Deel V: Bemind worden en liefhebben

5ASO Bemind worden en liefhebben.doc

1

Deel V: Bemind worden en liefhebben. Dit vijfde deel neemt de mens onder de loep als relationeel wezen, de mens in al zijn relaties: maatschappelijk, sociaal, zakelijk, exclusief. Maar we willen niet alleen op zoek gaan naar welk soort relaties mensen met elkaar aanknopen, maar ook en vooral naar ‘hoe’ mensen in relatie staan tot elkaar: de manier waarop, de dynamiek, de drijfveer, het waarom, de grondtoon. Kortom, de bindkracht die mensen samenbrengt en de invloed die ervan uitgaat of het effect, zowel op de onmiddelijke omgeving als op de ruimere wereld.

Een belangrijke spirituele wegwijzer die we daarbij gebruiken is het evangelie. Niet om willens nillens het evangelie erbij te halen, maar opdat het evangelie iets opmerkt dat zo oud is als de mens zelf is: één van zijn diepste verlangens, het verlangen om verlangd te worden. De hunker om bemind worden en lief te hebben, de sterke hoop om graag gezien te worden en graag te zien, blijkt inderdaad, zo leert de geschiedenis van de mensheid, een heel belangrijke sleutel te zijn om gelukkig te worden.



1.

Inhoudelijke aanzetten.

1.1

Relaties in de kunst.

2

Poëzie

‘Voor de dag van morgen’ van Hans Andreus is in 2001 uitgeroepen als absolute hit van de poëzie van Vlaanderen. Liefde is gewoon, maar tijdelijk ongelofelijk. Liefde lijkt boven het dagelijkse en het gewone uit te stijgen. Liefde heeft vleugels, zegt men ook wel. Opmerkelijk is dat Hans Andreus het thema van de dood verbindt met liefde. Hierbij rijst de vraag naar de relatie met de overleden geliefde. De relatie bestaat nog – en mag letterlijk niet doodgezwegen worden – maar is veranderd door de dood van de andere persoon.

Schilderkunst 5ASO Bemind worden en liefhebben.doc


3

Lichtenstein R.

Roy Lichtenstein toont een omarming bij een afscheid. De stijl van dit werk is popart en de prent lijkt zo weggelopen uit een stripverhaal. De voorstelling is gestileerd en misschien ook geïdealiseerd. Het kapsel, de make-up en de positie van de handen hebben iets van glamour, de gevoelens bij afscheid zijn intens. Maar is het echt? Lichtenstein zou met deze voorstelling ook kunnen suggereren dat de gevoelens nep zijn.



4

Toulouse-Lautrec

Toulouse-Lautrec toont twee jonge mensen in een intieme omhelzing op een bed. Het werk ademt verlangen en hartstocht. De rode kleur (die je hier niet kan zien) is dominant.

Het schilderij Les Amants (The lovers) van René Margritte worden de hersenen uitgedaagd tot een interpretatie. Een voor de hand liggende is 5ASO Bemind worden en liefhebben.doc


5

gewoon: liefde is blind. Worden mensen door blinde hartstocht, die aan hun relationele controle ontsnapt, onweerstaanbaar gedreven naar elkaar?

Pelizzo da Volpedo

In de arbeidersgroep II Quarto Stato van Pelizzo da Volpedo is de relatie tussen de figuren van een heel andere aard: de verbondenheid is er een van solidariteit. De anderen zijn medestanders in een strijd om het groepsbelang. Solidariteit en liefde zijn van een andere orde. Waar in de liefde de andere exclusief bemind wordt, sluit solidariteit in principe niemand uit. Ook al springen de drie figuren als voortrekkers uit de groep. Hun verbondenheid is in wezen een lotsverbondenheid: in de sociale strijd primeert het collectieve belang op het individuele streven.

1.2

Relaties vier keer anders bekeken.



6

1.2.1 Filosofisch: zijn relaties goed voor ons? Tijdens de oorlog schrijft de Franse filosoof Jean-Paul Sartre een toneelstuk, waarin hij drie mensen opvoert die hij laat opsluiten in een appartement. Daar moeten ze altijd blijven, zonder dat ze elkaar ooit kunnen ontwijken. De drie personages zijn eigenlijk reeds gestorven. Tijdens hun leven hebben ze er niet veel van terechtgebracht. En daarom worden ze in het hiernamaals gestraft met een eeuwige kwelling. Alleen is de hel, zoals Sartre die bedacht, heel anders dan de mensen zich altijd voorstellen: er zijn geen duivels en er is ook geen geur van zwavel en er is geen vuur. De kwelduivels zijn andere mensen, die meedogenloos je hele verleden en al je kleine kantjes blijven oprakelen en bekritiseren. Je kunt niet ontsnappen aan hun blik en hun vernietigend oordeel. We moeten niet lang zoeken naar de inspiratiebron van Sartre: mensen zaten in de oorlog werkelijk op elkaar gepakt in schuilkelders. Voor Sartre was dat de absolute verschrikking. Hij was een individualist, die graag afstand bewaarde tegenover anderen. Toch weten we dat hij ook persoonlijke relaties had. Zo was hij vele jaren goed bevriend met Simone De Beauvoir. Het toneelstuk van Sartre geeft wel blijk van een erg sombere kijk op relaties. Want het gaat bij hem natuurlijk niet echt om het hiernamaals (waar Sartre overigens helemaal niet in gelooft), maar om het leven op deze aarde. En dat zou wel meevallen, vindt Sartre, als je maar ongestoord jezelf kon zijn, helemaal vrij en onafhankelijk. Maar er zijn altijd de anderen en daar ontkom je niet aan. Veronderstel dat je ergens mee bezig bent, waar je helemaal in opgaat. Je bent bijvoorbeeld aan het gluren door een of ander sleutelgat. Dat hoort niet en dat weet je, maar je bent verschrikkelijk nieuwsgierig naar wat er zich achter die deur afspeelt. Opeens is daar dat gevoel: ik word zelf begluurd. Je voelt die priemende blik in je nek. En inderdaad: iemand heeft je betrapt. Zonet was je nog vrij en helemaal jezelf, maar nu schaam je je diep. Je weet je geen houding te geven en met gebogen hoofd druip je af. En je zal het niet vlug vergeten. Zo gaat het volgens Sartre altijd tussen mensen. In een ontmoeting zal er altijd een winnaar en een verliezer zijn. Misschien kun je wel instemmen met Sartre, bijvoorbeeld als je ondervindt dat er mensen zijn die tegenover jou een vooroordeel hebben, omwille van je herkomst of je uiterlijk, of iets anders. Als je je niet begrepen voelt in een bepaalde 5ASO Bemind worden en liefhebben.doc


7

relatie, kan het inderdaad zijn alsof je in de hel bent. Maar is dat zo in alle relaties? En als toch niet alle relaties verstikkend zijn, hoe ziet een fijne relatie er dan uit? Later zou Sartre trouwens toegeven dat het allemaal een beetje eenzijdig was. Hij zei in een interview dat hij met 'Huis Clos' - zo heet het toneelstuk - alleen maar wilde tonen dat relaties soms verstikkend kunnen zijn, maar dat er best ook goede relaties mogelijk zijn. Een gelukkig leven zonder relaties lijkt niet mogelijk. De anderen zijn voor mij niet noodzakelijk een hel, zoals Sartre één van de acteurs in Huis Clos laat zeggen. Het leven kan wel een ware hel zijn als het een leven in eenzaamheid wordt, zonder menselijk contact. Helaas is dat voor veel mensen vandaag een realiteit. Een goed bestaan is echter letterlijk 'bijstaan'. Mensen zijn er voor elkaar. 1.2.2 Biochemisch: liefde onder de loep. Wetenschappers die de liefde onder de microscoop legden, zijn erin geslaagd om het romantische aspect volledig naar de achtergrond te verdringen. Ze herleidden verliefdheid tot een mengeling van stofjes in het lichaam die ervoor zorgen dat we ons irrationeel en kinderlijk gaan gedragen. Kortom: de liefde wetenschappelijk verklaard. Onze hersenen reageren op onze verliefdheid door meer van de stoffen dopamine, noradrenaline en fenyletylamine te gaan produceren. Het zijn deze amfetamineachtige substanties die ons het gevoel geven in de zevende hemel te verkeren. Alsof we trippen op natuurlijke drugs. Helaas duurt de verliefdheid niet eeuwig omdat het lichaam een soort tolerantie opbouwt tegen deze stoffen. Er is alsmaar meer voor nodig om hetzelfde effect te bereiken. Het is dan ook niet onze schuld als de verliefdheid na twee, drie jaar overgaat. Ons lichaam is de grote boosdoener omdat het niet meer genoeg amfetaminen kan aanmaken om ons dat euforische gevoel te bezorgen. Waarom blijven mensen dan toch zo lang bij elkaar? Omdat de romantische verliefdheid plaats maakt voor een ander - door de hersenen aangezwengeld - gevoel van liefdevolle genegenheid. De euforie, veroorzaakt door de natuurlijke amfetaminen, verandert in een gevoel van veiligheid, innerlijke rusten kalmte. Dit wordt veroorzaakt door de endorfinen die de hersenen op ons loslaten. Deze stoffen hebben een pijnstillende werking. Ons lichaam heeft die substanties nodig 'omdat de hersenen niet eeuwig de opgefokte toestand van romantisch geluk 5ASO Bemind worden en liefhebben.doc


8

kunnen verdragen', aldus psychobioloog Anthony Walsh in zijn boek The Science ofLove. 'Liefde onder de loep' is een koude douche voor romantici. Wetenschappers ontrafelen de mechanismen van de liefde en onder hun mes verdwijnt de romantiek naar de achtergrond. Gevoelens worden opgewekt door hormonen als reactie op een prikkel van buitenaf. Verliefd worden staat in functie van de voortplanting van de soort en is een dictaat van de natuur. Volgens onderzoekers is het bestrijden van tienerzwangerschappen juist daarom zo moeilijk: de natuur wil dat meisjes al op heel jonge leeftijd kinderen hebben, veel vroeger dan dat cultureel en maatschappelijk wenselijk is. Feit is dat ook bij leerlingen uit de wetenschappelijk georiënteerde richtingen, deze wetenschappelijke bevindingen niet echt welkom zijn. Ook zij lijken zich vast te klampen aan de illusie dat hun gevoelens en keuzen in verband met relaties, verliefdheid, liefde en seksualiteit op de een of andere manier toch een uiting zijn van hun unieke persoonlijkheid en in slechts heel geringe mate gedetermineerd zijn door onpersoonlijke biologische processen. Natuurlijk kun je de vraag stellen - en ze is heel terecht - of het wel wenselijk is dat de biologie en de evolutieleer, exacte wetenschappen de nieuwe zingevingsystemen worden. Als je dat aanvaardt, is het bijvoorbeeld niet meer redelijk dat mensen heel oud worden. Hun reproductiefase is dan al lang achter de rug. En willen en mogen senioren ook nog iets anders zijn dan grootouders? En is het wenselijk dat kinderen (van 14) al kinderen krijgen? Hoe dan ook, ondanks de realiteit van de biologisch-evolutionistische basis van onze constitutie en ons gedrag, blijft er nood aan culturele zingeving.

1.2.3 Sociologisch.



9

1.2.3.1 Een maatschappelijk waardeonderzoek. Kinderen blijken nog sterk afhankelijk van hun ouders, maar in de peer group (een groep leeftijdgenoten waaraan jongeren zich spiegelen) leren jongeren zelfstandig beslissingen nemen en richten zij zich op de bredere maatschappij. Waardering vanwege leeftijdgenoten is belangrijker dan de waardering van volwassenen. Waarden en normen in verband met relaties worden vooral binnen vriendengroepen gedeeld en overgenomen. Vriendschapsrelaties zorgen ook voor spanningen: in hoeverre sta ik achter mijn vrienden en wanneer neem ik afstand? Uit de cijfers blijkt dat voor bijna de helft van de vriendschapsrelaties niet onvoorwaardelijk zijn ('door dik en dun'). Meisjes zijn iets minder trouw aan hun vrienden dan jongens. Jongeren hun vriendschapsrelaties zijn gekenmerkt door een grote openheid: zeven op tien vindt dat onder vrienden alles bespreekbaar is. Toch denkt 17 procent dat vriendschappen niet blijven duren. Voor een belangrijke minderheid gaan goede resultaten op school zelfs voor de vrienden. 16 procent heeft niet alles over voor de vrienden. Jongens en meisjes verschillen in hun vriendschappen niet zo sterk. Jongens denken wat vaker dat vriendschappen blijven bestaan en dat zij hun vrienden niet zullen laten vallen. Meer meisjes vinden dat zij bij hun vriend(inn)en alles kwijt kunnen. Dat sluit aan bij de vaststelling in ander onderzoek, dat meisjes meer een praatcultuur hebben dan jongens. Veel jongeren vinden een partner in hun vriendenkring. Paradoxaal verschijnsel: experimenteren met intieme relaties begint alsmaar vroeger, terwijl het samenwonen, huwen en kinderen krijgen steeds langer wordt uitgesteld. Een levenslange partner hebben blijkt voor een grote meerderheid jongeren het ideaal. Meer dan 80 procent vindt zelfs dat vaste relaties seksuele trouw inhouden, terwijl 70 procent ontrouw tussen gehuwden radicaal afwijst.



10

De grootste groep (90 procent) vindt dat ruzie geen reden om uit elkaar te gaan. Meisjes hechten meer belang aan een vaste relatie dan jongens. Jongens zien zich minder door het leven gaan met één partner en zijn toleranter in verband met overspel. 1.2.3.2 Besluit. De adolescentie is een ingrijpende levensfase: het beschermende thuismilieu, met duidelijke rollen en verwachtingen, wordt doorbroken. In de peergroup leren omgaan jongeren met rollen, verwachtingen, persoonlijke en minder persoonlijke relaties. Dat is reeds een inlijving tot de hoge verwachtingen van de maatschappij, waarmee zij op een studiewijze via schoolresultaten al in aanraking komen. Er ontstaat een reële spanningsveld tussen vriendschap en de eisen van de samenleving. De invloed van ouders is niet helemaal weg, maar domeinspecifiek. Als het over de toekomst gaat, zoals bij vragen rond school en beroepskeuze, is de invloed van de ouders het grootst. De invloed van leeftijdgenoten richt zich vooral naar vragen met betrekking tot de jeugdperiode (zoals vrije tijd en in mindere mate ook relaties). 1.2.4 Ethisch: voor wie moet je zorg dragen? Uit onderzoeken blijkt dat mensen meer over hebben voor die noodlijdende medemensen die uiterlijk bet meest op hen lijken. Bvb. de ontwikkelingswerker met zijn prachtig project die geen steun ondervindt zal dat herkennen. Zijn project, hoe stevig bet ook is, heeft minder succes dan bet leuke snoetje van bet Indische weesje, waarmee bijvoorbeeld de organisatie Plan International de harten en de beurzen weet te openen. Vanuit de ethische hoek kan je aangeven dat dit eigenlijk niet eerlijk is. De Chinese wijsgeer Mencius: ziet in de spontane réactie van bewogenheid en medelijden als hoogstaand moreel gedrag: de mens die boven zijn natuur uitstijgt en dingen doet zonder er zelf baat bij te hebben. Het ligt voor de hand om in die laatste houding iets van de agape die eerder werd behandeld, te herkennen. 1.2.5

Drie dimensies van de liefde. 5ASO Bemind worden en liefhebben.doc


11

Op het eerste zicht lijkt het verschil tussen agapé en eros enorm. Welnu, het onderscheid is breed, maar niet zwart-wit. Eros richt zich op een concrete ander. Agapé omvat de hele schepping. Beiden zijn ze ‘schoonmenselijk’ en sluiten elkaar niet noodzakelijk uit. Een aanknopingspunt is de verliefdheid. Die heeft een bepaald (facet van een concrete) ander mens tot object, maar doordesemt de perceptie van heel de werkelijkheid. Wie verliefd is, sluit heel de wereld in zijn of haar verliefde armen. Wellicht kan eros agapé voeden. We inspireren ons hier vooral op de brieven van Sint-Paulus, die naast de eros en de agapé ook over de philos spreekt als vorm van liefde. Philos is de liefde in de vorm van vriendschap. Philos is wat er overblijft als de eros in de relatie afneemt.

2.

Hoe solidair is onze samenleving? 5ASO Bemind worden en liefhebben.doc


12

Kloof tussen mogelijkheden en inlevingsvermogen: de heilige vrijheid… Mensen vinden verbondenheid in het leven belangrijk. De inzet om vanuit verbondenheid te komen tot solidariteit is niet altijd vanzelfsprekend, omdat de eigen vrijheid hoog wordt aangeslagen. Dit komt duidelijk naar voren in onderzoeken. De wijze waarop mensen elkaar ontmoeten wordt beïnvloed door techniek en media. Hoewel heel wat moderne technieken de verbondenheid tussen mensen bevorderen, is het niet zo vanzelfsprekend dat mensen door deze verbondenheid tot ontmoeting komen. De wereldwijde communicatiemiddelen, zoals telefoon, internet enz..leiden tot een massa contacten (hoge kwantiteit). Maar als het gaat over ‘verbondenheid (kwaliteit van relaties) dan tellen we een veel lager cijfer.

2.1.1 Kloof tussen arm en rijk: invloed van de markteconomie.



13

De verscheidenheid aan ontmoetingen in het leven is kenmerkend voor het leven van de moderne mens. De samenleving wordt sterk bepaald door de markteconomie, techniek en media. Ze maken het leven van de mens comfortabel, maar houden ook risico's in. Solidariteit met de mensen in de derde wereld is een opgave die zich alsmaar meer opdringt. De cijfers die ons samenleven kenmerken, bevestigen dat de kloof tussen de rijken en de armen voortdurend vergroot. De samenleving heeft een grote sprong voorwaarts gemaakt gedurende de voorbije eeuw, maar ze vertoont kloven en barsten, grote ongelijkheden. Mensen zijn zich ervan bewust dat dit ook te maken heeft met hun wijze van leven. 2.1.2 Kloof tussen verlangen en realisatie. Mensen verlangen naar verbondenheid en wensen ook wel solidair te zijn met anderen. Het is echter niet zo eenvoudig om dit te realiseren. Vanuit een maatschappelijke onderzoek weten we dat: Het besef dat men anderen nodig heeft is aanwezig. Het heeft zelfs grote bijval in de betekenis dat de maatschappij mij persoonlijk steun moet verlenen, zodat ik voel dat ik er niet alleen voor sta. 89 procent van de jongeren onderschrijft dit. Maar zodra dat je die steungedachte een link maakt tussen mijn persoonlijk geluk en het geluk van de anderen, daalt de bijval tot 64 procent. Wordt daarbij de persoonlijke inzet benadrukt, dan slinken de procenten verder naar beneden. Zowel bij de uitspraak: 'Ik voel met pas echt goed als ik me samen met anderen voor iets kan inzetten', als bij 'Ik voel me pas echt gelukkig als ik voor anderen iets kan doen zonder dat ik er noodzakelijk iets voor terug krijg', positioneert zich al 43 procent van de jongeren zich in de twijfel- of gemengde standpuntzone. Dit kan allicht worden verklaard doordat de inzet voor anderen botst met het grote belang dat aan persoonlijke vrijheid wordt gehecht. Het ideaal lijkt veeleer een samenleving zonder uitsluiting te zijn dan een samenleving die wordt gekenmerkt door een sterk gelijkheidsstreven dat beperkingen aan de persoonlijke vrijheid kan opleggen. 3.

Tien mogelijkheden van intermenselijke verbondenheid.



14

3.1 Ontmoeting in de samenleving. De rijke waaier aan mogelijkheden van intermenselijke verbondenheid laat ergens uitschijnen dat onze postmoderne samenleving, de samenleving van het Westen weliswaar veel mogelijkheden te bieden heeft op menselijk-relationeel vlak. Toch zijn er ook schaduwzijden van de moderniteit. Mgr. Paul Schruers, de vorige bisschop van Hasselt, schreef daarover een artikel in de Standaard: De moderniteit is zeker een positief gebeuren. Dankzij de techniek en de media zijn de levensomstandigheden menselijker geworden en hebben we ook meer kansen om elkaar ruimer en sneller te ontmoeten. Maar de 'specialisatie' van de hypertechnische beschaving brengt ook mee dat het kleine hart van de mens overbevraagd en versplinterd wordt. Het veroorzaakt ook een uiteenvallen van de gemeenschap in vele werkvelden waartussen men voortdurend heen en weer migreert. Er is daardoor te weinig ruimte voor echte ontmoeting en voor rustige bezinning. Zo streeft de moderniteit soms zichzelf voorbij. De auto maakt het leven boeiender en bevordert ontmoeting. Maar hij 'streeft soms ook zichzelf voorbij'. De auto wordt dan 'file': een opstopping van individuen in een lange rij, soms met een wrevelig hart en zonder veel gemeenschapsgevoel. Ons hart blijft vragen naar zin en ontmoeting,



15

maar zij worden ons te weinig gegund. Het individualisme heeft zich sterk doorgezet, leder kookt zijn eigen potje, in plaats van samen hartelijk het feest te bereiden voor de tafel van de gemeenschap. Individuele potjes worden gemakkelijk doofpotten. Als mensen elkaar niet meer in het gelaat kijken, worden zij soms tot louter voorwerpen en zelfs tot menselijke koopwaar herleid. Dit is zelfs tastbaar geworden in deze zo kostbare menselijke gave van de seksualiteit. Onze samenleving wordt zo op alle vlakken meer technisch, soms ook in de politiek, het recht, het onderwijs, de sport en de pastoraal. Dat is natuurlijk positief. Maar aan dit dikwijls vernuftige geraamte ontbreekt het warme vlees van de menselijkheid. En geraamten ontmoeten elkaar niet. SCHRUERS, P'., 'Voor een cultuur van ontmoeting', De Standaard.

3.2

Werkopdracht.

Reageer op onderstaande bedenkingen aan de hand van de bovenstaande visietekst en van de leerstof die we daaromtrent reeds gezien hebben. Door techniek en media zijn de levensomstandigheden menselijker geworden… __________________________________________________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________ Mensen hebben meer kansen om elkaar ruimer en sneller te ontmoeten… ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________



16

Er is weinig ruimte voor ontmoeting en voor rustige bezinning… __________________________________________________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________ Het individualisme heeft zich sterk doorgezet… __________________________________________________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________ Mensen worden tot louter koopwaar en soms zelfs tot menselijk koopwaar… __________________________________________________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________ __________________________________________________________



3.3

17

De wereld veraf en solidariteit in cijfers.

Vooraf, enkele vragen om persoonlijk te beantwoorden: Stel dot de wereld een dorp was met 100 inwoners, ………………………………………………………………………………….. Hoeveel mensen beschikken over de helft van het inkomen? ………………………………………………………………………………….. Hoeveel mensen leven onder de armoedegrens? …………………………………………………………………………………… Hoeveel mensen proberen er te overleven in totale armoede? …………………………………………………………………………………… Hoeveel mensen verdienen minder dan één euro per dag? …………………………………………………………………………………… Hoeveel mensen wonen er in de VSA? ……………………………………………………………………………………. Hoeveel mensen hebben geen drinkbaar water? ……………………………………………………………………………………. Hoeveel mensen kunnen er lezen of schrijven? ……………………………………………………………………………………. Hoeveel mensen hebben een hogere opleiding? ……………………………………………………………………………………. Hoeveel mensen zijn vrouwen? ……………………………………………………………………………………. Hoeveel mensen zijn tussen 15 en 24 jaar? ……………………………………………………………………………………. Hoeveel van deze jongeren leven in ontwikkelingslanden? ……………………………………………………………………………………. Over hoeveel procent -van het BNP……………………………………………………………………. -van de wereldhandel………………………………………………………….. -van het binnenlandse sparen………………………………………………… -van de binnenlandse investeringen…………………………………………. beschikt het armste en het rijkste vijfde deel van de bevolking?



18

3.3.1 De grote groepen hertekenen de wereld. Het zijn er honderd. Onder leiding van het Amerikaanse General Electric, autoconstructeur Ford en petroleumreus Shell zijn ze flink op weg om de nieuwe meesters van de wereld te worden. Ze trekken van het ene grondgebied naar het andere, leggen er hun eigen inzichten op en hertekenen zo de hele wereld. Die grote groepen, die grotendeels van Amerikaanse en Europese oorsprong zijn, hebben volgens de ramingen van de UNCTAD momenteel in totaal voor 1,8 biljoen dollar (€ 1,73 biljoen) buitenlandse activa in handen. Ze hebben in de hele wereld meer dan zes miljoen mensen in diensten realiseren een totale omzet van 2,1 biljoen dollar (€ 2,02 biljoen). Als gangmakers van de teugelloze mondialisering leggen ze de wereldeconomie een alsmaar hoger tempo op. In 1997 ontvingen de ontwikkelingslanden nog 37 procent van alle internationale investeringen, maar later was dat maar 25 procent meer. Unctad vraagt New Deal voor armste landen De ontwikkelingshulp aan de minst ontwikkelde landen daalde tussen 1995 en 1998 met 4,5 miljard dollar tot 12,1 miljard dollar. Per inwoner liep ze in reële termen met 45 procent terug, waardoor ze weer aanbeland is bij het niveau van de vroegere jaren zeventig. Van de particuliere sector valt weinig te verwachten: de 48 armste landen weten slechts beslag te leggen op 4 procent van de stroom lange termijn kapitaal naar de ontwikkelingslanden en op 1,4 procent van de buitenlandse directe investeringen. BOHKTS, J., 'VN-conferentie voor armste landen in Brussel', De Standaard.

3.3.2 De markt en de samenleving. Hieronder volgt een greep uit de toespraak die gehouden werd door Yves Desmet bij het begin van het derde millennium in het Tongerse cultureel centrum ‘De Velinx’. Hij stelt vast dat er bij mee en meer mensen een groeiende behoefte is aan nieuwe waarden en normen. Geen terugkeer naar de gehoorzaamheidsethiek, maar een verlangen naar een samenleving waar individualisme gepaard gaat met zelfverantwoording, waar zelfontplooiing in harmonie kan samengaan met engagement en solidariteit:



19

“De markteconomie is het doeltreffendste economisch systeem dat we tot hiertoe hebben kunnen bedenken. Het is dan ook geen kwestie meer van voor of tegen zo een markt te zijn, je kunt evengoed voor of tegen de realiteit proberen te zijn. De markteconomie is het systeem dat de hoogste prestaties levert, punt uit. Ik wil hier dan ook niet pleiten tegen een markteconomie, maar wel tegen een marktsamenleving. Want daar, vrees ik, stormen we in sneltreinvaart naar toe. Omdat er zo'n brede maatschappelijke consensus over de vrije markt is ontstaan, dreigt dat systeem ook de morele en ethische norm* te worden. Wat goed is voor de markt, is goed voor de samenleving. Daarom is het, vrees ik, gevaarlijk de samenleving steeds meer te ordenen en te beheren volgens de principes van de markt. Want handel, ook gereguleerde handel, kan ons geen zingeving verstrekken, geen menselijkheid, geen spiritualiteit*. Een beschaving kan het nochtans niet zonder die zaken stellen. De economie volstaat niet, daarom hebben we politiek nodig, die volstaat ook niet, daarom hebben we moraal* nodig, maar die volstaat ook niet, en daarom hebben we liefde nodig, kunst, zingeving en spiritualiteit. Volgens de Oeso hebben de zeven rijkste landen in 1995, 43 procent verbruikt van de volledige wereldproductie van brandstoffen. Daarom alleen al is het een illusie te geloven dat de oplossing erin bestaat alle landen naar het consumptiepeil van de rijkste zeven te laten evolueren. Zelfs al zou je daarin slagen, dan is het enige resultaat een ecologische ramp. We zullen moeten leren beseffen dat het dogma van de economische, technologische en industriële groei geen synoniem is voor welvaart. Het enige wat er op zit, is dat we van verbruikende maatschappij zullen moeten evolueren naar een delende maatschappij. Maar dat staat haaks op de rendementsprincipes van de vrije markt. Er leven zes miljard mensen op deze aardbol, waarvan 80 procent onder de armoedegrens. Men hoeft echt geen groot intellectueel te zijn om te beseffen dat die situatie nog in lengte van dagen voor sociale explosies zal zorgen”. DE.SMET, Y., 'Nee tegen de marktsamenleving', De Morgen.

100 grote groepen hertekenen de wereldeconomie: GLOBALISERING

De marktsamenleving: systeem wordt norm. Economie omwille van de economie. Het systeem wordt doel i.p.v. middel.

Geen zingeving Afwezigheid van menselijkheid Geen spiritualiteit



20

3.3.3 Ten geleide: globalisering – een stuk geschiedenis. De oorsprong Globalisering houdt in dat de economieën van de landen in de wereld met elkaar verstrengeld raken. Dat heeft natuurlijk ook sociologische, culturele en technologische gevolgen. Historici verschillen van mening over het ontstaan van dit fenomeen, maar nieuw is het zeker niet. De industriële revolutie in de eerste helft van de 18e eeuw en de daarmee gepaard gaande technologische vooruitgang droegen hun steentje in ieder geval bij aan het ontstaan van een mondiale economie.

De industriële revolutie zorgde ervoor dat de nadruk verschoof van de landbouw naar de industrie en de handel. Producten werden daar gehaald waar ze het goedkoopst waren zoals graan in de Verenigde Staten en Canada. Dat was weliswaar niet zo fijn voor de Franse en Duitse boeren, maar over het geheel genomen bracht de industriële revolutie een grote welvaart naar Europa. Veel Europeanen kochten een soort aandelen in bedrijven waardoor ze bijvoorbeeld geld verdienden aan theeplantages in India. Tot 1914 was Europa de motor van de mondiale economie, maar met het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog verdween het zogenaamde Oude Europa. De industriële productie liep enorm terug en landen als het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk moesten grote bedragen van de Verenigde Staten lenen om de oorlog te kunnen bekostigen. De Verenigde Staten werd zo de snelst groeiende economie en Europa zat na de oorlog met torenhoge schulden opgezadeld. De Europese regeringen kozen ervoor het beleid te richten op het stabiliseren van de financiën met als gevolg deflatie en een hoge werkloosheid. De grote depressie

In de jaren twintig van de 20e eeuw ging het tijdelijk allemaal de goede kant op: Amerika investeerde grote bedragen in Europa en zo konden de Europese economieën er ook weer bovenop kruipen. Maar al snel bleek dat de investeringen in Europa Amerika niet voldoende geld opleverden en zeker na de beurscrash in 1929 draaide de VS de kraan grotendeels dicht. De meeste economen dachten dat een terugkeer naar de goudstandaard de basis zou leggen voor de terugkeer van de internationale handel. Het omgekeerde gebeurde: ieder land nam protectionistische maatregelen met natuurlijk desastreuze gevolgen voor de economie. Deze Grote Depressie zou duren tot de volgende oorlog en de internationale economie kreeg de schuld van de crisis. De Tweede Wereldoorlog betekende een nog verdere terugval van Europa in de wereldeconomie en een nog verdere groei van de Verenigde Staten. De VS was ervan overtuigd dat de ineenstorting van de wereldeconomie in de jaren dertig één van de



21

belangrijkste oorzaken van de Tweede Wereldoorlog was en ging zich daarom veel directer met de Europese economie bemoeien dan na de Eerste Wereldoorlog. Een liberale wereldhandel met vaste wisselkoersen zou ervoor zorgen dat de vrede bleef bestaan. Om dit te regelen kwamen de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk in juli 1944 bijeen in Bretton Woods, een skioord in New Hampshire. De afspraken die ze daar maakten werden onderschreven door 44 landen. De belangrijkste resultaten: een liberale economische orde, vaste wisselkoersen, het oprichten van de Wereldbank om de armoede in de wereld te bestrijden en van het Internationaal Monetaire Fonds om de monetaire stabiliteit te regelen. Daarnaast ontwikkelde de VS een plan om het zwaar gehavende Europa te helpen bij de wederopbouw. Het doel van dit zogenaamde Marshall Plan was het opzetten van een nieuwe politieke orde in Europa. De vijandige sfeer tussen Frankrijk en Duitsland moest worden opgevangen in een soort federale structuur, waarin de VS een rol zou kunnen spelen als 'associate member'. Europa was het er wel mee eens dat economische samenwerking de politieke problemen kon helpen oplossen en met de Europese Gemeenschap van Kolen en Staal (EGKS) maakten ze daar een begin mee. De jaren vijftig luidden een periode van grote economische vooruitgang in. Dat was vooral te danken aan het Amerikaanse Marshall Plan en aan de groeiende vraag van de consumenten na jaren van oorlogen en depressie. Niet alleen de economie groeide, maar ook de bevolking. Mensen hadden opnieuw vertrouwen in de toekomst en kregen veel kinderen – de zogenaamde Baby Boom.Economieën groeiden in deze periode met zo'n zeven procent per jaar en de technologische vooruitgang was enorm – er wordt zelfs gesproken over een kennis revolutie. Deze bloeiperiode kon niet blijven duren. Het gevolg van de 'golden age' was dat iedereen werk had en dus konden werknemers hoge eisen stellen met als gevolg grote stakingsgolven. Op het gebied van de internationale handel zorgden de restricties uit het verdrag van Bretton Woods voor een stijgende inflatie. Daarom besloot Nixon in 1971 om de dollar los te koppelen van de goudstandaard en in 1973 ging Europa over op het systeem van flexibele wisselkoersen. Neoliberalisme Daarmee klapte het hele Bretton Woods systeem in elkaar. De echte klap kwam in 1973 met de oliecrisis: de prijzen van olie verviervoudigden. Het gevolg was nog meer inflatie, toenemende werkloosheid en hoge staatsschulden. Vooraanstaande economen, politici en instellingen als de Wereldbank en het IMF pleitten voor een terugtreding van de overheid uit de economie. De economie werd vrijgelaten en de periode van het neoliberalisme brak aan. Dit komt – kort gezegd – neer op een deregulering van de economie, zo weinig mogelijk bemoeienis door de overheid, de verkoop van overheidsbedrijven aan het particuliere bedrijfsleven en een vrij verkeer van kapitaal. Voor sociale en ecologische aspecten is in dit systeem niet veel aandacht. Tijdens het bewind van Margaret Thatcher in Groot-Brittannië en van Ronald Reagan in Amerika nam het neoliberalisme een enorme vlucht, eerst in de rijkere landen maar daarna ook in de ontwikkelingslanden en –na de val van het communisme in 1989 – in Oost-Europa. Het IMF helpt bovendien enkel landen die zich ontwikkelen via het neoliberale model. Maar langzamerhand kwamen de negatieve aspecten naar boven. Wanneer in 1997 een economische crisis uitbreekt in Oost-Azië, rijzen er twijfels over het neoliberale model. Niet iedereen profiteert immers van dit systeem – zeker in de ontwikkelingslanden niet - en de macht komt alsmaar meer in handen van de multinationals en minder in handen van de overheid te liggen. Bekende bedrijven als Nike, McDonalds en Shell komen onder vuur te



22

liggen omdat ze gebruik zouden maken van kinderarbeid, lage lonen betalen, het milieu vernietigen, de rechten van dieren schenden en samenwerken met repressieve regimes.

Battle of Saettle Actievoerders uit allerlei hoeken vinden elkaar in hun strijd tegen de kwalijke gevolgen van de globalisering en het neoliberalisme en tijdens een top van de Wereldhandelsorganisatie in Seattle in december 1999 komen ze voor het eerst massaal de straat op. Het merendeel van de demonstranten wil op een vreedzame wijze protesteren, maar een groep – hoofdzakelijk – anarchisten – zorgen ervoor dat het uit de hand loopt. De beelden van de vernielingen en gevechten met de politie gaan de hele wereld over. Soortgelijke protestacties volgen onder andere in Washington bij een gezamenlijke vergadering van de Wereldbank en het IMF en bij een vergadering van de G8 (acht rijkste industrielanden) in Genua. Maar de anders-globalisten profileren zich ook op andere manieren en zoeken naar alternatieve economische modellen bijvoorbeeld tijdens de World Social Forums in het Braziliaanse Porto Allegre. Na de aanslagen van 11 september verdwijnen de anders-globalisten enigszins uit beeld. De media richten hun aandacht op andere zaken en de beweging gaat nadenken over de te volgen strategie. De demonstraties waren zeer effectief om aandacht te krijgen, maar niet om verandering te brengen. Historisch gezien zijn grote veranderingen altijd alleen opgetreden na een grote crisis. De vraag is of dat ook nu het geval zal zijn en of de economische globalisering zal eindigen in een wereldwijde crisis.

3.3.4 Hoe de globalisering begrijpen? De huidige “globalisering” is niet echt nieuw en evenmin een “natuurlijk” fenomeen, zoals men het dikwijls beweert. Ze komt voort uit de ontwikkeling zelf van het kapitalisme. Al meer dan een eeuw is dit kapitalisme imperialisme geworden: het leidt tot monopolievorming, is gebaseerd op het financierkapitaal, voert niet langer alleen goederen uit – zoals in de periode van het handelskapitalisme – maar steeds meer kapitaal, verdeelt de markt onder enkele machtige economische groepen en verdeelt de wereld onder de grootmachten. Wat is er dan wel nieuw of specifiek aan de huidige “globalisering”? 3.3.4.1 De “globalisering” is niet echt “globaal”. Want wat wordt er precies geglobaliseerd? Het vrije verkeer van personen? Zeker niet. In de meeste Europese landen mogen migranten niet (meer) binnen. Politieke vluchtelingen worden maar mondjesmaat erkend. Prikkeldraad behoedt de Verenigde Staten voor de arme Mexicanen die proberen te ontsnappen aan de miserie in hun land. Is dan misschien het verkeer van ideeën vrij over de hele planeet? Helemaal niet. De machtigste landen hebben in de 5ASO Bemind worden en liefhebben.doc


23

Wereldhandelsorganisatie (WTO) het recht op intellectuele eigendom laten vastleggen. Als een arm land iets wil gebruiken dat in de rijke landen is uitgevonden, moet het daar duur voor betalen, zodat het meestal buiten bereik van de Derde Wereld blijft. Het enige dat echt geglobaliseerd is, is de koopwaar en het kapitaal. Met ander woorden, alleen wat de grote Noord-Amerikaanse, Europese en Japanse bedrijven goed uitkomt. 3.3.4.2 De internationalisering van de economie. Deze betekent dat zowel de productie als de verkoop meer en meer buiten de nationale grenzen plaatsvinden. Dit kan men afmeten aan de verhouding van de buitenlandse investeringen en buitenlandse handel tot de nationale productie van een land, het Bruto Binnenlands Product (BBP). Tussen 1985 en 1995 is het aandeel van de buitenlandse beleggingen in het BBP van de zeven rijkste landen gestegen van 35% tot 140%: een verviervoudiging. Tussen 1980 en 1994 nam de wereldhandel dubbel zo snel toe als de productie. 3.3.4.3 Het proces van concentratie en monopolievorming versnelt. Er zijn meer en meer fusies en overnames van bedrijven.- Staal: De Japanse firma’s zijn samengeslagen met hun Amerikaanse rivalen, terwijl de Europese bedrijven zich geconcentreerd hebben. Bv. Thyssen en Krupp, de twee Duitse staalreuzen, zijn samen- Petroleum: Total nam eerst Petrofina over en daarna Elf, en werd TotalFina Elf- Auto: Volkswagen heeft achtereenvolgens Seat, Skoda, Traban en Bentley opgekocht. Ford, dat Mazda controleert, neemt de personenwagen van Volvo over, daarna Landrover. Het resultaat: in de meeste sectoren zijn nog slechts enkele wereldgroepen dominant voor de ontwikkeling, productie en verkoop van een bepaald product. Deze bedrijven hebben internationale netwerken voor de productie, samengesteld uit zeer diverse eenheden die onderling de toelevering verzorgen. Op die manier kunnen ze de productie rationaliseren: ze behouden alleen die eenheden die het meest performant zijn of het best kaderen in het productiegeheel. In die optiek werd bijvoorbeeld de fabriek van Renault in Vilvoorde gesloten: om de assemblage te kunnen concentreren in een beperkt aantal vestigingen, die heel Europa kunnen bedienen. 3.3.4.4 Er is een geweldige ontwikkeling van de financiële markten.



24

De heerschappij van de financiële markten en van de beursspeculatie heeft in de jaren ’90 een hoge vlucht genomen. De beurskapitalisatie – de totale waarde van de aandelen op de beurs – was in 1999 36.000 miljard dollar. Dat is meer dan het BNP van de hele wereld (zo’n 30.000 miljard dollar). 3.3.4.5 De ontwikkeling van de spitstechnologie. Deze leidt tot de internationalisering van de communicaties, in real time. Internet is hier een uiting van. Maar er is ook de ontwikkeling van de internationale telecommunicatie, van de persoonlijke computers enz. de beurswaarde van bedrijven actief in deze sector is geëxplodeerd. 3.3.4.6 Handelsblokken worden opgericht. Het belangrijkste is de Europese Unie. Maar er zijn er ook in NoordAmerika (NAFTA), in Zuidoost-Azië (ASEAN) en in Latijns-Amerika (Mercosur). Binnen deze blokken zijn de douanetarieven ofwel sterk verminderd, ofwel opgeheven. In bepaalde gevallen hebben de munten vaste onderlinge wisselkoersen. In Europa hebben we nu de eenheidsmunt, de euro. Dit vergemakkelijkt de organisatie van een blok. 3.3.4.7 Val van de Muur in 1989: het kapitalisme is de schaamte voorbij. De verdwijning van het socialistische kamp en de ineenstorting van de Sovjet-Unie heeft de kapitalisten in een voordelige positie geplaatst. Het bestaan van een alternatief voor het kapitalisme, zelfs met al de tekortkomingen, dwong het kamp van de “vrije markt”, de VS op kop, om zijn ambities te temperen. Het kapitalisme kon zich niet veroorloven om teveel armoede voort te brengen, anders kon de bevolking en de leiders van bepaalde landen, met namen de Derde Wereld, zich wel eens tot de Sovjet-Unie keren. 3.3.4.8 De wereld kent meer conflicten dan ooit.



25

Als een land zich probeert te bevrijden van het juk van het imperialisme, krijgt het een technologische armada over tegenover zich. Dat is de politiek van het Westen, vooral sinds de van de Muur. Ze werd toegepast tegen Irak, schuldig omdat het hogere olieprijzen wou om zijn economie te ontwikkelen. Ze kan eventueel gehanteerd worden tegen NoordKorea, een land dat socialistisch wil blijven, tegen Rusland, wiens potentiële macht het Pentagon zorgen blijft baren, tegen China, dat zich op onafhankelijke wijze wil blijven ontwikkelen. De oorlogsdreiging is dus nog steeds aanwezig, ondanks de beloften dat dit voorbij zou zijn met het einde van de koude oorlog. Het oorlogsgevaar zit hem ook in de concurrentie tussen de verschillende imperialistische machten. Bij elke “gezamenlijke” interventie van het imperialisme tegen een land dat zich onafhankelijk of socialistische richting wil ontwikkelen, ziet men onderhuids de latente conflicten tussen de VS, Europa en Japan. De vorming van een Europees leger verontrust Washington, ook al belijdt Europa officieel de transatlantische solidariteit binnen de NAVO. Maar wie kan verzekeren dat de handelsoorlogen tussen de VS, de EU en Japan nooit zullen uitlopen op echte oorlogen? 3.3.5 Mogelijke oplossingen. Er zijn problemen, je hoeft geen anders-globalist te zijn om dat te weten. Maar zijn er ook oplossingen? Wat zijn nu de voorstellen van dit clubje? Nu komen we op glad ijs. De anders-globalisten zijn er zelf nog niet helemaal uit. Er is een zeer gevarieerd aanbod van problemen, maar het aanbod oplossingen is zowaar nog gevarieerder. Elk lid van de beweging heeft zijn eigen ideeën, elk draagt een eigen oplossing voor. We kunnen dus weer niet anders dan een paar blikvangers opsommen. 3.3.5.1De Tobintaks. Het meest bekend is ongetwijfeld de Tobintaks. Deze belasting is een idee van James Tobin, een Amerikaanse econoom die in 1981 de Nobelprijs won. De taks is oorspronkelijk bedoeld om stabiliteit te brengen in de internationale handel, bedoeld om de economie te beschermen tegen zichzelf. Het is een belasting op internationale, financiële wisseltransacties. Dus, als je dollars wisselt voor ponden, betaal je een kleine taks. Hoewel oorspronkelijk (dit is in 1972) bedoeld om economische crisissen te voorkomen, hebben 5ASO Bemind worden en liefhebben.doc


26

de anders-globalisten het idee van Tobin uit de vergeethoek gehaald om er de Noord - Zuid kloof mee te dichten. Waar het bij Tobin vooral ging om het inperken van massale wisseltransacties (waardoor lokaal een crisis kan ontstaan - het is eigenlijk een taks die de economie dient), is het nu niet zozeer dat inperken dat centraal staat, maar de opbrengst die eruit zou voortkomen. Er worden bedragen genoemd van 100 miljard dollar en meer, per jaar. Daarmee, zo zegt men, kun je de schulden van de armste landen terugbetalen, kun je iedereen toegang geven tot zuiver drinkwater. Tobin laakt anti-globalisten: (uit De Standaard, 3/09/2001) De anti-globalisten, voorstanders van de zogenaamde Tobintaks, "verdraaien mijn naam". Dat verklaart een geërgerde James Tobin, professor en Nobelprijswinnaar voor economie, in een interview in het Duitse weekblad Der Spiegel. (3 september 2001). "Ik heb niets te maken met die 'straatschender'-antiglobalisten", onderstreept de econoom. Volgens James Tobin is voor veel militanten van de anti-globalisatiebeweging de strijd tegen de expansie van de vrije markten het hoofddoel. Professor Tobin noemt zichzelf daarentegen een "voorstander van de vrije markteconomie" en organisaties als het IMF en de Wereldbank, die door de anti-globalisten worden verketterd. Tobin meent dat de standpunten van bewegingen als het Franse Attac, uitgaan van een goede bedoeling maar ondoordacht zijn."Een beweging als Attac wil de taks op de wisseltransacties aanwenden om haar projecten voor een betere wereld te financieren." Tobin hamert erop dat het niet in zijn bedoeling ligt om middelen vrij te maken om de armoede te bestrijden maar om de internationale kapitaalspeculaties af te remmen. Tobin zelf twijfelt eraan of de Tobintaks er ooit zal komen. "De grote financiële centra zijn tegen".

Op maandag 11 maart 2002 overleed James Tobin. En woensdag 13 maart 2002 was er in het Belgische parlement een wisselmeerderheid voor een wetsvoorstel om een Tobin-taks in te voeren! Het blijft voorlopig nog een symbolisch gebaar, want de taks wordt pas effectief ingevoerd als alle 12 Eurolanden ermee instemmen. Maar dat lijkt ook de goede richting uit te gaan: blijkbaar zijn een vijftal landen al overtuigd van het nut ervan. 5ASO Bemind worden en liefhebben.doc


27

3.3.5.2 Duurzame ontwikkeling. Duurzame ontwikkeling is 'een ontwikkeling die voorziet in de behoefte van de huidige generatie zonder daarmee voor toekomstige generaties de mogelijkheden in gevaar te brengen om ook in hun behoeften te voorzien'. De term is in de mode geraakt na de conferentie voor milieu en ontwikkeling van de Verenigde Naties (VN) in 1992 in Rio de Janeiro. De lidstaten hebben daar afgesproken te streven naar duurzame ontwikkeling. Van 26 augustus tot 4 september 2002 had in Johannesburg de Wereldtop over Duurzame Ontwikkeling plaats. “In vergelijking met de herdenking van 11 september, was er wel weinig mediaaandacht voor deze Wereldtop,” zegt Jan De Smedt, secretaris van de Federale Raad voor Duurzame Ontwikkeling (FRDO). “Nochtans is duurzame ontwikkeling geen ver-vanmijn-bed-show,het is belangrijk voor elke aardbewoner, zowel in de Derde Wereld als hier. Grote maatschappelijke vraagstukken zoals armoede in de wereld, de migraties die eruit volgen, het broeikaseffect met zijn invloed op het klimaat, de problemen met de kwaliteit van ons voedsel en andere zijn allemaal met elkaar verbond.”

Waarom een conferentie als Johannesburg? In de voorbije eeuw hebben we – althans is de rijke landen – een enorme welvaartsgroei gekend,vooral op economisch en sociaal vlak, maar wel ten koste van het leefmilieu. In 1972 werd in Stockholm de eerste VN-conferentie georganiseerd die maatregelen goedkeurde om het milieu te redden. Twintig jaar later heeft men in Rio de Janeiro een tweede conferentie georganiseerd, ditmaal over ‘Milieu en Ontwikkeling’. Het werd een conferentie met visie. Daar heeft men een aantal grote internationale akkoorden gesloten, het bekendste is het klimaatakkoord, met later als uitloper het protocol van Kyoto. (zie ver krantenartikel) Men is zich in Rio ook bewust geworden dat, om de problemen op te lossen, het niet alleen gaat om internationale solidariteit tussen Noord en Zuid, maar dat de productie- en consumptiepatronen grondig moesten wijzigen. Vermits het Noorden veel meer beslag legt op de grondstoffen en energie en veel meer vervuilt, moet het Noorden technologie, kennis en geld ter beschikking stellen om de landen in het Zuiden in staat te stellen op een duurzame manier te ontwikkelen. De resultaten zijn niet zo bevredigend. Wat is volgens jou het grootste succes? Het glas is halfvol of halfleeg. Het hangt ervan af hoe je het bekijkt. Het was de bedoeling zoveel mogelijk concrete objectieven met een



28

tijdstabel op te stellen, maar dat is inderdaad vaag gebleven. Bijvoorbeeld voor de hernieuwbare energie, is er geen duidelijk streefdoel. De VS en de OPEC (landen die olie uitvoeren) lagen dwars. Als reactie verklaarden heel wat landen, waaronder de Europese Unie en Brazilië, dat ze vrijwillig een engagement zouden aangaan, dat op termijn tot een bindend akkoord zou kunnen leiden. Een belangrijk resultaat van Johannesburg is volgens mij dat duurzame ontwikkeling nu eindelijk gemeengoed geworden is. Vandaag onderschrijven bijna alle staats- en regeringsleiders duurzame ontwikkeling met haar drie pijlers: de economische, de ecologische en de sociale dimensie. De Top heeft een reeks voorstellen goedgekeurd voor de versterking van de maatschappelijke participatie. Voor België is dat niks nieuws, wij hebben een grote traditie van sociaal overleg tussen werkgevers en vakbonden, dat nu verruimd is tot maatschappelijk overleg met o.m. niet gouvernementele organisaties. Daar is de FRDO een goed voorbeeld van. Maar veel landen hebben een minder sterke overlegtraditie, zoals Groot-Brittannië en de VS. Een aantal ontwikkelingslandenorganiseren nu zogenaamde ‘stakeholderdialogen’, waarbij regering en maatschappelijke groepen praten over duurzameheidsstrategieën en partnerschappen om ze te realiseren. Wat betekent dat nu voor ons hier? Er moet een trendbreuk komen in onze consumptie- en productiepatronen. Wij leven in een cultuur van altijd maar (economisch) groeien en als je daar wil op ingrijpen dan moet je ook het waardenbesef van mensen aanspreken. Er zijn heel wat lokale initiatieven nu: ecoteams, voedselteams, noem maar op. Allemaal mensen die enthousiast bezig zijn. Dat is wat de samenleving nodig heeft, een nieuw bezielend project en daar moet de regering aan werken. Eigenlijk zou de eerste minister meer moeten communiceren over het belang van die duurzame productie en consumptie en dat thematiseren. Dan pas zal de bevolking, bedrijven en consumenten, zich realiseren dat het gaat over een noodzaak. Er zijn heel wat maatregelen die zowel sociale, economische als ecologische winsten opleveren, die nu reeds kunnen worden opgenomen, zoals een verschuiving van de lasten op arbeid naar hogere lasten op het milieu. De regering zou een beleid moeten uitstippelen dat iedereen dwingt om veel meer op lange termijn te gaan denken. 3.3.6 Wat heeft dit alles nu met godsdienst te maken?



29

Het christendom is een godsdienst van het VERBOND, het partnerschap van God en mens: het geloof in een God die zich uit liefde riskeert aan zijn vertrouwen in die mens. Veel verder reikend dan een contract is dit verbond ook een verband, een link naar medemens en wereld, een noodzaak van liefde die een concreet antwoord vraagt. ‘Wat gij aan de minsten van de mijnen hebt gedaan, dat hebt gij aan Mij gedaan’, zegt Jezus. Hier vereenzelvigd Christus zich met de mens in nood. Net zoals Belgen zijn Afrikanen, Latijns - Amerikanen en Aziaten mijn naaste. Als dit zo is vraagt het aandacht voor de onrechtvaardige verhouding tussen Noord en Zuid, de scheve toestanden tussen arm en rijk en de bescherming van onze natuurlijke omgeving. Dit is ten diepste nastreven waarmee Gods partnerschap / vriendschap gepaard gaat: de schepping met dezelfde eerbied bejegenen waarmee Hij ze geschonken heeft. Concreet: de huidige wereld, de migraties die eruit volgen, het broeikaseffect met zijn invloed op het klimaat, de problemen met de kwaliteit van ons voedsel en andere zijn allemaal met elkaar verbonden. Delen van één groot geheel, waarin de integriteit van de mens en de heelheid van de schepping centraal staan.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------5ASO Bemind worden en liefhebben.doc


30

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------4. Is barmhartigheid een haalbare levenshouding? 4.1

Wat betekent barmhartigheid?

Barmhartigheid is een evangelische levenshouding die bvb. in de parabel van de barmhartige Samaritaan op een bijzondere manier zichtbaar wordt. Barmhartigheid is een oproep die uitgaat van een mens in nood die wij in ons leven ontmoeten. De mens is op verschillende niveaus verantwoordelijk. De verantwoordelijkheid voor zijn eigen leven stelt hem in staat de zorg voor de ander in zijn rijke verscheidenheid op te nemen. Barmhartigheid als nabijheid krijgt gestalte op verschillende niveaus. Ze heeft betrekking op mensen dichtbij, maar ook op mensen veraf, op individuele mensen, maar ook op structuren. De niveaus weerspiegelen de complexiteit van onze samenleving. Deze verantwoordelijkheid kan opgenomen worden vanuit de ervaring dat mensen zich eerst door God bemind weten. Ze worden tot barmhartige mensen voor elkaar. De parabel klinkt in deze tijden van nabijheid via moderne communicatiemiddelen en technische mogelijkheden als een oproep om aandachtig te zijn voor ontmoeting, voor de mens die op deze wereld 5ASO Bemind worden en liefhebben.doc


31

leeft, ook voor de zes miljardste mens. Geen mens mag verworden tot een nummer. De zorg voor de ander vertaalt zich in vele concrete levenshoudingen. Vanouds zijn er zeven werken geformuleerd waarin barmhartigheid gestalte krijgt. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen lichamelijke en geestelijke werken van barmhartigheid. Deze werken blijven vandaag belangrijk, al krijgen ze dan een andere naam. Broederlijk Delen en Welzijnszorg zijn organisaties die op een bijzondere wijze barmhartig zijn in deze wereld. 4.2

De barmhartige Samaritaan: de parabel.

Daar kwam een wetgeleerde naar Hem toe om Hem op de proef te stellen. 'Rabbi', zei hij,' wat moet ik doen om deel te krijgen aan het eeuwige leven?' Hij zei tegen hem: 'Wat staat er in de Wet geschreven? Hoe leest u dat?' Hij gaf ten antwoord: 'U zult de Heer uw God liefhebben met heel uw hart, met heel uw ziel, met heel uw kracht en met heel uw verstand, en uw naaste als uzelf.' Hij zei tegen hem: 'juist geantwoord! Doe dat en u zult leven.'

Maar hij wilde zich rechtvaardigen en vroeg aan Jezus: ']a, maar wie is mijn naaste?' Jezus nam weer het woord en zei: 'Op reis van 5ASO Bemind worden en liefhebben.doc


32

Jeruzalem naar Jericho viel iemand in handen van rovers. Ze schudden hem uit, mishandelden hem en lieten hem halfdood achter. Toevallig kwam er een priester langs die weg; hij zag hem, maar liep in een boog om hem heen. Ook een leviet die voorbijkwam en hem zag, liep in een boog om hem heen. Toen kwam er een Samaritaan langs die op reis was; hij zag hem en was ten diepste met hem begaan. Hij ging naar hem toe, goot olie en wijn op zijn wonden en verbond ze. Toen zette hij hem op zijn eigen rijdier en bracht hem naar een herberg, waar hij hem verder verzorgde. De volgende ochtend haalde hij twee denariën tevoorschijn en gaf ze aan de waard. 'Zorg voor hem/ zei hij, 'en als u nog meer kosten moet maken, zal ik ze u op mijn terugreis vergoeden.' Wie van die drie is naar uw mening de naaste geweest van de man die in handen van rovers was gevallen?' Hij zei: 'Hij die hem barmhartigheid heeft bewezen.' Jezus zei tegen hem: 'Doe dan voortaan net als hij.' Lc 10:25-37

Op de icoon is Christus zelf de barmhartige Samaritaan. Hij kan dus veroordeeld worden. Hij spreekt en handelt niet volgens de letter van de wet, maar Hij gaat op zoek naar de ziel van de wet. Christus, de barmhartige Samaritaan, toont ons dat God veel ruimer en groter is dan enig wettelijk kader waarin Hij te vinden zou zijn. De iconen met parabels stellen Christus voor in de centrale figuur. Zo ontdekt en vermoedt de lezer dat het in die parabels eigenlijk om Jezus zelf gaat.

Wanneer Jezus over zichzelf wil spreken als het menselijk gelaat van de Vader, gebruikt Hij de verhaalvorm van een parabel. In de parabel is niet het verhaal het belangrijkste. Het wezenlijke is niet te vinden in de persoon over wie de parabel vertelt, maar in Christus, het zichtbare beeld van God. Wie de parabel begrijpt, begrijpt Christus.



33

Op de icoon zien we alleen de zalvende en helende Christus als de boom des levens en de gekwetste. De schilder van de icoon beperkt zich tot de kern. Wie God en de mens in zijn reële nood bemint, vervult de wet. Wie er in een boog omheen loopt, heeft de kern niet begrepen en krijgt geen plaats op de icoon. Een icoon wil Gods licht bij de toeschouwer brengen. De priester en de leviet zijn geen dragers van dit licht, ook al volgen ze trouw de wet. Het goud brengt ons Gods aanwezigheid in een totaal gevende liefde. De bergen wijzen op de harde realiteit waarin de mens in nood verkeert. De vooroverbuigende Christus drukt de mildheid van God uit. In het midden van de icoon houdt Hij de zalvende olie in de hand. God blijft de lijdende mens zalvend nabij. De schittering van de kruik drukt die aanwezigheid uit. De Samaritaan ontmoette de gekwetste van mens tot mens, van gelaat tot gelaat. In dat gelaat hoorde hij een oproep tot liefdevolle verantwoordelijkheid. Zo bekijkt Christus de toeschouwer van deze icoon. Hij stelt opnieuw de vraag: 'Wie van de drie lijkt u de naaste te zijn van de man die in de handen van de rovers gevallen is?' Het is dan aan de toeschouwer zijn Heer te herkennen, te antwoorden en barmhartigheid te betonen. Of misschien gaat hij er in een boog omheen? Nochtans is het God die in Christus naar ons kijkt. En het is Christus die in de lijdende mens, in de zieke, in de vreemdeling naar ons kijkt. Beiden vragen een antwoord in liefde. Zodra men iemand van aangezicht tot aangezicht ontmoet heeft, kan men hem niet links laten liggen. Je kunt niet meer in een boog om hem heengaan.'



4.3

34

Barmhartigheid en verantwoordelijkheid.

In deze paragraaf wordt de parabel van de barmhartige Samaritaan benaderd vanuit twee invalshoeken. Een eerste invalshoek is deze van de verantwoordelijkheid. De verantwoordelijkheid van de mens voor zijn eigen levensproject is de verantwoordelijkheid in de eerste persoon. De verantwoordelijkheid voor de mens dichtbij, de mens die we ontmoeten, is de verantwoordelijkheid in de tweede persoon. De mens veraf waar we weet van hebben of mee in contact staan via de moderne media roept ons op tot verantwoordelijkheid in de derde persoon. De tweede invalshoek is deze van barmhartigheid en lichamelijkheid. Het is via onze lichamelijkheid dat we komen tot barmhartigheid. Het zien, het aangedaan worden, nabijheid en afstand nemen of toekomst geven, zijn de kenmerken van barmhartigheid. Ze zijn vooral belangrijk op het tweede niveau, maar spelen tevens sterk mee op het derde niveau als nabijheid niet van aangezicht tot aangezicht plaatsvindt. De diepte van de parabel komt op een merkwaardige wijze tot uiting in de zegenende nabijheid van de ander. De ander wordt tot zegen, tot genade en openbaart op wonderbare wijze Gods liefde. Ik kan tot zegen of genade worden voor de ander omdat ik mij door God bemind weet. Verantwoordelijkheid onderweg Het verhaal situeert zich op een weg tijdens een reis. De weg is de plaats waar mensen zich voortbewegen. Wegen zijn plaatsen waar vele mensen zich op begeven. Ze ontstaan doordat mensen in dezelfde richting gaan. Er zijn doodlopende straatjes, snelwegen, rustige paadjes, maar ook wegen waar het rustiger zou moeten zijn. De weg is niet het doel, maar is een middel om ergens te geraken. De weg kan een symbolische betekenis hebben en staan voor de levensweg die een mens gaat in zijn leven. Het gaat dan om de levensreis die de mens maakt en die afwisselend en boeiend kan zijn, soms makkelijk, dan weer vermoeiend; nu eens vol hoop, dan weer gekleurd door wanhoop; vreugdevol en op andere momenten verdrietig. Lichamelijke nabijheid De Samaritaan laat zijn plannen voor wat ze zijn. Hij gaat naar de gewonde toe, onderbreekt zijn levensproject en maakt tijd voor deze mens. Niet alleen tijd, hij deelt van wat hij in zijn leven verworven heeft: 5ASO Bemind worden en liefhebben.doc


35

olie en wijn, zijn rijdier... Hij deelt zijn tijd, hij verzorgt hem. Hij blijft deze vreemde man nabij. De ander is voor hem een uitdaging om het beste van zichzelf te geven. In afbeeldingen van deze parabel verzorgt de barmhartige Samaritaan de vreemdeling of tilt hem op zijn rijdier. Soms zie je de priester en de leviet die tevreden opkijken naar wat de Samaritaan doet. Ze zijn blij dat iemand anders de zorg voor deze vreemde op zich neemt. Toekomst geven De Samaritaan neemt ook verantwoordelijkheid op voor de toekomst van deze mens. Hij geeft van zijn bezit: twee denariën. De waard krijgt de opdracht voor hem te zorgen en wat hij meer mocht besteden, zal hij vergoeden bij zijn terugkomst. Zijn levensproject neemt hij weer op, maar hij zorgt ervoor dat de ander weer in staat is zijn leven aan te kunnen. Hij legt geen beslag op deze mens, maar geeft hem de mogelijkheid en de vrijheid om straks zijn eigen leven verder uit te bouwen, naar huis te gaan... De Samaritaan gaat zijn weg verder. In de mate dat hij zijn eigen levensproject realiseert, heeft hij middelen om de ander te helpen: tijd en geld, olie en wijn, zijn rijdier... De eerste verantwoordelijkheid stelt hem in staat zijn tweede verantwoordelijkheid op te nemen. De concrete (A) ander is geen bedreiging voor zijn levensproject… 4.3.1

Barmhartigheid en verantwoordelijkheid: de film SIMON BIRCH.



36

Simon Birch is een film die gemaakt werd in regie van Mark Steven Johnson. Met o.a. Ashley Judd, Oliver Platt, Joseph Mazzello, David Strathairn, Dana Ivey, Beatrice Winde, Ian Michael Smith, Jan Hooks en Jim Carrey De film, die we samen bekijken werd gebaseerd op het boek "A prayer for Owen Meany" van Irving (wereld volgens Garp).

Naam: 4.3.2

Opdracht bij de film.

Klas: Punten………/………….

1. Gevoelsoordeel (persoonlijk): Wat is je algemene indruk bij deze

rolprent? Wat was eventueel een confrontatie? Wat waren de sterke momenten? Wat heeft je persoonlijk aangesproken, doen nadenken of geraakt? Welk fragment zal je het sterkst bijblijven. Waarom?



37

2. Leerstofoordeel: welke vormen van intermenselijke verbondenheid

komen er voor in de film? Verklaar!

3. Leerstofoordeel: Welke vormen van liefde vindt je in deze film?

Leg uit en verklaar (mogelijk met enkele voorbeelden) waarom! Beoordeel deze vormen op ethische basis, schat ze naar waarde of onwaarde (eventueel met een voorbeeld).



38

4. Drijfkracht (persoonlijke vraag): Waar ligt eigenlijk de drijfkracht (de

motivatie) die deze jongens samenhoudt? In welke mate speelde hun eigen voorgeschiedenis daarin een rol?

5. Grondwaarde (persoonlijke vraag): Wat zou de uiteindelijke moraal

van dit verhaal zijn, m.a.w. welke waarden zou de schrijver, regisseur, filmmaker ons met dit verhaal willen overbrengen? Waarom denk je zo?



39

6. Inzichtstest (persoonlijke vraag): kan je in de film ergens gelijkenissen terugvinden met het verhaal van de barmhartige Samaritaan? Zo ja, welke? Zo neen, zijn er dan gelijkenissen met één of ander evangelieverhaal? Aan welk verhaal denk je dan, en waarom?

4.4

De werken van barmhartigheid.

Barmhartigheid krijgt gestalte in concrete daden van naastenliefde. Vanouds zijn er bepaalde daden verbonden met barmhartigheid. Vanaf de twaalfde eeuw werden de werken uitgebeeld in de kunst. De werken van barmhartigheid uit Mt 25 zijn in de dertiende eeuw aangevuld met het begraven van doden (Tobit 12:13). Sindsdien spreekt men van zeven lichamelijk of materiële werken: de hongerigen spijzigen, de dorstigen laven, de naakten kleden, de vreemdelingen herbergen, de zieken bezoeken, de gevangenen bezoeken, de doden begraven. De geestelijke werken van barmhartigheid kregen al bij de kerkvaders een even grote aandacht als de materiële. Origines in de tweede eeuw 5ASO Bemind worden en liefhebben.doc


40

en daarna ook Augustinus hebben er dus nog zeven geestelijke werken aan toegevoegd: twijfelenden raad geven, onwetenden onderrichten, zondaars vermanen, bedroefden troosten, beledigingen vergeven, lastige personen verdragen en bidden voor de levenden en de doden. 4.5

Barmhartigheid in praktijk.

De christelijke boodschap, het evangelie, houdt in dat een barmhartige levenshouding aan geen enkel levensdomein vreemd kan zijn. En dat ze bovendien zowel individueel als collectief behoort tot de kwintessens, de middelpuntvliedende kracht van het christendom zelf. 4.5.1

Enkele levensechte voorbeelden.

Net zoals in Jezus’ tijd is het niet de eerste keer dat een individueel voorbeeld dat mensen met hun levenshouding profileren, anderen tot denken en tot navolging aanzet. Dat leeftijd, ras of cultuur daarbij weinig rol spelen kunnen we opmaken uit het getuigenis over het mooie avontuur van Craig Kielburger uit Canada. Al op 12-jarige leeftijd kwam Craig in actie tegen kinderarbeid. Hij was diep verontwaardigd door de moord op de 12-jarige held Iqbal Masih. Iqbal was een Pakistaanse jongen die in opstand kwam tegen kinderenarbeid. Het motto van Iqbal was: ‘geef alle kinderen een pen in hun hand en geen gereedschap.’

Craig wil er alles aan doen om de strijd van Iqbal door te laten gaan. Craig stapte in zijn voetsporen en ging door met de strijd van kinderen tegen kinderarbeid. En dat lukte! Dankzij Craig en Iqbal zijn er nu meer dan honderdduizend kinderen op de wereld die kinderarbeid niet accepteren en er tegen vechten.

Iqbal Masih Iqbal was een jongen uit Pakistan. Op 5-jarige leeftijd moest Iqbal hard werken in een tapijtenfabriek. Iqbal wilde dit niet en verzette zich tegen de machtige en gevaarlijke fabriekseigenaren. Hoé gevaarlijk dat was werd wel duidelijk. Deze jongen is op 12-jarige leeftijd vermoord. Iqbal is niet het enige kind dat al op jonge leeftijd aan het werk werd gezet. Op de hele wereld zijn er maar liefst 250 miljoen kinderen tussen de 5 en 14 jaar die



41

gedwongen zijn om te werken. Eigenlijk is dit volgens de wet verboden. Maar bijna niemand trekt zich daar iets van aan.

De strijd van Iqbal gaat door De dood van Iqbal is gelukkig niet voor niets geweest. Voor veel andere kinderen en volwassenen is hij een belangrijk voorbeeld geworden in de strijd tegen kinderarbeid. Dankzij Iqbal ontdekte meer kinderen dat ook zij er iets tegen kunnen doen.

Van stripverhaaltjes naar kinderarbeid Zo ook voor de 12-jarige Craig Kielburger uit Canada. Craig was op zoek naar de stripverhaaltjes in de krant. Toen las hij plotseling een artikel over de moord op Iqbal. Craig was diep verontwaardigd en erg boos. Hij vond Iqbal een echte held! Dankzij het verhaal van Iqbal realiseerde Craig zich dat ook een kind veel kan veranderen in de wereld. Daarom besloot Craig om met een paar schoolvrienden de organisatie ‘Free the children’ op te richten.

Free the Children De organisatie van Craig probeert om kinderarbeid op de hele wereld tegen te gaan. Craig en zijn vrienden maken de mensen bewust van kinderarbeid en de gevolgen daarvan. Dat is hard nodig. Heel veel mensen weten niet dat bepaalde spullen door zware kinderarbeid zijn gemaakt. Boek Al op 14-jarige leeftijd gaat Craig op reis door Zuid-Azië. Daar ziet hij met eigen ogen hoeveel kinderen al op jonge leeftijd zwaar en gevaarlijk werk moeten doen. Craig bezoekt sloppenwijken. Ook gaat hij met de politie mee om kinderen te bevrijden uit de fabrieken. Craig ontmoet meer helden zoals Iqbal die vechten tegen kinderenarbeid. Craig is diep onder de indruk. Na zijn reis schrijft hij het boek ‘Free the children’. Daarin staat wat hij allemaal heeft gezien in Zuid-Azië en wat kinderen en volwassenen daar allemaal aan kunnen doen. Dat kan al een klein karweitje zijn zoals bijvoorbeeld de auto wassen. Dat geld kan goed gebruikt worden.

Te jong? Niet iedereen is het met Craig eens. Sommige mensen vinden dat Craig nog te jong is om zich met een ingewikkeld onderwerp als kinderarbeid bezig te houden. Zij vinden het niet goed dat een kind tegen volwassenen zegt wat ze wel en niet moeten doen. Craig trekt zich niets van de kritiek aan en gaat gewoon door met zijn strijd tegen kinderarbeid. En met succes!



42

Succes Al snel richt de organisatie van Craig scholen op in Pakistan. Kinderen die zijn ontsnapt uit de fabrieken kunnen hier gratis onderwijs krijgen. En ze er tijdelijk blijven wonen. Nu zijn er al meer dan 400 scholen die door ongeveer 35 duizend kinderen bezocht worden. Ook zorgt Free the Children voor medische hulp aan gezinnen en bestaande scholen in verschillende landen. Craig’s werk wordt door veel beroemde mensen erg belangrijk gevonden. Zo is Craig op bezoek geweest bij paus Johannes Paul II, de Dalai Lama, koningin Elizabeth II en Moeder Teresa. Ook is hij op televisie geweest in de ‘Oprah Winfrey Show’ en op CNN.

Keurmerk Mede namens het werk van Craig is er een keurmerk voor tapijten gekomen. Een aantal landen, zoals Duitsland en Amerika, hebben dit keurmerk geaccepteerd. Dit keurmerk heet ‘rugmarks’. Het garandeert dat het tapijt zeker niét door kinderarbeid gemaakt is. Dat is handig om te weten als je een nieuw tapijt wilt kopen.

Leiders onder de 18 jaar Free the Children is nu al de grootste internationale organisatie geworden van kinderen voor andere kinderen. Er zijn al meer dan 100 000 kinderen uit 35 landen die meedoen. De leiders van de organisatie zijn altijd kinderen onder de 18 jaar.

Held Net als Iqbal mag ook Craig nu een held genoemd worden. Ook Craig heeft nooit willen geloven dat kinderen te jong zijn om invloed te hebben op een groot probleem zoals kinderarbeid. Craig en Iqbal hebben nooit de hoop op gegeven dat alle kinderen op de wereld recht hebben op onderwijs. Deze twee jongens hebben er alles aan gedaan om dit voor elkaar te krijgen. Websites:

http://hillconnections.org/ri/kielburger1ap.htm http://www.oneworldlive.com/givingback/story_givingback_freechildren.html http://www.pbs.org/kcet/globaltribe/voices/voi_kielburger.html http://dailynews.mcmaster.ca/story.cfm?id=2818 http://www.klap.net/leerkr/suggesties/sug880/880Craig.html

Barmhartigheid wordt eveneens in praktijk gebracht door verschillende bestaande organisaties: Broederlijk delen 5ASO Bemind worden en liefhebben.doc


43

Broederlijk Delen is een organisatie van solidariteit* met de derde wereld die bestaat sinds 1961. Vandaag ligt het accent op het realiseren van een wereldwijd bondgenootschap in respect en openheid voor de rijkdom van de cultuur van de mensen in de derde wereld. Deze visie wordt uitgedragen in vorming en informatie. Mensen dienen zich bewust te zijn van de complexiteit van de problemen, maar ook van de rijkdom van deze culturen, van de kansen die deze culturen in zich dragen. De mensen uit de derde wereld zijn volwaardige partners. De politieke dimensie van deze problemen wordt sterk benadrukt. Wereldwijd tracht Broederlijk Delen te werken aan structurele oplossingen van deze problemen. De wereldwijde economie heeft immers een sterke greep op het leven van mensen. De politiek is nodig om de economie menselijker te maken en kansen te scheppen voor de zwaksten. Deze solidaire levenshouding vertaalt zich in concrete projecten die in samenspraak met de mensen uit de derde wereld uitgekozen worden. Het gaat om initiatieven die gegroeid zijn aan de basis en gedragen worden door de plaatselijke gemeenschappen en organisaties. De mensen uit het Zuiden zijn partners die samen hun noden formuleren en naar oplossingen zoeken. Daarom zijn vormingsinitiatieven belangrijk. De confrontatie met het evangelie inspireert tot deze concrete solidaire levenshouding. Als kinderen van God zijn we allemaal familie van elkaar. Broederlijk Delen kiest bewust voor de zwaksten in de maatschappij. De zwaksten ver weg, maar ook dichtbij eisen de aandacht op. Vandaar ook de samenwerking met Welzijnszorg. Als vastencampagne van de Vlaamse kerkgemeenschap breekt Broederlijk Delen een lans voor de cultuur van het delen. De veertigdagentijd is een periode van bezinning en genezing. Broederlijk Delen is een open huis voor gelovigen, zoekende mensen, ongelovigen, voor de bevrijdingstheologen uit Latijns-Amerika, de Aziatische mythische tradities en het kosmische ritme van Afrika.

Welzijnszorg Welzijnszorg zet zich al ruim dertig jaar in voor het uitsluiten van armoede in onze samenleving. De visie op solidariteit voor de 21 ste eeuw vertaalt zich in zeven aandachtspunten: een solidaire maatschappij, sterke sociale bewegingen, een solidaire economie, persoonlijk engagement, sociale spiritualiteit*, lokale vormingsinitiatieven en internationale solidariteit. Welzijnszorg voert ook politieke acties waarin zij de aandacht van de regeringen (nationaal en internationaal) opeist voor deze problemen. Door verschillende organisaties en lokale Welzijnsschakels bij de werking te betrekken, vergroten zij hun impact. Deze solidariteit wordt gerealiseerd in een ruime waaier van projecten waarin samen gezocht wordt naar concrete oplossingen voor problemen. Steeds opnieuw gaat het om solidariteit met mensen met zorgnoden of participatieproblemen:



44

mensen meteen handicap, thuislozen, armen, zorgbehoevende ouderen, mensen die gebukt gaan onder verslavingen, kansarmen, thuis- en daklozen. Welzijnszorg valt samen met de adventsperiode en vindt inspiratie in het evangelie. Bezinningsteksten over strijd tegen armoede en uitsluiting roepen op om het evangelie tot goed nieuws te maken voor de mensen vandaag. De hoop op een rechtvaardige samenleving wordt vertaald in concrete stappen.

4.5.2 Organisaties van barmhartigheid op het internet. http://www.blindenzorglichtenliefde.be/01_TIT.htm http://www.oxfamsol.be/nl/docs/NL40%20jaar.pdf http://www.tegenkanker.be/rubriek.asp?rubid=16 http://www.caritas.be/ http://www.poverello.be/ http://www.zoektocht.net/anders/anders35.html http://www.artsenzondergrenzen.nl/homepage.php http://www.missio.be/nl/rubrique.php3?id_rubrique=15 http://www.legerdesheils.be/ http://www.larche.org/ http://www.ziekenzorg.be/ http://www.hulpoosteuropa.nl/Page/sp1486/index.html http://www.unicef.be/index.cfm?taalkeuzepagina=1 http://www.plan-belgie.org/ http://www.ikwilhelpen.be/iwh/action.php?aid=24 http://cr.atominternet.com/index.html

Deel VI: Bemind worden en liefhebben: kwaliteit van relaties. 1.

Waarom verlangen mensen naar elkaar?

Hoe komt het dat mensen zich tot elkaar aangetrokken weten, dat ze bijgevolg ook naar elkaar gaan verlangen? In zijn diepste kern is de mens een gemeenschapswezen, iemand met aangeboren aanleg, verlangen en betrokkenheid op andere mensen. Wetenschappen zoals psychologie, filosofie, biochemie, moraal en sociologie houden er trouwens verschillende theorieën op na. Maar er zijn ook vanouds verhalen, mythen en verteltrends die, afhankelijk van



45

hun culturele inbedding, betekenis en zin geven aan het dit bijzonder ‘verlangen’. 1.1

Mythen over het verlangen naar elkaar.

Het verhaal van Aristofanes: Ieder menselijk wezen was geheel bol, met rondom rug en zijden. Het had vier armen en evenveel benen, twee geheel gelijke gezichten op een ronde hals en op de tegenover elkaar staande gezichten één schedel. Hij had vier oren en twee schaamdelen en al het overige, zoals men dat hieruit kan afleiden. Deze wezens hadden een vreeswekkende kracht en sterkte en een trotse geest en zij vielen de goden aan. Zeus en de andere goden konden er niet toe besluiten hen te doden maar ze konden ook hun opstandigheid niet toelaten. Na veel hoofdbreken zei Zeus: 'Voorlopig zal ik hen één voor één in tweeën snijden. Dan zullen zij niet alleen zwakker zijn, maar ook nuttiger voor ons wegens hun grotere aantal. Toen hun oorspronkelijke lichaam in tweeën was gesneden, ging ieder vol verlangen op zoek naar zijn eigen helft. Sinds zo lange tijd is dus de liefde voor elkaar aan de mensen ingeplant en is Eros de hereniger van onze oorspronkelijke natuur en tracht hij uit twee één te maken en de menselijke natuur te genezen. PLATO, symposium.

In het ‘Symposium’ of ‘Het gastmaal’ probeert Plato (4de eeuw vóór Chr.) de verschillende vormen van lichamelijke liefde te verklaren. In een kosmisch verhaal vertelt Aristofanes hoe er oorspronkelijk drie seksen waren: ♂♀ ♀♀ ♂♂ allen met dubbele gezichten en (geslachts) organen. Zeus, geïrriteerd door hun schaamteloze zelfvertrouwen, hakte ze in tweeën. Sindsdien gaan de gekwelde mannen en vrouwen op zoek naar hun andere helft: hetero- of homoseksueel. Een Indisch verhaal: Toen de Schepper de schepping van de man had volbracht, ontdekte Hij dat Hij alle materialen die stevigheid kunnen geven, had verbruikt. Niets dat solide, vast en hard was, had Hij meer over om de vrouw te scheppen. Hij dacht een tijdlang diep na en toen nam de Schepper de rondheid van de maan, de buigzaamheid van een klimmende wijnrank en de beweeglijkheid van het gras, de slankheid van het riet en de pracht van de bloesem, de lichtheid van het boomblad en de helderheid van de zonnestralen, de tranen van een regenwolk en de nukkigheid van de wind, de 5ASO Bemind worden en liefhebben.doc


46

vreesachtigheid van het konijn en de ijdelheid van de pauw, de zachtheid van een vogelborst en de hardheid van diamant, de zoetheid van honing en de wreedheid van de tijger, de gloed van het vuur en de koelheid van de sneeuw, het gesnater van de ekster en de zang van de nachtegaal, de valsheid van de kraanvogel en de trouw van de leeuwin. Al deze onstoffelijke elementen mengde de Schepper dooreen en zo schiep Hij de vrouw en Hij gaf haar aan de man. Een week later kwam de man terug en zei: 'Heer, het schepsel dat Gij mij gegeven hebt, maakt mijn leven ongelukkig. Zij praat zonder ophouden en kwelt mij op een ondraaglijke wijze, zodat ik geen rust meer heb. Zij staat erop dat ik voortdurend aandacht aan haar besteed, waardoor al mijn tijd verspild wordt. Over de kleinste dingetjes barst ze in tranen uit en ze voert nauwelijks iets uit. Ik ben naar U toegekomen om haar aan U terug te geven, want met haar kan ik niet leven.' De Schepper zei: 'Dat is goed' en Hij nam haar terug. Toen er een week verlopen was, kwam de man terug bij de Schepper en zei: 'Heer, mijn leven is zo leeg, sinds ik dat schepsel aan U heb teruggegeven. Voortdurend moet ik aan haar denken -hoe ze danste en zong, hoe ze uit een ooghoek naar mij kon kijken, hoe ze met mij babbelde en zich dan dicht tegen mij aanvleide, ik mocht haar zo graag horen lachen en ze was zo zacht als ik haar aanraakte. Geeft U haar alstublieft aan mij terug.' 'Goed!' zei de Schepper en Hij gaf haar terug. Vijf dagen later kwam de man echter wéér terug en zei: 'Heer, ik weet het niet - ik kan het gewoon niet uitleggen, maar na al mijn ondervindingen met dit schepsel ben ik tot de conclusie gekomen, dat zij mij meer last dan genoegen bezorgt. Ik smeek U: neem haar weer terug! Ik kan met haar niet leven!' De Schepper antwoordde: 'Maar zonder haar kun je ook niet leven!' En Hij keerde de man de rug toe en ging verder met zijn werk. Wanhopig zei de man: 'Wat moet ik doen? Met haar kan ik niet leven en zonder haar evenmin.'

Het bijbelse scheppingsverhaal:



47

[18] De HEER God sprak: ‘Het is niet goed dat de mens alleen blijft. Ik ga een hulp voor hem maken die bij hem past.’ [19] Toen boetseerde de HEER God uit de aarde alle dieren op het land en alle vogels van de lucht, en bracht die bij de mens, om te zien hoe hij ze zou noemen: zoals de mens ze zou noemen, zo zouden ze heten. [20] De mens gaf dus namen aan alle tamme dieren en aan alle vogels van de lucht, en aan al de wilde beesten; maar een hulp die bij hem paste vond de mens niet. [21] Toen liet de HEER God de mens in een diepe slaap vallen; en terwijl hij sliep, nam Hij één van zijn ribben weg en zette er vlees voor in de plaats. [22] En de HEER God vormde de rib die Hij uit de mens had weggenomen tot een vrouw, en bracht haar naar de mens. [23] Toen zei de mens: Eindelijk, dit is been van mijn gebeente en vlees van mijn vlees! Mannin zal zij heten, want uit een man is zij genomen.’ 24] Daarom* zal een mens zijn vader en zijn moeder verlaten en zich hechten aan zijn vrouw, en* die twee zullen één zijn. [25] Ze waren beiden naakt, de mens en zijn vrouw, maar ze voelden geen schaamte voor elkaar. Gen 2: 18-25

In de bijbelse scheppingsverhalen worden man en vrouw eveneens als bij elkaar horende wezens voorgesteld. Tijdens de slaap sterft de oude, eenzijdige Adam. Een nieuwe Adam staat op: mens en medemens. De vrouw wordt uit de rib van de man gemaakt. De rib ligt dichtbij zijn hart. We spreken ook over ‘boezemvriend’. Man en vrouw zijn anders en toch elkaar nabij. Zij zijn geroepen tot partnerschap. Zo zegt de Talmoed, een joodse bijbelcommentaar ook: ‘God heeft de vrouw niet geschapen uit het hoofd van de man: zij zou zich boven hem verheffen; nog uit zijn voeten: zij zou denken dat zij zijn slavin was; maar uit de zijde van de man schiep Hij haar, opdat ze dicht bij zijn hart zou zijn. ‘ 5ASO Bemind worden en liefhebben.doc


1.2

48

Verliefdheid en ontmoeten.

Enkele uitspraken: Verliefdheid is blind, maar liefde niet. Wanneer je verliefd bent, voel je je als een adelaar die onbezorgd en sierlijk door de lucht zweeft. Realiteiten stilstaan bij sommige dingen laat je volledig achterwege. Verliefdheid biedt zeker geen garantie tot slagen van een relatie. Je moet immers alles zijn tijd gunnen.

(Garry, 22jaar) Momenteel ben ik verschrikkelijk verliefd. Ik merk dat ik hem verschrikkelijk mis. Dat ik zo sterk verlang om bij hem te zijn, in hem op te gaan. Bij alles wat ik doe, bij elke ervaring die ik opdoe, bij alles wat ik door me heen laat gaan, denk ik: was hij hier nu ook maar. Ik bekijk alles vanuit zijn blik. Ik zuig mij aan zijn beeld vast, heel mijn denken en doen wordt door hem beheerst. Ik hou ontzettend veel van hem, neen, ik ben precies verslaafd aan hem. (Anoniem, 21 jaar) Ik heb hem ontmoet op een fuif en samen met mijn vrienden hebben we een heerlijke avond doorgebracht. Hij was heel lief, soms wel wat handtastelijk en telkens we naar elkaar keken, lachte hij heel verleidelijk naar mij. Dat deed me iets, maar maakte me ook een beetje bang. Hij heeft immers al een meisje en als ik met hem wou gaan, zou dit slechts voor één avond zijn. En dat wou ik niet. Toch kan ik hem niet uit mijn hoofd zetten. Sinds die fuif heb ik hem nog niet gezien.

(Housefan, 16 jaar) Ik kwam op een fuif een jongen tegen. We babbelden met elkaar. Niets speciaals. Zomaar. Maar toch leken we dezelfde interesses te hebben. We voelden gewoon dat het klikte tussen ons. We wilden er iets moois van maken voor onszelf. Daarom begonnen we niet meteen te flirten. In de loop van de volgende drie maanden hebben we verschillende keren hele avonden met elkaar gepraat. Zo leerden we elkaar beter kennen. Ik voel me niet gedwongen. Elkeen kan nog doen wat hij wil. Je weet wat de andere van je verlangt. En dat geeft mij ruimte, want ik heb mijn tijd nodig. Ik ben niet zo'n vlugge!



49

(Ludwig, 18 jaar)

1.4

Wat is aantrekkelijk bij de ander?

Een eenvoudig schema onderscheidt in een individu, in een 'ik', vier domeinen: - het fysieke ik (lichaam, kleding, houding), - het spirituele ik (levensbeschouwing, godsdienst, ideologie, ethiek), - het emotionele ik (gevoelens, angsten, complexen), - het intellectuele ik (aanleg, intelligentie, handvaardigheid, diploma). Deze vier domeinen vormen uiteraard een geheel en vloeien in elkaar over, al zal het ene domein voor de ene persoon belangrijker zijn dan het andere. Bij verliefdheid speelt het fysieke en het emotionele een grote



50

rol. We vinden iemand mooi en aantrekkelijk en we voelen ons goed bij die persoon. Langzaamaan zullen het spirituele en het intellectuele belangrijker worden: hoe gedraagt die ander zich tegenover mij, de anderen, de Ander? Hoe kijkt hij / zij tegen het leven aan? Wat is belangrijk voor hem / haar? Kan ik op hetzelfde niveau praten? Is hij / zij handig, slordig? Welke sociale status geeft de andere mij? Het gaat om verschillen die misschien ooit aanleiding zullen geven tot wrijvingen en conflicten. 1.5

Van verliefdheid naar een vaste relatie.

Verliefdheid overvalt je. Je hebt het niet helemaal in de hand. Een lach, een stem, een manier van gaan of zitten: het kan genoeg zijn om de vonk te doen overslaan. Er groeit iets tussen jullie. Na enkele weken kun je elkaar haast niet meer missen. Maar ken je elkaar dan ook echt? Zetten we niet allemaal ons beste beentje voor in het begin?

Verliefdheid is mooi, maar na een tijdje ontdek je ook minder mooie kanten aan elkaar. Of je hebt zelf al eens een slechte dag en slaagt er niet in om vriendelijk en attent te zijn. Hoe goed mensen zich ook bij elkaar kunnen voelen, ze verschillen heel erg van elkaar. Ook met die verschillen moet je leren rekening houden, je moet ze niet camoufleren, maar je moet nagaan of je met deze verschillen kunt leven. Zijn de verschillen in interesses, meningen en gevoelens te groot, dan groeien



51

jullie uit elkaar. Zijn de verschillen een interessante aanvulling op jullie eigen persoon, dan verrijken ze de relatie. Alleen wanneer je elkaar echt goed leert kennen en elkaar van harte leert respecteren, kun je beginnen dromen van een toekomst voor jullie beiden. Er is een oud spreekwoord dat zegt: 'Trouw nooit voor je liefde heeft overzomerd en overwinterd'. De tijd leert of het eenheidsverlangen van de verliefdheid tot een krachtige en dynamische twee-eenheid kan uitgroeien, die reëel de kans maakt om te blijven duren. Een belangrijke vraag die geliefden zich moeten stellen is daarom: heeft onze liefde niet alleen lente en zomer gekend, maar ook herfst en winter doorstaan? Heeft onze relatie niet alleen de euforie van de klik en de eenheid gekend, maar ook de ontnuchtering van de crisis en de nodige tijd om deze crisis te verwerken? 2.

Hoe gaan mensen om met conflicten, kwetsuren en gebrokenheid in liefdesrelaties?

Op het eerste zicht gaan conflicten vaak over ‘prullen’. Kleine misverstanden in een relatie kunnen een enorme storm tot stand brengen. Dit komt omdat deze kleine dingen in feite gaan over dieper liggende problemen in een relatie.

De hamvraag is natuurlijk hoe we daarmee om kunnen gaan, en hoe we daar ergens uitkomen. Niet alleen uit het conflict, maar ook wegen vinden om een gedrag te kunnen aanwenden dat een genezend effect heeft op de opgelopen schrammen op het hart (kwetsuren) die conflicten en misverstanden kunnen veroorzaken. 2.1

Spanningen en misverstanden in een relatie.



52

Enkele voorbeelden: Ik leerde tijdens mijn vakantiejob in een restaurant aan zee een meisje kennen. We voelden iets voor elkaar. Stilaan groeide er iets tussen ons. Er is maar één probleem: zij wil geen intieme relatie hebben en ik begrijp niet waarom. Na zes weken heb je toch een vaste relatie! (H.j., 19 jaar)

Bert en Katrien spreken af om ergens te gaan eten vooraleer ze naar een fuif gaan. Ze ontmoeten elkaar op de afgesproken plek en de vraag wordt meteen: 'Waar gaan we eten?' 'Bij McDonald's natuurlijk', zegt Bert. Katrien, die graag wat gezonder eet, stelt een eetcafé in de buurt voor. Maar als Bert zegt dat hij niet tussen die snobs gaat zitten, volgt ze hem naar McDonald's.

Kim en Joeri zijn nu al een jaar bij elkaar. Ze hebben zoveel mogelijk tijd samen doorgebracht. Maar de vrienden van Joeri begrijpen dat niet. Ze willen dat hij vaker met hen mee op stap gaat. Kim heeft daar in het begin geen moeite mee. Maar Joeri trekt alsmaar meer met zijn vrienden erop uit en Kim krijgt het gevoel dat ze het vijfde wiel aan de wagen is.

Erik en Anke gebruiken met z'n tweeën één tube tandpasta. Erik is een zorgvuldige man. Hij knijpt altijd zorgvuldig onderaan in de tube. Anke knijpt vervolgens in het midden. Elke dag opnieuw, twee keer per dag. Hij ergert zich aan Anke’s knijpgedrag. Het is een detail. Maar als het elke dag voorkomt, begint dat na enkele jaren wel te wegen.

2.1.1 Wat gebeurt er bij een conflict? Een conflict is een situatie waar twee verschillende standpunten die onverenigbaar lijken naast elkaar staan. 5ASO Bemind worden en liefhebben.doc


53

Voorbeeld: een man wil met zijn vrouw met vakantie naar het Noorden (Scandinavië) en zijn vrouw wil met hem naar het Zuiden (de Azurenkust). Fase l: Het positieve van het eigen standpunt wordt naar voren gebracht (= lichtjes optillen van het eigen standpunt). De man komt op een avond thuis van zijn werk en zegt tegen zijn vrouw: 'Ik heb vandaag de vakantiefoto's gezien van één van mijn collega's die vorig jaar naar Noorwegen geweest is. Dat ziet er echt prachtig uit! Zo'n uitgestrekt landschap! Nog echte natuur! Zo'n zuivere lucht! Willen we daar misschien eens naartoe gaan volgende zomer?' De vrouw had ook al aan de volgende zomer gedacht. De voorbije zomer waren ze namelijk naar Duitsland geweest. Het had toen heel veel geregend. Ze wou nu eens naar het Zuiden gaan om zeker te zijn van de zon. Nu ze haar man zo hoort praten, voelt ze dat haar voorkeur op de achtergrond raakt. Met haar standpunt stapt ze dus resoluut in de eerste fase van het conflict: 'Weet je, eigenlijk had ik gedacht dat we misschien beter eens naar het Zuiden konden afzakken, naar de Azurenkust. Dan zijn we al zeker dat we goed weer hebben. De kinderen kunnen in de Middellandse Zee zwemmen en spelen. Ondertussen kunnen wij eens goed uitrusten.'

Fase 2: Het negatieve van het standpunt van de ander wordt gezegd (= het standpunt van de ander naar beneden drukken). Nu heeft hij het gevoel dat zijn standpunt bedreigd wordt en verliest van het hare. Dus komt hij in de tweede fase van het conflict: 'Wat!? De Middellandse Zee? Maar daar gaan we toch niet naar toe! Het is daar overbevolkt in de zomer! En kokend heet! Ik spreek nu juist over de natuur en die zuivere lucht in Noorwegen! Die vind je niet aan de Azurenkust, hoor! 't Is daar ontzettend vervuild! De Middellandse Zee: een echte gifbak! Je gaat onze kinderen daar toch niet laten zwemmen zeker!' Zij: 'Och, zo erg is het daar ook niet, hoor. Ze overdrijven altijd, met die vervuiling en zo... Er zijn ontzettend veel mensen die ieder jaar hun zomervakantie aan de Azurenkust doorbrengen. Die zijn niet zieker dan jij en ik. Maar, als je naar Scandinavië gaat, heb je daar gemakkelijk drie weken na elkaar regen. Heb je daar aan gedacht? Zie je ons al: drie weken lang met de kinderen in een tent?! Dat wordt een leuke vakantie! Van ziek worden gesproken... Gegarandeerd dat we dan allemaal met een verkoudheid terugkomen! En als er dan wel zon is - heb ik gehoord - zijn er zoveel muggen.' Fase 3: Al het mogelijk negatieve van de ander wordt erbij gehaald. En zo belanden ze allebei in de derde fase van het conflict. 'Och, 't is altijd 't zelfde met jou: je wilt altijd je zin, je kunt nooit eens verdragen dat ik met iets nieuws afkom, je moet het altijd beter weten voor de kinderen', snauwt hij.



54

'Wie wil altijd zijn zin?' onderbreekt ze, 'wie heeft er hier de laatste jaren beslist waar we met vakantie gaan? Altijd jij! Meneer wil bluffen tegenover zijn collega's dat hij ook kan gaan waar zij gaan. Jij aapt ze altijd na! je kunt nooit eens eigen ideeën hebben en creatief zijn!'

1. Teveel ‘IK’ en te weinig ‘WIJ’ Conclusie

IK

SAMEN

In het afbreken van de ander zijn er ontgoochelingen perspectieven verscheidene trappen mogelijk: ; van zacht naar hard. \ ; - In de hoge inhoud verwachtingen: oplossingen Je breekt illusies af wat rondde jezelf ander en partner doet, zijn / haar daad: voor problemen 'Datje anderen nadoet, is lomp.' IK de partner als Wederzijdse aanvaarding Jezie breekt de ander zelf af, raakt hem in zijn / haar persoon: opvulsel van mijn van gevoelens waar men 'je bent een lomperik!' fundamenteel niet bij kan: hopen dat -alleen In de vorm zijn. de partner een begripvol Je geeft een jij - boodschap en zwijgt over je eigen gevoelens: toeverlaat wil zijn. 'Jij wilt anderen nadoen, je hebt geen eigen ideeën!' Je geeft een verkapte jij - boodschap: IK ben verliefd: Verliefdheid moet weder:hij/zij 'Ik heb de indruk dat jij anderen wilt nadoen. niet. zijds zijn. Soms moet je anderen of jezelf de tijd ‘Ik heb het daar moeilijk mee!' gunnen om verliefd te Je voegt woordjes toe als 'altijd', 'nooit',...

worden. Als na een tijd een van de personen niet verliefd zou worden: geen geforceerde of ongeduldige stappen zetten.

IK ben Absoluut vrij IK zie de partner als object van MIJN willekeur.

Voldoende inzet t.o.v. elkaar, gemaakte afspraken naleven.

IK heb een eng Beeld van MEZELF

Een reëel beeld vormen van jezelf: je bent geen verlanglijst voor anderen (vriend, partner), geen eigen verlanglijst, zoals zelfonderschatting – zelfoverschatting.

IK plak MEZELF vast, op wie IK vroeger was!

Niemand is vanaf zijn geboorte een afgewerkt product: geduld hebben met elkaar, vandaag nog niet verwachten wat morgen maar kan, elkaar helpen om niet te blijven mijmeren in het verleden

2.1.2 Het conflict: vijf grondkenmerken.

Vanuit het zelfbeeld en vanuit de verwachtingen die iemand heeft tegenover de relatie, zal een partner gekozen worden. Dit gebeurt op twee manieren, beweert A. Vansteenwegen in zijn boek ‘Liefde is een werkwoord’. Ofwel gaat men op zoek aar iemand met wie men zoveel mogelijk interesses en inzichten deelt, ofwel zoekt men een partner die de ‘aanvulling’ is, een tweede helft. Een goed koppel is volgens de auteur een ‘koppel dat genoeg dingen gemeen heeft om een relatie te laten slagen en anderzijds genoeg 5ASO Bemind worden en liefhebben.doc verschillen in zich draagt om een relatie interessant te maken’(p.92, vierde getuigenis.)


55

Ergens blijft elke mens in zijn diepste persoon alleen.+ een aantal belangrijke stappen in het leven zet men alleen. Hierbij kan niemand helpen. Bvb. je wordt alleen geboren, je gaat alleen dood.

Bij eenzijdige verliefdheid zitten er nogal wat addertjes onder het gras.Hier wordt het opletten voor irritatie, misbruik of goedbedoelde houdingen die verkeerde effecten veroorzaken (p. 92, derde getuigenis).

Een goede relatie kan geen product zijn van lukrake en onbegrensde chaos.

Jezelf verkeerd inschatten, verkeerd ingeschat worden door je partner, kan onaangenaam doorprikt worden, voor ongewilde spanningen en conflicten zorgen: het hoogste dat een mens kan bereiken is werkelijk worden wie hij is!

Elke mens (ook jij) is verleden en heden, en samen met dit alles wordt hij toekomst: situaties van vroeger, herinneringen kunnen blokkades opwerpen in een relatie. As je voortdurend in de achteruitkijkspiegel kijkt, raak je van de weg af…

2. machtsverhouding ;

Doordat mensen vaak opgroeien in angst om te verliezen en zo trucjes ontwikkelen om te winnen, draait het in conflicten heel vaak om macht. Die macht proberen ze op drie manieren te behouden: 1. door eigen voorstellen mooier voor te stellen dan ze in werkelijkheid zijn 2. door de voorstellen van een ander neer te halen 3. door de persoon van de ander te bekritiseren Gevolg: deze conflicten escaleren en maken een relatie kapot! 5ASO Bemind worden en liefhebben.doc


3. territoriumgedrag

; 4. seksualiteit

5. engagement.

2.2

56

Als mensen gaan samenwonen, vallen er een aantal territoria weg. Bvb. het wegvallen van een bepaald rollenpatroon: wie doet wat?Wie neemt welke rol op zich?Plots komt een partner op het voor jouw vertrouwt terrein alles voor zichzelf opeisen…Dat kan eveneens tot scherpe discussies, emotionele uitbarstingen of conflicten leiden. De taboes rond seksualiteit zijn sinds de revolutie van de jaren’ 60 doorbroken. Toch lijkt het alleen maar zo. Het bespreken van de seksuele relatie tussen partners blijkt niet altijd even gemakkelijk. Sommige problemen kunnen een goede seksuele omgang verstoren. Normaal gezien bespreek je ze best niet in bed. We denken aan stress, gewoontevorming, geboorteplanning, vermindering van potentie. Anderzijds blijkt de rusttoestand van het bed juist de plaats waar dergelijke gedachten naar boven komen…Toch zal de dagelijkse omgang met elkaar de seksuele voldoening bepalen. 1. De verwachtingen van de partner worden ingekleurd door zijn/haar ideaal partnerbeeld (uit films of romans). Bvb. als de vrouw aan het koken is lijkt het normaal dat de man voor de kinderen zorgt. 2. De verwachtingen van de partner worden ingekleurd door de eisen die hij/zij aan zichzelf stelt. Bvb. als ik hem/haar voortdurend en zonder ademruimte graag zie vind ik dat vanzelfsprekend dat zij/hij dat ook doet.

Is er vandaag nog plaats voor vergeving?

Een goede relatie, een goed gezin, een goede familie of gemeenschap is doorgaans niet perfect, maar is wel gekenmerkt door vergeving en barmhartigheid. In onze liberale perfectiecultuur hebben mensen het moeilijk met het begrip 'vergeving' uit de christelijke traditie. Het individu staat immers centraal. Dit individu gaat relaties en verbintenissen aan, bijna bij wijze van contract. Worden deze verbintenissen of afspraken geschonden, dan kan men de relatie verbreken, ieder gaat dan opnieuw zijn eigen gang. Vergeven kan, het strekt wellicht tot eer. Het hoeft echter niet en men kan het van niemand verwachten. Onvergeeflijkheid wordt vaak gezien als een manier zijn om zijn zelfrespect te behouden. De hedendaagse cultuur neemt duidelijk afscheid van het christelijk spreken over vergeving. Maar het bloed kruipt waar het niet gaan kan. Want ondanks de vrijheid van het individu, stelt de maatschappij hoge eisen aan haar leden: ze moeten presteren, renderen en produceren. En



57

in de plaats van het christelijke denken moeten nu de menswetenschappen tips en trucjes gaan voorkauwen om 'ideale' mensen te worden: managementtechnieken, tips voor een goede dialoog, psychologische begeleiding. Resultaat: wie met al deze wetenschap het ideaal prestige niet bereikt, wordt genadeloos overgeleverd aan het oordeel van anderen. Zo komen we tot een vicieuze cirkel. Enerzijds heeft men er de mond van vol dat mensen vrij zijn om zichzelf te ontplooien, anderzijds komt iedereen genadeloos onder de pletswals van zijn prestatie beoordeling terecht. Enerzijds zijn mensen op zoek naar erkenning, anderzijds slagen ze er niet in omdat ze bekogeld worden met torenhoge verwachtingen, waaraan ze niet kunnen voldoen. Aldus krijgen we een genadeloze samenleving die alleen nog maar eist, maar niets geeft, omdat ze door de afwezigheid van medelijden, medeleven en vergiffenis niets kan geven. Het werkt als volgt:

P E R F E C T E N

geen vergeving, geen barmhartigheid geen barmhartigheid, geen inlevingsvermogen geen inlevingsvermogen, geen begrip geen begrip creëert verwijt verwijt is beschuldiging beschuldiging wordt afwijzen afwijzen is vervreemden vervreemden is uitsluiten uitsluiten is onverdraagzaam worden onverdraagzaam worden bewerkt conflicten

Z O N D E B O K K E N

De manier waarop Jezus met vergeving omgaat, toont ons de weg naar duurzame menselijke relaties. Het mooiste voorbeeld is misschien wel het verhaal van Zacheüs in Lucas 19. 1] Jezus ging Jericho in en trok door de stad. [2] Er was daar een man die Zacheüs heette, een rijke hoofdtollenaar. [3] Hij wilde Jezus zien, om te weten te komen wat voor iemand het was, maar dat lukte hem niet vanwege de menigte, want hij was klein van stuk. [4] Daarom liep hij snel vooruit en klom in een vijgenboom om Jezus te kunnen zien wanneer hij voorbijkwam. [5] Toen Jezus daar langskwam, keek hij naar boven en zei: ‘Zacheüs, kom vlug naar beneden, want vandaag moet ik in jouw huis verblijven.’ [6] Zacheüs kwam meteen



58

naar beneden en ontving Jezus vol vreugde bij zich thuis. [7] Allen die dit zagen, zeiden morrend tegen elkaar: ‘Hij is het huis van een zondig mens binnengegaan om onderdak te vinden voor de nacht.’ [8] Maar Zacheüs was gaan staan en zei tegen de Heer: ‘Kijk, Heer, de helft van mijn bezittingen geef ik aan de armen, en als ik iemand iets heb afgeperst vergoed ik het viervoudig.’ [9] Jezus zei tegen hem: ‘Vandaag is dit huis redding ten deel gevallen, want ook hij is een zoon van Abraham. [10] De Mensenzoon is gekomen om te zoeken en te redden wat verloren was.’

Hier wordt de kern van Jezus' vergevingspraktijk zichtbaar: wie de vergeving van God ervaart, wordt zelf een vergevend mens. Vergeving en bekering horen samen. Jezus neemt het initiatief om de verhouding te herstellen door te zeggen: ‘Vandaag moet Ik in uw huis zijn.' Het vertrouwen in Zacheüs dat Hij daardoor uitspreekt, is zo groot, dat de bekering* als vanzelf volgt. Eerst vergeving, dan schuldbelijdenis en boete, is blijkbaar de weg van Jezus. 2.3 Bezinning.



Nee Ik wil jou Ik kies jou Ik heb jou gekozen om al Mijn liefde in uit te storten Ik wist dat al zolang Sinds Ik de aarde bedacht En al wat daarin is Nog voor Ik dat maakte Bedacht Ik jou En Ik maande de hemel tot zwijgen Toen Ik jou in gedachten voor Me zag staan Een glimlach om Mijn lippen En oh wat een verlangen in Mijn hart een verlangen naar de dag dat jij er werkelijk zou zijn KOM! dat jij geboren werd Je voelt het en opvan Mijn aarde ging leven diep binnen Zodat De pijnIk de hele dag naar jou kon kijken Oh die dag was een wonder Jij bent minder Die dag was het feest De eenzaamheid Ik de engelen Jij wenkte bent teveel en naar jou De wees wanhoop Jij bent tot last je opnieuw te vormen naar hetlachen beeld achter je rug Mensen dat Ik van je je af had en keuren toen Ik je bedacht Hoe je ook probeert, Ik zie diegene in jou je bent niet goed genoeg. Je bent hoe Ik je maakte Jij bent nooit goed genoeg.

Als ze je een complimentje geven, Maar zoveel gelooferjeishet niet Bagage op het je rug gestapeld Ze menen toch niet, Leugens ze vinden je enkel zielig Vernietigende woorden Jij bent een probleemgeval Onterende handelingen Jij bent apart Valse Jij valtverlangens uit de toon Diepe wonden Jij hoort er niet bij. zijn geslagen in je ziel En je loopt gebogen Je blijft jezelf vergelijken onder je zware Kijkt hoe zij zichlast kleden En kunt zij niet Hoejeslank zijn in Mijn spiegel kijken Hoe mooi hun haar glanst Je denkt dat je bevuild bent Besmeurd Hij roept Zijn naam over je uit Onaanzienlijk Zijn glimlach voor jou Maar maaktMijn eenkind.... onuitwisbare indruk Ik gaf Mijn Zoon Zijn liefdevolle woorden En Hij werd bevuild hangen zwaar in de met luchtjouw zonden Besmeurd met jouw verwerping Onaanzienlijk aan het kruis Maar oh Om Nee jouw afwijzing werd Hij afgewezen In jouw plaats Je krimpt ineenwerd Hij verworpen. Zelfs door Mij Zoveel moois Ja zelfs door Hij moet zich MIJ vergissen Ik Mijn hoofd van Hem af Hijwendde heeft niet goed gekeken Ik kon Hem niet aankijken Hij weet niet hoemeer jij bent Hij was onaanzienlijk Hoe diep het gaat Wat deedjij? het pijn Waarom Maar wat was waard! Waarom roept het die het Stem jouw naam? Want kijkniet die ander Waarom De weg is vrij jij zo tegenop kijkt? diegene waar tussen jouHij envast Mijnmeer troon. Daar kan mee De deur staat open De zijn weg Mij obstakels gebruiken?

Wat zegt U nou, God Kom Mij? je? Kom je naar Mijn troon? U moet zich vergissen Kom vlakbij Mij Echt Kom, DenktMijn U erkind nog eens over na Ik verlang er zo naar En Ik weet dat jij er ook zo naar verlangt 5ASO Er is NIETS dat tussen ons in kan staan Geloof Me

Je bent lelijk! Je bent niets waard! Je bent niet goed genoeg! Hoeveel mensen lijden niet onder dit soort leugens? Onderstaande tekst kan genezing brengen in jouw hart.

Hoe gespierd ze zijn hoe ze praten hoe spontaan en vol humor ze zijn En jij jij bent dat niet jij kunt dat niet jij hebt dat niet Jij bent voor een dubbeltje geboren dus je kunt nooit een kwartje worden dat is niet voor je weggelegd Maar JIJ Jij. Jij bent volmaakt verklaard Ik Jij heb bentgeprobeerd door de Allerhoogste God om het je uithemel te leggen de God van en aarde Het voor je opgeschreven Aangewezen als Zijn kind in Jij Mijn bent Woord het kind van een Koning zodat je het dag en nacht kon lezen Een eeuwige koning zodat je er altijd een eeuwig kind naar terug kon grijpen Maar je niet durftzomaar het nieteen te geloven Jij bent mensje in de massa Je het weg niet tussen te grijpen Jij durft valt niet de rest Omdat beeld van jezelf God pikthet JOU zo is jouvertroebeld eruit zo Hij versluierd spreekt Zijn woorden over je uit zo vernield Hij roept Zijn naam over je uit En je leest in de Bijbel over jezelf Maar denkt dat je niet voldoet Je denkt dat je eerst moet veranderen Daar! Dat Ik je dan pas zal accepteren Daar is Mijn kind Dat Ik je dan pas zal omhelzen Eindelijk.... Na al die jaren Sta me toe Kijk eens hoe mooi Oh mijn kind STA ME TOE Kijk eens hoe prachtig om die rafels weg te schuiven En je leerde lachen Om het spinrag weg te vegen je leerde lopen Om de waarheid bloot te leggen je leerde praten om Mijn hand op jou te plaatsen en Ik was verrukt en je te helen Ik kon heel de dag naar je kijken Wat heb Ik genoten Kom En vandaag KOM! doe Ik dat nog steeds Laat Me je omhelzen Ik zie op je neer met vreugde De tranen van je ogen wissen Een glimlach op je lippen tekenen oh Mijn kind als je maar kon zien Sta me toe Wat je heb gelegd! STA Ik MEinTOE Als je maar zou weten Hoeveel Ik hart voorklopt je in voor pettojou heb Want Mijn Dan je je net genieten als Ik En Ikzou vind zozo mooi DanMOOI zou je zo anders naar je leven kijken ZO Dan zou je jezelf zo anders gaan zien Zo ontzettend geweldig Zo perfect Zo nauwkeurig gemaakt Naar Mijn beeld Kom...

Bemind worden en liefhebben.doc

(Door Anne- Marie Koudstaal)

59


3.

Wat bevordert de kwaliteit van een relatie?


60


61

Vooraf: een beschreven ervaring: Ik heb onlangs vastgesteld dat mijn libido tot diep onder het nulpunt gedaald is. Mijn kapotte knie kan ermee te maken hebben. Maar komaan zeg, met een beetje vindingrijkheid bedenk je wel manieren en standjes waar je maar één been voor nodig hebt. De wereld lijkt vooral een door hormonen gestuurde zoo, als ik door mijn vrienden meegesleept word op een van hun uitgaansmissies. Meestal naar hedonistische tempels waar Prozac-versie van hiphop de geile soundtrack van de avond is. Door mijn tijdelijke handicap ben ik overgeleverd aan de barkruk vanwaar ik het hele gebeuren met verbijstering gadesla. Uitgaan blijkt een grote zoektocht naar seks. Of is het naar liefde? Aan de bar staan voornamelijk mannen, hier en daar een vrouw. Vooral de mannen nemen het initiatief. Een mannelijk exemplaar stapt op een vrouw af, trakteert haar op een drankje en op een onbeduidend praatje. Daarbij spant hij zich in om zoveel mogelijk grappige opmerkingen te maken. Hoe meer het vrouwelijk wezen lacht en haar haren achterover schudt, hoe groter zijn slaagkansen. Veel drankjes aanbieden helpt ook. Sommige vrouwen verdwijnen samen met hun consumptie - meestal een dure cocktail - ijlings de menigte in. Het epicentrum is uiteraard de dansvloer. In het begin van de avond wordt die voornamelijk bevolkt door vrouwen en meisjes die zich van hun beste kant laten zien. Dat laatste kun je letterlijk nemen. Rond de arena hebben de mannen en jongens postgevat. Ze staan in groepjes met elkaar te converseren, maar verliezen ondertussen het jachtterrein niet uit het oog. De deernes wiegen met hun bekken, hun borsten of een ander lichaamsdeel waar ze de aandacht op willen vestigen. Het is mooi om te zien hoe de muziek in elk lijf andere bochten neemt. In sommige lichamen neemt ze geen bochten, maar gaat ze loodrecht naar beneden of blijft ze ergens halverwege haperen. Naarmate de avond vordert, hebben meer en meer mensen een prooi in het vizier en gaan ze tot de aanval over. Desmond Morris zou eindeloos genieten. Mannetjes en vrouwtjes cirkelen rond elkaar en algauw haken hun lichamen zich ineen. Op de maat van de muziek bootsen ze de liefdesdaad na, handen glijden achteloos over billen, boezems en borstkassen. Zoals het echte zoogdieren betaamt, wordt er ook aan territoriumafbakening gedaan en wordt er dapper gevochten om de prooi. Dit gebeurt door middel van ellebogen- en knieënwerk en blikken die kogels afvuren om de rivalen uit te schakelen. Om de een of andere reden gaat het vrouwelijk geslacht hier veel radicaler te werk. Hoe later het wordt, hoe meer koppels verstrengeld het pand verlaten en een beloftevolle ochtend tegemoet waggelen. In sommige ogen lees je de hoop dat ze niet alleen seks, maar ook liefde hebben gevonden. Enkele achterblijvers tonen tekenen van teleurstelling, maar ook van het geloof dat ze de volgende keer een betere beurt zullen maken. Anderen blijven vrolijk verder dansen en drinken, ook als de muziek allang is uitgestorven. En ik. Ik hang nog altijd op mijn barkruk, ondertussen wat onderuitgezakt en vraag me zorgelijk af of ik ook zo'n gedrag vertoonde toen mijn hormonenspiegel nog op peil was. Vast wel. Maar zal ik me, zodra ik hormonaal weer in orde ben, kunnen reïntegreren in dat immense paringsgebeuren? Nu ik het van op metaniveau heb aanschouwd, lijkt het me moeilijk om opnieuw te participeren zonder me hopeloos belachelijk te voelen. Maar nu word ik als een buitenstaander beschouwd. Zowel mannen als vrouwen gedragen zich anders tegenover mij. Gemoedelijkheid kenmerkt mijn verhouding met beide geslachten. Mijn seksegenoten beschouwen me niet als concurrentie, de andere sekse behandelt me niet



62

meer als een andere specie. Maar ook mijn houding is veranderd. Geen zwoele blikken of diepe uitsnijdingen meer. Geen strijdlust om mijn mannelijke gesprekspartner onder tafel te praten en vandaar mijn bed in. Ik begin me stilaan af te vragen of ik nu ook een andere geur verspreid. DERRUYNE, M.r 'Geen zin', Standaardmagazine.

3.1

Liefde: een vlag die verschillende ladingen dekt.

Zoals we reeds gezien hebben dekt het woord 'liefde' vele ladingen: agapa, eros en (zoals Paulus het beschrijft) philos. Maar hier willen we nog even stilstaan bij de tweedeling: eros en agape. In de media wordt liefde heel vaak als een louter erotisch gebeuren voorgesteld. Wie kritisch het gedrag op fuiven en in dancings bekijkt, komt tot een gelijkaardige vaststelling. Bij de erotische liefde is vooral het lichaam belangrijk. Het lichaam straalt aantrekkingskracht uit. Anderen gaan het begeren, de passie laait hoog op. Vaak is dit vurig verlangen enkel op lust gericht. Deze liefde is vaak kortstondig en oppervlakkig. Ze overvalt je en is irrationeel. Bij de agape-liefde komen andere houdingen op de voorgrond: vooreerst is niet uitsluitend de uiterlijke schoonheid belangrijk, maar kijkt men bovenal naar de innerlijke schoonheid. Men laat zich niet oeverloos drijven door zijn passies, maar door de betrachting om de ander gelukkig te maken. Daarom is deze liefde geduldig, dienend, zorgzaam, vergevingsgezind, niet afgesloten voor de rest van de wereld. Meestal vertaalt ze zich in een levenslange band tussen twee partners die elkaar trouw beloven. Een agape-relatie, zoals Jezus ze bedoelde, ontvangt haar voeding, kwaliteit en identiteit uit meerdere bronnen: “Het is een liefdesrelatie die kadert in het ruimer perfectief van christelijk godsgeloof. Zich bemint weten door God is dan de basiservaring waarin de liefdesvlam voor elkaar, de aandacht voor de medemens en de solidariteit voor de zwakken nooit uitdooft. De relatie ontvangt haar levenskracht in het perspectief van een zending. Gezonden, geroepen en gezegend zijn voor elkaar om samen een zegen te worden in de naam van het komende Rijk van God: de afspiegeling van de liefde van God voor de mens. Het is een liefde die de mens uitnodigt om goed te zijn voor zijn naaste, om solidair te zijn met de zwakkeren in de samenleving. 4. Waarom kiezen mensen een bepaalde samenlevingsvorm?



63

4.1 Inleiding Spreken over samenwonen of trouwen lijkt voor17-18-jarigen een zaak die nog niet voor hen van toepassing is. Men is nog volop bezig om de eigen seksualiteit te ontdekken en te experimenteren met relaties dat men zich nog niet wil binden. Want op het “zich binden” lijkt de uiteindelijke discussie over ‘het instituut’ te gaan. Zich binden (met de hier bijhorende negatieve connotatie) botst met de heersende mentaliteit van ‘mijn vrijheid eerst’ dat zich ook op het vlak van seksualiteit en dus zeker een langdurende relatie laat gelden. De heersende mentaliteit schrijft heel wat negatieve kenmerken toe aan een ‘gebonden relatie’. _ Met het zich binden komt de routine in de relatie : de spannende momenten, extatische gevoelens zijn weg, alles wordt saai. _ Die saaiheid verbindt men ook met een bepaalde opvatting van ‘gesetteld’ zijn : mensen worden inactief. Hebben genoeg aan huisje en tuintje. De vrienden worden minder belangrijk en het perspectief wordt langzaam gefixeerd op de horizon van het ‘gezellig met zijn tweetjes wat babbelen’. _ Mensen zijn niet gemaakt om gebonden te zijn. Van nature uit zijn we promiscue en zoeken we altijd andere partners op. Nochtans verlangen velen naar een langdurige relatie. Hoe er op lange termijn wordt omgegaan met geld, eigendom, kinderen, rechten en plichten, . . . in een relatie, kan niet zomaar aan het toeval worden overgelaten. Afspraken en een bepaalde relatiestructuur dringen zich 4.2 Ongehuwd samenwonen. Samenwonen is populair. Heel wat mensen kiezen voor deze samenlevingsvorm om uiteenlopende redenen. Sommigen wensen eerst hun relatie concreet uit te proberen in al zijn dagelijkse facetten vooraleer een huwelijk aan te gaan : een soort ‘proefhuwelijk’ dus. Nog anderen verdedigen het recht om zich zonder inmenging van een staat of een kerk toch verbonden te voelen. Nog anderen houden van het ongedwongen aspect van samenwonen: niets moet, alles mag.

4.2.1 Enkele stellingen _



64

“Vrijheid is voor mij een zeer belangrijke waarde. Ik wil die hoe dan ook behouden. Ik wil zo vlug mogelijk alleen wonen, wat nog niet wil zeggen dat ik ook alleen blijf. Maar voor mij staat het vast dat, ook al woon ik met iemand samen, ik mijn vrijheid behoud om met anderen (ook seksuele) contacten te hebben.” _ “’We kennen mekaar nu juist één jaar. Mijn vriendin studeert nog en ik ga sinds enkele maanden werken. Het is natuurlijk waar dat wij elkaar niet in alle opzichten kennen en dat we ook wel eens ruzie hebben, maar wij zullen samenwonen. We zien wel wat het wordt.” _ “Ik heb thuis genoeg gezien: eerst ruzies, dan echtscheiding, daarna een vriend voor moeder, een vriendin voor vader, opnieuw trouwen . . . Dat is niets voor mij. Geen emotionele complicaties! Geef mij maar af en toe een vrijblijvend avontuurtje!” _ “Hoewel het tussen ons echt klikt, vinden wij onszelf - pas twintig geworden - nog wat te jong om te trouwen. We zijn er wel van overtuigd dat wij bij mekaar willen blijven, mekaar door dik en dun willen steunen en een gezin willen stichten.”

Door de invoering van het samenlevingscontract in het jaar 2000 zijn er twee vormen van samenwonen : de feitelijke en de wettelijke. Feitelijk : je woont samen met een ander(en) zonder dat dit wettelijk is erkend. Voor feitelijke samenwonenden zijn er, in tegenstelling tot gehuwden en thans ook tot wettelijk samenwonenden, geen specifieke beschermingsregels uitgewerkt. Feitelijk samenwonenden zijn elkaar geen trouw en hulp verschuldigd en moeten elkaar niet financieel, noch moreel bijstaan. Ze moeten wettelijk gezien niet ieder naar eigen vermogen en in redelijke mate bijdragen tot de lasten van hun gemeenschappelijk huishouden. Hun verblijfplaats geniet geen specifieke bescherming. De samenwonende die geen medehuurder of mede-eigenaar van de woning is, heeft geen recht van inspraak in de huur

4.3 Huwelijk. Huwelijk: daarmee vergeleken is met-elkaar-naar-bed gaan kinderspel. J.A. Emmens Een huwelijk is als een huis: als het niet wordt onderhouden en bewoond komt er al gauw verval, hoe mooi het ook werd opgebouwd. (P. Nijs)

4.3.1 Niet zo vanzelfsprekend. Vroeger was het huwelijk de vanzelfsprekende keuze voor mensen die samen door het leven wilden gaan. Er werd niet bij stilgestaan. Vandaag is hierin een fundamentele verandering gekomen. Ofschoon bij de overgrote meerderheid van de mensen het verlangen om duurzaam en 5ASO Bemind worden en liefhebben.doc


65

exclusief met iemand samen te leven, blijft bestaan, ofschoon de aantrekkingskracht van het ‘klassieke’ huwelijk groot blijft, kiezen vele mensen voor een andere vorm van samenleven. Hiervoor zijn verschillende redenen. Er is niet alleen de angst voor die moeilijke opdracht die het huwelijk toch is, er is ook het begrip vrijheid dat de moderne mens hoog in het vaandel voert. Men hoort dan ook vaak zeggen: “Het huwelijk kan niet anders dan je vrijheid beknotten”. Daarbij komt dat huwen soms fiscaal nadelig is. Maar bovenal ziet men dat zo vele huwelijken stranden. Het huwelijk lijkt een broze en kwetsbare droom. 4.3.2 Het burgerlijk huwelijk. De keuze voor een samenleven kan concreet gestalte krijgen in een jawoord, dat voor een vertegenwoordiger van het gemeentebestuur (burgemeester of schepen) wordt uitgesproken. Institutionele dimensie: Een eenvoudige, korte plechtigheid met verstrekkende gevolgen. Eerst leest de ambtenaar van de burgerlijke stand de artikelen 213, 214 en 221 uit het Burgerlijk Wetboek over de wederzijdse rechten en plichten van de echtgenoten voor: ‘Echtgenoten zijn jegens elkaar tot samenwoning verplicht; zij zijn elkaar getrouwheid, hulp en bijstand verschuldigd’ (art. 213) ‘De echtelijke verblijfplaats wordt door de echtgenoten in onderlinge overeenstemming vastgesteld. Bij gebreke van overeenstemming tussen de echtgenoten doet de vrederechter uitspraak in het belang van het gezin. Is èèn der echtgenoten afwezig, onbekwaam verklaard of in de onmogelijkheid zijn wil te kennen te geven, dan wordt de echtelijke verblijfplaats vastgesteld door de andere echtgenoot.’(art. 214) ‘Iedere echtgenoot draagt in de lasten van het huwelijk bij naar zijn vermogen.’ (art. 221, eerste lid)

Vervolgens wordt eerst aan de man gevraagd: ’N., neemt gij N. tot uw echtgenote?’ Daarna wordt dezelfde vraag aan de vrouw gesteld: ’N., neemt gij N. tot uw echtgenoot?’ Tenslotte antwoordt de ambtenaar van de burgerlijke stand: ‘In naam der wet verklaar ik u door het huwelijk verenigd.’ 4.3.3 Het kerkelijk huwelijk.



66

Wie hun huwelijk en gezinsleven uitdrukkelijk christelijk willen beleven en dit dan ook in de kerkgemeenschap willen uitdrukken, zijn toe aan de sacramentele viering van hun huwelijk. Redenen om kerkelijk te huwen: 1. Een kerkelijk huwelijk wordt als echter, meer serieus aanzien. ‘Huwen in de kerk heeft een sterkere verplichting om voor altijd samen te blijven. We binden ons echt en diep aan elkaar. Als je niet voor de kerk trouwt, kun je zomaar en nogal gemakkelijk uit elkaar gaan. Dan is er eigenlijk geen band meer.’ 2. Een kerkelijk huwelijk houdt een directe verwijzing in naar God, het goddelijke. ‘Ik wil huwen in de kerk omdat ik geloof dat ik God zal nodig hebben in mijn leven en in mijn proberen met elkaar gelukkig te zijn. God zal me sterk maken, me helpen liefhebben, mekaar beter doen begrijpen, mekaar helpen vergeven als er fouten gebeuren. Ik kan niet echt gelukkig zijn met alleen op mijn eigen krachten te steunen. Ik heb God nodig.’ 3. Kerkelijk huwelijk uit traditie. ‘Ik wil trouwen in de kerk na mijn huwelijk op het gemeentehuis. Ik wil dat doen omdat mijn ouders dat heel graag zo hebben. Ze zouden heel fel ontgoocheld zijn als ik niet in de kerk zou trouwen en het zou voor hen geen echt huwelijk zijn.’ ‘Ik wil huwen in de kerk zoals iedereen dat in ons dorp en alle familieleden doet. Waarom zou ik een uitzondering maken? Ze doen het toch allemaal. Als niemand in de kerk zou huwen of als de meesten in onze familie het niet zouden doen, dan denk ik dat ik het ook niet zou doen.’ 4. Een kerkelijk huwelijk heeft meer flair, is pas echt een feest. ‘Ik vind dat trouwen in de kerk een schoon feest is: alle familieleden komen in stoet binnen - het orgel speelt - de bloemen - de mis - dat allemaal is een mooie herinnering voor later. Ik trouw in de kerk voor het fijne en mooie feest. Later zullen we blij terugkijken naar de foto’s en de video.’ Het huwelijk is een sacrament Als de kerk het huwelijk een sacrament noemt, dan spreekt zij haar grote waardering uit voor de trouwe liefdesgemeenschap tussen man en vrouw. Daarin ziet ze een blijk van Gods liefde voor deze twee mensen. De liefdesrelatie tussen man en vrouw is zo groots, dat mensen altijd het besef hebben gehad dat daarin het mysterie van het leven wordt geraakt. Het werd door alle volken met riten omgeven,



67

om uit te drukken hoezeer het mysterie van het leven bij deze belangrijke beslissing betrokken is. Voor christenen wordt het huwelijksverbond een teken van Gods nabijheid. Voor mensen die kerkelijk willen huwen, vraagt de kerk een minimum aan geloof. Het heeft immers geen zin volwassenen sacramenten te laten vieren waarin ze niet geloven. Toch is het zeker niet evangelisch zomaar mensen af te wijzen die niet in de kerk of in Christus geloven. Meestal leeft er toch nog een vaag geloof dat bij een beslissend levensengagement op de voorgrond treedt. Daarom is er een grote nood aan een catechetische voorbereiding. Gehuwde christenen kiezen er voor zo trouw als God en zo goed als Jezus voor elkaar te zijn. Het verloop van een kerkelijke huwelijksviering De huwelijksviering is meestal opgenomen in een eucharistieviering, maar men kan ook voor een gebedsviering kiezen.

Institutionele dimensie: Eerst herinnert de priester de huwenden nog eens aan de ernst van deze trouwbelofte en vraagt _ of zij beiden uit vrije wil met elkaar trouwen, _ of zij elkaar trouw willen beloven en _ of zij bereid zijn kinderen als geschenk uit Gods hand te aanvaarden en in de geest van Christus en zijn kerk op te voeden.



68

Dan nodigt de priester het bruidspaar uit elkaar de hand te geven en hun trouwbelofte uit te spreken ‘voor familieleden en vrienden, voor de kerk en voor God’. De bruidegom richt zich dan tot zijn bruid en zegt: ’N., Ik wil je man zijn en ik beloof je trouw te blijven in goede en kwade dagen, in armoede en rijkdom, in ziekte en gezondheid. Ik wil je liefhebben en waarderen al de dagen van ons leven.’ Vervolgens richt de bruid zich tot haar bruidegom en spreekt eveneens haar trouwbelofte uit. De priester bevestigt de wederzijdse toestemming: ‘Voortaan zal de kerkgemeenschap jullie beschouwen als gehuwden. Moge de Heer jullie huwelijk bevestigen en jullie leven zegenen. En u allen die hier tegenwoordig zijt, neem ik tot getuigen van deze heilige verbintenis. Wat God verbonden heeft, dat zal de mens niet scheiden.’ Alle aanwezigen stemmen hiermee in en antwoorden: ‘Amen’ (= zij beamen wat er gezegd werd). Hierna zegent de priester de ringen. Bruid en bruidegom steken de ring aan elkaars vinger, terwijl zij zeggen: ‘N., neem deze ring als teken van mij liefde en trouw.’ 4.4 Kahil Gibran: De profeet Amrita vroeg: Maar wat over het huwelijk, meester? En hij antwoordde met het volgende: Je werd samen geboren en zult eeuwig samen zijn. Je zult samen zijn als de witte vleugels van de dood je dagen zullen eindigen. Je zult eeuwig samen zijn in de herinnering van God. Maar laat ruimte in je samenzijn. En laat de winden van de hemel tussen jullie in dansen. Hou van elkaar maar maak van de liefde geen binding. Laat het liever een veranderende zee zijn tussen de kusten van jullie zielen. Vul elkaar maar drink niet van dezelfde kop. Geef elkaar je brood maar eet niet van hetzelfde brood. Zing en dans samen en wees vol vreugde, maar laat elk van jullie alleen zijn. Geef van je hart maar geef je hart niet in bewaring bij de ander. Want alleen de hand van het Leven kan jullie harten bevatten. En sta samen, maar niet te dicht op elkaar. Zoals de eikenboom en de cipres ook niet in elkaars schaduw groeien.



69

4.5 En wat als het toch misgaat? 4.5.1 Enkele statistische gegevens. Huwelijken en echtscheidingen per gewest - absolute cijfers (1996-2006)

Absolute cijfers 2006 Huwelijken Brussels Hoofdstedelijk Gewest Vlaams Gewest Waals Gewest Echtscheidingen (a) Brussels Hoofdstedelijk Gewest (b) Vlaams Gewest Waals Gewest Absolute cijfers 2001-2005 Huwelijken Brussels Hoofdstedelijk Gewest Vlaams Gewest Waals Gewest Echtscheidingen (a) Brussels Hoofdstedelijk Gewest (b) Vlaams Gewest Waals Gewest Absolute cijfers 1996-2000 Huwelijken Brussels Hoofdstedelijk Gewest Vlaams Gewest Waals Gewest Echtscheidingen (a) Brussels Hoofdstedelijk Gewest (b) Vlaams Gewest Waals Gewest

2006 (d) 44.850 5.354 25.308 14.188 29.183 5.773 14.212 9.198 2001 42.110 4.768 23.191 14.151 29.314 4.910 15.165 9.239

Evolutie 2006/2005 +3,9% +0,9% +5,2% +2,7% -5,4% +1,5% -7,7% -5,8%

-11,3% +22,9% -16,3% -11,1% +2,7% +34,5% -3,2% -2,4% 2002

40.434 4.812 22.269 13.353 30.628 5.381 15.728 9.519

1996 50.552 4.356 30.228 15.968 28.402 4.292 14.684 9.426

Evolutie 2006/1996

2004 43.326 5.558 24.172 13.596 31.418 5.697 16.171 9.550

1998

1999

41.777 5.302 23.291 13.184 31.355 5.605 16.382 9.368 1997

47.759 4.366 28.328 15.065 26.748 4.046 13.994 8.708

2003

44.393 4.270 25.631 14.492 26.503 3.863 13.973 8.667

44.171 4.705 24.749 14.717 26.423 4.005 13.961 8.457

2005 (d) 43.182 5.307 24.056 13.819 30.844 5.690 15.392 9.762 2000 45.123 5.029 24.994 15.100 27.002 4.262 14.389 8.351

cijfers : http://www.statbel.fgov.be/figures/d22_nl.asp#3

4.5.2 De illusie doorbroken … Wie huwt verlangt en verwacht dat men elkaar gelukkig zal maken. Sommigen vluchten misschien weg van een ongezellige thuis en beschouwen de liefde als de oplossing voor al hun persoonlijke problemen.



70

Anderen zoeken in dit leven met twee een buffer tegen de harde wetten van consumptie, prestatie, concurrentie en ambitie die de buitenwereld hen opdringt. De partnerrelatie wordt geacht op alle noden, ook de meest intieme, een antwoord te zijn. Als dat mislukt, dooft de hunker naar elkaar haast even vlug als hij ontvlamde. De media presenteren op een dubbelzinnige wijze het ideaal van een ‘gelukkig’ huwelijk. Ze overspoelen de mensen met beelden van ‘de volmaakt gelukkige relatie’ als een vanzelfsprekendheid. Maar veelal blijkt het alleen te gaan om romantische idylles die, helaas precies daar eindigen waar een rijpende relatie eigenlijk moet beginnen, namelijk waar de verschillen tussen de geliefden opduiken. De gepresenteerde eenheid blijkt dan ook een zuivere illusie te zijn. De partners gaan uiteen en sommigen schijnbaar zonder problemen. De hedendaagse maatschappij speelt daarop in, door het gemakkelijker te maken om uit een onbevredigende relatie te stappen en door het aanbieden van alternatieve vormen van samenleven. Maar moeten echtparen noodzakelijk deze hooggespannen verwachtingen overnemen? Ze zouden ze ook kunnen relativeren. Zo ontstaat er ruimte om dankbaar te genieten van wat er mogelijk is en daarop verder te bouwen. Als iemand elke teleurstelling en mankement in zijn relatie blijft meeslepen, raakt hij vermoeid en uitgeblust. Een huwelijk dat op een te sterke ik-gerichtheid blijft steken, zal altijd - en heel spoedig - ontgoochelen. Elk echtpaar zal daarom in het reine moeten komen met zijn illusies. Crisissen zijn onontkoombaar. Eigenlijk zijn ze ook onmisbaar voor de verdere rijping van een relatie. Ze zijn geworteld in de broosheid en de onstandvastigheid van het menselijk hart. Het gevaar dat een huwelijk strandt is altijd reëel. En zelfs gehuwden met een groot ideaal blijven kwetsbare mensen. Maar ze kunnen die kwetsbaarheid best omvormen tot kansen op verdieping en versteviging.

4.5.3 Waarom partners vaak uiteengaan? Sommige huwelijken vallen uiteen omdat één of beide partners zichzelf niet kent of zichzelf niet aanvaardt. Andere werden te snel of ondoordacht afgesloten. Vluchtige gevoelens van verliefdheid werden gezien als trouwe en gedegen liefde. Een levenslange liefdesrelatie blijkt dan een onmogelijke opgave. 5ASO Bemind worden en liefhebben.doc


71

Het kan ook gebeuren dat veeleisende engagementen buitenshuis de blijvende investering in een gezamenlijke huwelijkstoekomst of de rustige dialoog met mekaar onmogelijk maken. Een moeilijk moment is vaak het ogenblik waarop het laatste kind het huis uitgaat. Het opvoeden van kinderen slorpt soms zoveel energie op, dat met het verstrijken van de jaren, er amper nog iets over blijft dat de partners aan elkaar bindt. Met een schok stelt men vast dat men al jaren naast elkaar leefde en dat men wellicht onherstelbaar uiteen is gegroeid. Voor sommigen lijkt de beslissing om uit mekaar te gaan de enige uitweg om zichzelf te beschermen. Zij weigeren nog het willoze slachtoffer te zijn van verbaal, seksueel of fysiek geweld, van voortdurende ontrouw, kille communicatie of emotionele verwaarlozing. Er is inderdaad veel onmacht maar er is ook schuld. Er is tragiek maar ook boosheid. Er is zwakheid maar ook bedrog. Er is relatieonbekwaamheid, maar er is ook flagrante ontrouw en overspel. Natuurlijk mag men mensen geen vals schuldbewustzijn aanpraten, maar het brengt ook geen echt heil als men de waarheid niet aanvaardt en zich niet van het kwade afkeren wil. 4.5.4 Jongeren en echtscheiding. De erkenning van het falen in het gezin. Alle onderzoeken naar de beleving van kinderen bij scheiding wijzen erop dat kinderen die niet waren voorbereid, het heftigst reageren tijdens en na de scheiding: een overduidelijke aanwijzing dat een voorbereiding sterk aangemoedigd moet worden. De verantwoordelijkheid voor een degelijke voorbereiding ligt bij de ouders en vindt zijn neerslag in een contract, een geheel van afspraken dat op verschillende manieren tot stand kan komen. Partners proberen heel dikwijls op eigen initiatief een overeenkomst uit te werken. Het is immers niet vanzelfsprekend om hulp van buitenaf op te zoeken omdat het de eerste stap is in de erkenning van het failliet van de relatie. Men houdt ‘de vuile was’ binnen en probeert zijn eigen zaakjes op te knappen.



72

Voor de kinderen is er in die situatie geen hulp: alles blijft binnen de vier muren van de gezinswoning, ook al wordt het huis overspoeld door de conflicten. De enigen die de partners op dat moment ter hulp komen, zijn de kinderen. Zij proberen op hun manier zorg te dragen voor hun ouders, soms door zich terug te trekken, soms door op alle mogelijke manieren de aandacht af te leiden, en alle mengvormen daartussenin. Soms zijn de kinderen het luisterend oor voor de klachten van hun vader, hun moeder, soms zelfs van hen beiden. En voor hen is er niemand, want waar zouden zij met hun vragen terechtkunnen? Meestal willen ze er ook niet over praten want zij houden zich aan de (onuitgesproken) verplichting om alles binnenshuis te houden. Ze willen hun ouders ‘niet zwart maken’ , want daar lijkt het op als zij over hun eigen angsten en onzekerheden willen praten. Het hoorrecht: Sinds de aanpassing van de echtscheidingswetgeving (oktober 1994) hebben minderjarige kinderen een hoorrecht. Over dat hoorrecht doen nog tal van misverstanden de ronde, zoals de stelling dat kinderen vanaf 5ASO Bemind worden en liefhebben.doc


73

nu mogen kiezen bij welke ouder ze wensen te verblijven. Concreet betekent het hoorrecht dat elke minderjarige die beschikt over het ‘vereiste onderscheidingsvermogen’, op eigen verzoek of bij beslissing van de rechter, wordt gehoord door de rechter of door de persoon die door de rechter wordt aangewezen. De rechter bepaalt wat het ‘vereiste onderscheidingsvermogen’ inhoudt. Kinderen jonger dan zeven jaar maken weinig kans om gehoord te worden. Een kind ouder dan twaalf zal waarschijnlijk gehoord worden. Een dergelijke beslissing moet door de rechter verantwoord worden. Ofwel vraagt het kind zelf om gehoord te worden: het kan dat doen in een eigenhandig geschreven brief. Ofwel neemt de rechter het initiatief om het kind te horen. Hiertegen is geen hoger beroep mogelijk door bijvoorbeeld de ouders. Het kind zelf moet er wel zijn toestemming voor geven. Men kan het kind nooit dwingen om gehoord te worden: het heeft altijd het recht te weigeren! De minderjarige wordt in principe alleen gehoord, tenzij de rechter in het belang van de minderjarige beslist dat hij moet worden bijgestaan. De ouders zijn niet aanwezig tijdens het onderhoud. Het onderhoud zelf gebeurt op een plaats die door de rechter geschikt wordt geacht. De wet beklemtoont het ‘persoonlijk karakter’ van het onderhoud, ’dat zich moet toespitsen op de ervaringen die het kind zelf heeft beleefd’. Het feit dat de minderjarige gehoord wordt, betekent niet dat hij partij wordt in de echtscheidingszaak. Van het onderhoud wordt een procesverbaal opgemaakt dat bij het dossier van de rechtspleging wordt gevoegd. De rechter houdt hiermee rekening, wat niet betekent dat hij het kind een keuze laat maken over de ouder bij wie het wenst te verblijven. Door het onderhoud met het kind zal de rechter een beter zicht krijgen op de leefomgeving van het kind: school, vriendjes, jeugdbeweging, enzovoort. Dat kan een richtlijn zijn wanneer de rechter in het belang van het kind beslissingen moet treffen. Aan de ouders en hun vertegenwoordigers wordt geen afschrift van het onderhoud bezorgd. De kosten die verbonden zijn aan het horen van kinderen, worden verdeeld onder de echtscheidende ouders. Uit: Mogen wij nu iets zeggen ? Over kinderen, echtscheiding en hun recht om gehoord te worden; M. Heylen, Kinderen en scheiding, Gids voor scheidende ouders en hun kinderen.



74

4.5.5 Tijd om te rouwen. Om echt te kunnen scheiden, moeten partners en kinderen de tijd én de kans krijgen om te rouwen, om pijn en verdriet te voelen om het falen van de relatie en het teloorgaan van het oorspronkelijk gezinsproject. Men stelt dat het rouwproces één tot twee jaar kan duren, maar uiteraard is dat sterk afhankelijk van de beleving van de scheiding. Het treuren om de gemiste kansen kan een heel leven blijven duren, omdat er voortdurend gebeurtenissen zijn die mensen herinneren aan de vroegere relaties. Het mag duidelijk zijn dat het juridisch gedeelte van de scheiding maar een klein deel is van een veel groter geheel. Spijtig genoeg moet aan dat gedeelte zoveel aandacht besteed worden dat de andere aspecten dikwijls uit het oog verloren worden. Het rouwen bijvoorbeeld gaat bijna altijd op in de juridische en psychologische strijd die gevoerd wordt. Als kinderen rouwen kan hier onvoldoende zorg naar uitgaan. 4.5.6 Ontbinding en ongeldig verklaring van een kerkelijk huwelijk. Er kwamen Farizeeën op Hem af om Hem op de proef te stellen. Ze zeiden: ‘Is het een man geoorloofd zijn vrouw te verstoten om een willekeurige reden?’ 4 Hij gaf ten antwoord: ‘Hebt u niet gelezen dat de schepper hen vanaf het begin mannelijk en vrouwelijk heeft gemaakt? 5 En dat Hij gezegd heeft: Daarom zal een mens zijn vader en moeder verlaten en zich hechten aan zijn vrouw, en die twee zullen één zijn? 6 Ze zijn dus niet meer twee, maar één. Dus, wat God heeft verbonden, moet de mens niet scheiden. (Mt, 19, 3-6)

De katholieke kerk staat de onontbindbaarheid van het huwelijk voor. Als daar – door het kerkelijk recht omschreven – gronden voor zijn, kan een huwelijk nietig worden verklaard. Dat betekent zoveel als de erkenning dat er nooit een huwelijk in de eigenlijke zin van het woord is geweest. Een scheiding, zoals in het civiele recht bestaat, kent het kerkelijk recht niet. Wel is het mogelijk, dat een gesloten huwelijk, om verschillende redenen, nietig is. Feitelijk betekent dit, dat het kerkelijk huwelijk eigenlijk niet gesloten had kunnen worden, omdat er iets ontbrak om tot een volledig (sacramenteel) huwelijk te komen. Via een ‘procedure tot nietigverklaring van het huwelijk’ kan dit door een kerkelijke rechtbank vastgesteld worden. De gronden tot een nietigverklaring zijn niet willekeurig, maar staan vermeld in het kerkelijk wetboek. 5ASO Bemind worden en liefhebben.doc


75

Een summiere opsomming van aanwezige gronden waarop een (kerkelijk) huwelijk nietig verklaard kan worden: (de lijst is niet compleet) onvoldoende verstand, ernstig gebrek aan oordeel, psychische onbekwaamheid, dwaling omtrent de persoon,dwaling omtrent een eigenschap, list, dwaling omtrent eenheid, onontbindbaarheid of sacrament van het huwelijk, dwang of vrees, . . . . 4.6

De historiek van het kerkelijk huwelijk.

In de eerste eeuwen nam de Kerk de beginselen van het Romeinse recht over en alles gebeurde in familieverband. De verloving vond plaats tijdens een familiemaaltijd. Na de wederzijdse huwelijksbeloften overhandigde de bruidegom een ring aan het meisje en enkele geschenken bij wijze van onderpand. Het huwelijk vond plaats in het ouderlijk huis van het meisje, dat een bloemenkroon op het hoofd had en een sluier droeg die de huwelijksstaat symboliseerde. Het huwelijkscontract werd gelezen en ondertekend, de wederzijdse toestemming gegeven en de handen werden samengevoegd. Dan volgde het opdragen van een offer en het feestmaal, 's Avonds bracht de bruidsstoet de bruid naar haar man en haar nieuwe thuis. Vanaf de vierde eeuw begon de vorming van een christelijk huwelijksritueel dat aanvankelijk bestond uit het opleggen van de sluier en de priesterlijke zegen. In de vijfde eeuw werd in Rome bij het afsluiten van een huwelijk de eucharistie gevierd. In de twaalfde eeuw werd het huwelijk één van de zeven sacramenten. Bijzonder aan het huwelijkssacrament is dat man en vrouw het zelf aan elkaar toedienen. Het is altijd een vereiste geweest dat een huwelijk in het openbaar gesloten wordt. De manier waarop, kon echter wel eens veranderen. Op het Concilie van Trente, in de 16de eeuw, ontwikkelde de Kerk een voorgeschreven vorm. Het werd verplicht om het (sacramentele) huwelijk voor een priester en twee getuigen - dus openbaar - te sluiten. Deze rechtsvorm werd een voorwaarde voor de kerkelijk-openbare erkenning van het huwelijk. De reden voor deze rechtsvorm (vormplicht) was dat in die tijd de huwelijken nog niet door de staat geregistreerd werden en tevoren was de vastlegging ervan door de Kerk ook gebrekkig. Dit had geheime huwelijken tot gevolg, waardoor het gevaar voor ontrouw of dubbele huwelijken niet denkbeeldig was. Na de Franse Revolutie eiste de staat de openbare, rechtszekere huwelijkssluiting op: het burgerlijk huwelijk werd ingevoerd. Enige landen vermeden de dubbele huwelijkssluiting (burgerlijk en kerkelijk) en 5ASO Bemind worden en liefhebben.doc


76

erkenden het kerkelijk huwelijk ook in de staatsrechtelijke zin. In andere landen - zoals in het Nederlandse taalgebied - bleven ze naast elkaar bestaan. Vóór het kerkelijk huwelijk wordt op het gemeentehuis het burgerlijk huwelijk gesloten. 4.7

Het priesterschap.

Getuigenis Ik kom uit een gelovige familie. We gingen wekelijks naar de mis. Geloof was iets vanzelf-sprekends, er werd weinig over gesproken. Toen ik op mijn achttiende moest beslissen 5 wat ik ging doen, dacht ik al aan het priesterschap. Maar mijn ouders vonden mij te jong. Ik ben dan in Leuven sociologie gaan studeren. Ik heb daar niet 'pastoorke' gespeeld. Ik heb mij enorm uitgeleefd in mijn studie en ik 10 heb gewoon meegedaan met het studentenleven. En ja, ik heb ook vriendinnen gehad. Na mijn studie kwam die gedachte om priester te worden terug. Ik heb het toen ernstig genomen en 15 vanaf dat moment ben ik altijd vrij is zeker geweest van mijn keuze.Nee, het celibaat was voor mij geen argument om

van het priesterschap af te zien. Ik ben daar nu ook niet mee bezig. Niet dat ik seksualiteit afwijs, verre van. 20 Maar in een seksuele relatie geef je je helemaal aan één persoon, terwijl wij ervoor kiezen ons helemaal aan God en zijn mensen te geven. We missen dat lichamelijke wel, maar onze band met God is zó 25 krachtig dat we dat wel aankunnen. Voor het celibaat moet je zelf kiezen. Het is toch van een heel andere orde dan een buschauffeur die geen alcohol mag drinken. Misschien zou het goed zijn als er zowel celibataire als gehuwde priesters waren. Maar persoonlijk wil ik liever celibatair blijven. Ik ervaar het geloof niet als een discipline, met leerstellingen over wat je moet en wat je niet « mag. Het is meer a way of life, die gelukkig kan maken. Ik word gedreven door de persoon van Jezus. Voor mij is Hij niet enkel een historische figuur of louter een inspiratiebron. Voor mij lééft Hij. Ik kan die man ervaren. Ik kan er 40 er een relatie mee opbouwen. Jezus is iemand die met mij mee de weg aflegt.

4.8

Leven als kloosterling.



77

Twee getuigenissen: Jezelf wegcijferen voor God en je medemens is niet evident in onze individualistische cultuur, waarin iedereen de mond vol heeft van zelfbeschikking. Het verregaand gemeenschapsleven in onze abdij is daarom een echte uitdaging. Sint-Sixtus in Westvleteren is nog een van de weinige trappistenkloosters met een gemeenschappelijke slaapzaal. Wanneer aspiranten daar voor het eerst mee worden geconfronteerd, heb ik geregeld wenkbrauwen zien fronsen. Ook een overste van een klooster die op bezoek was, merkte achteloos op: 'Dat is zeker de enige ruimte die nog moet worden verbouwd?' Ik heb geprobeerd hem duidelijk te maken dat het niet zozeer te maken had met een uitgestelde verbouwing, maar dat die slaapruimte symbool stond voor een monastiek concept dat verloren dreigt te gaan, namelijk: dat er in ons leven geen plaats is voor individualisme, dat we in alles rekening willen houden met de ander en dus ook alles in de gemeenschappelijke 'pot' durven te gooien. Abt Manu Van Hecke

In feite trok het kloosterleven mij als een magneet aan. De manier waarop een gemeenschap van monniken samenleeft, fascineerde mij. Ik zag daarin een zinvol alternatief voor de oppervlakkige en vluchtige contacten in onze samenleving. De wijze waarop mensen in het gewone leven met en over elkaar praten en nauwelijks de tijd nemen om naar elkaar te luisteren, ergerde mij mateloos. Broeder Bernardus CLAKRHOUT, B., Een leven van liefde.

5. Hoe geven partners uit een verschillende godsdienst gestalte aan hun liefdesrelatie? Het kind is op komst. De hoogzwangere jamila Hamd-dan-Lachkar heeft één centimeter ontsluiting. Nadia, één van Jamila's zeven zussen, dweilt ondertussen de 5ASO Bemind worden en liefhebben.doc


78

tegels. 5 Haar hennafeest, de avond vóór haar huwelijk met Bart, vierde Jamila (28) alleen. Zonder haar zeven zussen. Ze keek toe hoe met de henna een tekening in haar handpalm ontstond. 'Ik had voor een bloemenmotief gekozen, met stengels 10 die uitwaaierden over mijn vingers. "Dat betekent vruchtbaarheid", zeiden de vrouwen die mijn handen beschilderden. Mijn handen verschilden aan de buitenkant niet van die van andere Vlaamse bruidjeshanden. Ik had in het schoonheidssalon een manicure gevraagd. En zoals mijn handen, zo zag het hele huwelijksfeest eruit: een mengeling van Marokkaanse en Belgische rituelen. Er kwam geen plechtigheid in kerk of moskee. Wel lazen we teksten voor over Allah en over God. Op de receptie waren er Marokkaanse 20 koekjes op koperen schotels en muntthee in kleine glaasjes, maar ook belegde broodjes en toastjes met krabsla. Het rundvlees voor het avondfeest was halal, ritueel geslacht. We dansten op Whitney Houston, we walsten. De Belgische dj draaide funk. De Marokkaanse dj 25 draaide Khaled. We trouwden in kasteel Tivoli. Toen we de bruidstaart op hadden, glipten Bart en ik weg. Ik deed mijn klassieke bruidsjurk uit. Ik trok een zilverkleurig Marokkaans gewaad aan. Bart trok een djellaba over zijn hoofd. Hij knoopte zijn puntschoenen dicht. We kwamen de zaal weer binnen. De feestgangers keken ons verstomd aan. Even later droegen ze me rond op een troon. Ze werden uitzinnig. Belgen en Marokkanen die samen uit de bol gingen! Dat was het mooiste cadeau dat we ons konden indenken. :« Ja, ik wilde echt trouwen. Ik hunkerde naar zekerheid. Ik hunkerde naar wat ik verloren had: een familie. "Papa, ik wil met Bart trouwen", had ik mijn vader gezegd. Hij had me aangekeken en geantwoord: "Je hebt je weg al lang geleden gekozen." Mijn ouders 40 waren er niet toen ik trouwde. Mijn vader verbood mijn zussen zich te vertonen op het trouwfeest. Ik heb die dag, daar op kasteel Tivoli, naar de gezichten van mijn zussen gezocht. "Hoer", riepen de jongens op straat me na, toen ik met Bart begon uit te gaan. Ik was nergens meer welkom. " 50 Je kunt alleen nog mijn dochter zijn als je Bart vergeet", schreef mijn vader. Bart was een Vlaming en Bart was katholiek. En een moslimvrouw mag niet trouwen met een niet-moslim: in de islam is de man verantwoordelijk voor de religieuze opvoeding van de kinderen. 55 Omgekeerd kan het wel. De koran zegt dat ik als moslimvrouw niet met een nietmoslim mag trouwen. Maar je moet teksten in hun context zien. Interpreteren. Dat doen katholieken toch ook met de bijbel? 60 "Ik zal een stap opzij doen, hoe pijnlijk het ook is", zei Bart. Bart leed onder die afwijzing door mijn familie. "Als je echt terug wilt naar je gemeenschap, zal ik je niet tegenhouden." Hij heeft me de moed gegeven 65 om door te bijten. Bart vond alles wat ik deed mooier en belangrijker dan wat Vlaamse meisjes deden. Hij hield van die cultuurverschillen. Ik wilde sommige tradities opzijschuiven, maar hij stond erop dat ik eraan vasthield, omdat ik ze had meegekregen 70 van mijn ouders. Hij had zoiets niet, zei hij. De ramadan bijvoorbeeld. Ik vond het vaak zo'n last, maar hij spoorde me aan om samen pas na zonsondergang te eten. Hij hield van dat samenhorigheidsgevoel. 75 Er was niet alleen druk van de Marokkaanse gemeenschap. Ook van Vlamingen. Met zijn ouders hadden we geen problemen. Zij hebben een open geest. Maar Bart’ s ooms en grootouders struikelden over zijn Marokkaanse vriendin. Soms maak ik me 80



79

kwaad. Ik mag nog zo vaak zeggen dat dé Marokkaanse cultuur niet bestaat, dat er een verschil is tussen cultuur en traditie en islam, het helpt niet. Ze zitten vast in hun onwetendheid. Soms hebben Bart en ik echt aan onszelf getwijfeld. 85 Waarom willen ze niet dat we gelukkig zijn? Moeten Vlamingen dan alleen trouwen met Vlamingen en Marokkanen alleen met Marokkanen? Bart heeft nu een islamitische voornaam: Ilias. Onlangs, op 1 januari, is hij voor het eerst bij mijn 90 ouders op bezoek geweest, een half jaar na ons huwelijk. "Dit is het mooiste nieuwjaar dat ik ooit heb gehad", zei hij. Dat hij zich ondertussen had bekeerd tot de islam, maakte hem meer aanvaardbaar voor mijn ouders. Ze hebben een groot 95 respect voor Bart. Hoeveel jongeren - Vlaamse of Marokkaanse - zijn er nog die openlijk gelovig zijn? Het heeft hem de steun en sympathie van de gemeenschap opgeleverd. Eerst was er dat wrange gevoel. Hij was toch geen moslim geworden om mijn relatie met mijn ouders te verbeteren? Hij zegt dat hij het alleen voor zichzelf doet. 100 En ik geloof hem. Ik had al een tijdje gevoeld dat hij evolueerde. En toen we enkele maanden getrouwd waren, begon hij te praten los over zijn bekering. "De islam moet je zelf ontdekken", heb ik hem gezegd. Mijn zussen hebben hem geholpen om de geloofsbelijdenis uit het hoofd te leren. 105 "Ik geloof in Allah als de Oppermachtige en in Mohammed, zijn profeet." Hij zei het in het Arabisch. Hij gaat elke week naar de moskee. Hij doet dat niet voor mijn vader of voor de gemeenschap. Mijn vader ziet hij daar niet. Hij heeft het gewoon nodig. Als hij een week niet geweest is, voelt hij zich niet goed. Ons kind wordt niet gedoopt. We zullen het een islamitische opvoeding geven. 110 Zoals wij de islam ervaren. We geloven dat je je eigen weg moet vinden, ook in het geloof. Ik heb mijn ouders nooit zelf durven vertellen dat ik zwanger was. Mijn zus heeft dat gedaan. Eerst zwegen ze. Ze repten er met geen woord over. Nu laten ze onrechtstreeks hun bezorgdheid horen. Ik had er liever openlijk over gesproken. Ik ben jaloers op mijn jongere zussen. 115 Ze beleven een heel mooie tijd. Ze zeggen wat hen op de lever ligt, hoe ze wél en niet willen leven. Mijn ouders hebben geleerd uit wat gebeurd is. Ze zijn veel soepeler geworden. Mijn zussen mogen uitgaan. Verkering blijft een teer punt. Ze kunnen een vriendje hebben, maar hij mag zeker niet thuis op de sofa hangen.Ik spreek niet meer over het verleden met mijn vader en moeder. Ik wil hen daar niet op vastpinnen. 120 Ik geniet van de momenten die we nu delen. Weet je, vorige week heeft mijn moeder eindelijk Bart’ s moeder ontmoet. Toevallig. Zijn moeder kwam ons bij mijn ouders oppikken. Ze hebben elkaar een kus gegeven op de stoep. Er werd niet veel gezegd. Ze omhelsden elkaar. Ik was gerustgesteld. Nu de vaders nog. Binnenkort misschien. Bij de wieg van mijn kind.' VAN DORSSEI.AER, L, De Standaard.


Deel V: Bemind worden en liefhebben

Recommend Documents