuis Melodie Henri Heuvelmans


In het beroemde werk Spieghel van het menschelyk bedryf (1694) van de doopsgezinde broers Caspar en Jan Luyken is tussen tal van andere ambachten ook een plaatsje ingeruimd voor ‘de orlosimaaker’. De gravure bij dit thema gunt ons een blik in de werkplaats van een uurwerkmaker, zo te zien gelegen aan een plein in een stad, die onder het oog van een ongeduldige klant bezig is diens horloge te repareren. Het begeleidende vers maakt ons duidelijk dat we hier niet zomaar te maken hebben met een realistische scène, maar dat we de voorstelling, onder het motto ‘Dat men bereid is, terwyl het tyd is’, in morele zin moeten lezen.

De tijd vereeuwigd Portret van een doopsgezinde horlogemaker Door Frans Grijzenhout De gebroeders Luyken roepen ons op om de tijd van ons leven zo goed mogelijk te gebruiken. Als dat leven ten einde is, is er echt geen mogelijkheid meer om het contragewicht dat de klok doet lopen, nog eens op te halen en iets te doen aan de staat van ’s mensen ziel. Geld, kunst of achtbaarheid kunnen daar dan niets meer bij helpen. Tijd en vergankelijkheid Een vergelijkbare gedachte vinden we in ‘Het horlogie’ in Het leerzaam huysraad van Jan Luyken (1711). Ook daar wordt de mens opgeroepen ‘’t gewicht van groote zaaken, dat zaligheid der zielen hiet [heet]’ regelmatig op te trekken en de ‘schoone uuren’ op aarde niet te vermorsen aan ‘dingen die niet eeuwig duuren’. Het is dan ook niet verwonderlijk dat veel horloges in de zeventiende eeuw verwijzen naar de thematiek van de vergankelijkheid van het menselijk leven en handelen tegenover Gods eeuwigheid. Dat was niet een uitsluitend Nederlands verschijnsel: horloges in de vorm van een doodshoofd of met een opschrift als ‘memento mori’ komen in deze periode in verschillende Europese landen voor.

In de zeventiende eeuw lieten mensen zich ook wel met een horloge portretteren. Dat kon opnieuw een vrome verwijzing zijn naar het voorbijgaan van de tijd op aarde of soms naar de dood van een geliefde. Die associaties lijken geen rol te spelen bij het portret dat Frans Hals in 1643 maakte van een bebaarde, 57-jarige man die ons vrolijk aankijkt en opzichtig een horloge ophoudt. In 1773 werd dit schilderij samen met het bijbehorende portret van een 52-jarige vrouw verkocht op de veiling van de nalatenschap van Isabella van Leeuwaarden in Haarlem. De schilderijen bleven tot 1928 bij elkaar, maar tegenwoordig scheidt de Atlantische Oceaan de man in Philadelphia van zijn vrouw in Stockholm. Een geslacht doopsgezinde Haarlemse horlogemakers Isabella van Leeuwaarden is vooral bekend geworden vanwege het feit dat uit haar rijke nalatenschap een hofje kon worden gesticht voor behoeftige remonstrantse vrouwen. Dat hofje, aan de Ursulastraat 16 in Haarlem, bestaat nog steeds. Isabella van Leeuwaarden was in 1736 overgegaan van de doopsgezinde naar de remonstrantse

I N DIT A MSTER DA M OKTOB ER – 3


In de zeventiende eeuw lieten mensen zich ook wel met een horloge portretteren.

kerk, maar haar voorouders, zowel van moeders als van vaders kant, waren overtuigde en standvastige doopsgezinden. En dat niet alleen: Isabella stamde regelrecht af van een geslacht vooraanstaande Haarlemse doopsgezinde horlogemakers. We mogen dan ook veronderstellen dat Hals’ portret van de man met een horloge en van diens vrouw, met hun onopgesmukte kleding, doopsgezinde voorouders van Isabella weergeven. Isabella’s grootvader Jacobus van Leeuwaarden was een beroemd horlogemaker aan de Grote Markt van Haarlem. Toen de Franse diplomaat en arts Balthasar de Monconys in augustus 1663 een bezoek bracht aan ‘le fameux horlogier’, merkte hij op dat deze ‘hoewel doopsgezind’ (!) een van de aardigste, wijste en informele mensen was die men zich kon voorstellen. Samen met hem bekeek De Monconys het werk van beroemde Haarlemse schilders als Salomon de Bray, Pieter Saenredam en Frans Hals. De zaak van Jacobus van Leeuwaarden werd na diens dood overgenomen door twee van zijn zoons, ooms van Isabella. Tijd en identiteit De identiteit van de 57-jarige man met een horloge die in 1643 door Hals werd geschilderd, moet gezocht worden in de generatie van Isabella’s overgrootvaders. Van hen waren er twee horlogemaker in Haarlem. De daadwerkelijk in Leeuwarden geboren Jan Jacobsz van Leeuwaarden (1597/8-1649) oefende zijn beroep eveneens uit aan de Grote

4 – I N DIT A MSTER DA M OKTOB ER

Markt van Haarlem. Dat ook hij een belangrijk horlogemaker moet zijn geweest, blijkt uit het feit dat Constantijn Huygens bij hem een verguld uurwerk bestelde. Maar zijn levensjaren sluiten uit dat hij de man is op het portret door Hals. Vermoedelijk is dat de andere horlogemaker – overgrootvader van Isabella, Mathijs Jansz Boeckels (?-1654/5). Hij was afkomstig uit Aken en samen met zijn broer Jan aan het begin van de zeventiende eeuw naar Haarlem gekomen. Mathijs Boeckels was als ‘bedienaer’ actief binnen de Haarlemse gemeenschap van gematigde doopsgezinde Waterlanders. Samen met zijn vrouw Maria Bastiaens van Hout kreeg hij twee dochters, Maritgen en Trijntgen, van wie de eerste met Jacobus van Leeuwaarden zou trouwen. Het Rijksmuseum en andere vooraanstaande musea in de wereld bezitten nog uurwerken van Mathijs Boeckels, die alle getuigen van zijn grote vakmanschap. Hij is ongetwijfeld een godvruchtig doopsgezinde geweest en zal zich zeker bewust zijn geweest van de symbolische lading van het horloge in christelijke zin. Maar het portret van Mathijs Jansz Boeckels door Frans Hals lijkt toch vooral de trots van de ambachtsman op zijn werk te willen vereeuwigen. Frans Grijzenhout is verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. Meer over deze portretten in het Rijksmuseum Bulletin 2013 nr. 2.


Column

Gemeenschapsvorming

Tijd Jaarthema 2013/2014

Door Joël Friso

Veel gemeenten in de doopsgezinde geloofsgemeenschap werken met een jaarthema. Een jaar lang wordt het thema op verschillende manieren belicht en besproken in vieringen en bijeenkomsten voor jong en oud. Als jaarthema 2013/2014 heeft de Adviesraad voor Geestelijk Zaken samen met de ADS gekozen voor: Tijd.

Ook dit jaar verschijnen twee mappen, de ADS Inspiratiemap en de GDB ontmoetingsmap, met ideeën en suggesties bij het jaarthema voor gemeenten. Als ondertitel krijgt de ADS Inspiratiemap mee Wij zijn de tijden. Augustinus zegt over de tijd, in een preek (nr. 80) rond 410: Het zijn slechte tijden, het zijn moeilijke tijden. Dat zeggen de mensen tenminste. Laten we liever goed leven, dan worden de tijden vanzelf goed. Wij zijn de tijden, zoals wij zijn, zo zijn de tijden…’ ADS Inspiratiemap De ADS Inspiratiemap bevat materiaal voor kinderen en ouderen en alle leeftijdsgroepen die daar tussen zitten. De ADS map heeft tot doel om gemeenten te inspireren om in verschillende groepen en op verschillende tijdstippen met het jaarthema TIJD aan de slag te gaan. De Inspiratiemap bevat onder andere materiaal over Wachten, Tijdsbeleving, Stilstaan bij de tijd, Tijd van leven, Neem de tijd, Midden in het leven, Meer geluk dan grijsheid, Vredesgemeente zijn in deze tijd, Het nieuwe Liedboek, Momo en de tijdspaarders; prentenboeken en films. De ADS inspiratiemap is deze zomer verschenen. Alle secretarissen van kerkenraden, predikanten en pastoraal werkers kregen de map gratis toegezonden. De map is ook voor € 10,– te bestellen bij de ADS.

GDB-map: Tijd - Bij de Tijd Materiaal voor gespreksgroepen, bijbel-, jongeren- en kinderkringen en het vieren van diensten.

God geeft ons de tijd wij nemen de tijd bij de tijd op tijd tijd op tijd bij de tijd wij nemen de tijd God geeft ons de tijd 1 Tijd van je leven – Lucas 15,11-32 2 Ritme van de tijd – 1 Kor. 11,17-26 3 Blijf niet staren op wat vroeger was – Gal. 5,25 - 6,17 4 Goede tijden, slechte tijden – Pred. 3 5 Waarheen gaat de tijd – Daniel 2 6 Tijd van eindigheid – Genesis 48 7 Heb je even voor mij – Matteus 6,24-34 Ieder hoofdstuk heeft de volgende indeling: a Ogen en oren open (om samen in het thema te komen) b Bijbel (informatie en gespreksvragen) c Uit het leven gegrepen (hoe zit dat in het leven van nu) d Kunst in woord en beeld (hoe beleven kunstenaars dit) e Liederen f Voor groepen (ideeën met dit thema) g Voor kinderen (ideeën met dit thema) Een uitgave van de Gemeenschap voor Doopsgezind Broederschapswerk. Te bestellen: 0521-340 234 [email protected], prijs € 10,–

Het nieuwe Liedboek beleefde eind mei zijn première in Monnickendam. Aan het begin van het nieuwe seizoen, op zondag 8 september, moest ook onze Singelkerk er aan geloven. Voor onze predikant Henk Leegte reden om stil te staan bij het gebruik van zang en muziek in de kerk. Samenzang werkt bevrijdend. Denk bijvoorbeeld aan de slaven die spirituals zongen op de plantages. Er zijn ook talloze voorbeelden te bedenken hoe samenzang ook in negatieve zin verheffend kan zijn. Daarover ging het deze ochtend niet. De predikant deed de gemeente stilstaan hoe ook onze samenzang in de Singelkerk onder leiding van organist Dick Klomp en koorleider Gerard van Zeijl een manier van gemeenschapsvorming kan zijn. Na afloop van de dienst werd spontaan door enkele gemeenteleden rondom het orgel van Dick Klomp geoefend op nieuwe liederen uit het Liedboek: een prachtige illustratie van de verbindende werking van samenzang. Toch blijft de vraag me bezig houden wat gemeenschapsvorming betekent. Sociologen trekken de conclusie dat er in deze eenentwintigste eeuw volop ontmoeting en uitwisseling plaatsheeft, maar dat duurzame voorgegeven samenlevingsverbanden aan kracht verliezen. Is het nog wel van deze tijd om een plek als de kerk te hebben, waar ruimte is voor verbondenheid en het handelen daarnaar? De spellingscontrole op mijn pc herkent het woord ‘gemeenschapsvorming’ zelfs niet. De kerk als een samenleving in het klein vind ik een waardevol aspect van het eeuwenoude instituut. Het is daarom zo jammer dat het zo moeilijk is om nieuwe participanten te vinden voor de kerk. Henk Leegte vertelde in de dienst van 8 september dat hij, behalve in de kerk, nauwelijks nog zingt. Ja, alleen nog met zijn kinderen die daar volop plezier aan beleven. Misschien is gemeenschapsvorming, net als zingen, én net als kerkbezoek, gewoon een kwestie van tijd maken.



Uit de kerkenraad

Nieuwe leden kerkenraad

Algemene Ledenvergadering

In het idA van september zijn nieuwe leden voor de kerkenraad voorgedragen. Er zijn geen andere kandidaten aangemeld. Marion Slotboom en Bart Admiraal zijn dus gekozen tot kerkenraadsleden.

Concept Agenda van de Algemene Ledenvergadering van de Doopsgezinde Gemeente Amsterdam op 10 november 2013:

Op de Algemene Ledenvergadering op 10 november zal dispensatie worden gevraagd van de eis dat kerkenraadsleden ten minste twee jaar lid moeten zijn van de gemeente alvorens in de KR zitting te kunnen nemen.

3 – Notulen ALV 21 april 2013

1 – Opening 2 – Inleiding

4 – Ingekomen stukken 5 – Mededelingen 6 – Bespreking van punten van de Broederschapsvergadering van 23 november as.

Zondagse Singelkerkbloemen De bloemen, die tijdens de dienst in de Singelkerk staan, worden na de dienst gebracht bij leden die een moeilijke tijd door moeten maken, ziek zijn of iets te vieren hebben. Wilt u de namen door geven aan: Martina Simons tel. (020) 662 19 34, of Ineke Bremer tel. (020) 615 26 22.

In het ziekenhuis opgenomen Onze gemeente wil graag meeleven. Wilt u van uzelf, familie, vrienden en VDGA-leden ons een opname laten weten? Eén van onderstaande contactleden zal de opgave dan doorgeven aan de desbetreffende bezoekster. Martina Simons (tevens organisatie) t (020) 662 19 34 en Ineke Bremer t (020) 615 26 22.

7 – Jaarrekening a. Jaarrekening 2012* b. Verslag van de financiële controlecommissie* c. Goedkeuring van de jaarrekening* d. Decharge van de Grootboekhouder over 2011 e. Voordracht van de vacaturecommissie voor nieuwe leden voor de financiële controlecommissie 8 – Begroting 2014 – toelichting door de Grootboekhouder, Gerrit Visser 9 – Frequentie ALV 10 – Tussenstand speerpunten 2013-2014 11 – Rondvraag en Sluiting * deze stukken worden ter vergadering uitgereikt

Vooraankondiging

Verliezers op de kansel bij Preek van de Leek Zondag 10 november gaat in de Singelkerk een bijzondere editie van Preek van de Leek van start. Dit jaar is de organisatie in handen van een aantal jonge en ondernemende theologen, die er een eigen draai aan geven. Inger van Nes, één van hen: “De belangrijkste verandering zit in het thema en de sprekers. In het verleden werd gekozen voor mensen die succesvol zijn in wat ze doen. Zo zijn onder andere Eberhard van der Laan, Alexander Rinnooy Kan en Mei-Li Vos gevraagd om een kerkdienst in elkaar te zetten.” In de nieuwe editie zullen niet winnaars maar juist verliezers de dienst uitmaken. Van Nes signaleert een afrekencultuur 6 – I N DIT A MSTER DA M OKTOB ER

waarin succes en perfectie ons nieuwe heiligdom vormen en falen ons grootste taboe. “In de media worden mensen die de fout in gaan keihard afgekraakt. Op Facebook zetten we alleen onze succesverhalen, terwijl we verzwijgen dat we eerst drie keer onderuit zijn gegaan. Wij willen met deze editie van Preek van de Leek laten zien dat verliezen een onderdeel van het leven is – en dat iedereen daarmee te maken kan krijgen.”

Dit jaar zet Preek van de Leek prominente verliezers op de kansel. Daarnaast maken de bezoekers kennis met mensen die gewend zijn aan een bestaan in de marge van onze maatschappij: dak- en thuislozen, psychiatrische patiënten en asielzoekers. Samen geven ze de dienst inhoud, met ruimte voor falen én de verzoening daarmee. Preek van de Leek wordt geïnitieerd en mogelijk gemaakt door de Doopsgezinde Gemeente Amsterdam en de Protestantse Kerk Amsterdam. Preek van de Leek is vrij toegankelijk voor iedereen, ook voor wie niet zo snel een kerkdienst zou bezoeken. Bron: PKA/IKON


In Memoriam

Lieve gemeente Zusters en Broeders

Elly Riedel-Koot

Folkert van der Velde

In de vorige idA, nr. 8, word ik in een bepaald artikel Adriaan Jesse genoemd, in plaats van Aad Jesse.

Op zondag 8 september overleed zr. E. Riedel-Koot op de hoge leeftijd van 88 jaar.

Op zondag 8 september overleed br. Folkert van der Velde op de leeftijd van 87 jaar.

Dat komt doordat ik in de slotdienst van 7 juli j.l. in de open tijd bedankt heb voor de warmte en het vele medeleven door en van de gemeente, voor mijn vrouw Rina en voor mij. Het laatste jaar hadden we een abonnement op verschillende ziekenhuizen voor o.a. beenproblemen, operaties en bestralingen.

Haar dochter stond in trouwe zorg om haar moeder heen, haar man was in 1983 al overleden. Zr. Riedel-Koot was een meelevend lid van onze gemeente in Noord. Zij is contactlid geweest en bij de huisbijeenkomsten was zij ook altijd present. Bedachtzaam was zij met haar mening in de kring van de gemeente aanwezig. Totdat jaren geleden het proces van dementie inzette en zij in haar eigen wereld terechtkwam. Eerst heeft ze nog in het verzorgingshuis ‘Het Schouw’ gewoond en daarna is ze op de verpleegafdeling in het Eduard Douwes Dekkershuis terechtgekomen.

Broeder van der Velde is zijn leven lang een toegewijd doopsgezinde broeder geweest. Zijn vrouw leerde hij in het jongerenwerk van de gemeente kennen. Zij trouwden in het kerkje op het Meerpad, waar zij verder hun leven lang trouw lid zijn geweest. In de jaren 70 woonden zij nog zeven jaar in de beheerderswoning op het Meerpad en waren zij actief in allerlei activiteiten van de gemeente.

Nu gaat het gelukkig weer stukken beter, en de toekomst is hoopgevend. Ik word door de familie en vrienden van voor mijn 15e jaar nog altijd bij mijn volle voornaam genoemd. Toen ik met mijn 15e ging werken, werd ik op het werk Oari, op zijn Amsterdams, en Adrie, Arie en verschillende bijnamen; uiteindelijk werd het voor de buitenwacht ‘Aad’. Voor familie en oude vrienden bleef het Adriaan, wat altijd een warm intiem gevoel geeft. Op 7 juli heb ik toen ook gezegd: Zrs en Brs ik zou het fijn vinden als U mij in het vervolg ook Adriaan zou noemen, in aansluiting met de familie en de oude vrienden. Als U uit gewoonte ‘Aad’ zegt, is er geen man overboord, de ervaren warmte en medeleven is en wordt daar niet minder om.

21-09-1924

8-09-2013

Op vrijdag 13 september vond de begrafenis plaats in Amsterdam-Noord op de ‘Nieuwe Noorder’ begraafplaats. Namens onze Gemeente was een kleine delegatie bij de begrafenis aanwezig. ds. Tom Rijken

7-02-1926

8-09-2013

Het doperse gedachtengoed was broeder Van der Velde dierbaar. In januari werd de jarenlang sluimerde prostaatkanker actief, die uiteindelijk ook tot de dood heeft geleid. Zijn vrouw heeft hem tot de laatste dagen voor zijn dood, trouw thuis kunnen verzorgen, wat hem ook heel dierbaar was. Op vrijdag 13 september mocht ik de herdenkingsdienst vanuit de Grote Kerk in Oostzaan leiden en werd br. Van der Velde begraven op de begraafplaats aldaar. ds. Tom Rijken

Zrs. en Brs. de Gemeente ligt ons na aan het hart. Onze hartelijke dank voor het er-zijn, namens en vanuit ‘Zijn’ zijn. Gode bevolen, Rina en Adriaan Jesse.



Gemeente in beweging

Muziek & Meer-pad

Mennomaal

Doperscafé

Op zondagmiddag 13 oktober om 16.00 uur zal de alt violiste Irma Haverkamp een luchtig concert ten gehore brengen in ons kleinste kerkje van Amsterdam. Komt u ook naar het Meerpad voor deze mooie muzikale ontmoeting! Naast Irma Haverkamp zullen nog enkele solisten uit haar muzikale praktijk optreden. Om 18.00 uur afsluiting met een eenvoudige maaltijd.

8 oktober. Iedereen welkom op het Mennomaal! In de Singelkerk, Singel 452, 1017 AW, 020-62345883 (Dit voor degenen die met de taxi gaan komen). Ontvangst met drankje vanaf 17.30 uur Begin maaltijd: 18.00 Tussen het hoofdgerecht en het toetje is er: Tijd van je leven Van tevoren opgeven is niet nodig. Opgeven wél nodig bij een speciaal dieet of vegetarisch! Kosten: 5 euro per maaltijd.

29 oktober

Samen Zingen & De Winden Gods

Leerhuis

‘Ik voel de winden Gods vandaag’ is niet alleen een doperse hit, ook in de EBG (Evangelische Broedergemeente) wordt het gezongen. Op verzoek van mijn collega organist van de Koningskerk André Potter, heb ik een orgelwerk geschreven over dit lied: ‘Rhapsodie in 6 Beaufort’. (Het stuk is opgedragen aan ds Rudy Polanen en Adriaan Jesse). André en ik kwamen op het idee om een zangavond te organiseren waarin ds Pieter Post, die een studie heeft gemaakt van de tekst, een lezing houdt en ik mijn nieuwe compositie speel. Verder gaan we soortgelijke liederen zingen. Tussendoor spelen André en ik verwante orgelstukken. Ds Rhoinde Mijnals-Doth zal de avond leiden. Wanneer: Zaterdagavond 19 oktober Hoe laat: 20.00 uur Waar: Koningskerk *) Toegang: vrij *) Tram 9 halte Hugo de Vrieslaan; Bus 65 halte Middenweg; Bus 40 en 41 halte Kruislaan.

Film & Gesprek: Matterhorn met Diederik Ebbinge (acteur en regisseur)

David, een koning naar Gods hart In de boeken 1 en 2 Samuel wordt verteld hoe David koning wordt en hoe hij zijn koningschap invult. In dit leerhuis staat de vraag centraal: wat maakt David een koning naar Gods hart. De joodse traditie over David komt aan de orde. Verder wordt gezocht naar de betekenis die de teksten nu nog voor ons kunnen hebben. Docente: Afke Maas-Smilde. Singelkerk, 2 en 9 november, van 10.30 – 15.30 uur. Kosten: € 32.50. Opgave bij Hanneke de Graaf. Folders liggen in de Singelkerk.

De film Matterhorn, het verhaal van Fred wiens eenzame leven een onverwachte wending neemt door de komst van een vreemdeling, won de Publieksprijs bij het Rotterdams Filmfestival. Deze avond een vertoning van de hele film, gevolgd door een gesprek met de regisseur. Meer informatie op de website: www.doperscafe.nl/matterhorn N.B.: aanvang 19.30 uur i.v.m. vertoning volledige film

Singalong Na de dienst op startzondag heb ik met een groepje gemeente- en koorleden enkele nieuwe liederen uit het Liedboek doorgenomen. Dat smaakte naar meer en daarom hebben we in de muziekcommissie besloten dat we deze formule voorlopig elke zondag zullen toepassen. Dus: iedere zondag om 12:00 uur gedurende 20 à 30 minuten kennismaken met nieuwe liederen. We doen dit tot december en kijken dan hoe het verder gaat. Mede namens Henk Leegte verzoek ik u om zelf ook met liedvoorstellen te komen!

Dick Klomp N.B. Géén singalong op 6 oktober en 3 november! Dick Klomp 8 – I N DIT A MSTER DA M OKTOB ER


Groninger kerkdienst in de Lutherse kerk Op zondag 27 oktober 2013 wordt voor de zevende keer een Groninger kerkdienst in de Oude Lutherse Kerk in Amsterdam gehouden. Het gaat deze dienst over de gelijkenis van de Farizeeër en de tollenaar (Luc. 18). Thema: ‘Nait te min’ (‘Niet te min’). De dienst wordt geleid door ds. Harry Donga. Arnold Veeman – Surinaams-Groninger troubadour uit Kloosterburen – zingt Groninger ballades uit z’n album ‘Toukomst’. Kunstenares Maria Madelon (Kloosterburen) exposeert met haar schilderijen ‘Een wereld vol licht’. Christiaan de Vries speelt orgel. De collecte is voor het Wereldhuis – ademplek in Amsterdam voor migranten zonder papieren www.wereldhuis.org – en voor de onkosten van de dienst. Lied over aarbeving Verder zingen Gerhardt Heusinkveld en Marlene Bakker het lied ‘Laat Groningen niet zakken’ over de aarbevingen in Groningen als gevolg van de aardgaswinning. Het lied is geschreven door Hanne Wilzing. Daarna is er koffie en Groninger koek en wordt het Gronings volkslied gezongen. De dienst wordt jaarlijks door enkele honderden mensen bezocht die geboren zijn in Groningen, maar inmiddels elders in Nederland wonen en werken. Datum: zondag 27 oktober 2013 Aanvangstijd: 10.30 uur (vanaf 10.00 uur kerk open) Plaats: Oude Lutherse Kerk, Spui, Amsterdam (Singel 411) Er is een crèche Informatie: Hanne Wilzing, Lutherse Diaconie in Amsterdam: [email protected], tel. 020 4044708 of 06 5134 0442 of Jan Spijk, communicatieadviseur 06 512 44064

‘T het nog nooit, nog nooit zo donker west of ’t wer altijd wel weer licht Ede Staal Groningse dichter

Fredeshiem 2013 Door Dicky Baars Dit jaar was het de 37e keer dat de vakantieweek voor ouderen in Buitengoed Fredeshiem is gehouden. De oudste deelneemster, Miep Vriend, is er vanaf het begin bij geweest, vele jaren ook als leidinggevende. Dit jaar was een kwart van de deelnemers 90 jaar of ouder, maar dankzij de goede zorgen van Loes en Anja kunnen velen nog lang mee! Toch was dit jaar besloten om de heenreis pas ’s middags te starten omdat een bezoek onderweg aan een museum o.i.d. te vermoeiend werd geacht. Dat hebben we geweten! De groep die was ingestapt bij het Menno Simonshuis kwam vast te zitten in de file omdat in de Zeeburgertunnel een ongeluk was gebeurd. Na enige tijd besloot onze chauffeur Berend om via de vluchtstrook achteruit naar de dichtbijzijnde afrit te rijden zodat we over de Schellingwouderbrug de groep in Noord konden bereiken. De tunnel was nog steeds verstopt zodat we via Enkhuizen en Lelystad, over de Houtribdijk, naar Steenwijk moesten rijden. Voor veel deelnemers was dit de eerste keer dat ze deze route reden. De totale vertraging bedroeg twee uur! Gelukkig was dit de enige storing van belang: dat het geluid het niet deed bij Haanstra’s film ‘Fanfare’ kon later worden opgelost door gebruik te maken van het televisiescherm. Maar dat was alweer later in de week, waarin we gezegend waren met voortdurend mooi weer. Bij een vakantie als deze zijn er vaste patronen, dus om te voorkomen dat dit verslag een kopie wordt van dat van verleden jaar, geef ik verder alleen die gebeurtenissen weer die van die patronen afweken. Uiteraard was ook het thema weer nieuw, maar het sloot aan bij het landelijke thema: ‘Wat is wijsheid?’ Dat kwam tot uiting in de afbeeldingen van uilen op de introductiekaarten, in de spreuken bij het begin van de maaltijden en natuurlijk volop bij de kerkdienst op zondagmorgen en bij de avondsluitingen. Die kerkdienst werd geleid door Ineke Reinhold, die wegens ziekte van Ewoud Roos tot en met dinsdag de hoofdleiding

waarnam. Daarna nam Tom Rijken het van haar over. Ook in het verhaal van de Kleine Prins, naar het boekje van Antoine de Saint-Exupéry, dat in twee gedeelten werd verteld, kwamen vele wijsheden voor. De gebruikelijke diavoorstelling ging ditmaal over China, waarbij Confucius en het Boeddhisme veel aandacht kregen: ook weer wijsheden! De muziekavond op dinsdag werd dit jaar niet meer verzorgd door de Flagellanten uit Giethoorn, maar door een dameskoor uit Blokzijl: de Koopmansvrouwen. Zij waren gekleed volgens de mode van de 16e en 17e eeuw en brachten weer eens een ander repertoire, wat goed in de smaak viel. Op woensdag was er niet, zoals gewoonlijk, een bustocht in de omgeving, maar brachten we een bezoek aan het museum Miramar in Vledder. Daar konden we een bijzondere verzameling schelpen en andere zeeproducten bewonderen, die in hoofdzaak bijeengebracht is door mevrouw Jeanne Warners (1899 – 1986). De tegenwoordige beheerder gaf een presentatie over de totstandkoming en over de huidige gang van zaken, waarna we koffie of thee dronken en in de museumwinkel sieraden of andere souvenirs konden kopen. Toch mag in dit verslag niet ontbreken dat de gelegenheid om elkaar te ontmoeten en van mens tot mens met elkaar te kunnen praten een van de waardevolste onderdelen van deze vakantieweken vormt. En dat alles op rolletjes loopt, dank zij de uitstekende service van de medewerkers van Fredeshiem maar vooral ook van het vaste leidinggevende team, verdient weer onze grote dank.



Het team

Expeditie Vrede Expeditie Vrede 27 oktober voor iedereen van 17-30 jaar oud een tocht door Amsterdam langs plekken van vrede, geloof, hoop en liefde.

Natascha van der Does-Brantjes jeugdwerk Singelkerk t 06 44 71 49 30 [email protected]

Essemie van Dunné jeugd- en opbouwwerk Noord t 06 48 35 07 25 [email protected]

Een kans om mensen uit allerlei windstreken van de stad te ontmoeten; vanuit de humanistische traditie, de remonstranten, de katholieken, de syrisch orthodoxen, de fransiscanen, de moslims en nog andere variaties! In groepjes ga je de stad door met uitdagende opdrachten en vragen. We beginnen en eindigen in de Singelkerk, waar we ook eten en feesten. Het kost je helemaal niks en het levert je een boeiende ervaring op! Start 14.00 uur, Singelkerk Om 18.00 uur, maaltijd en feest Meer info en opgave bij Joke van der Heide, [email protected]

Joke van der Heide jongerenwerk t (020) 661 16 52 [email protected]

Open Monumentendag

Henk Leegte predikant t 06 45 62 62 70 [email protected]

Ewoud Roos predikant [email protected]

Tom Rijken predikant Noord t 06 22 51 75 65 [email protected]

Op 15 september was de Singelkerk open in het kader van de Open monumentag. Tussen 12.00 en 17.00 uur bezochten iets meer dan 2.000 mensen de kerk. Camarata RCO speelde drie korte concertjes: twee stukken van Mozart en een van Mendelssohn-Bartoldy.

10 – I N DIT A MSTER DA M OKTOB ER


Agenda

Kopij voor het volgende nummer vóór 11 oktober 2013 sturen aan Mieke Krebber Mail: [email protected] Adres: Europaplein 89, 1078 GZ Amsterdam (telefoon 020-6731926).

Oktober 2013 Kerkdiensten (zie achterkant)

• Za 28 sept Rommelmarkt

Meerpad

10.00 – 15.00 uur

• Di 1 okt

Bijbelkring

Singelkerk

20.15 uur

• Di 1 okt

Contactkring

Singelkerk

10.30 uur

• Za 5 okt

Singelkoor repetitie

Singelkerk

10.30 uur

• Di 8 okt

Mennomaal

Singelkerk

18.00 uur

• Wo 9 okt

Vredesgroep

Singelkerk

20.00 uur

• Zo 13 okt

Wake bij Justitieel Complex

Schiphol

14.00 uur

• Zo 13 okt

Muziek & Meer-pad

Meerpadkerkje

16.00 uur

• Ma 14 okt Zon’shofkring

Zon’shofje

20.30 uur

• Di 15 okt

Singelkerk

20.15 uur

• Do 17 okt Kring Menno Simons

Menno Simonshuis

14.30 uur

• Za 19 okt


Singelkerk

10.30 uur

• Za 19 okt

Zangavond: De Winden Gods

Koningskerk

20.00 uur

• Za 26 okt


Singelkerk

10.30 uur

• Zo 27 okt

Expeditie Vrede

Singelkerk

14.00 uur

• Ma 28 okt Het verhaal gaat …

Singelkerk

15.00 uur

• Di 29 okt

Singelkerk

20.15 uur

• Do 31 okt Bijbelaars

Singelkerk

10.30 uur

• Za 2 nov

Leerhuis; David

Singelkerk

10.30 uur

• Za 9 nov

Leerhuis; David

Singelkerk

10.30 uur

Belijdeniscatechisatie

Doperscafé: Matterhorn

De redactie behoudt zich het recht voor artikelen in te korten of niet op te nemen.

Secretariaat en administratie Singel 452 1017 AW Amsterdam t kerk (020) 623 45 88 t secretariaat (020) 624 65 73 t boekhouding (020) 627 70 72 fax (020) 624 44 40 gironummer 141442 (VDGA) website www.vdga.nl

COLOFON idA, in dit Amsterdam Maandblad voor geloof en gemeenteleven van de Verenigde Doopsgezinde Gemeente Amsterdam. Redactie Mieke Krebber (eindredacteur) Frits Ph. Groeneveld Sjoukje Halbertsma Heleen Nauta-van Gelder Vertegenwoordiger van de kerkenraad: Anke Spijker Ontwerp en realisatie Ontwerpgroep Lâle, www.lale.nl fax (033) 462 46 94 Drukwerk Grammé3.0 - grafische producties, Amersfoort



Amsterdam Centrum Amsterdam Noord Amsterdam Buitenveldert

Singelkerk – Singel 452 – t (020) 623 45 88 Meerpad – Meerpad 9 t 06-53 77 06 01 Menno Simonshuis – Noord-Hollandstraat 17a – t (020) 517 10 10

KERKDIENSTEN Singelkerk

Meerpad

Menno Simonshuis

Centrum 10.30 uur

Noord 10.15 uur

Buitenveldert 10.00 uur

6 oktober

Ds J. van Woerden-Surink

Ds A.A. Rijken Kom-in-de-kring en Kinderkerk m.m.v. het Singelkoor

Geen dienst

13 oktober

Ds H. Leegte Kom-in-de-kring en Kinderkerk

Geen dienst

Ds R.M.M. HoogewoudVerschoor

20 oktober

Ds F. Ph. Groeneveld

Ds W. Epp Kom-in-de-kring en Kinderkerk om 10.00 uur lied oefenen

Geen dienst

27 oktober

Ds A. Maas-Smilde Kom-in-de-kring en Kinderkerk

Geen dienst

Ds. F.Ph. Groeneveld

3 november

Ds M.E. Bijlsma

Ds A.A. Rijken Kom-in-de-kring en Kinderkerk

Geen dienst

Collectebestemmingen in oktober De collecte in de blauwe/zwarte zak is altijd voor de eigen gemeente. De collecte in de rode zak is bestemd voor:

Als u niet in de dienst aanwezig was en toch iets wilt bijdragen aan het project kunt u dat via de aangegeven bankrekeningen doen.

• 6 en 13 oktober – Oudezijds 100 ‘Oudezijds 100’ is een Christelijke gemeenschap van mensen uit allerlei hoeken van de samenleving. Mensen die zoeken het evangelie present te stellen. Oudezijds 100 biedt hulp aan mensen aan de zelfkant van het leven in de binnenstad van Amsterdam. Zr van Berkum en Br Borghuis gaven er vele jaren hun beste krachten aan. Voor dit werk is de collecte in de rode zak deze keer. Rekeningnummer: 56295, St. Vrienden van Oudezijds 100, Amsterdam. • 20 en 27 oktober – Stoelenproject Een aantal dak- en thuisloze Amsterdammers wordt een slaapplaats geboden onder de parkeergarage in de Marnixstraat. Voor hen wordt af en toe een eenvoudige maaltijd bereid, o.a. door enkele leden van de Doopsgezinde Gemeente Amsterdam; de collecte is bestemd voor het dekken van de kosten van die maaltijden. Rekeningnummer: 141442, t.n.v. VDGA, stoelenproject, of 1320598 Stoelenproject, Amsterdam

1 2 – I N D I T A M S T E R D A M OKTOB ER

• 3 november – Broederschapscollecte t.b.v. projecten voor Gemeenteopbouw De Algemene Doopsgezinde Sociëteit ondersteunt gemeenten bij hun opbouw aan een vitale en bloeiende gemeente. Door het organiseren van toerustingsbijeenkomsten en trainingen, het ontwikkelen van materiaal, het begeleiden van gemeenteprocessen en het adviseren van kerkenraden. Ook is het mogelijk om begeleiding of training op maat te krijgen, toegespitst op de speciefieke vragen van de eigen gemeente. Rekeningnummer: 24.34.93.886 Penningm. Algemene Doopsgezinde Sociëteit Amsterdam inzake Gemeenteopbouw

Denken over Tijd en Ruimte* Door Kees de Groot

Recommend Documents