Voorwoord Dementie is een verzamelnaam voor verschillende ziektes die leiden tot een achteruitgang van het geestelijk functioneren. Wetenschappers gaan ervan uit dat op basis van de bevolkingspiramide steeds meer mensen zullen te maken krijgen met deze aandoening. Hoewel er heel wat onderzoek wordt gevoerd naar de oorzaken van dementie, nieuwe medicatie en mogelijke preventie, zijn er tot op heden nog geen geneesmiddelen die voor genezing kunnen zorgen. Er zijn wel medicijnen die de symptomen kunnen verlichten of het verloop van de ziekte kunnen vertragen. Er zijn echter daarnaast ook andere, niet medicamenteuze middelen die er kunnen toe bijdragen om de persoon met dementie en zijn naaste omgeving te helpen omgaan met de ziekte en de kwaliteit van leven te verbeteren. Initiatieven zoals het contactkoor ‘Stella Maris’ kunnen daar absoluut toe bijdragen. Samen zingen brengt mensen terug bij zichzelf en bij anderen, bij de genoegdoening in de onderlinge relaties. Het zorgt voor die innerlijke rust en herkenning die mensen dreigen te verliezen. Het is dan ook dankbaar om tijdens koorrepetities ogen terug zien te blinken en blijk te doen geven van het, al is het maar voor even, elkaar te herkennen, terug te vinden. Wij wensen dan ook alle deelnemers en zeker hun begeleiders van harte te danken voor hun bijdrage aan dit mooie feest. Tevens wensen wij de provincie Vlaams-Brabant te danken.
1
2
Dankzij deze ondersteuning en de enthousiaste inzet van het hele personeelsteam kon dit prachtige project vorm krijgen. Moge de koorgezangen van ‘Stella Maris’ andere organisaties inspireren om met evenveel bevlogenheid aan de slag te gaan.
Chris Muys Algemeen Directeur Sint-Annendael Grauwzusters
3
4
Waar woorden tekort schieten spreekt de muziek Hans Christian Andersen
5
6
Als Als ik de dingen Niet meer weet Als ik de namen Niet meer ken En wat ik zeg Meteen vergeet Zodat ik onherkenbaar ben, Begin dan aan Een heel oud lied. Dan zing ik mee En aarzel niet. Geert Boogaard
7
Inhoudstafel Goeiemorgen, morgen
13
Inleiding Ik heb eerbied voor jouw grijze haren
14
Omgaan met personen met dementie Vrolijke, vrolijke vrienden
17
Voorstelling van het projectteam Music was my first love, and it will be my last
19
Een nootje theorie rond dementie en muziek Breek de stilte
25
Doelgroep
8
Knowing me, knowing you
26
Begeleiding I dreamed a dream
28
Doelstellingen I did it my way Projectmatig werken Voorbereiding Een sessie in theorie Een sessie in praktijk Opvolging Valkuilen
30 30 30 37 41 46 48
9
10
Memory, all alone in the moonlight I can smile at the old days I was beautiful then, I remember the time I knew what happiness was. Let the memory live again. Touch me, it's so easy to leave me All alone with the memory Of my days in the sun. If you touch me, you'll understand what happiness is Look, the new day has begun Memory - Cats
11
12
Inleiding
“Goeiemorgen morgen …”
Waar zijn we in godsnaam aan begonnen !?!? Wel, aan een contactkoor voor personen met dementie… Het heeft ons bloed, zweet en tranen gekost om te komen waar we nu staan. Het zweet gaan we niet kunnen wegnemen maar met deze leidraad willen we jullie het bloed en de tranen besparen! Via dit draaiboek geven we tips en tricks om te komen tot een goed draaiend contactkoor. Toch even benadrukken dat wij een aantal zaken extra hebben kunnen realiseren dankzij de subsidie van de provincie Vlaams-Brabant. We hopen dat jullie bij het oprichten van een eigen contactkoor ook zulke mooie momenten mogen meemaken zoals wij tot nu toe al hebben kunnen ervaren.
13
Omgaan met personen met dementie “Ik heb eerbied voor jouw grijze haren …” Het omgaan met dementerende personen vraagt een specifieke aanpak. Een eerste vereiste om op een goede manier te kunnen omgaan met deze doelgroep, is een grondige kennis van het ziektebeeld en de belevingswereld van dementerende personen. Zo weten we bijvoorbeeld dat personen met dementie vaak nog heel lang (langer dan we zouden vermoeden) betrokken blijven op het gebeuren. Dit is een belangrijk inzicht en zal onze omgang drastisch beïnvloeden. Personen met een vorm van dementie zijn in de eerste plaats onze medemensen. Op die manier willen wij hen ook benaderen. Het warm-menselijk aspect willen we hierbij niet uit het oog verliezen. Liefdevol respect staat als kernbegrip in onze opdrachtsverklaring en is ook de kern in het omgaan met dementerende personen.
14
Dementerende mensen zijn volwassen personen, met een eigen levensgeschiedenis, met eigen waarden en normen, die op latere leeftijd een ziektebeeld ontwikkelen. Wij benaderen hen dan ook als volwassenen. Het zijn volwaardige individuen, met mogelijkheden en kansen die optimaal benut moeten worden. Personen met een vorm van dementie kennen vele verliezen, maar het is onze taak te zoeken naar resterende vaardigheden, kwaliteiten en interesses. In dit kader is het ook belangrijk de grenzen af te wegen tussen autonomoe en zorg. Om de mogelijkheden optimaal te benutten, moeten we kijken naar de individuele behoeften van de bewoners. Immers, dé dementerende persoon bestaat niet! Ieder is uniek. Dat willen wij vertaald zien in een “zorg op maat”. Ook de levensloop van de bewoner kan ons hier vaak iets leren. Familie is hier ook een belangrijke partner in de zorg. We trachten met de familie een vertrouwensrelatie op te bouwen via een correcte informatie, ondersteuning en intensieve samenwerking. We streven ernaar de kwaliteit van leven voor onze dementerende zorgvragers zo hoog mogelijk te houden.
15
16
Voorstelling van het projectteam “Vrolijke, vrolijke vrienden…” Projectleider & -begeleider : Carmans Cindy, ergotherapeute en referentiepersoon dementie Muzikale begeleiding : De Klerck Beatrijs, muziektherapeute Muzikale ondersteuning : Heylen Annelies, persoonlijke begeleider
17
18
Een nootje theorie rond dementie en muziek “Music was my first love, and it will be my last”: Specifiek aan het contactkoor is, zoals het woord zelf zegt, het gebruik van muziek als middel om opnieuw in contact te treden met personen met dementie. Muziek en klank worden al heel vroeg in de ontwikkeling gebruikt als vorm van communicatie, voordat kinderen tot taal en spreken komen. Het is dus ergens ook logisch dat deze non-verbale communicatievorm zich verderzet eens een persoon zijn verbale capaciteiten verliest. Dit maakt muziek het communicatiemiddel bij uitstek om in contact te treden met personen waarbij een verbaal contact moeizaam verloopt of zelfs niet langer mogelijk is, zoals personen met dementie.
19
Hoe ver het dementeringsproces ook gevorderd is, de persoon met dementie blijft gewaarworden en ervaren. De meest basale zintuigen, zoals de tast en het gehoor, blijven het langst bereikbaar en geven het sterkste emotionele effect. Daarom blijft een persoon met dementie ook gevoelig voor muziek. Muziek blijft hem bereiken en het blijft ook in hem de impuls tot bewegen oproepen, al kunnen de uitdrukkingsmogelijkheden sterk gelimiteerd zijn door motorische beperkingen.
20
Ridder (2002) beschrijft hoe de betrokkenheid in een muzikale activiteit kan werken als een trigger voor respons, gedrag, geheugen, bewustzijn en de mogelijkheid om in dialoog te treden. Ze wijst erop dat, waar het geheugen voor alledaagse dingen het laat afweten, het lange termijngeheugen voor muziek en de associaties en herinneringen die erdoor worden opgeroepen, het verleden en de levensgeschiedenis weer kunnen opwekken. Recognizing a melody is a gift when everything else in the environment – even the face of a loved one – is strange and incomprehensible. This gift can be linked to feelings of happiness, longing, sorrow, etc., and thus serves as a key to express oneself in situations where words are failing, and a key to experience company and coherence.1 Muziek leidt dus tot contact, wat het isolement kan doorbreken waarin de persoon met dementie zich bevindt. Muziek draagt eveneens bij tot de zelfervaring en kan zo de vervreemding van zichzelf en het eigen lichaam doorbreken.
1
RIDDER, H.M., in Wigram, Nygaard Pedersen en Ole Bonde, A Comprehensive Guide to Music Therapy, Jessica Kingsley Publishers, Londen, 2002, p.195.
21
Doorheen de muziek kan er niet alleen opnieuw contact opgebouwd worden, maar kan er ingespeeld worden op het hier-en-nu, op de actuele beleving van de persoon. Op die manier kan men in contact komen met de persoon met dementie op het niveau waar deze zich bevindt. Muziek maakt dus ontmoeting mogelijk, ook met personen met ernstige dementie, en deze ontmoeting staat centraal in ons contactkoor. Muziek hoort bij het mens-zijn
[…] (we) vinden het niets bijzonders. Maar voor
mensen die in dementie verzonken zijn ligt de situatie anders. Muziek is voor hen geen luxe, maar een noodzaak, en kan een allesovertreffend vermogen hebben om hen terug te brengen bij zichzelf, en bij anderen, althans voor even.2
2
SACKS, O., Musicofilia, Verhalen over muziek en het brein, Uitgeverij Meulenhof, Amsterdam, 2007, p.321.
22
23
24
De doelgroep “Breek de stilte…” We merkten dat er een groep bewoners was met wie het heel moeilijk was om contact te leggen. Ook familie en vrienden misten eveneens een aangepast middel om contact te krijgen tijdens een bezoek. Iets wat mensen al eeuwenlang verbindt, is muziek. Verschillende stijlen, ritmes, talen,… Iedereen heeft wel een genre dat hem of haar raakt. Muziek leek ons daarom een geschikte prikkel om contact met onze bewoners met dementie te stimuleren. Dus gingen we van start …
25
De begeleiding “Knowing me, knowing you…” Algemeen is een contactkoor een zangkoor voor en door personen met dementie en hun omgeving. Voor ons staat het contact centraal waardoor wij het belangrijk vinden dat er een 1/1 begeleiding kan zijn. De persoon met dementie wordt dus begeleid door een vaste begeleider, met voorkeur een familielid. Omdat we belang hechten aan een professionele begeleiding aan onze bewoners met dementie kozen we voor deskundigen op het vlak van zowel muziek als ziektebeeld.
26
De referentiepersoon dementie in Ster der Zee is de projectleider van dit contactkoor. Zij selecteert de bewoners, spreekt de families aan, is het aanspreekpunt omtrent dit project, geeft tips rond begeleiden van personen met dementie en neemt deel aan de zangsessies. De muziektherapeute zorgt voor de muzikale begeleiding zonder daarbij het dementieaspect uit het oog te verliezen. Zij wordt bijgestaan door onze pastor. Extra muzikale ondersteuning wordt gegeven door externen. Wij hebben hier gekozen voor het “kasteelkoor” (plaatselijk zangkoor dat ook de eucharistievieringen opluistert).
27
Doelstellingen “I dreamed a dream…” Het hoofddoel van een contactkoor is het creëren van een contactmoment tussen de personen met dementie en hun begeleiding. Maar daarnaast zijn er nog heel wat andere doelstellingen: ♪ De persoon uit zijn isolement halen. ♪ Een aangepaste activiteit aanbieden aan bewoners die anders vaak uit de boot dreigen te vallen. ♪ Door muziek van vroeger te gebruiken, speelt er een sterk herkenningseffect. ♪ Die herkenning van de liedjes kan dan weer leiden tot herinneringen en associaties, al dan niet gepaard met emoties. ♪ Muziek kan de bewoner in een aangename stemming brengen.
28
♪ Zingen activeert de bewoners (en hun begeleiders). ♪ Door een (juiste) prikkel aan te bieden, hier dus muziek, kan je de onrust beperken bij de bewoner. ♪ Naast een contactmoment tussen bewoner en familie, is er ook contact tussen families onderling. Familieleden hebben vaak de behoefte om contact te krijgen met anderen die hetzelfde meemaken. ♪ Door het betrekken van externen, hier dus het kasteelkoor en vrijwilligers, kan je ook een open WZC creëren en het beeld van dementie positiever maken naar de buitenwereld. ♪ Een leuk moment creëren door mensen samen te brengen in een positieve sfeer.
29
Projectmatig werken “I did it my way…” Voorbereiding: ♪ Initiatiefnemer: nadat je met het schitterende idee gekomen bent om met een contactkoor te starten, is het belangrijk om dat in je WZC bespreekbaar te maken, in eerste instantie met de directie. Op die manier kan je ook al bekijken wat het budget zal zijn. ♪ Doelen vastleggen: wat wil je bereiken met dit project? Vooraleer je start, moet je duidelijke doelstellingen noteren en afbakenen.
30
♪ Team samenstellen: wie wil je betrekken bij het project? Zodra beslist is dat je van start kan gaan, is het belangrijk om gemotiveerde collega’s, met kennis over dementie, te betrekken om zo het project steun te geven vanuit verschillende invalshoeken. ♪ Projectleider: het woord zegt het zelf: deze persoon neemt de leiding in het project en draagt de eindverantwoordelijkheid op vlak van organisatie en communicatie. ♪ Muzikale begeleiders: over de keuze voor een professionele muziektherapeute is er lang gewikt en gewogen. Ten slotte hebben we hier zeer bewust geopteerd voor iemand met niet alleen een muzikale achtergrond maar eveneens een zeer grondige kennis in verband met dementie. Deze keuze bleek ook een overduidelijke meerwaarde te bieden, niet alleen naar onze bewoners toe, maar ook naar de begeleiding van de familieleden en vrijwilligers die deelnemen. Daarnaast hebben we intern gekeken wie interesse had voor het project en eveneens enige achtergrond had in muziek en dementiekennis. Rekening houdende met de verschillende factoren, werd het team uiteindelijk vastgelegd op drie personen.
31
♪ Andere personeelsleden informeren en betrekken: hoe kan je dit project kenbaar maken in huis? Om het project wat meer draagkracht te geven, werd een affiche gemaakt en verspreid. Op die manier was iedereen op de hoogte van de start en hoopten we ook vanuit de zorgteams respons te krijgen in verband met mogelijke deelnemers. ♪ Bewoners selecteren: wie laat je deelnemen aan het koor? Wij kozen hier bewust voor bewoners in een verder gevorderd stadium van dementie, met wie het zeer moeilijk is om op een andere manier in contact te treden. We maakten een lijst van bewoners die volgens ons hiervoor in aanmerking kwamen en contacteerden hun familie om te kijken of zij interesse en mogelijkheid hadden (tijd?) om deel te nemen. Vermits we wilden werken met één op één begeleiding, en we het contact met de directe omgeving wilden bevorderen, was dat voor ons essentieel.
32
♪ Logistieke organisatie: wat heb je nodig om het koor te laten doorgaan? ♪ In eerste instantie een ruimte waar je kan zitten en zingen met een aanzienlijke groep mensen. In ons huis bleek de cafetaria de meest (enige?) geschikte ruimte. ♪ Om de zang voldoende te ondersteunen, heb je ook muziekinstrumenten nodig. Een (elektrische) piano was daarbij onontbeerlijk. Daarnaast voorzagen we ook in een aantal instrumenten waarmee de bewoners konden meespelen op het ritme van de muziek (triangel, tamboerijn,…) ♪ Organisatie: wanneer zing je met het koor? Belangrijk bij de keuze van data en tijdstip voor de bijeenkomsten is de beschikbaarheid van de teamleden, de begeleiders en vrijwilligers van het koor. Wij kozen hier voor tweewekelijkse repetities op woensdagnamiddag (14.30u tot 15.30u). Vanaf 14u werden de bewoners en hun begeleider verwelkomd in de cafetaria en elke bijeenkomst werd afgesloten met een kopje koffie en iets lekkers.
33
♪ Liedjes selecteren: welke liedjes zijn geschikt voor de deelnemers aan je contactkoor? Afhankelijk van hoe je doelgroep is samengesteld, maak je de keuze voor de liederen die je gebruikt. Het samenstellen van deze liedbundel was ook een heksentoer: rekening houdend met de mogelijkheden van de bewoners (niet iedereen is nog in staat om te lezen), kozen we voor een groot en duidelijk lettertype, werden alle refreinen uitgetypt, zorgden we ervoor dat elk liedje maximum twee bladzijden lang was zodat er tijdens het lied niet gebladerd moest worden,… ♪ Naam van het koor: al voor de start van ons koor, gingen we op zoek naar een geschikte naam. Om het project kenbaar te maken in heel het huis en om er zoveel mogelijk mensen bij te betrekken, werd beslist om iedereen aan te spreken en te motiveren om een voorstel voor een naam in te dienen. Daarvoor hadden we op verschillende plaatsen in huis “brievenbussen” geplaatst. Tijdens de eerste repetitie met het effectieve contactkoor, werden deze voorstellen dan voorgelegd aan de leden van het koor en werd er gestemd. Bijna unaniem werd er bij ons gekozen voor “Stella Maris”, de Latijnse vertaling van Ster Der Zee.
34
♪ Bekendmaking: eerst spraken we de familie aan van de bewoners die we geselecteerd hadden voor het koor. We wilden immers graag in eerste instantie hun goedkeuring en in tweede instantie liefst ook hun medewerking/betrokkenheid in het project. Uiteraard afficheren we ook de repetities in het hele huis. Dat is voor ons belangrijk vanuit praktisch oogpunt: iedereen weet dan dat die namiddag de cafetaria bezet is, maar ook vanuit menselijk oogpunt: het koor kadert in het grotere geheel van de activiteiten die telkens bekend worden gemaakt. Zo krijgt het koor ook een “gezicht” in het hele huis en krijgt dementie de aandacht die nodig is om begrip op te roepen. Iedereen is in principe welkom om een kijkje te komen nemen tijdens de repetitie, maar wie komt kijken, moet meezingen! Dit om te vermijden dat er te veel in- en uitgeloop is en bijgevolg te veel afleiding voor onze bewoners. En dan is het zover…
35
36
Hoe verloopt een sessie idealiter? ♪ Voor de eerste vrijwilligers aankomen, zetten de verantwoordelijken alles klaar: de stoelen, de boekjes met de teksten, koffie en lekkers, kopjes en aanverwanten, de piano, … ♪ Personeel van de betrokken afdelingen krijgt een herinnering en wij krijgen een briefing over hoe de deelnemers van het koor zich voelen. In een doelgroep die zo kwetsbaar is, gebeurt het immers regelmatig dat iemand een dusdanig “slechte dag” heeft dat de repetitie niet haalbaar is. Uiteraard is het altijd de bewoner zelf die beslist of hij/zij uiteindelijk komt. ♪ Om de bewoners te halen en naar de cafetaria te brengen, rekenen we op hun vaste begeleiders. Bedoeling is dat iedere begeleider “zijn” bewoner gaat halen en meebrengt. Op die manier is er al een eerste “contact”moment en ontstaat er voor de bewoner ook een soort van verband tussen die persoon en de muziek.
37
♪ Intussen blijft één van de verantwoordelijken aanwezig in de zaal om iedereen te ontvangen en (zeker in het begin) naar zijn/haar plaats te begeleiden. Op dat moment is er al muziek aanwezig, zodat de juiste sfeer gecreëerd wordt en herkenning reeds wordt opgeroepen. ♪ Wij kozen ervoor om vaste plaatsen toe te wijzen aan de leden van het koor. In eerste instantie om problemen tussen bewoners te vermijden, daarnaast ook opnieuw voor de herkenbaarheid. Bij het toewijzen van de plaatsen hielden we rekening met de bewoners en hun gevoeligheden, maar ook met de begeleiders en hun voorkeuren. ♪ Bij het begin van de sessie heten we iedereen welkom en krijgt iedereen een liedbundel. De stemmen worden opgewarmd en dan starten we met ons startlied. Het eerste lied is telkens een vast nummer. Wij starten met “Goedemorgen, morgen”. ♪ Vanaf dan volgen de liedjes elkaar op. Ze worden gekozen door de begeleiders op basis van de sfeer die er hangt op dat moment. De liedjes in de bundel zijn genummerd en we noemen dus zowel de titel van het lied als het paginanummer waar het te vinden is. De
38
begeleiders helpen waar nodig om het juiste lied te vinden en geven eventueel ook aan waar we zijn in de tekst tijdens het zingen. ♪ Na een eerste set liedjes, mogen de bewoners en begeleiders ook een aantal liedjes aanvragen. Op die manier verhoogt de betrokkenheid en het plezier. Tegelijkertijd krijgen we een beter zicht op de voorkeuren van onze leden. ♪ Wij zingen ongeveer een uur. Dat geeft ons de kans om nadien nog ruim tijd over te houden om na te kaarten en rustig te genieten van een kopje koffie. ♪ Naast de piano beschikken we over enkele kleine percussie-instrumenten zoals een tamboerijn en een triangel. Bewoners die dat willen, kunnen op die manier tijdens het zingen mee het ritme aangeven op hun instrument. Het samen aangeven van het ritme geeft een extra verbondenheid en een andere vorm van contact tussen bewoners onderling, maar ook tussen bewoner en begeleider.
39
♪ Ons slotlied is, net zoals het startlied, steeds hetzelfde nummer. Wij kozen voor “Vrolijke Vrienden”. Wanneer dat lied gedaan is, weten de leden van het koor dat het zingen ten einde is en dat het tijd is voor koffie en iets lekkers. De bundels worden opnieuw verzameld en de koffie wordt verdeeld door de begeleiders. ♪ Tijdens het koffiemoment, is er steeds rustige (live) muziek op de achtergrond zodat we nog even de sfeer kunnen bewaren en zo blijven hangen in het contactmoment. Door de aanwezigheid van muziek is het mogelijk na te kaarten met (sommige van) de aanwezige bewoners over het zingen en de liedjes. ♪ Nadat alles is afgerond, brengen de begeleiders hun bewoner op een rustige manier terug naar de afdeling of naar de kamer.
40
Hoe verloopt een sessie in de praktijk? Uiteraard is ook hier de theorie mooier, of ten minste anders, dan de praktijk. Door allerlei omstandigheden loopt een repetitie in realiteit meestal niet zo mooi binnen de lijntjes als je zou hopen wanneer je het hier leest. Maar dat hoeft natuurlijk ook helemaal niet erg te zijn! Hierna bespreken we een aantal zaken die niet (altijd) verlopen zoals het ideaal gezien zou moeten. In de punten die hier niet opnieuw aan bod komen, blijkt de praktijk de theorie nogal mooi te volgen. ♪ Hoewel in de meeste gevallen alles wel “ongeveer” klaar staat vooraleer de eerste vrijwilligers of begeleiders arriveren, gebeurt het regelmatig dat er nog op het laatste ogenblik vanalles moet gebeuren: tafels versleuren, koffie zetten, kopjes of lepeltjes zoeken, koeken gaan halen… Je kan het zo gek niet bedenken of het loopt wel eens mis. Wij hebben echter zulke toffe vrijwilligers dat zij het ten eerste niet erg vinden dat niet alles op en top klaar is en ten tweede meer dan bereid zijn op dat moment even bij te springen en te helpen om het dan wel in orde te krijgen.
41
♪ Het halen van onze bewoners blijft nogal een pijnpunt in onze organisatie. In de praktijk komt het er meestal op neer dat de bewoners van wie er geen familie naar het koor komt ter begeleiding gehaald worden door één van de verantwoordelijken en niet door hun vaste vrijwilliger. In de meeste gevallen is dat een gevolg van het feit dat onze vrijwilligers vaak zelf al mensen met een zekere leeftijd zijn, voor wie het moeilijk is om een zware rolstoel te verplaatsen. De begeleider blijft dan in de cafetaria wachten tot de bewoner daar arriveert om dan met de begeleiding te starten. ♪ We streven er daarbij (zie vorige punt) wel naar dat minstens één van de verantwoordelijken in het lokaal blijft om eventueel de andere deelnemers intussen te verwelkomen en op te vangen. ♪ Wat betreft de vaste plaatsen: die zijn er, maar niet zoals wij ze op voorhand hadden uitgedacht. Vanaf de eerste repetitie is er een zekere plaatsverdeling ontstaan waar iedereen zich elke keer weer terug aan houdt, en die wonderwel lijkt te werken.
42
Spontaan zoeken mensen dus blijkbaar die plaats op waar ze zich het best voelen en die komt precies zodanig goed uit dat het lokaal gevuld geraakt en dat er zich zeer weinig conflicten voordoen, om niet te zeggen, tot nu toe geen! ♪ Ons startlied is, een beetje tot onze spijt, in het water gevallen. “Goedemorgen, morgen” bleek geen haalbare kaart omdat het niet voldoende bekend was bij onze bewoners met dementie waardoor het zijn doel voorbij schoot. Dat idee werd dus al heel snel verlaten. Tot nu toe hebben we nog niet echt een nieuw startlied vastgelegd omdat het ontbreken ervan ook geen gemis lijkt te zijn om de sfeer er in te brengen. Het slotlied daarentegen is wel een meerwaarde, omdat daarmee het einde aangeduid wordt van het zanggedeelte en er iets anders begint (koffiebreak). ♪ Bij aanvang van ons project hadden we voor ogen om een uur te zingen en dan een half uur uit te trekken voor koffie en reminiscentie. In de praktijk bleek een uur te lang voor onze bewoners met dementie. We merkten dat een aantal onder hen na drie kwartier onrustiger werden en dat we hen niet meer of veel moeilijker konden betrokken houden op de muziek. Al gauw beslisten we daarom om de zangtijd te beperken tot drie kwartier
43
en dan al over te gaan op de koffie. Door die keuze is de sfeer veel rustiger en zijn onze bewoners ook niet overprikkeld wanneer ze terug naar hun meer vertrouwde omgeving gebracht worden. Praktijk haalt het hiermee altijd van de theorie. Maar dat is niet erg. Het houdt ons alert en zorgt er ook voor dat we altijd blijven beseffen dat we met mensen bezig zijn. Dat is net het boeiende en dat zorgt er ook voor dat het elke keer opnieuw een uitdaging blijft.
44
45
Opvolging
♪ Na elke repetitie overlopen de verantwoordelijken even de voorbije namiddag: ♪ Wie was er “in vorm”? ♪ Wie was er niet en waarom niet? ♪ Hoe liep de individuele begeleiding? ♪ Welke liedjes werkten en welke minder? ♪ Hoe was de sfeer? ♪ Met wie was er duidelijk contact en met wie niet? Hoe kwam dat? Hoe kunnen we dat proberen te verbeteren? ♪ … ♪ Op regelmatige tijdstippen evalueren we ook het koor in het huis. Dat wil zeggen dat we bekijken of er andere bewoners in aanmerking komen om deel te nemen aan de repetities en of het voor bepaalde deelnemers nog een meerwaarde is. Tot nu toe was
46
het antwoord op die laatste vraag (gelukkig) nog altijd positief. Uiteraard verliezen we ook leden van het koor door overlijden. We proberen niet om een vast aantal leden te bewaren, dus het is niet zo dat iemand onmiddellijk “vervangen” wordt bij een overlijden.
47
Valkuilen Hoewel we steeds de perfectie nastreven, worden we er regelmatig aan herinnerd dat ook wij mensen zijn en dat “fouten”, vergissingen of tekorten niet te vermijden zijn. Het gaat dan meestal niet over grote zaken die het project in het gedrang brengen, maar eerder over onder- of overschattingen van bepaalde zaken. Zoals altijd wanneer je aan een project begint, hadden we een soort van ideaalbeeld voor ogen, mee in de hand gewerkt door de beelden die we kregen op andere plaatsen en in de media. Eén van de zaken die wij bij de opstart zeker gedaan hebben, is onderschat hoelang bepaalde zaken duren: het zoeken van de liedjes die we wilden gebruiken, het aanspreken van de families en wachten op hun antwoord, het zoeken van vrijwilligers die de repetities mee willen begeleiden, het bestellen van instrumenten en andere materialen (mapjes voor de liedbundel…).
48
Het praktisch organiseren van de zangnamiddag zelf was ook zoiets: door de infrastructuur in ons huis, brengt dat elke keer een hele verhuis met zich mee zodat het een hele logistieke onderneming is waar toch heel wat tijd inkruipt. Uit de bundel die we bij aanvang van het koor samenstelden, bleken enkele liederen minder goed te werken. De iets recentere liederen en liederen in een andere taal (Frans/Engels) waren te moeilijk om met onze doelgroep te zingen. Bovendien bleek ook dat we een groter aantal liederen nodig hadden, om zo een ruimere keuze te hebben en een grotere variatie mogelijk te maken. Daarom hebben we na een half jaar een tweede bundel samengesteld die we eveneens uitgeprobeerd hebben, om uiteindelijk de best bruikbare liederen samen te brengen in onze definitieve liedbundel.
49
50
Voorbeelden van leuke contactmomenten (foto’s)
51
52
53
54
55
I have a dream, a song to sing To help me cope with anything If you see the wonder of a fairy tale You can take the future even if you fail I believe in angels Something good in everything I see I believe in angels When I know the time is right for me I'll cross the stream, I have a dream Abba
56
