Dementica. Een tweede rondgang. Tien projecten, tien verhalen over domotica voor dementerenden. Programma Wonen

Dementica Een tweede rondgang

Tien projecten, tien verhalen over domotica voor dementerenden

Programma Wonen

Jan Jacob van Dijk, gedeputeerde

Voorwoord

Inhoud Voorwoord

Zo lang mogelijk zelfstandig wonen, in de buurt van goede voorzieningen en liefst met mensen waar-

1

mee iemand zich verbonden voelt. Deze wens hoorde ik de afgelopen periode vaak tijdens mijn werkbe1

zoeken als gedeputeerde. Dat dit niet altijd kan wordt als schrijnend ervaren. Tijdens een rondetafelge-

De Hagert, Leur Van ‘in de gaten houden’ naar ‘loslaten’

sprek met verschillende mensen uit de eerste- en tweedelijnszorg hoorde ik verhalen van professionals

2

én van direct belanghebbenden. Treffend was het verhaal van iemand die zich inzet voor de zorg van 2

zijn vrouw. Levenslang mantelzorger. Dat is niet niks. De provincie stimuleert het zo lang mogelijk

Amethist 4, Bennekom Het belang van techniek gerelativeerd

zelfstandig wonen. Techniek is hiervoor een belangrijke ondersteuning. Dementica, een tweede rondgang

4

laat zien dat het oordeel over domotica onveranderd is gebleven: ook betrokkenen in deze editie vinden 3

woontechniek meestal positief doorwerken, zowel op de dementerenden als op het personeel.

De Groene Hoven, Apeldoorn Bied installateurs voldoende tegenspel

Ik spreek regelmatig personeel in de zorg. Mensen die op de werkvloer met de nieuwe technieken eigen

6

moeten worden. Op een andere manier zorg verlenen dan ze gewend zijn. Dit is een belangrijk aan4

‘Via de intercom zeg ik: ik kom er aan’ 5

dachtspunt. Goed beheer van de ingevoerde techniek, met draagvlak van personeel en aandacht

De Heelweg, Dinxperlo

voor hun belang en werkplezier is essentieel.

8

Demografisch verandert Nederland de komende jaren sterk. We weten dat het aantal oudere mensen

De Heikant, Wehl Nog een wereld te winnen

toeneemt. Alleen weten we nog niet precies hoe de ouderdom van deze nieuwe ouderen eruit gaat zien.

10

Welke vragen stellen zij straks op het gebied van gezondheid, welzijn, ontspanning en ontwikkeling. Halfweg: tips & trucs

Hoe gaan zij om met techniek en informatietechnologie waarmee ze –meer dan de huidige ouderen– zijn

12

opgegroeid. Oma’s die skypen met kleinkinderen, facebook gebruiken om contact te hebben met de 6

wereld om hen heen zijn allang geen uitzondering meer. Techniek zal voor de komende generaties ‘ge-

Meulenvelden, Didam ‘Liever een nat bed dan onvoldoende rust’

woner’ zijn. De vooronderstelling is dat ook dementerende mensen deze techniek gemakkelijker zullen

14

benutten. Techniek kan echter nooit in plaats van het menselijk contact en de verzorging door mensen. 7

Of er overal en voor alles gekwalificeerd personeel moet zijn, wordt steeds meer de vraag.

De Goorweg, Meddo Winst domotica hangt af van setting

Zijn we in Nederland niet doorgeschoten met steeds meer regels te stellen waardoor zorg, zeker inten-

16

sieve zorg onbetaalbaar dreigt te worden? Moeten we niet minder regels en meer menselijkheid 8

als nieuw uitgangspunt nemen? Een gedachte die ik u als lezer graag ter overdenking meegeef.

Villa Saesveldt, Velp ‘Geen onnodige toeters en bellen’

18 Zo lang mogelijk zelfstandig willen blijven wonen in je eigen buurt. Een wens van velen. Dat betekent

9

dat we de buurt als concept weer opnieuw moeten uitvinden. De buurt als sociale gemeenschap staat

De Lunette, Zutphen Vrij bewegen naar beneden, tuin en terras

immers op veel plaatsen onder druk. Door allerlei veranderingen in de samenleving. Een buurt als dra-

20

ger van de mensen die er wonen en leven. Dat kan alleen als mensen bereid zijn om zich om elkaar te bekommeren en zich met elkaar te verbinden.

10 De Betuwehoeve, Culemborg ‘Vakantiewoning’ geeft bewoners rust

22 In deze brochure staan 10 mooi verhalen. Ik dank iedereen die aan de brochure heeft meegewerkt om

Verantwoording

hun openhartigheid. De nieuw verworven inzichten moeten alle partijen in Gelderland die werken

24

aan langer zelfstandig wonen helpen. Wat is domotica, geraadpleegde werken

25

Meer informatie, colofon

26

Jan Jacob van Dijk Gedeputeerde zorg en welzijn Provincie Gelderland

1

Dementica, een tweede rondgang

Van ‘in de gaten houden’ naar ‘loslaten’

1

Hoe steekt het verhaal dwaaldetectie juridisch in elkaar, bijvoorbeeld als een van de mensen in een stal op een vork is gaan staan en zich

De Hagert, Leur

daarbij verwondt? Baaijens: “De familie gaat wat meer risico aan.

LEUR, juli 2008 – WoonZorgboerderij De Hagert doet binnenkort waar elders nog slechts van gedroomd wordt: bewoners die op eigen initiatief en geheel zelfstandig naar buiten kunnen,

Organisatie

Dichterbij, ZZG Zorggroep

Zij doet dat door een aangepast individueel zorgplan te tekenen.”

het erf op. Door dwaaldetectie.

Startdatum

oktober 2006

Opvallend genoeg zegt Baaijens dat domotica geen besparing op

Aantal bewoners

18 dementerenden, 12 mensen

personeel oplevert. “Als al die technieken er niet waren geweest,

met verstandelijke beperking

hadden we nog steeds één nachtdienst. De één moet worden

voor 6 dementerenden en 18

aangekleed, de ander gedraaid om doorliggen te voorkomen, een

zoeken. Voor zover haar bekend zijn we de eerste die het gaan doen voor BOPZ-geïndiceerden,

mensen met verstandelijke

derde wat water drinken, enzovoorts. Met andere woorden: je moet

dementerenden met een zorgindicatie dus. Elders gebeurt het al wel in de dagbesteding, voor

beperking

’s nachts hoe dan ook bij vrij veel mensen langs.”

Gebiedsdirecteur Hans Vos van ZZG zorggoep: “We zijn de eerste in Nederland.” Locatiemanager Bernadette Baaijens preciseert: “We hebben het een studente laten uit-

Dagbehandeling

mensen met een lichtere vorm van dementie. Die wonen nog gewoon thuis, ze zijn nog tot

Stadium dementie

middel tot zwaar

Hans Vos van ZZG zorggroep ziet De Hagert door de dwaaldetectie

meer in staat dan onze bewoners.”

Aantal groepen

5

uitgroeien tot ‘open community’. “Bewoners met een chip kunnen het

Zwaar dementerenden die een luchtje gaan happen als ze er de behoefte toe voelen.

Groepsgrootte

3 x 6 (dementie),

erf op, waar verder iedereen kan lopen, ook al onze vrijwilligers die hier

Het klinkt bijna te mooi om waar te zijn. En dat ís het ook als je niet oppast, waarschuwt

2 x 4 (verstandelijk beperkt);

samen met bewoners de moestuin bewerken of de dieren verzorgen.”

Baaijens. Ze herhaalt de woorden van de installateur die het systeem binnenkort komt

4 appartementen

aanleggen en die ze gisteravond hoorde spreken, tijdens een voorlichtingsavond voor het personeel van De Hagert: “Technisch kan het voor elkaar gebracht worden, geen enkel

Domotica

probleem. Het succes van het systeem hangt af van de implementatie ervan.”

Technieken

Terugblikkend in 2012 - persoonalarmering: passief (geluids- enbewegings-

kunnen lopen… Het klonk in 2008 als te mooi om waar te zijn. Maar

met het systeem te werken. Hoe bereik je dat bij medewerkers? Baaijens: “Door er heel veel

sensoren, camera- en uit-

niet lang daarna werd het realiteit, in De Hagert. Locatiemanager

tijd in te investeren, door in te gaan op al hun vragen en onzekerheden.”

luisterapparatuur);

Bernadette Baaijens: “We zijn er nog altijd enthousiast over. Het heeft

Verzorgenden zien er misschien nog het meest tegen op om geen overzicht meer te hebben,

- dwaaldetectie, met een chip

om bewoners letterlijk uit het oog te verliezen, terwijl ze juist gewend zijn om hen doorlopend in de gaten te houden; het personeel moest de kunst van het loslaten gaan

in de schoenzool

zijn geld dik opgebracht: voor de huidige bewoners en voor alle bewoners in de toekomst.”

52.000 euro voor dwaaldetectie;

Voor Baaijens en collega’s is dwaaldetectie ondertussen ‘iets wat er

verstaan. Daarnaast zat het met praktische opmerkingen en vragen: bewoners hebben

120.000 euro voor de overige

gewoon bij hoort’. Soms, na een incident, moet Baaijens opbeurende

meerdere paren schoenen, terwijl de detectiechip slechts in één paar zit; wat doe je als je

domotica

gesprekken met personeel voeren, de visie herhalen dat ook

Investering

iemand in een tillift hebt hangen en je krijgt een melding dat iemand het hek van het erf

dementerenden recht hebben op het gevoel van vrijheid. En ja, het

dreigt te passeren; hoe voorkom je dat een dementerende die binnen de woning moet blijven

Effect op

meeloopt met een bewoner die wél mag dwalen?

Bewoners

risico bestaat dat het een keer mis gaat. Iedereen in De Hagert weet vallen en onrust voorkomen,

dat, families van bewoners ook. Die tekenen ervoor. Baaijens:

Baaijens: “Het zijn vragen waar we nog geen passend antwoord op hebben. Voor een deel zul

veiliger gevoel (bewegings-

“Die zien het vrij naar buiten lopen als een pré.”

je gaandeweg naar creatieve oplossingen moeten zoeken.”

sensoren, deurmelders); meer

Een incident komt drie keer per jaar voor, schat de locatiemanager, en

Ze heeft er alle vertrouwen in, ook omdat het personeel van De Hagert eerder al eens wende

vrijheid (dwaaldetectie).

tot dusver liep het altijd goed af. Meestal betrof het iemand – met chip

aan iets nieuws: ’s nachts aangesloten zijn op een zorgcentrale twintig kilometer verderop.

Begeleiders

meer rust

in de schoen – die de detectielus aan de voorzijde van De Hagert

Baaijens: “Daar zitten continu zes mensen die vele locaties met verstandelijk gehandicapten

Kostenbesparing

nee, wel als er meer groepen

passeerde. Daar krijgt het personeel ogenblikkelijk een melding van.

waren geweest

Maar af en toe zijn medewerkers te druk met een ander om meteen te

in de gaten houden. Wij waren voor hen de eerste locatie die naast die doelgroep dementerenden in huis had.” De zorgcentrale kan per slaapkamer ‘uitluisteren’ als dat nodig is en volgt op panelen met plattegronden waar welke deur open gaat. Gebeurt er iets opvallends, dan wordt

gaan kijken. Even later blijkt de dwalende dan soms de 150 meter Informatie bij

www.dehagert.nl

lange oprijlaan al te hebben afgelegd, richting openbare weg.

T (024) 648 67 00

Ook aan achterzijde kunnen bewoners, dankzij detectie, vrij

de nachtdienst ter plaatse ingeseind. Die gaat dan een kijkje nemen. In het begin wilde

bewegen: over liefst vijf hectare land. Baaijens: “Ook nooit iets

het voorkomen dat medewerkers van de centrale niet reageerden op een dementerende

voorgevallen: niet gestruikeld, nergens klem komen te zitten, niets.

van wie zij dachten: die gaat naar het toilet. Inmiddels is hen duidelijk dat verstandelijk

Wel van buiten genoten. Prachtig toch?”

gehandicapten daar meestal prima toe in staat zijn, dementerenden doorgaans niet.”

2

Techniek waardoor mensen met dementie ongestoord naar buiten

Daarbij doelde hij met name op het personeel. Dat zal de motivatie moet hebben om blijvend

Dementica, een tweede rondgang

3

Dementica, een tweede rondgang

Het belang van techniek gerelativeerd

2

zonwering; twee slaapkamers die zeil op de vloer hebben, wat het schoonmaken vergemakkelijkt; tilliften, en tot slot: geen tegels in

Amethist 4, Bennekom

de badkamer, want dan gaat het weer in de voegen zitten.

BENNEKOM, juli 2008 – “Na een poosje kreeg ik het gevoel in een soort Walibi-pretpark te zijn Organisatie

Opella

Ook Van Gaalen relativeert het belang van domotica. Wat veel méér

Startdatum

oktober 2006

invloed heeft, is de grootte van de groep. “Vroeger werkte ik op

Arno van Dijk heeft er eens goed over nagedacht, over de vraag wat domotica uitmaakt voor

Aantal bewoners

6

groepen van twaalf. Dit brengt rust, je hebt meer overzicht.

zijn 82-jarige moeder. Die zit sinds anderhalf jaar in Amethist 4, een groepswoning voor zes

Stadium dementie

licht tot zwaar

En of je nou aan het koken of aan het strijken bent, je kunt er

personen, onderdeel van De Breukelderhof in Bennekom. In Amethist 1, 2 en 3 wonen ook

Aantal groepen

1

steeds bewoners bij betrekken. Gezellig.”

dementerenden, maar Amethist 4 is de ‘pilot’ waar allerlei techniek voorhanden is.

Groepsgrootte

6

aanbeland. Maar dat kan toch nooit de bedoeling zijn?”

Opvallend is dat Van Dijk doorlopend benadrukt hoe belangrijk juist andere zaken zijn: een inrichting die bij de tijd is, de (kleine) grootte van de groep, de properheid,

Domotica

de opgeruimdheid, de aanwezigheid van planten ook, en: dát er sprake is van een groep.

Technieken

Terugblikkend in 2012 - persoonalarmering: actief (drukknop) en passief

woordelijk verzorgende’, is vol lof over de domotica, nog altijd.

wist daardoor niet meer hoe laat het was, zelfs niet of het dag of nacht was. Ze woonde

(geluids- en bewegings-

Ze wijst op de automatische verlichting die aangaat bij het

alleen, vermeed alle contact. In Amethist wordt overdag in de huiskamer geleefd, er is steeds

sensoren);

binnengaan van een kamer en ook wanneer een bewoner het bed

een personeelslid of huisgenoot in de buurt. De aanwezigheid van anderen die zeggen dat ze iets niet of juist wel leuk vinden, brengt haar zelfbesef terug. Juist dat vind ik een groot

Investering

- automatische verlichting

uitstapt. Ze wijst op de akoestische sensoren aan de muur, waarvan

niet bekend

het geluidsniveau instelbaar is. Dan hoef je niet steeds langs bij

goed.”

iemand die snurkt. En ze wijst op de bewegingssensoren bij

Het relativeren van het belang van domotica wordt Van Dijk mede ingegeven door een

Effect op

oriënterend surftochtje dat hij onlangs maakte op internet, met domotica als zoekopdracht.

Bewoners

kamerdeuren, waardoor bewoners ’s nachts ongestoord een glaasje automatische verlichting naar

water kunnen pakken op de eigen kamer.

en op toilet voorkomt dwalen;

Maar… dan moet de zaak wel werken. Hier wringt de schoen.

werken prettiger, rustiger,

Want werken doet de techniek de voorbije 1,5 jaar nog al eens niet.

middel om mensen zo zelfstandig mogelijk te houden…?”

makkelijker: hoeven

Er wordt al snel gekeken naar de nieuwe server en wat vervangende

Is Van Dijk misschien van mening dat zijn moeder zonder domotica beter af zou zijn?

bijvoorbeeld in het donker niet

domotica. Die zijn er ongeveer even lang als de problemen.

Nee, dat is het andere uiterste. De seniorenwoning was zonder domotica; als ze viel merkte

meer te zoeken naar de

Van Gaalens teamleider moet sindsdien geregeld bellen met de

niemand dat. Hij vindt de hoeveelheid ‘toeters en bellen’ in Amethist 4 adequaat.

lichtknop. Mits de techniek

onderhoudsdienst. Die zit ver weg en werkt storingen graag

Wel heeft hij nog een enkele suggestie, naar aanleiding van de surftocht. Een ‘wake-uplight’

werkt…

telefonisch af. “Je hangt zo een half uur aan de lijn. Komt dat te vaak

Kostenbesparing

maakt niet erg uit

voor, dan weegt de tijdwinst die techniek je verschaft er op enig

Informatie bij

www.opella.nl

Vlakbij Amethist 4 realiseerde Opella een nieuw gebouw, waar

T (0318) 75 22 22

gewerkt wordt met de nieuwste snufjes. Van Gaalen hoopt maar

“Na een poosje kreeg ik het gevoel in een soort Walibi-pretpark te zijn aanbeland: bijna alles is mogelijk. Maar dat kan toch nooit de bedoeling van domotica zijn…? Dat is toch een

zou zijn moeder helpen bij het besef van dag en nacht. Zo’n apparaat zou het korter

Begeleiders

worden van de dagen minder opvallend kunnen maken, want dat is iets wat haar zwaar valt. Ze wordt er vaker kwaad door, gaat vaker dwalen. Hij prijst zich gelukkig dat de huiskamer van Amethist lekker licht is, met koepels in het dak. Nog een suggestie: wat hem betreft

moment niet meer tegenop.”

zou een cabine ontwikkeld mogen worden waarin zijn moeder zich zelfstandig zou kunnen

dat de organisatie Amethist 4, ondanks dat het geen pilot meer is,

douchen.

voldoende prioriteit blijft geven. Dat hoopt ze in het bijzonder voor

Verzorgende Arianne van Gaalen is in het algemeen te spreken over de aanwezige domotica.

nieuwe collega’s. Die moeten zich altijd even verdiepen in de

Wel begrijpen bewoners de knoppen aan de muur soms niet, waarmee de verzorging kan

domotica. Ze moeten er bovendien op leren vertrouwen. Met falende

worden oproepen. “Ze drukken maar wat, hoewel je sommigen er na verloop van tijd ook aan

sensoren wordt dat een lastig verhaal.

ziet wennen.” Praktisch is de verlichting die overal waar je komt automatisch aangaat, handig is ook dat het ‘uitluisteren’ per kamer is in te stellen, zowel naar tijd als geluidsniveau. Bij een melding zien Van Gaalen en collega’s in de display van de pieper de tekst verschijnen: ‘roep’, plus het kamernummer. “In de toekomst gaan we camera’s uitproberen”, voegt ze toe. Van Gaalen somt wat andere domotica en voorzieningen op: semi-automatische screens als

4

Geen misverstand: Arianne van Gaalen, inmiddels ‘eerst verant-

“Voorheen zat mijn moeder in een seniorenwoning. Ze had de hele dag de gordijnen dicht,

Dementica, een tweede rondgang

5

Dementica, een tweede rondgang

Bied installateurs voldoende tegenspel

3

Ander verschil tussen de 5 groepen en 75 appartementen is dat bewoners De Groene Hoven, Apeldoorn

onafhankelijk adviseur in de arm en houd richting installateurs vast aan je financiële plaatje

Organisatie

De Woonmensen

De Laat stelde dat in 2008 al in het vooruitzicht. “Op dit soort projecten

“Anders ga je de bietenbrug op.”

Startdatum

vermoedelijk eind 2012

geeft het rijk wel subsidie voor de zorginfrastructuur, maar daar red je

Aantal bewoners

30 plaatsen kleinschalig wonen

het lang niet mee.”

(plus 75 ‘zorgwoningen’)

Voor alarmering in de zorgwoningen biedt De Woonmensen twee

middel en zwaar

pakketten aan, met een verschil in ‘hulpopvolging’. In het ene pakket

(zorgwoningen: licht)

gebeurt dat door mantelzorgers, in het tweede, duurdere arrangement

Halverwege 2008 waren er plannen voor wat toen Hubertus Drieschoten heette. Vier jaar later blijkt de naam van het project veranderd te zijn in De Groene Hoven, zijn de woningen zo goed

Stadium dementie

als af en staan de bewoners op het punt er hun intrek te nemen. Bedoeling is dat de 30 plaatsen kleinschalig wonen per 1 november aanstaande worden ingenomen en dat niet lang daarna de

Aantal groepen

5

door professionals van de thuiszorg van De Woonmensen. Ook automa-

75 appartementen bewoond raken door mensen met een zorgvraag en hun partner.

Groepsgrootte

6

tisch licht en dwaaldetectie worden opties, met een eigen prijs voor een abonnement.

Vier jaar. Waarom heeft het zo lang geduurd? Ben de Laat, beleidsmedewerker zorg en kwaliteit

Andere domotica zit bij de huur in: een ‘tag’ om buitendeuren, de

van woonzorgorganisatie De Woonmensen, kan het nog sterker vertellen: “Ik ben ooit betrokken geweest bij een bouwtraject dat vijftien jaar duurde. En de eerste plannen voor De Groene Hoven

Domotica

dateren al van 2000. Tussendoor hebben we het deel kleinschalig wonen moeten omgooien:

Technieken

alleen de zwaardere doelgroep werd bekostigd en die vereist meer vierkante meters, onder meer om de rolstoel te kunnen gebruiken.”

eigen deur en de berging te kunnen openen; een videofoon voor - automatische verlichting;

toegangsverlening, bediend met touchscreen, en: cameratoezicht.

- alarmering: actief (trekkoord,

Met de mogelijkheid om via de touchscreen contact te leggen met de

halszender, touchscreen;

huisarts of andere partijen wordt nog gewacht, zegt De Laat. Eerst moet

Bovendien, stelt de beleidsmedewerker, kreeg De Groene Hoven een ondergrondse parkeer-

passief (bewegingssensor,

de rest maar eens naar behoren werken.

garage, moesten gebouwen worden gesloopt en moest tijdens de hele operatie een aantal

uitluisteren, camera)

Ten slotte De Laats lessen inzake domotica. De Woonmensen nam

publieksvoorzieningen open blijven. “Dat neemt allemaal tijd. Bovendien heb je in zo’n proces

Investering

te maken met veel partijen, waaronder de gemeente die eist dat alles conform de regels gebeurt,

+ 300.000 euro (met zorg-

bewust adviseurs in de arm om tegenspel te kunnen bieden aan partijen

woningen erbij 800.000 euro)

die offreren en het werk uiteindelijk maken. “Je wordt gaandeweg het proces scherper, maar dan nog is domotica geen dagelijkse kost voor

onder meer op het gebied van welstand.” Komt bij: het verhaal opgetekend in 2008, onder anderen met De Laat, maakt duidelijk dat de

Effect op

plannen toen nog maar net aan het ontkiemen waren. Welke domotica komt er? Antwoord: ‘Moet

Bewoners

nog over geadviseerd worden.’ Voor welke prijs? Antwoord: ‘Adviseurs zijn dat aan het uitzoeken.’

je. Kies wat advies betreft een partij die je vertrouwt, waar je een goed grotere leefbaarheid,

gevoel bij hebt, die je onafhankelijk adviseert en je bijvoorbeeld helpt om

meer veiligheid

het functionele en technische programma van eisen goed vast te leggen.”

Wie nu met De Laat spreekt, merkt dat er in de woningen die binnenkort gereedkomen stiekem

Begeleiders

gemak

Met domotica kan alles, stelt De Laat, maar goede adviseurs zullen je

behoorlijk veel gerealiseerd wordt van wat er in 2008 aan domotica-opties genoemd werd.

Kostenbesparing

één nachtdienst in plaats van

helpen te focussen op de vraag: wat heb jij nou nodig? Bovendien kijken

zes

ze mee naar de offertes: komen daar alle functies concreet terug (‘stenen

Simpel gesteld komt het er op neer dat op de vijf groepen kleinschalig wonen voor dementerenden veel alarmeringsdomotica is gemonteerd. Die, zegt De Laat, zal gegeven de zorgzwaarte (categorie 5 en 7) standaard ‘aan’ staan, tenzij een functie niet nodig blijkt. De 75 zorgwoningen zijn voorzien van een ‘basisinfrastructuur’ voor domotica waarop in

6

in het eerste geval niets betalen voor domotica, terwijl de tweede groep de techniek goeddeels uit eigen zak betaalt, in een abonnementsvorm.

APELDOORN, september 2012 – Indringende adviezen uit het Apeldoornse. Neem een

zijn stenen, domotica zijn functies’), algemener: ze zien erop toe dat alle Informatie bij

www.woonmensen.nl

afspraken zo waterdicht mogelijk zijn.

T (055) 548 48 48

Daarnaast, zegt De Laat: ga eerst eens op pad, naar andere projecten,

principe alles kan wat in de groepen kan. Kan. Het is maar net wie er komt wonen en wat diens

houd je ogen en oren open, vraag goed door, ook hoe er geadviseerd is.

wensen en behoeftes aan woontechniek zijn. “Iemand met een partner met dementie kan even

Bijkomend ‘probleem’: domotica is voortdurend in ontwikkeling.

een boodschap doen, in de wetenschap een piepje of misschien zelfs een camerabeeld met

“Wij hebben voor techniek via de draad gekozen. De toekomst is

spreekverbinding te krijgen zodra de partner thuis een bepaalde grens passeert.”

draadloos, wifi, maar zal wat betreft veiligheid en zekerheid eerst beter

De woningen kunnen ook door compleet valide duo’s worden gehuurd, hetgeen ook zeker gaat

moeten.”

gebeuren. “Mensen met een zorgvraag gaan voor. Maar blijkt het animo onder hen minder

Ten slotte: breng van tevoren goed in beeld wat je kapitaalslasten zijn

groot, dan komen er validen in, want je wilt de appartementen niet leeg hebben staan”, zegt de

(investeringen plus onderhoud en beheer) en waar je dat naartoe gaat

beleidsmedewerker van De Woonmensen, een organisatie die met woningen en vormen van zorg

rekenen. En houd vast aan dat plaatje. “Anders ga je de bietenbrug op.”

– onder meer thuiszorg – een mix van corporatie en zorgpartij is.

Over eten gesproken: the proof of the pudding is in the eating, niet

Valide mensen als bewoners sluit inzet van domotica overigens geenszins uit: ook zij kunnen wat

waar? Daarom zijn we nu al benieuwd naar De Groene Hoven over nog

extra techniek handig of prettig vinden.

eens vier jaar.

Dementica, een tweede rondgang

7

Dementica, een tweede rondgang

‘Via de intercom zeg ik: ik kom er aan’

4

Maar, voor de meeste bewoners van De Heelweg is het een brug te ver, weet ook verzorgende Elting: “De drukknop is weer wel handig

De Heelweg, Dinxperlo

voor familie of ander bezoek, die daarmee makkelijk iemand van de

DINXPERLO, juli 2008 – Relatief jonge bewoners met een lichte vorm van dementie leiden tot Organisatie

Careaz, Dr Jenny

verzorging kunnen oproepen.”

Startdatum

januari 2007

Elke kamer heeft bewegingssensoren en intercom. Via de laatste

Wat zou het een uitkomst zijn: een voordeurbel die signaal geeft op de piepers van het

Aantal bewoners

30

kan worden ‘uitgeluisterd’. Ook daar een les. Hengeveld: “Ze werken

personeel. Nu staat bezoek geregeld een tijd te wachten voordat iemand opent, ’s avonds

Stadium dementie

licht tot zwaar

betrouwbaarder en registreren eerder dan bedmatten met sensoren

en zeker ’s nachts, wanneer er op de vijf groepen maar één iemand van het personeel is.

Aantal groepen

5

erin die we eerst hadden.” Elting: “Klopt.”

De nachtdienst kan, bezig op een van de groepen, onmogelijk de bellen van een van de vier

Groepsgrootte

6

Om meer rust te creëren, wordt het geluid van sensoren op de kamer

een andere inzet van technieken. Aan de Heelweg in Dinxperlo.

soms uitgezet. Er blijft een melding naar het personeel gaan.

andere afdelingen horen. Om dezelfde reden kan het de nachtdienst ’s avonds moeite kosten om het gebouw binnen te komen: de kans bestaat dat collega’s die avonddienst draaien niet

Domotica

in de buurt van een van de vier bellen zijn.

Technieken

Het belsignaal op de pieper is daarom de wens van verzorgende Birgit Elting van De Heelweg

Elting: “Vaak zeg ik dan via de intercom dat ik er zo aan kom. - automatische verlichting;

We hebben een relatief jonge groep, de meesten met een lichte vorm

- alarmering: passief

van dementie. Die schrikken niet zo snel van een stem uit de muur.”

in Dinxperlo. Het gaat er van komen, zoveel is zeker, maar het blijkt technisch moeilijker te

(bewegingssensoren);

realiseren dan gedacht.

actief (drukknop, halsband,

Voor het overige is ze tevreden over de techniek rondom de zorg aan bewoners. Sommigen

polsband);

van hen hebben via een chip die ze bij zich dragen dwaaldetectie, waardoor Elting en haar

- dwaaldetectie, bij afdelings-

collega’s een signaal op de pieper krijgen als zo iemand te dicht bij de afdelingsdeur komt. Anderen, zonder neiging tot weglopen, kunnen de deur passeren met een code.

deur; Investering

Verbetering in De Heelweg. Op de bel van welke afdeling je bij de gezamenlijke voordeur ook drukt, ’s nachts klinken ze alle vijf op de

onduidelijk gebleven

Elting: “Op onze afdeling laten we de deur sinds een tijdje steeds vaker openstaan. Dan

pieper van de nachtdienst. Verzorgende Birgit Elting wijst op een extra handigheidje: “Via de intercom kun je vragen wie er voor de deur

hebben bewoners zonder detectie de vrijheid om zich te bewegen en op een andere afdeling

Effect op

koffie te gaan drinken. Dat doet ze goed, denk ik, hoewel ze het niet of amper zullen beseffen.”

Bewoners

meer rust en veiligheid.

van de tweede deur totdat de eerste dicht is.”

Alle vier de afdelingsdeuren komen uit op een en dezelfde gang die in een vierkant is

Begeleiders

staat, overdag ook. En meteen verzoeken om te wachten met passeren idem, door interactie via

Anders bestaat de kans dat bewoners ontglippen. Ze lopen veel door

gebouwd, om een tuin heen, waar naartoe ook een deur leidt. De gang heeft verder twee

intercom, anders moeten ze op

de gang die de vier afdelingen verbindt en dragen standaard een

deuren naar buiten: de voor- en achteringang van De Heelweg.

elk signaal ’sprinten’.

medaillon. Daardoor krijgt de zorg een melding wanneer ze zich

nu draait één iemand

ophouden bij de hoofdentree. Net op dat moment kan bezoek

aannames, stelt Elting. “Bij twee van de groepen zit de keuken vlakbij de sensor. Staat

nachtdienst, anders mogelijk

binnenkomen, op het verkeerde been gezet wellicht. “Dwalende

iemand met dwaaldetectie in zo’n keuken, dan gaat de pieper vaak af. Het is verleidelijk

twee.

bewoners zien er vaak nog fit uit.”

Domotica is een uitkomst, maar als verzorgende moet je alert blijven, vooral op verkeerde

Kostenbesparing

om na verloop van tijd te denken: die zal vast in de keuken staan, omdat het vaak zo is. Zul je net zien dat die ene keer dat je niet gaat kijken iemand de gang al op is, richting buitendeur. Dat kun je je dus niet permitteren.”

Het aantal gebruikers van actieve alarmering, zoals de polsband, Informatie bij

www.careaz.nl

neemt af. Elting: “Mensen blijven langer thuis of in een

T (0315) 65 75 00

woonzorgcentrum wonen. Bewoners hier zijn gemiddeld genomen

Op De Heelweg zijn dementerenden in alle stadia welkom, mits ze geïndiceerd zijn.

zwaarder dement dan jaren geleden.”

Teamleider Marian Hengeveld: “Het is een prettige mix. Bovendien voorkómt het dat

De nachtdienst maakt drie rondes, ook langs bewoners met een

mensen nog een keer moeten verhuizen.”

sensor bij het bed of elders in de kamer. Elting: “Er kan altijd iets

Een enkele bewoner maakt gebruik van domotica die eigen initiatief veronderstelt, zoals

gebeuren zonder dat de sensor dat registreert: iemand die in bed ligt,

persoonsalarmering om de hals of pols. Ook de rode drukknop op het kastje van de spreek-

maar zich niet lekker voelt bijvoorbeeld.”

luisterverbinding waarmee elke slaapkamer en de gezamenlijke woonkamer is uitgerust,

Sinds er nieuwe medaillons zijn, is het afgelopen met geregeld loos

leidt tot een oproep op de piepers. Elders wordt die techniek al snel van de hand gewezen;

alarm uit de keukens. Op het verlanglijstje staan ter vervanging

dementerenden zouden die toch niet onder de knie krijgen. Hengeveld: “Het verschil is

evenwel chips die in schoenen kunnen. Reden: “Elke ochtend moeten

dat we hier ook mensen in het lichte stadium hebben. Die zijn vaak zo vergeetachtig nog niet

bewoners het medaillon om doen. Dan zeggen ze vaak: ‘Die ketting ís

en beschikken nog over voldoende vaardigheden. Vooral als ze al langer gewend zijn geweest

helemaal niet van mij’.”

om met eigen alarmering om te gaan, wil het nog best functioneren.”

8

Terugblikkend in 2012

Dementica, een tweede rondgang

9

Dementica, een tweede rondgang

Nog een wereld te winnen

5

De sensoren slaan ‘alarm’ op de telefoon die elk personeelslid bij zich draagt. Dat zou een slag beter kunnen, meent Lusink: “Nu zie

De Heikant, Wehl

je het alarm van een tweede bewoner die belt pas als iemand van de

WEHL, juli 2008 – Er is nog een wereld te winnen voor dementerenden, vindt voorzitter van de Organisatie

Sensire

verzorgenden het eerste alarm heeft weggedrukt. Beter zou zijn om

Startdatum

juni 2005

meteen alle alarmen in de display te kunnen zien.”

Zijn oom Bart (88) trekt om de haverklap het gehoorapparaat uit het oor en gooit het weg, hij

Aantal bewoners

30

Dan zijn er ook nog dwaalsensoren, een apparaatje ter grootte van een

snapt helemaal niet meer waar het apparaat toe zou moeten dienen.

Stadium dementie

middel tot zwaar

luciferdoosje, voor in de broekzak. Zo’n vijf bewoners hebben zo’n alarm

“Alleen als ik dan recht voor hem ga zitten en duidelijk articuleer, kan hij me volgen. Over

Aantal groepen

4

dat afgaat als ze te dicht in de buurt van de voordeur komen. “Het geluid

mensen van buiten de streek merkt hij op: ‘Hi’j kan toch ok normaal proaten?’ We waren al

Groepsgrootte

2 x 7, 2 x 8

is anders dan dat van die andere sensoren, dus weet je meteen dat je bij

familieraad Bertus Baakman.

de voordeur moet zijn. Handig.” Vaak zijn de wegloopsensoren nodig bij

eens bij een specialist, maar hij was niet te porren voor een test: te veel afgeleid door al het andere daar. Je zou een apparaatje moeten hebben dat vast zit in het oor.”

Domotica

Oom Bart heeft een persoonsalarm om de hals hangen, maar ook dat begrijpt hij niet.

Technieken

Dat vermoeden werd laatst bewaarheid toen hij een tia kreeg en het halsalarm ongebruikt

de nieuwe mensen, die de neiging kunnen hebben op de loop te gaan. - automatische verlichting;

Het apparaatje stelt ze in de gelegenheid te dwalen door De Heikant,

- persoonalarmering: passief

verder dan het woonzorgcomplex kan niet. Ze kunnen er wel mee op het

liet. Zijn neef: “Sindsdien heeft hij een bewegingssensor bij het bed.”

(geluids- enbewegings-

terras dat elke afdeling heeft. Lusink: “Een verdieping lager ligt de

Rolstoelen, nog zoiets. Bertus Baakman (46) ziet soms iemand de hele dag in een rolstoel

sensoren);

binnentuin. Jammer dat er geen trapjes naar beneden zijn, dan

zitten, die om die reden best wat luxer zou mogen: meer steun gevend, beter kussen, beter

- dwaalsensor bij afdelings-

afgestemd op de persoon ook. “Als iemand door een handicap naar links hangt bijvoorbeeld, zou je dat met zo’n stoel moeten compenseren. Anders zie je zo iemand aan het eind van de middag naar bed snakken en wordt het al snel ergotherapie. Het duurt toch al maanden

kleding, bij de nek Investering

onbekend gebleven

voordat er een nieuwe rolstoel is.”

Terugblikkend in 2012 Nog altijd is verzorgende Chris Lusink blij met de sensoren. Handig zijn ze.

Maar die komt er dan ook. Dat moet Baakman De Heikant, een woonzorgvoorziening in

Effect op

Wehl, nageven. “We hebben goed contact met de zorgmanager van Sensire, de zorgpartij

Bewoners

Waar hij en collega’s zich ook ophouden in De Heikant: op hun piepers dwaalsensoren (vrij bewegen

krijgen ze een melding zodra een bewoner de sensorgrens overschrijdt,

daar. We hebben het gevoel dat er geluisterd wordt, we kunnen gewoon alles zeggen.

over afdeling); geluids- en

verder beweegt dan de bedoeling is. Dat kan iemand zijn die de neiging

Erg belangrijk.”

bewegingssensoren:

heeft weg te lopen en zich bij de voordeur van de afdeling ophoudt, iemand

Was dat maar gebeurd vóór de bouw van De Heikant, zegt Baakman, voorzitter van de

ongestoord kunnen slapen.

die het bed uit wil, terwijl er een hek omheen staat of iemand die het bed

dwaal: gevoel van veiligheid

(zonder hek) verlaat, waar dan toch even gekeken moet worden of alles wel

doordat ze een signaal krijgen;

goed gaat.

herkennen van de eigen kamer zou hebben vergemakkelijkt en zouden alle kamers wellicht

geluids- en bewegings-

Tegelijkertijd moet Lusink tot zijn teleurstelling vaststellen dat verbeter-

zijn uitgerust met camera’s. “Dat laatste was een uitkomst geweest voor de nachtdienst,

sensoren: hoeven kamer niet

punten die er vier jaar geleden al waren, nooit zijn opgepakt. “Eigenlijk is

steeds door één persoon gedraaid, want meestal slapen 28 van de dertig bewoners. Bij hen

binnen wanneer iemand slaapt

alles hetzelfde gebleven.”

lastig in te schatten

Zo krijgt elke medewerker altijd alle meldingen op zijn of haar pieper

familieraad. Dan was de afstand van sommige zitslaapkamers naar de gezamenlijke

Begeleiders

huiskamer nooit zo groot geweest, dan hadden de muren meer kleur gekregen wat het

hoeft dan niet langs te worden gegaan.”

Kostenbesparing

Baakman zou onmiddellijk toestemming geven voor het cameragebruik, wel met een duidelijk protocol. “Niemand anders dan de dienstdoende verzorgende mag de beelden zien. Zoiets moet je vastleggen, want bezoekers zijn nou eenmaal nieuwsgierig.”

binnen. ’s Nachts, wanneer je alleen staat op dertig bewoners, is dat alleen Informatie bij

www.sensire.nl

maar handig. Maar overdag zou je enkel de meldingen willen krijgen van de

T (0900) 88 56

groep waar je aan het werk bent. Tussen zeven en tien uur ’s ochtends,

De Heikant is onderdeel van het drie jaar geleden geopende Oldershove. Baakman:

‘spitsuur’, kunnen nu wel dertig oproepen per uur binnenkomen, inclusief

“Een schitterend gebouw –, waarin, naast de dertig bedden psychogeriatrie, tachtig

telefoon en de bel van voor- en achterdeur. Lusink: “Dat houdt ontzettend op.

appartementen met thuiszorg zijn ondergebracht.”

Elke keer moet je weer op de display kijken: waar is het, moet ik er iets mee?”

Verzorgende Chris Lusink is degene van het personeel die de sensoren plaatst en van een

Ander puntje nog. De Heikant ziet niets in camera’s, vier jaar geleden als

nieuwe batterij voorziet. Van de dertig personen zijn er twintig die de een of andere sensor

suggestie gedaan door een familielid. Het tast de privacy te zeer aan. “Om

bij het bed hebben. Daar kun je het ’s nachts nog goed druk mee hebben, weet Lusink. “Soms

dezelfde reden willen we ook niet uitluisteren”, zegt Lusink. “Liever gaan we

is er iemand die wel tien keer uit bed gaat. Steeds ga je dan even kijken. Vaak is er niets aan

steeds even kijken.”

de hand.”

10

konden bewoners ook daar nog naartoe.”

deur; reageert op chipje in

Dementica, een tweede rondgang

11

Dementica, een tweede rondgang

Halfweg: tips & trucs

Innovatie

De recente rondgang leidt tot een verdere nuancering.

Tien jaar geleden stond domotica gelijk aan innovatie.

Hier en daar horen we dat de nu opkomende generatie

De tien projecten in deze brochure steken allemaal anders in elkaar. Toch zijn er, met de nodige voorzichtigheid omgeven, lijnen

Inmiddels moet je méér doen om als vernieuwend te boek

ouderen dermate aan techniek gewend is, dat actieve

te ontdekken. Op deze twee pagina’s, halfweg de rondgang langs de tien projecten, enkele opvallende lijnen. Een verzameling

te staan, want drukknoppen en sensoren die op de pieper

domotica gewoon kan, zelfs (!) bij mensen met een

tips & trucs zo u wilt, herzien na de nieuwe rondgang langs de projecten tussen eind september en begin oktober 2012.

aangesloten zitten, zijn steeds gewoner geworden.

zwaardere vorm van dementie, zie onder meer het laatste

We kunnen vaststellen dat vergezichten over het verknopen

verhaal, vanuit Culemborg.

Effect

wel te vinden, zie ook ‘Domotica…? We zullen wel moeten…!’

van digitale systemen, bijvoorbeeld alarmering aan de

Daarin speelt volgens betrokkenen mee dat mensen elders

Wie op vorige en volgende pagina’s kijkt wat er onder ‘Effect’

(Provincie Gelderland, 2011).

schoonmaak, geen weerklank heeft gevonden in de praktijk.

of gewoon thuis al gewend zijn geraakt aan woontechniek.

van domotica zoal genoteerd staat, knippert mogelijk een keer

Wel lijkt een minimale massa nodig om kleine eenheden

En dus bleef ook de vermeende ‘synergie’ uit, bijvoorbeeld:

Zou dat dan niet de toekomst zijn? Ook uit Gelders onderzoek

met de ogen. Techniek verschaft bewoners rust, veiligheid en/

én woontechniek te bekostigen. De ondergrens ligt op

dat schoonmaken efficiënter kan, doordat de computer

blijkt dat ouderen niets liever doen dan zo lang mogelijk

of vrijheid, dat laatste vaak in het geval van dwaaldetectie.

24 verpleeghuisplaatsen, ofwel: vier (groepen) maal zes

aangeeft waar je moet zijn zonder de zorg in de weg te lopen.

thuis blijven wonen, met aanpassingen en technieken die

Medewerkers hebben gemak van de apparatuur, hier en

bewoners, zei een voorzitter van een Raad van Bestuur in

Eerder is sprake van vereenvoudiging, de aandrang om het

hun zelfstandigheid op peil houden (SBOG, 2010).

daar wordt ook bij hen rust genoemd. En naar het financiële

de vorige Dementica.

verhaal domotica overzichtelijk te houden of maken. Zie het

Bij de tien projecten wordt ook de privacy van bewoners

opknippen van verantwoordelijkheid in het zesde verhaal,

geregeld betrokken bij de vraag hoeveel en welke techniek

effect gekeken leidt domotica in de meeste gevallen tot een besparing, meestal op de nachtdienst.

Niet louter halleluja

in Didam. Mogelijk speelt de crisis nog een rol trouwens: het

je moet inzetten. Grappig genoeg kun je met dat argument

Een kanttekening is hier op zijn plaats. Weliswaar ligt aan het

We moeten het belang van domotica dus niet overdrijven.

gebrek aan geld om gewoon eens iets te proberen.

twee kanten op redeneren en dat gebeurt dan ook. Een

genoteerde effect soms enige cijfermatige onderbouwing ten

Evenmin moeten we het onderschatten: de meerwaarde van

Hierbij de aantekening dat deze brochure slechts over tien

sensor is een inbreuk op de privacy, geen speld tussen te

grondslag, maar altijd betreft het een inschatting van slechts

domotica lijkt zonneklaar.

projecten gaat, waarvoor de eerste plannen vaak van rond 2000

krijgen. Maar evengoed: door een sensor hoef je minder of

één enkele medewerker. In hoeverre is die juist?

Tegelijkertijd: domotica is geen louter hallelujaverhaal.

dateren. In de recente gesprekken met betrokkenen bleek vaker

zelfs helemaal niet bij iemand te gaan kijken. Voilà: meer

Tegelijkertijd, zoals al gesteld in de vorige editie van Dementica:

In de eerste plaats is met domotica een hoop geld gemoeid,

dat partijen alweer elders bezig zijn, met andere projecten,

privacy.

de gevonden effecten lijken in lijn met een Amsterdamse

zie wat er aan investeringsbedragen bij diverse projecten

met nieuwere techniek ook.

Dat brengt ons bij een laatste ‘cultureel’ punt: de zorg kan

studie (Lauriks, 2008). Die liet zien dat domotica bewoners

genoemd staat. Bij grotere projecten gaat het al snel om

goed doet. De onderzoekers maten géén positief effect bij

enkele tonnen euro’s.

Cultuur

de nachtdienst rondes lopen, ook al is er domotica. Gedachte

medewerkers, ook geen negatief effect trouwens.

Verder blijkt uit nagenoeg alle tien de verhalen in deze

Ten slotte enkele lijnen die je onder cultuur zou kunnen

daarbij: iemand kan onwel raken zonder dat er een melding

brochure dat domotica meer kost dan de aanschaf alleen.

scharen.

van komt. Er zijn ook partijen die de rondes in de ban doen

Schaalgrootte

Ten eerste omdat er, ook na de introductiefase, aandacht

De tien projecten zijn in zekere zin allemaal ‘pilot’ geweest en

zodra domotica voldoende safe voelt. Zonder waardeoordeel

De introductie van domotica is nagenoeg overal gelijk opge-

nodig moet blijven voor het personeel. De techniek onder

het lot van pilots is nu eenmaal dat ze het op enig moment niet

te willen vellen, laat staan te willen betogen dat zorg overal

lopen met een andere ontwikkeling in verpleeghuisland:

de knie krijgen is één, erop vertrouwen is een geregeld

meer zijn. Bij sommige projecten lijkt het erop dat daarmee

identiek zou moeten zijn, is het opmerkelijk. Kunnen

het verkleinen van de schaalgrootte. Geen grote afdelingen

terugkerend verhaal.

de aandacht van ‘boven’ te zeer verslapt is of dat dreigt te

nachtrondeloze partijen makkelijker ‘loslaten’, op het gevaar

meer met kamers voor meer personen, maar: wonen in groepen

Dat hangt samen met het feit dat domotica nog wel eens wil

doen. Dat verhoudt zich lastig tot de hierboven geconstateerde

af te missen dat iemand onwel is geraakt? Interpreteren

van zes, met voor iedereen een eigen slaapzitkamer. Dit ‘klein-

haperen. De meeste projecten die ermee te maken kregen,

noodzaak om domotica te onderhouden, ook in brede zin:

andere partijen loslaten als: mensen aan hun lot overlaten?

schalig wonen’ lijkt inmiddels de maat geworden. Menig

hadden er gelukkig alleen in het begin hinder van. Maar

personeel blijven begeleiden.

organisatie besloot om bij de overgang naar de kleinere maat

sommige kampen nog altijd met ‘kinderziektes’. Zeker dan

Verder is opvallend hoezeer de hoeveelheid domotica verschilt.

meteen te zorgen voor up-to-date woontechniek.

is een ruim budget voor reparatie en onderhoud handig.

Dat hangt samen met beschikbaar budget, maar volgens

Dat maakt het lastig om vast te stellen wat debet is aan de door

En een abonnement op een accurate storingsdienst.

betrokkenen mogelijk nog meer met de opvatting over wat een

menigeen geconstateerde verbeterde kwaliteit van leven van

Haperende domotica leidt tot irritatie bij het personeel.

dementerende aan kan. Sommigen stellen: weinig tot niets,

dementerenden. Is dat het kleiner aantal bewoners per groep

Houdt het te lang aan, dan komt de vraag op tafel of alle

dus doe in vredesnaam zo min mogelijk ‘toeters en bellen’, ook

en de eigen slaapzitkamer? Of de woontechniek? In Meddo

voordeel nog wel opweegt tegen alle ongemak.

bij lichte dementie. Maar vaker klinkt een geluid door dat juist

wordt deze kluwen ontrafeld, zie het zevende verhaal in deze

Is niet gewoon te voorkómen dat techniek dienstweigert?

pro-techniek is. Kort door de bocht gesteld komt het neer op:

brochure. De invloed van domotica wordt er gerelativeerd.

Nooit met alle zekerheid, het blijft techniek. Maar: over

‘passieve alarmering’ (zie ‘Wat is domotica’, pagina 25) kan bij

Tegelijkertijd wordt gesteld: zonder domotica werken is geen

garanties kun je het hebben, met de installateur. Meer tips

alle vormen van dementie, voor de lichtere vorm in combinatie

optie meer. En dat niet zonder kunnen lijkt eigenlijk iedereen

in het derde verhaal: Apeldoorn.

met ‘actieve alarmering’.

12

Dementica, een tweede rondgang

nogal verschillen van plaats tot plaats. Er zijn partijen waar

13

Dementica, een tweede rondgang

‘Liever een nat bed dan onvoldoende rust’

6

“Pas laat werd duidelijk dat wij in dit gebouw konden komen. Was er geen domotica geweest, dan hadden we het niet gedaan,

Meulenvelden, Didam

want zonder zouden we hier nooit kunnen werken. Gelukkig hebben

DIDAM, juli 2008 – Aanloopproblemen en kinderziektes in Meulenvelden, met als les: test alles Organisatie

Liemerije

we inmiddels grotere ramen, waardoor je makkelijker van de ene in

Startdatum

januari 2008

de andere woonkamer kijkt.”

“Ze herkent mij, mijn zus ook nog, maar onze kinderen wordt al lastig. Ze vraagt regelmatig

Aantal bewoners

24

De manager hoopt dat de bel van beneden snel op ‘pda’s’ te horen zal

naar haar ouders, die er al lang niet meer zijn. Ik moet weer eens naar huis, zegt ze soms,

Dagopvangplaatsen 5

zijn, nog mooier zou zijn om op zo’n apparaatje beeld te krijgen van

eten koken voor de kinderen. De verpleging laat haar dan vaak met mij bellen. Dan is het

Stadium dementie

middel en zwaar

het bezoek dat beneden staat. Technisch kan het allemaal, maar de

meestal weer goed. Waar slaap ik dan, kan ze ook vragen, wanneer het bedtijd wordt. Jaren

Aantal groepen

4

corporatie heeft besloten om domotica nu stapje voor stapje op te

terug, toen de dementie intrad, was ze vaak erg boos, ze kon dan schreeuwen en schelden.

Groepsgrootte

6

bouwen, een wijs besluit, vindt Spekman.

van tevoren en doe aan risicomanagement.

Jammer blijft dat allerlei opties langer op zich laten wachten,

Dat heeft ze niet meer.” Astrid Koevermans spreekt over haar pleegmoeder, voor haar gewoon haar moeder. De 90-

Domotica

jarige vrouw woont op de verpleegunit van woonservicegebied Meulenvelden in Didam, die

Technieken

begin dit jaar openging. Verzorgden vroegen Koevermans of ze haar moeder moesten laten

bijvoorbeeld de geautomatiseerde zorgadministratie die bijhoudt - automatische verlichting;

hoe lang een arts of verzorgende bij iemand op de kamer is.

- alarmering: passief,

Lessen? Spekman hoeft er niet lang over na te denken: “Test alle

plassen aan het begin van de nacht. “Nee, laat maar lekker liggen, heb ik gezegd. Zeven van

met bewegingssensoren,

de tien keer is ’s ochtends het bed nat, maar liever dat dan dat ze onvoldoende aan haar rust

veelal bij het bed;

toekomt.”

- dwaaldetectie, bij

Koevermans’ moeder heeft bij het bed een alarm, met sensoren, zodat de verpleging gewaarschuwd wordt, mocht ze er uit gaan, bijvoorbeeld richting de stoel met po. Verder zit

afdelingsdeur Investering

onduidelijk gebleven

ze in een rolstoel – als gevolg van een eenzijdige verlamming op jonge leeftijd waardoor ze een

Terugblikkend in 2012 Clustermanager Hans Waaldijk draait er niet omheen: de kinderziektes waarmee het Didamse Meulenvelden vier jaar geleden kampte, kunnen

been niet kan buigen –, met andere woorden: ze heeft geen dwaaldetectie of iets dergelijks

Effect op

nodig. Een andere bewoonster, heeft Koevermans gezien, draagt een zendertje bij zich dat de

Bewoners

zich nog voordoen. “In die zin zijn het geen kinderziektes meer.” indirect rust, via begeleiders,

Zorgpartij Liemerije opende onlangs elders een locatie, weer met domotica,

verpleging waarschuwt als ze te dicht bij de buitendeur komt. “Bij mijn moeder zie ik verder

verder: meer bewegingsruimte,

maar nu zonder problemen. Waaldijk: “Je moet zo’n project kennelijk een

geen domotica. Of het moest de verlichting zijn die automatisch aangaat als je het toilet of de

vermoedelijk onbewust.

paar keer doen, wil het goed gaan.”

vinden meer rust, hebben beter

Volgens de clustermanager is de verklaring voor de soms haperende

overzicht.

domotica deels technisch, deels organisatorisch van aard. Wat dat laatste

’s nachts twee of drie man,

betreft: het lijkt toch beter om één partij verantwoordelijk te maken voor

onder begeleiding, ook het passeren van deuren, maar toch. “Een van de deuren is vastgezet,

bovenop de ene nachtdienst nu;

domotica en het beheer ervan. “Dat gaan we dus doen.”

zodat die altijd openstaat. Dat scheelt al weer.”

ook overdag was meer

In één moeite wordt het pakket domotica herzien, met onder meer

Clustermanager Olga Spekman van Alysis Zorggroep roemt Meulenvelden, waar wat domotica

personeel nodig geweest zonder

automatische deuren en een signaal - mogelijk beeld - van de buitendeur

betreft niets te gek is. “Alles en iedereen zit op het systeem: wij, de jonge en oude bewoners

domotica.

beneden op de pda’s (personal digital assistant) van het personeel. “Wat

badruimte in gaat. Ook al doet ze dat onder begeleiding, het is toch reuze handig.”

Begeleiders

Koevermans mist niets aan domotica, op één ding na misschien: het zou praktisch zijn als de deuren zich met een knop aan de muur automatisch lieten openen. Haar moeder doet alles

Kostenbesparing

zonder aandoeningen, de mensen met een verstandelijke beperking, maar ook alle winkels en horeca. Prachtig.” Tegelijkertijd weet Spekman hoe weerbarstig de praktijk is. Het kwam voor dat extra

toen luxe werd genoemd, is inmiddels urgent, vandaar. Leidend is: helpen Informatie bij

www.liemerije.nl

we bewoners en verzorgers ermee? Met een geautomatiseerde zorgcentrale

T (088) 044 19 99

bijvoorbeeld doe je dat niet. Daar gaan we dan ook geen geld voor

personeel moest worden ingeroepen, omdat een afdelingsdeur ’s nachts niet meer dicht

uittrekken.”

wilde, waarmee een onveilige situatie was ontstaan. En het aanbellen van een familie van

“Laten we niet vergeten dat techniek de kwaliteit van leven omhoog brengt.

een stervende die ’s avonds beneden bij de voordeur van het complex stond en per abuis op

Vroeger beknotte je iemands vrijheid met een hek om het bed; nu geef je

de verkeerde bel drukte, werd niet gehoord. De ‘druppel’ (een pasje als sleutel) van de arts

iemand met een sensor het gevoel van vrijheid. Elders werken we al met een

die toevallig passeerde, bood geen soelaas: niet geautoriseerd.

gps-tracker, waardoor bewoners zelfs vrij door de wijk kunnen bewegen.”

Spekman spreekt van aanloopproblemen, kinderziektes. De ene keer communiceren

Wanneer beschikt Meulenvelden over nieuwe domotica? “Moeilijk te

deelsystemen niet met elkaar, een andere keer bemoeilijkt de ronde gang op de derde etage

zeggen. We werken nu aan het pakket van eisen. Een jaar verder ben je zo.”

– aan de buitenkant waarvan de zes afdelingen liggen – het zicht van verzorgenden.

14

systemen van tevoren. En inventariseer risico’s.”

Dementica, een tweede rondgang

15

Dementica, een tweede rondgang

Winst domotica hangt af van setting

7

integreren van alarmering met zaken als bloeddrukmeten en adminiDe Goorweg (ook wel: ‘Roetendaal’), Meddo

wordt in Meddo gesteld. Anders gesteld: de setting doet ertoe.

Organisatie

De moeder van Wim Lammers heeft De Goorweg nog net meegemaakt. In maart 2009 behoorde ze tot de

Stichting Zorgcombinatie

voor alarmering en thuiszorg op de markt zijn en dat afzet derhalve

Marga Klompé,

niet verzekerd was. Meer in zijn algemeenheid is het volgens Smeets

Stichting De Lichtenvoorde

vooral de almaar voortschrijdende techniek geweest, die de Stichting

groep ouderen die er als eerste introk. Een half jaar later overleed ze. Zoon Wim bleef aan De Goorweg

Startdatum

maart 2009

Zorgcombinatie Marga Klompé er vooralsnog van weerhouden heeft om

verbonden, als vrijwilliger.

Aantal bewoners

12 dementerenden; 12 mensen

al te veel zaken aan de domotica te koppelen.

Wim Lammers kan De Goorweg, ook wel Roetendael genoemd, goed vergelijken met de voorziening

met een verstandelijke

“Eigenlijk willen we die dingen pas gaan doen als techniek betrouw-

ervoor: een verpleeghuis. Ook daar woonde zijn moeder, 8,5 jaar liefst, voordat ze naar De Goorweg

beperking

baarder en meer uitontwikkeld is. Het is ons allemaal een stap te ver

overging.

Stadium dementie

middel en zwaar

en de hoeveelheid ICT-toepassingen is zo groot dat we door de bomen

Hij vertelt dat ook het verpleeghuis al bewegingsmelders had en dat er ook daar standaard eentje onder

Aantal groepen

4

het bos niet meer zien. Wel zijn we veel aan het bouwen, doen we op

elk bed stond opgesteld. Maar, nu in De Goorweg zijn ze geavanceerder: de bewegingsduur kan worden

Groepsgrootte

6

nieuwe locaties ervaringen op en proberen we met best practices ons voordeel te doen.”

ingesteld. Daarmee is maatwerk te leveren: van de ene bewoner wil je het ogenblikkelijk weten als hij zijn bed verlaat, een ander mag even aanklungelen of zelfs naar het toilet gaan, omdat je weet dat hij

Domotica

dat probleemloos kan.

Technieken

Daarbij kregen alle kamers van De Goorweg een spreek-luisterverbinding, gekoppeld aan de bewegings-

Daarnaast is het voor de manager de vraag hoe zinvol alle opties - automatische verlichting;

zijn die de ‘basisinfrastructuur’ voor domotica in zich heeft. “Van je

- alarmering: actief (trekkoord,

tekstverwerker gebruik je ook maar tien procent.”

sensor. De verbinding kan ook ‘actief’ tot stand worden gebracht, door op een wandknop te drukken,

drukknop); passief

Ook dwaaldetectie kwam er niet van, maar met een variant erop wordt

een optie waarvan gemiddeld genomen vier van de twaalf dementerenden in De Goorweg gebruikmaken.

(bewegingssensor, spreek-

sinds kort wel geoefend, stelt Smeets: “Een van de bewoners heeft gps in

Lammers beschrijft de winst van het op afstand kunnen spreken: “De zorg kan een bewoner daardoor

luisterverbinding, camera-

zijn riem zitten. Zo kan hij naar buiten en kan de verzorging altijd zien

eerder geruststellen en zeggen: ‘Ik kom er zo aan.’ En het mooie is dat ze helemaal niets merken van de

toezicht in huiskamers en

waar hij is. We moeten het nog eens worden hoever hij mag: de tuin of

techniek.”

gangen);

verder.” Is het in de gps-applicatie mogelijk om een cirkel te definiëren,

Maar, de winst die met domotica wordt geboekt, kan volgens ouderenvrijwilliger nooit los gezien worden

- dwaaltechniek: gps;

met een melding richting zorg als de man de grens passeert? “Nu over-

van de sterk veranderde woonvorm. In het verpleeghuis telde afdelingen dertig mensen, verdeeld over 1-,

- zorg heeft ‘rode knop’, meteen

vraagt u mij.”

2 en 4-persoonskamers. In De Goorweg telt een woning maar zes personen en heeft ieder zijn eigen kamer. “Als verzorgende of vrijwilliger ken je alles van de zes bewoners. Dat lukte je nooit met dertig mensen.”

contact met verpleegkundige Investering

125.000 euro

Nog even terugblikkend. De sensoren hebben van meet af aan goed gewerkt, stellen Smeets en Lammers. Op de telefoons waarmee de zorg werkt, viel de eerste paar maanden wel een hoop aan te merken.

Door ‘het vele één-op-één-contact’ kun je volgens Lammers bij ‘het spreken uit de muur’ wat je zegt en

De deurbel kwam er niet op binnen bijvoorbeeld. Of de verkeerde

hoe je het zegt exact afstemmen op de bewoner aan de andere kant van de lijn.

Effect op

Dat de ‘context van domotica’ van minstens zoveel invloed op het welbevinden van de mensen is als de

Bewoners

rustgevend, privacyverhogend.

telefoon ging af bij een alarm.

woontechniek zelf, vindt ook sectorhoofd Ad Smeets. “Het is in De Goorweg juist de combinatie van

Begeleiders

gemak, beter kunnen inspelen

Smeets: “Voor de installateurs bleek het toch moeilijk te begrijpen

op bewoner

hoe de zorg in elkaar steekt en werkt. En dat is ook best lastig voor een

één nachtdienst in plaats van

buitenstaander. Daarnaast hebben wij wel eens iets laten veranderen,

twee

maar later gezegd: doe toch maar weer zoals het was. Van belang is dat

kleinschalig wonen en domotica die meerwaarde oplevert.” Smeets stelt tegelijkertijd dat de zorg niet meer zonder domotica kan. “Dan kun je deze kwaliteit niet

Kostenbesparing

meer leveren. Bovendien: je zit met een afnemende beroepsbevolking, ook in de zorg. Dus is techniek

je in het begin veel en steeds heel snel met installateurs om tafel gaat

nodig.” Het sectorhoofd heeft het verhaal uit 2008 nog eens doorgenomen, geschreven toen De Goorweg in aanbouw was. Hij weet: een aantal plannen van toen is gerealiseerd, niet in de laatste plaats het

16

stratieve systemen (dienstrooster, facturering) nog een brug te ver. Bij de woningen speelde dat andere partijen ook met een aanbod

MEDDO, oktober 2012 – In een verpleeghuis-oude-stijl is de meerwaarde van domotica beduidend minder,

Informatie bij

www.szmk.nl

zitten, zeggen hoe je het wilt hebben.”

T (0543) 54 66 11

Na twee, drie maanden hoorden de kinderziektes tot het verleden.

samenbrengen van twee doelgroepen in een project en een daarop ingespeeld team. Ook de alarmering

“Je bent geneigd te zeggen: wat is drie maanden? Maar voor de zorg is dat

kwam er, net als de automatische verlichting naar het toilet en de camera’s, bewust beperkt tot de

een hele lange, vervelende periode geweest.”

vier huiskamers en gangen. Beelden ervan zijn te zien op een laptop, waar vooral de nachtdienst van

In het begin, zegt vrijwilliger Lammers, liep menig nachtdienst

gebruikmaakt.

almaar rondes. Maar al snel lukte het om daar helemaal van af te zien,

Wat er niet van kwam, is het aansluiten van tien nabijgelegen woonzorgwoningen of zelfs van een

te vertrouwen op de techniek. “Ik hoor ze er nooit meer over. Het is

heel wijkje nieuwe huizen verderop op De Goorwegs alarmering en zorg. En intern bleek het digitaal

gewoon geworden.”

Dementica, een tweede rondgang

17

Dementica, een tweede rondgang

‘Geen onnodige toeters en bellen’

8

De basisinfrastructuur mondt in elk vertrek van de villa uit in aansluitVilla Saesveldt, Velp

punten, ‘waaraan alles aan te koppelen is’. Vooralsnog is het aantal

Organisatie

Stichting Diaphora

niet onnodig allerlei toeters en bellen aanbrengen en tegelijkertijd de

toepassingen gering. Moust: “Klopt. Maar dat past in onze filosofie:

VELP, juli 2008 – Domotica in een commerciële setting bestaat ook. ‘Met alleen AOW kun je hier niet wonen.”

Startdatum

januari 2008

mogelijkheid te hebben om dat wel te kunnen als de situatie erom vraagt.”

Villa Saesveldt in Velp is helemaal ‘gestript’ geweest, voor het begin dit jaar openging.

Aantal bewoners

12

Zoals binnenkort. TNO komt een camerasysteem testen, gebruik-

Tijdens de verbouwing kon meteen de basisinfrastructuur voor domotica worden aangelegd,

Stadium dementie

middel tot zwaar

makend van het datanetwerk. “Het is een intelligente camera die op de

in één moeite door met het andere installatiewerk. “Daar heb ik geen spijt van. Bij nieuw-

Aantal groepen

1

kamers bewegingen registreert, bijvoorbeeld als iemand meermalen

bouw zou ik hetzelfde doen. Dan zijn het de kosten niet, vergeleken bij al het andere wat

Groepsgrootte

12

heen en weer loopt.” ‘Verkeerde’ bewegingen leiden tot een signaal op de piepers, een alternatief is om de beelden door te geven aan de

moet gebeuren. Bij een bestaand gebouw? Nee, dan zou ik andere oplossingen zoeken, eerder voor draadloos gaan.”

Domotica

Aan het woord is Frank Moust, de man achter Villa Saesveldt. Zijn moeder, 66 nu, inspireerde

Technieken

‘zusterpost’, het kantoortje van de verzorgenden. - alarmering: passief, met bewegingssensoren, veelal

diensten aan te bieden aan mensen die binnen een straal van een

ziekte van Alzheimer. “Ze kwam in het verpleeghuis terecht, tussen de 80-jarigen. Het was

bij bedden en deuren;

kilometer om zijn zorgvilla wonen en wil met hetzelfde concept aan

niet alleen het verschil in leeftijd, maar ook de muziek die gedraaid werd, de activiteiten die

- externe zorgcentrale waarop

gedaan werden; het sloot allemaal niet aan op haar. Ze wilde toen nog naar buiten, fietsen,

personeel is aangesloten,

sporten, maar dat kon daar nauwelijks.”

24-uur per dag.

Moust gelooft erin dat de ruime slaapzitkamer per persoon – 35 vierkante meter – in

Investering

+ 20.000 euro.

combinatie met kleinschalige opzet, dementerenden goed doet. Ook publieke partijen

de slag in andere provincies.

Terugblikkend in 2012 Domotica is in Villa Saesveldt nog altijd beperkt tot bewegingssensoren,

proberen woonvormen voor kleine groepen uit, maar Saesveldt biedt als extra voordeel dat

Effect op

bewoners weinig verschillende gezichten zien. “Dus niet de een voor de was, de ander voor

Bewoners

voelen zich mogelijk veiliger

Méér woontechnologie is niet nodig, vindt algemeen directeur Frank

de schoonmaak, een derde voor activiteiten, weer een ander voor lichamelijke verzorging,

Begeleiders

gemoedsrust bevorderend

Moust. “Althans: in onze situatie. Ons huis is compact en met ons personeel

enzovoorts. Dat geeft de mensen rust.”

Kostenbesparing

1 personeelslid, overdag en

is er volop intermenselijk contact. We horen of zien snel genoeg als iemand

’s nachts

iets nodig heeft of het licht wat meer gedimd moet. Gebeurt gewoon

Saesveldt biedt ruimte aan twaalf bewoners en drie plaatsen voor dagbesteding. Op dit

veelal bij bedden en deuren.

moment is de helft van de vaste plaatsen bezet, de algemeen directeur spreekt van bewust rustig opbouwen. Bij volle bezetting denkt hij zo’n vijftien medewerkers nodig te hebben, nu werkt er ongeveer de helft. “Het zijn allemaal gediplomeerden, mbo of hbo, zoals het

handmatig. Techniek erbij zou niets toevoegen.” Het idee om camera’s in te Informatie bij

www.stichting-diaphora.nl

zetten, heeft Moust om die reden laten varen: “Had enkel tot kosten geleid.”

T (026) 361 05 68

In Villa Saesveldt wonen mensen met zware dementie, categorie 5 tot en

hoort volgens de AWBZ.”

met 7. Dat is min of meer vanzelf ontstaan: bewoners van het eerste uur

Wie kan verzorgd wonen in een villa betalen? Wat kost het, een maandje Saesveldt? “Dat kan

bleven er wonen, waarbij de mate van dementie voortschreed. Daarmee is

ik niet zeggen. Het is afhankelijk van pensioen of vermogen. Met alleen AOW lukt het niet,

Villa Saesveldt verpleeghuis.

dat weet ik wel.”

Moust: “We hadden evengoed voor de functie verzorgingshuis kunnen

Terug naar de domotica. Een aantal zaken komt automatisch op de pieper van de verzorgen-

kiezen, voor mensen die nog een bepaalde mate van zelfstandigheid

den terecht: de huisbel, het brandalarm en ook de meldingen van de sensoren in de kamers

hebben. Die hadden dan op enig moment naar een verpleeghuis gemoeten.

die beweging detecteren, soms aangebracht bij het bed, soms bij de deur, of nog

Maar, ook dan had ik niet voor automatische deuren, automatische

anders: zitmatten met dezelfde functie, in een stoel. Moust: “Het is helemaal afhankelijk

verlichting of actieve alarmering gekozen. Oudere mensen moet je niet

van de persoon. Voor de ene bewoner is nog helemaal niets nodig, bij de ander iets bij de

meer laten wennen aan techniek die ze hun hele leven niet hebben gekend.

deur om dwalen te voorkomen, bij een derde ’s nachts bij het bed, omdat hij anders urineert

Ze schrikken er alleen maar van.”

op de kamer, in de stellige overtuiging dat de stoel de toiletpot is.”

Dwaaldetectie? “Ook niet nodig. Bewoners bewegen vrij door het huis,

Moust ziet weinig in automatische deuren of automatische verlichting richting het toilet.

komen hier een bloemetje tegen, daar een krantje. En aan de achterkant

“Deze mensen moet je steeds begeleiden.” In Saesveldt ook geen pols- of halsbanden waarmee

kunnen ze de tuin in lopen: die is ruim en helemaal omheind. De voordeur?

mensen alarm kunnen slaan. “Je krijgt het eenvoudigweg niet aangeleerd. We hebben het

Die is voor bewoners altijd op slot.”

geprobeerd, maar het bleef niet hangen bij ze.” Hij oriënteert zich nog op dwaaldetectie.

18

Moust voelt zich klaar voor de toekomst, heeft plannen om dezelfde

hem tot een verblijf voor dementerenden dat anders moest zijn. Elf jaar geleden kreeg ze de

Dementica, een tweede rondgang

19

Dementica, een tweede rondgang

Vrij bewegen naar beneden, tuin en terras

9

overeind kunnen houden: dat deuren ook voor mensen met dementie opengaan. Dat bleek te kunnen, mits de zorg ruim op tijd een signaal krijgt.

De Lunette, Zutphen

Dat is nu geregeld.”

ZUTPHEN, oktober 2012 – De Lunette in Zutphen had een pas op de plaats nodig om dwaaldetectie accuraat te laten functioneren. Maar met een maand of wat wordt ook de ruimste lus weer

Organisatie

Stichting Sutfene

Dan het scala alarmen in De Lunette. Collega-zorgmanager Rick van Geffen

operationeel: vrije doorgang naar beneden, tuin en terras.

Startdatum

september 2010

is aangeschoven. Hij helpt mee de acht functionaliteiten op te noemen.

Aantal bewoners

108

Zes op de slaapkamers: inactiviteitsmeter; omhoog komen in bed; een

In 2008 oogden plannen voor multifunctioneel woonzorgcomplex De Lunette ambitieus, zeker

Stadium dementie

middel en zwaar

andere bewegingssensor verderop; akoestisch sensor; uitluisteren en de

het element dwaaldetectie, bedoeld voor ruim honderd verpleeghuisplaatsen. Liefst drie lussen

Aantal groepen

18 (3 verdiepingen met 6

spreekverbinding. Twee buiten de kamer: toiletbezoek en het verlaat terug

groepen)

komen op de kamer.

6

Regisseur Pleiter: “Spreken op afstand gebruiken we niet, maar dat zal

zouden er komen, waarvan de grootste ‘leefcirkel’ dementerenden de vrijheid zou geven om op eigen houtje naar de begane grond te gaan, met tuin en terras, beide omheind.

Groepsgrootte

Twee jaar later, in september 2010, ging het gebouw open. Stichting Sutfene, de zorgorganisatie

geleidelijk aan opkomen. Je merkt dat er een nieuwe generatie ouderen aan-

met het Zutphense De Lunette als een van de locaties, besloot in al haar wijsheid met dwaal-

Domotica

detectie te wachten: personeel en bewoners moesten toch al wennen aan veel andere techniek.

Technieken

Zorgmanager Joris Schuurmans: “De gebouwen waar we vandaan kwamen, hadden nagenoeg

komt, die zelfs thuis gewend kan zijn geraakt aan een stem uit de muur.” - automatische verlichting;

“Negen”, schiet Van Geffen te binnen: “Camera’s die op warmteverandering

- alarmering, passief:

reageren, een soort bewegingssensoren.”

geen domotica. We kwamen ineens in hightech terecht, met alleen al voor alarmering acht

inactiviteitsmeter;

Volgens de zorgmanager is er ‘veel geleerd’ de voorbije jaren. “Je kunt alles wel

functies. Vandaar dat faseren.”

bewegingssensoren aan

aanzetten, maar beter is je af te vragen: wat is de toegevoegde waarde van een

Driekwart jaar na opening, in de lente van 2011, werd dwaaldetectie aangezet, meteen alle drie de

bed of verderop in kamer;

melding? Als je er steeds niets mee doet, kun je een sensor beter uit zetten,

lussen. Dat verliep niet bepaald vlekkeloos. Het systeem bleek ‘nog heel veel open eindjes’ te hebben.

akoestisch sensoren;

anders creëer je schijnveiligheid.”

De 108 kamers voor mensen met dementie zijn verdeeld over achttien groepen, ‘bungalows’, en die

uitluisteren, spreekver-

Als – altijd met arts en familie – vastgesteld wordt dat een bewoner ’s nachts een

weer over drie, boven elkaar gelegen verdiepingen, ‘galerijen’, elk zes groepen groot. De tweede lus

binding; op tijd instel-

zekere mate van vrijheid aan kan, dan kunnen mogelijk alle kamersensoren

van de dwaaldetectie moest mensen op de galerij houden. “Maar”, zegt Schuurmans: “Er waren

bare bewegingssensoren

uit. Bij enkelen kan zelfs de alarmering buiten de kamer uit, als toiletbezoek

alleen sensoren bij de liften aangebracht, niet bij de branddeuren aan weerszijde van elke galerij.”

buiten kamer; warmte-

altijd goed gaat. Steeds weer wordt geprobeerd om iemand niet te hoeven storen,

camera’s;

iemand privacy te geven. Dat gebeurt altijd op het gevaar af dat het een keer mis

Ander open eind: de sensor van de derde, grote lus, geplaatst bij de hoofdingang op de begane grond, bleek niet betrouwbaar.

- dwaaldetectie, met drie lussen: afdeling, verdie-

Het doornemen van alle nieuwe techniek kost een nieuwe zorgmedewerker

Sindsdien is sprake van de ‘tijdelijke testfase’, waarbij enkel de tweede lus operationeel is: de lus

ping, begane grond

twee uur tijd, schat het drietal, daarna is het oefenen geblazen. Het leren

circa 1,5 miljoen euro.

vertrouwen op techniek vraagt een herhaald van gedachten wisselen met

met vrijheid op de galerij (verdieping). Die vrijheid genieten alle 108 bewoners: allemaal dragen ze

Investering

elkaar, met Sutfenes visie als uitgangspunt: probeer de autonomie van

een ‘horlogebandje’ met daarin een identiek geprogrammeerde chip. Nathalie Pleiter, als woonzorgregisseur intermediair tussen management en zorg: “Dat werkt

Effect op

prima. Over pakweg een maand nemen we alle drie de cirkels weer in gebruik. Dan is de mate van

Bewoners

mensen in tact te houden. meer bewegingsvrijheid en

De Lunette heeft een club van ‘super users’ geformeerd: continu oproepbare

rust, betere nachtrust

medewerkers die door ervaring veel van domotica weten, als vraagbaak voor de

overdag weten waar cliënt

rest. Komen die er niet uit, dan is er de leverancier, ‘dag en nacht bereikbaar’.

hoofdingang zit en er goed zich op heeft. De sensor van de derde lus is vervangen en enkele meters

is; ’s nachts toezicht op

Technische storingen doen zich bij tijd en wijle voor. Dan zeggen de drie, gaat

naar binnen geplaatst: weg van de automatische deuren die risicovol bleven, omdat ze overdag

afstand

het er vooral om dat personeel niet lamgeslagen raakt – ‘wat in het begin nog

1 nachtdienst per

wel eens gebeurde’, maar rustig blijft nadenken: wie moet ik dit melden en

De sensor gaat nu signaal geven naar zowel de zorg boven als de receptionist. Laatstgenoemde

verdieping, waar er anders

wat is nu het alternatief?

houdt de bewoner vanaf dat moment nauwlettend in de gaten, totdat de verzorging is gearriveerd

minimaal 2 nodig waren

De drie zouden weer voor de domotica kiezen als ze het opnieuw konden doen.

om hem of haar mee terug naar boven te nemen.

geweest

Door beweging slapen de mensen beter, is minder slaapmedicatie nodig en

vrijheid weer per individu te regelen: de bungalow, de galerij of zelfs de begane grond erbij.” Om dat laatste mogelijk te maken wordt de receptionist ingeschakeld, die schuin tegenover de

vaak open gaan voor een vrijwel constante stroom mensen, bezoekers veelal.

Begeleiders

Kostenbesparing

bewoners hoeven als gezegd minder gestoord te worden. Er zijn ook andere

Naar boven? Is dat niet jammer? Woonzorgregisseur Pleiter: “Vergeet niet dat iemand dan al een hele tijd kan hebben rondgezworven beneden: er is van alles te zien en te doen, inclusief het bezoeken van tuin of terras. Pas aan het eind van gang zit die sensor en houdt het op.”

Informatie bij

www.sutfene.nl

verklaringen: hier heeft iedereen een eigen kamer en de dagindeling is een

T (0575) 59 44 44

betere dan voorheen. Van Geffen: “Maar de belangrijkste verklaring is toch de domotica.”

Zorgmanager Schuurmans: “Met de aanpassingen hebben we ons principiële uitgangspunt

20

gaat, een risico waarvoor de familie tekent.

Een en ander leidde al snel tot ‘een pas op de plaats’, waarbij de branddeuren sensoren kregen.

Dementica, een tweede rondgang

21

Dementica, een tweede rondgang

10 ‘Vakantiewoning’ geeft bewoners rust

ogenblikkelijk wegdrukken voor de duur van vijf minuten. “Ik hoef De Betuwehoeve, Culemborg Organisatie

Zorgcentra De Betuwe

die gedrukt heeft. Anders ligt die maar in het gepiep.”

Startdatum

april 2008

Van de mogelijkheid om op afstand met bewoners te praten, heeft

Afgelopen voorjaar brak de 87-jarige moeder van Rineke van Soest een been. En, weet haar

Aantal bewoners

13

ze – op een keer na, ‘gewoon om het eens uit te proberen’ – nooit

dochter zeker, als ze nog altijd in verpleeghuis De Kersentuin had gezeten, zou ze er minder

Stadium dementie

licht tot zwaar

gebruik van gemaakt. “Mensen snappen een stem uit de muur niet.”

goed aan toe zijn geweest dan nu het geval is.

Aantal groepen

2

Regiomanager Carla Molkenboer zegt dat de dertiende bewoner en

Maar moeder woont niet meer in De Kersentuin. Ze woont in De Betuwehoeve, ‘een prachtig

Groepsgrootte

1 x 6, 1 x 7

het ontbreken van huishoudelijke krachten een financiële achter-

domotica past niet binnen de filosofie.

grond heeft. “Dat poetsen is vooraf duidelijk kenbaar gemaakt

nieuw gebouw, gelegen in een prachtige omgeving’, dat in april openging. Van Soest: “Het is een stuk minder lawaaierig en dat doet haar zichtbaar goed.”

Domotica

De Betuwehoeve heeft niet van die lange gangen, niet twaalf bewoners op één groep, geen

Technieken

verzorgenden die in en uit lopen van de ene naar de andere huiskamer, geen lawaai van de kar

aan de verzorgenden. Bovendien past het binnen onze filosofie om - automatische verlichting;

alles zo veel mogelijk met bewoners samen te doen.”

- alarmering: passief

Molkenboer vindt tegenwoordig te veel accent op domotica liggen.

eten die binnen wordt gereden, want er wordt op de groep gekookt, en die ene bewoonster die

(bewegingssensoren) en

“Het gaat om hoe mensen met elkaar leven. Domotica is slechts

altijd schreeuwde waardoor moeder maar naar de gang uitweek, is er ook al niet meer. Haar zes

actief (handbel), met spreek-

een hulpmiddel, dat verhaal moet je simpel houden. Onze informele

medebewoners zijn even rustig als zij.

luisterverbinding steeds als

slogan is: doe maar gewoon.”

Van Soest: “Het is net een vakantiewoning met zes slaapkamers. Je ziet de bewoners ’s avonds

optie;

gezellig rond de open haard zitten, feitelijk een paneel met een lamp erachter. Heel knus.”

- nachtdienst heeft alarm dat

De enige domotica die Van Soest opmerkt, is de bewegingssensor bij het bed. “Tegenwoordig

afgaat als hij of zij te lang

Terugblikkend in 2012

krijgen verzorgenden het signaal door op hun mobieltje, zien ze meteen op welke kamer er

niet beweegt

Opmerkelijke ervaringen in De Betuwehoeve in Culemborg. Enkele mensen

iets aan de hand is. Een hele vooruitgang. Vroeger hoorden ze ergens een bel en moesten ze

Investering

+ 20.000 euro.

alle kamers langs om te kijken waar iemand het bed uit stapte.”

met dementie hanteren er de ‘handbel’: een drukknop, hier vastgemaakt aan het bed, waarmee de zorg is op te roepen. Bovendien: een deel van de

Jammer vindt Van Soest dat de uitgangen geen code meer hebben, waardoor ze aan de deur

Effect op

steeds een verzorgende nodig heeft, ook bij vertrek. “En laatst was er een stroomstoring

Bewoners

rust, ontspanning, welbevinden

spreek-luisterverbinding.

na een blikseminslag die alle deuren ontgrendelden. Geen pretje voor het personeel, want

Begeleiders

gemak, gezond werkklimaat

Milly Verschut, verzorgende individuele gezondheidszorg in De Betuwe-

iedereen kon zo maar naar buiten lopen.”

Kostenbesparing

ja, maar onduidelijk hoeveel

hoeve: “Wij zijn die technieken gaan inzetten, toen we jongere cliënten

‘cliënten’, zoals bewoners er genoemd worden, communiceert via de

Tot slot zou er wat Van Soest betreft wat personeel bij moeten, voor het ‘grovere schoonmaakwerk’: sanitair, toiletten, ramen, et cetera. “Nu doen de verzorgenden dat, terwijl die een deel van de dag met zijn drieën zijn, een ander deel met zijn tweeën en ’s nachts alleen op

kregen, van rond de zeventig. Die zijn meer gewend aan techniek. Zij Informatie bij

www.zorgcentradebetuwe.nl

rekenen op een vaatwasser, de generatie vóór hen wast nog af. En mogelijk

T (0800) 773 34 44

dat een ziekenhuisopname hen al liet wennen aan een drukknop.”

de twee groepen. Op die manier komen ze te weinig aan de bewoners toe, terwijl dat toch de

Voor wie het aan kan, is de spreek-luisterverbinding ideaal. Verschut.

opzet was.”

“Roept iemand je op, dan vraag je wat er is. Vaak is het iets kleins: iemand

Op andere momenten slaagt het personeel daar beter in. Tijdens het eten koken bijvoorbeeld.

wil weten hoe laat het is bijvoorbeeld en dan is het al weer goed. Zonder

“Er is een bewoonster die het leuk vindt om borden op tafel te zetten en zo, mooi om te zien.

de mogelijkheid om zo’n gesprekje op afstand te voeren, was je er naartoe

Mijn moeder kan zoiets niet meer, maar die vindt het weer leuk om bij de volière te kijken.

gegaan. En had je de cliënt gestoord in zijn nachtrust en privacy.”

Als kind zat ze al tussen de vogels. Daar neem ik haar graag mee naartoe.”

Komt bij dat sommigen schrikken van iemand die ineens bij ze op de kamer

Dieke Janssen is een van de verplegenden, overgekomen van De Kersentuin. Ze heeft het

staat, stelt Verschut. “Je moet bij elk individu opnieuw kijken wat het beste

behalen van niveau 3 een jaar uitgesteld en bewust voor De Betuwehoeve gekozen, omdat

past. Er is niet één weg.”

daar iets nieuws begonnen werd. Het valt haar tot dusver wat tegen, om de reden die

Ook verrassend: bij de vraag welke domotica het meest geschikt is, lijkt de

Van Soest aandraagt: te weinig tijd voor de bewoners – al snel na de start dertien in plaats van

zwaarte van de dementie er minder toe te doen. Verschut: “Kijk, in het

twaalf in getal –, ze moet meer poetsen dan ze van tevoren dacht. Prettig vindt Janssen de

laatste stadium van dementie is een drukknop uitgesloten. Maar een jonger

automatische verlichting in de gangen, ook richting toiletten en badkamers. En ze noemt

iemand die tamelijk zwaar dement is, gaat zoiets vaak nog goed af.”

een fijne eigenschap van bewegingssensoren: als ze daar een melding van krijgt, kan ze die

22

dus niet per se meteen naar een kamer toe. Handig als je ergens bezig bent, prettig bovendien voor de bewoner

CULEMBORG, juli 2008 – De Betuwehoeve is kritisch op het aantal toeters en bellen. Al te veel

Dementica, een tweede rondgang

23

Dementica, een tweede rondgang

Inhoud

Verantwoording

Wat is domotica?

Voorwoord Het einde van de voorraad Dementica was in zicht gekomen en omdat er nog altijd 1 vraag is

Dementica, waarover zo meteen meer, is een samentrekking van dementie en domotica.

naar de brochure, was een herdruk welkom. In één moeite door is nog eens langs de tien pro-

Domotica is ook een samentrekking: van domus (Latijn voor huis) en informatica/telema-

Hoe zouden deze Gelderse pioniers op het gebied van domotica voor demente1jecten De gegaan. Hagert, Leur

tica. Veel gebruikte synoniemen voor domotica zijn woontechniek, woontechnologie of

renden vier jaar later,naar voorstaan? Wat had goed gewerkt? Wat minder 2of wellicht voor Van er ‘innu, de gaten houden’ ‘loslaten’

thuistechnologie. Ze worden vaak onderscheiden van zorgtechnologie: techniek die je in de

geen meter? Wat zijn de nieuwste inzichten?

zorg gebruikt. Maar omdat daarbij ook aan operatietafels en dergelijke wordt gedacht, is in

In deze vernieuwde uitgave, Dementica, een tweede rondgang, hebben drie van de tien projecten 2 Amethist 4, Bennekom

deze brochure gewoon gewerkt met: techniek, woontechniek en domotica. Als synoniemen

eenHet compleet verhaalgerelativeerd gekregen, omdat ze vier jaar terug nog slechts op belangnieuw van techniek 4 papier beston-

van elkaar.

den. Bij de andere zeven is het destijds opgetekende verhaal gehandhaafd, mogelijk wat

Wat ís domotica? Het betreft alle techniek waardoor mensen zo lang mogelijk zelfstandig

en isHoven, steeds een terugblik toegevoegd. 3ingekort, De Groene Apeldoorn

wonen. Voorbeelden: verlichting die vanzelf aangaat bij het passeren (‘automatische verlich-

Bied installateurs voldoende tegenspel

ting’); een voordeur die opengaat door er een pasje voor te houden (‘automatische deuren’);

6

Dementica, een tweede rondgang is, net als zijn voorganger, niet bedoeld om te zeggen hoe het

een gasleiding die ’s avonds laat automatisch afsluit; een computer waarmee eenvoudig

moet. biedt slechts overzicht, een bundeling van ideeën, suggesties en ervaringen, 4 De Ze Heelweg, Dinxperlo

contact te leggen is met dierbaren; een ‘zorgprofiel’ per bewoner met daarin zaken als kamer-

opgedaan mensen dekom praktijk. Meer pretenties hebben zou om een aantal redenen ‘Via dedoor intercom zeg uit ik: ik er aan’ 8

temperatuur of het maximale tijdsinterval waarbinnen bewogen moet zijn; een volgsysteem

ongegrond zijn.

om handelingen van verzorgenden automatisch te registreren. En nog veel meer.

In de plaats zijn de mensen die in de verhalen aan het woord komen, diegenen die 5 Deeerste Heikant, Wehl

De reikwijdte van domotica is feitelijk breder. Naast zelfstandigheid vergroot woontechniek

zichNog aandienden inte een zoektocht naar familie en professionals; mensen die een wereld winnen 10op grond van

ook comfort en veiligheid, óók van mensen zonder enige beperking of aandoening. Het op

hun expertise of ervaring iets te vertellen bleken te hebben. Waren andere familieleden of

afstand kunnen bedienen van zonwering of gordijnen bijvoorbeeld. Daarmee is domotica er

collega’s gehoord, dan was het beeld mogelijk een slag anders geweest. Halfweg: tips & trucs

– anders dan vaak gedacht wordt – gewoon voor iedereen.

12

Verder: de tien verhalen zijn niet elkaars gelijke. Dat komt doordat er, naast het afwerken

Nu naar ‘dementica’ ofwel domotica voor mensen met dementie. Om hen heen maken

vanMeulenvelden, een standaardvragenlijst, meebewogen is met wat er zich tijdens gesprekken aandiende. 6 Didam

verzorgenden vaak gebruik van bijzondere toegangstechnieken en afstandsbedieningen,

Bovendien is ruimte gegeven aan eigenaardigheden of bijzonderheden. Bijvoorbeeld: ‘Liever een nat bed dan onvoldoende rust’ 14

maar tijdens de rondgang in het najaar 2012 hebben we ons beperkt tot de drie overige

als een project in een zeker opzicht vooropliep, kwam al snel dáár de focus op te liggen.

subgroepen: automatische verlichting, persoonsalarmering en dwaaldetectie. Want die

meer reguliere 7Andere, De Goorweg, Meddo aspecten kwamen dan minder aan bod, terwijl ze er natuurlijk wel

raken direct aan de bewoners zelf. Zie voor een indeling in domotica: ‘Domotica…? We zullen wel

waren. Winst domotica hangt af van setting

moeten…!’, 2011.

16

Nog een mogelijkheid tot vertekening: de verhalen focussen meestal op domotica die de zorg

Persoonsalarmering, kortweg alarmering, is veruit de meest gebruikte domotica in

aanVilla dementerenden kenmerkt. Sensoren voor beweging komen aan bod, op afstand bedien8 Saesveldt, Velp

de verpleegzorg. De groep valt uiteen in: ‘actieve alarmering’ (veelal drukknoppen) die

bare‘Geen zonwering meestal niet; wel, toegang via een videofoon18 niet. onnodige toeters en dwaaldetectie bellen’

veronderstelt dat iemand zelf iets bedienen kan én ervan bewust is dat hij hulp nodig heeft

Daarmee is er nogal wat aanleiding om te veronderstellen dat deze brochure onvolledig is,

en ‘passieve alarmering’ (veelal sensoren) waarbij de zorg een melding krijgt zonder dat de

metDe verhalen erin die gekleurd zijn. 9 Lunette, Zutphen

bewoner iets hoeft te doen. Voor een korte reflectie op deze twee groepen, zie pagina 12 onder

Tegelijkertijd: al naar is hetbeneden, dan niettuin ‘het’en beeld, de brochure geeft wel degelijk een Vrij bewegen terras 20 beeld. Het is

‘Cultuur’.

het beeld uit de praktijk, doorgaans van mensen op de werkvloer; mensen die dicht bij de dementerenden staan, namens wie ze geregeld het woord voeren. Moeten voeren. 10 De Betuwehoeve, Culemborg

Geraadpleegde werken

Dementica, een tweede rondgang geeft een rust beeld van wat er her en der in Gelderland ‘Vakantiewoning’ geeft bewoners 22 wordt gedaan

- Lauriks, S., J.P. Osté e.a., Meer levenskwaliteit met domotica, VU Medisch Centrum,

aan domotica voor dementerenden. Aan de orde komt onder meer of de techniek doet wat ze

Amsterdam, 2008;

zou moeten doen. Of mensen om wie het gaat, de ouderen, er beter van worden. Verantwoording 24

- SBOG, Wat beweegt de oudere?, 2010;

Of techniek het werk van verzorgenden en verplegenden vergemakkelijkt. En of organisaties

- Provincie Gelderland, ‘Domotica…? We zullen wel moeten…!’, 2011.

er wijzer van worden, ook in financiële Wat is domotica, geraadpleegde werkenzin.

25

Doel van de brochure is, ook van de herziene versie weer, om mensen en partijen te inspireren die domotica overwegen. Of er misschien al mee werken. Niet meer. Niet Meer informatie, colofon 26 minder.

24

Dementica, een tweede rondgang

25

Dementica, een tweede rondgang

Colofon Dementica, een tweede rondgang is een product van het programma Wonen van de provincie Gelderland. Tekst:

Han Oomen, Nijmegen

Grafische vormgeving:

Kees de Bruijn, Ellecom

Fotografie:

Dick Brouwers, Arnhem

Druk:

Provincie Gelderland

November 2012

Provincie Gelderland Markt 11 Postbus 9090 6800 GX Arnhem T (026) 359 90 00 www.gelderland.nl