DEEL I Een theoretische inleiding 23

Inhoud 1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6

Inleiding15 Waarom projectmanagement? 16 Wat is projectmanagement? 16 Complementaire boeken over projectmanagement 17 Indeling van dit boek 17 Voor wie is dit boek bestemd? 19 Hoe kun je dit boek gebruiken? 19

DEEL I

Een theoretische inleiding

2 Een evenement 2.1 Wat is een evenement? 2.2 Elke doelstelling vraagt zijn eigen vorm 2.2.1 Welke functie moet het project vervullen? 2.2.2 Onderscheid tussen publieks- en bedrijfsevenementen 2.2.3 Het consumentenevenement 2.2.4 Keuze uit verschillende vormen van evenementen 2.2.5 Enkele vormen van zakelijke evenementen 2.2.6 Enkele vormen van publieksevenementen 2.2.7 Een overzicht 2.3 Betrokken partijen 2.3.1 Primair betrokkenen 2.3.2 Wie neemt het initiatief? 2.3.3 De evenementenkaart 2.4 Een evenement als project 2.4.1 Wanneer moet je een evenement projectmatig aanpakken? 2.4.2 Projectcategorie 2.4.3 De voor- en nadelen van de projectmatige aanpak

Projectmanagement.indd 9

23 27 27 31 31 35 36 37 37 42 45 46 46 48 50 50 50 52 54

4-8-2014 12:19:25

10

Projectmanagement

3 Het creatieproces 3.1 Het ontstaan van een project 3.1.1 Ideeënwereld 3.1.2 Spiraalvormig ontwikkelingsproces 3.1.3 Design Thinking 3.2 Elk vraagstuk zijn eigen aanpak 3.2.1 Vraagstukken gekoppeld aan de levensloop 3.2.2 De rationele stap-voor-stapmethode 3.2.3 Denken vanuit de markt of vanuit het product? 3.2.4 Experience design, service design en co-creatie 3.2.5 Definiëren van de startvraag van een project

55 55 57 59 60 62 62 66 69 72 73

4 Het projectmanagementconcept 4.1 Vier functionele trajecten 4.2 Grondvorm van het projectmanagementconcept 4.3 Het productgerichte traject in fasen 4.3.1 Initiatieffase 4.3.2 Voorbereidingsfase 4.3.3 Uitwerkingsfase 4.3.4 Uitvoeringsfase 4.3.5 Afwikkelingsfase 4.4 Het marketing- en communicatietraject 4.4.1 Communiceren: waarom, met wie en waarover? 4.4.2 Marketing- en communicatietraject bij een evenement 4.5 Het beheersgerichte traject 4.5.1 De beheerscyclus 4.5.2 De zes beheersaspecten (KOFTIG) 4.6 Het besluitvormingstraject 4.6.1 Op elk beslismoment een beslisdocument 4.7 Het uitgewerkte projectmanagementconcept

75 76 77 78 80 81 82 82 83 84 84 85 87 88 89 93 93 94

DEEL II

97

Zelf aan de slag

5 Stappenplan voor een evenementenproject 5.1 Stappenplan voor de initiatieffase (met projectvoorstel) 5.1.1 Project-Start-Up 5.1.2 Verkennen van de opdracht of het idee 5.1.3 Formuleren van de vraagstelling 5.1.4 Formuleren van de inhoudelijke uitgangspunten


101 103 106 108 111 113

4-8-2014 12:19:25

Inhoud

11

5.1.5 5.1.6 5.1.7 5.1.8 5.1.9 5.2 5.2.1 5.2.2

Ontwikkelen van een basisconcept 120 Maken van een plan van aanpak 128 Afstemming op de markt en omgeving 129 Bezinning op de zakelijke randvoorwaarden 133 Schrijven van het projectvoorstel 144 Stappenplan voor de voorbereidingsfase (met projectplan) 147 Ontwikkelen van een gedetailleerd plan of ontwerp 148 Ontwikkelen van plannen voor het marketing-/ communicatietraject150 5.2.3 Herbezinning op de zakelijke randvoorwaarden (KOFTIG) 153 5.2.4 Opstellen van het projectplan 155 5.3 Stappenplan voor de uitwerkingsfase (met productieprogramma) 157 5.3.1 Vertalen van het plan naar productie-informatie 159 5.3.2 Maken en uitvoeren van de actieplannen voor marketing-/ communicatietraject162 5.3.3 Bewaken van zakelijke randvoorwaarden (KOFTIG) 163 5.3.4 Opstellen van het productieprogramma 169 5.4 Stappenplan voor de uitvoeringsfase en afwikkelingsfase 171 5.4.1 Uitvoeringsfase 172 5.4.2 Afwikkelingsfase 178 6 6.1 6.2 6.2.1 6.2.2 6.2.3

Stappenplan voor een conferentieproject 181 Stappenplan voor de initiatieffase (met projectvoorstel) 184 Stappenplan voor de voorbereidingsfase (met projectplan) 187 Organiseren van de conferentie-informatie 189 Ontwikkelen van het conferentieontwerp 191 Ontwikkelen van plannen voor het marketing-/ communicatietraject195 6.2.4 Herbezinning op de zakelijke randvoorwaarden (KOFTIG) 198 6.2.5 Opstellen van het projectplan 200 6.3 Stappenplan voor de uitwerkingsfase (met productieprogramma) 201 6.3.1 Vertalen van het conferentieontwerp naar productie-informatie 203 6.3.2 Maken en uitvoeren van de actieplannen voor het marketing-/communicatietraject204 6.3.3 Bewaken van zakelijke randvoorwaarden (KOFTIG) 205 6.3.4 Opstellen van het productieprogramma 210 6.4 Stappenplan voor de uitvoeringsfase en afwikkelingsfase 210 6.4.1 Uitvoeringsfase 211 6.4.2 Afwikkelingsfase 214


4-8-2014 12:19:25

12

Projectmanagement

DEEL III

Het instrumentarium van de projectleider

217

7 Projectorganisatie221 7.1 Projectorganisatie en permanente organisatie 221 7.2 Organisatiestructuur 223 7.2.1 Inbedding van de projectorganisatie in de permanente organisatie 224 7.2.2 Organisatiestructuur van het project zelf 227 7.2.3 Organisatiestructuur bij meerdere projecten 229 7.3 Drie hoofdrolspelers 231 7.3.1 Opdrachtgever 231 7.3.2 Opdrachtnemer 232 7.3.3 Projectleider 232 7.4 Organisatiecultuur 235 7.4.1 Hoe projectvriendelijk is de permanente organisatie? 235 7.4.2 Vier typen organisatieculturen 236 7.4.3 Enkele tips om de acceptatie te vergroten 239 8 Projectbegroting en budgettering 8.1 Elke projectfase een eigen begroting 8.1.1 Raming van de projectkosten 8.1.2 Elementenbegroting 8.1.3 Werkbegroting 8.2 Standaardposten van een evenementenbegroting 8.3 Budgetbewaking en -rapportage 8.4 Opdrachtverlening, contracten en vergunningen 8.4.1 Proces van offreren en opdracht verlenen 8.4.2 Arbeidsovereenkomst of opdracht? 8.4.3 Vergunningen 8.5 Aansprakelijkheid, verzekering en fiscus 8.5.1 Indekken tegen aansprakelijkheden 8.5.2 Fiscale aspecten

241 242 244 245 246 246 254 256 256 258 259 259 259 261

9 Projectfinanciering263 9.1 Financiering van bedrijfsevenementen 263 9.2 Financiering van commerciële (publieks)evenementen 264 9.3 Subsidiëring van ideële evenementen 267 9.3.1 Hoe zit de aanvraag in elkaar? 269 9.3.2 Hoe wordt de aanvraag behandeld? 275 9.3.3 Verantwoording achteraf 277 9.4 Projectsponsoring 277


4-8-2014 12:19:26

Inhoud

9.4.1 Sponsoring meten 9.4.2 Sponsorcontract

13

278 280

10 Projectplanning287 10.1 Balkenschema 288 10.2 Draaiboek 290 10.3 Projectstructurering met behulp van een breakdown 291 10.4 Stappenplan voor een balkenplanning (GANTT-Chart) 294 11 Projectmarketing en -communicatie 11.1 Het marketing- en communicatietraject samengevat 11.2 Uitwerking van het marketing- en communicatietraject 11.2.1 Positionering kiezen 11.2.2 SWOT-analyse uitvoeren 11.2.3 Communicatiestrategie formuleren 11.2.4 Marketingplan opstellen 11.2.5 Fondsenwervingplan opstellen 11.2.6 Communicatieplan opstellen 11.2.7 Opstellen en uitvoeren van actieplannen 11.2.8 Evaluatief publieksonderzoek uitvoeren 11.2.9 Monitoren door middel van social media

299 299 302 303 303 306 307 308 309 312 313 314

12 Opzetten van een m ultiprojectorganisatie 12.1 Wat is multiprojectmanagement? 12.2 Projectenportefeuille 12.2.1 Programmaprojecten 12.2.2 Opdrachtprojecten 12.2.3 Serieprojecten 12.2.4 Megaprojecten 12.2.5 Editieprojecten 12.2.6 Incidentele projecten 12.3 Vier kerntaken van de multiprojectmanager 12.3.1 Training van medewerkers 12.3.2 Managen van de projectenportefeuille 12.3.3 Inrichten van de projecteninfrastructuur 12.3.4 Geven van centrale richtlijnen 12.4 Maken van een projectenprotocol 12.4.1 Stappenplan voor een projectenprotocol 12.4.2 Waak voor verstarring

317 318 318 319 320 321 322 322 323 324 325 325 327 330 331 331 334


4-8-2014 12:19:26

14

Projectmanagement

Bijlagen A Het gereedschap 337 Bijlage A1 Tijdsplanningsformulier 338 Bijlage A2 Budgetbewakingsformulier 339 Bijlage A3 Taakverdelingsschema 340 Bijlage A4 Taakomschrijving 341 Bijlage A5 Test de organisatiecultuur 342 Bijlage A6 Arbeidscontractmodel 345 Bijlage A7 Artiestencontractmodel 348 Bijlage A8 Vrijwilligerscontractmodel 350 Bijlage A9 Checklist sponsorcontract 352 Bijlage A10 Persberichtmodel 354 Bijlage A11 Betrokkenen bij conferenties 357 Bijlage A12 Groepsdynamische en didactische werkvormen 359 Bijlage A13 Informatiedragers conferenties 360 Bijlage A14 Modelovereenkomst van opdracht 362 Bijlage A15 Begroting AV-project 364 Bijlage A16 Risicoanalyse voor projecten 366 Bijlage A17 Stappenplan publieksonderzoek en voorbeeld enquêteformulier370 Bijlagen B Bijlage B1 Bijlage B2 Bijlage B3 Bijlage B4 Bijlage B5 Bijlage B6

Fasemodellen voor evenementen Fasemodel conferenties Fasemodel tentoonstellingen Fasemodel festivals en manifestaties Fasemodel podiumproducties Fasemodel video-/filmproducties Fasemodel beurzen

381 382 383 384 385 386 387

Bijlagen C Formats voor drie beslismomenten 389 Bijlage C1 Format voor projectvoorstel van een evenementenproject 390 Bijlage C2 Format voor projectplan voor een evenementenproject 394 Bijlage C3 Format voor productieprogramma voor een evenementenproject396 Literatuur399 Register405 Over de auteurs


413

4-8-2014 12:19:26

Inleiding 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6

1

Waarom projectmanagement? Wat is projectmanagement? Complementaire boeken over projectmanagement Indeling van dit boek Voor wie is dit boek bestemd? Hoe kun je dit boek gebruiken?

Evenementen zijn van alle tijden; denk aan gladiatorengevechten, riddertoernooien, kermissen en markten. Ook tegenwoordig zijn evenementen zowel economisch als cultureel en toeristisch van grote betekenis. Er worden professionele evenementen georganiseerd zoals beurzen, exposities, congressen, podium- en filmproducties, festivals en sportmanifestaties. Bedrijfsevenementen zijn een effectief middel gebleken om direct in contact te komen met de doelgroep en hebben de laatste decennia dan ook een grote vlucht genomen. Steeds meer gesubsidieerde instellingen, maar ook bedrijven worden geconfronteerd met bezuinigingen en een terugtredende overheid en afgenomen budgets. Hierdoor krijgen zij te maken met budgetfinanciering, zelfbeheer, verzelfstandiging, co-creatie of fusie. Ook door een meer op de output gerichte sturing door overheid en het bedrijfsleven, de toenemende concurrentie en een steeds kritischer wordend publiek neemt het belang toe van een markten publieksgerichte houding, kwaliteitsbewustzijn, meer aandacht voor de eigen bedrijfsvoering en een efficiënte omzetting van creatieve ideeën in interessante en hoogwaardige producten. De belevingseconomie, waarin de ervaring van de consument of gebruiker centraal staat, dwingt ons om met de omgeving, dienst of product aan te sluiten bij de belevingswereld van de bezoeker. Hierdoor ontstaat een rijkere ervaring en dat schept een band. Deze manier van werken en denken vind je terug in de organisatie van festivals, bedrijfsevenementen maar ook grootschalige dance-evenementen. Om deze evenementen flexibel en doelgericht te kunnen realiseren pakken organisaties dit steeds vaker projectmatig op.


4-8-2014 12:19:26

16

Projectmanagement

1.1

Waarom projectmanagement?

Het sturen van projecten stelt specifieke eisen aan het management. Regelmatig resulteren projecten in een mislukking, doordat de financiering niet rond komt, deadlines of kwaliteitsniveaus niet worden gehaald, budgets worden overschreden of communicatieproblemen de samenwerking dusdanig verstoren dat ze moeten worden afgeblazen. Als je een project professioneel aanpakt, kunnen veel van deze problemen worden voorkomen. Evenementen moeten op een projectmatige wijze worden aangepakt. Dit maakt het mogelijk snel en flexibel in te spelen op vragen uit de interne en externe omgeving van de organisatie. 1.2

Wat is projectmanagement?

Management heeft betrekking op het sturen van allerlei processen in een organisatie. Hierbij kun je denken aan productieprocessen, communicatieprocessen, de stroom van schriftelijke en mondelinge informatie, samenwerking tussen mensen en beheersing van bijvoorbeeld budgets en tijd. De manager zorgt dat het bedrijfsproces zich blijft richten op de gekozen doelstelling van de organisatie (instelling, bedrijf, afdeling, groep). Hij is als een luchtverkeersleider die in een druk luchtruim de verkeersstromen coördineert en stuurt. Een manager kan grofweg in twee soorten organisaties werken. De eerste soort is de permanente organisatie, ook wel moederorganisatie of staande organisatie genoemd. In de culturele, de media- en de vrijetijdssector is dit bijvoorbeeld een poppodium, productiebedrijf, een museum, een orkest, een sportorganisatie, een reisorganisatie of een conferentieoord. Buiten deze sectoren is dat bijvoorbeeld een ministerie, een fabriek, een school of een winkelorganisatie. De tweede soort is de projectorganisatie. Deze wordt opgezet voor het realiseren van een concreet product of resultaat binnen een bepaalde periode en heeft dus altijd een tijdelijk karakter. In de culturele en evenementenbranche zien we bijvoorbeeld festivals, theaterproducties, exposities, beurzen, publicaties en bedrijfsevenementen. Buiten de evenementenbranche kan het bijvoorbeeld gaan om een automatiseringsproject, nieuwbouw, een complexe verhuizing of een beleidsontwikkelingsproject. Met projectmanagement stuurt men de processen binnen zo’n tijdelijke organisatie. Het kenmerkt zich door het systematisch en integraal sturen van het (ontwikkelings)proces van een creatief idee (of opdracht) tot een concreet product of resultaat.


4-8-2014 12:19:26

Inleiding

17

Een projectmanager moet uiteraard beschikken over vaardigheden op het gebied van projectmanagement. Hij moet het project bijvoorbeeld kunnen structureren en sturen, tijd en geld beheersen en het project afstemmen op de omgeving. Daarnaast zijn algemene managementvaardigheden van belang, zoals vergader- en onderhandelingsvaardigheden, het omgaan met de opdrachtgever en andere belanghebbenden, het samenwerken in een team, het motiveren van teamleden, het hanteren van conflicten en effectief leidinggeven. 1.3

Complementaire boeken over projectmanagement

In dit boek worden de projectmanagementvaardigheden en tools beschreven, de ‘harde kant’ van projectmanagement. Het is gebaseerd op een algemeen toepasbaar projectmanagementconcept en de organisatorische, financiële en planningsaspecten van een project. Dit boek is toegespitst op een specifiek soort projecten: evenementen, maar is ook goed bruikbaar voor andersoortige projecten. De ‘zachtere’ algemene managementvaardigheden heeft Jan Verhaar samen met Cees Rosman beschreven in Managementvaardigheden voor projectleiders. Dat houdt zich minder specifiek bezig met evenementenprojecten en is gericht op het ontwikkelen van een aantal algemene managementvaardigheden voor leiders van allerlei soorten projecten. Deze twee boeken samen bestrijken nagenoeg alle facetten van het professioneel managen van (evenementen)projecten. Ze kunnen los van elkaar, maar ook heel goed naast elkaar worden gebruikt. In Jan Verhaars boeken Projectmatig werken en Het project zijn de harde en de zachte vaardigheden van het werken aan projecten geïntegreerd. Deze twee boeken zijn algemener van aard en hebben geen betrekking op een specifiek soort project. 1.4

Indeling van dit boek

Dit boek is onderverdeeld in drie delen: – Deel I: Een theoretische inleiding – Deel II: Zelf aan de slag – Deel III: Het instrumentarium voor de projectleider Deel I, ‘Een theoretische inleiding’, omvat drie inleidende hoofdstukken. Eerst worden in hoofdstuk 2 allerlei evenementvormen in kaart gebracht.


4-8-2014 12:19:26

18

Projectmanagement

Hierbij wordt ingegaan op de verschillende doelen die met evenementen kunnen worden nagestreefd. Ook worden de stakeholders genoemd die bij het opzetten van evenementen betrokken zijn. Hoofdstuk 3 is enigszins filosofisch van aard en gaat in op het ontstaan van een project, dat altijd begint met een probleem of een idee. Tevens wordt in dit hoofdstuk aangegeven welke aanpak in de verschillende gevallen de voorkeur verdient. Van daaruit worden de startvragen waarmee projecten kunnen aanvangen in zes categorieën onderverdeeld. Een evenement kan een antwoord zijn op zo’n startvraag. De keuze voor een evenement moet echter steeds afgewogen worden tegen andere manieren om het doel te bereiken. Hoofdstuk 4 vormt eigenlijk de theoretische kern van het boek. Hierin wordt het projectmanagementconcept uitgelegd en in de pijl van figuur 4.3 samen gevat. Daarna worden de productgerichte, de beheersgerichte en de communicatieactiviteiten, als verschillende ‘sporen’ van het project, uitgebreid beschreven. Dit mondt uit in het model. Deel II, ‘Zelf aan de slag’, is heel praktisch van aard. Na het lezen van het inleidende deel I kun je er zo mee aan de slag. In hoofdstuk 5 zijn uitgebreide stappenplannen beschreven, waarin je stap voor stap door de fasen van een evenementenproject wordt geleid en in hoofdstuk 6 geldt dit zelfde voor een conferentieproject. Deze stappenplannen kun je gebruiken als checklist bij het ontwikkelen van een evenement of conferentie. Elk stappenplan mondt aan het eind van een fase uit in een zogenoemd beslisdocument. De hoofdstukken verwijzen naar gedetailleerde formats voor deze beslisdocumenten projectvoorstel, projectplan en productieprogramma, die in bijlage C zijn opgenomen. Deel III, ‘Het instrumentarium voor de projectleider’, heeft betrekking op de belangrijkste zakelijke aspecten van (evenementen)projecten. In hoofdstuk 7 wordt het spanningsveld beschreven tussen de projectorganisatie en de permanente organisatie. Ook worden in dit hoofdstuk algemene aspecten van het organiseren van projecten besproken. In hoofdstuk 8 wordt onder meer ingegaan op het opstellen van projectbegrotingen, budgetbewaking en budgetrapportage. Hoofdstuk 9 behandelt de financiering van evenementenprojecten, inclusief sponsoring. In hoofdstuk 10 worden verschillende planningstechnieken gepresenteerd en wordt een stappenplan gegeven voor het structureren van het projectproces en het opstellen van een balkenplanning. In hoofdstuk 11 wordt een overzicht gegeven van alle activiteiten die moeten worden uitgevoerd gedurende de verschillende fasen van het traject van de (marketing)communicatie.


4-8-2014 12:19:26

Inleiding

19

Het boek wordt afgesloten met hoofdstuk 12, dat de multiprojectorganisatie en het multiprojectmanagement behandelt. Hierin komen allerlei project overstijgende aspecten aan de orde. Onder andere wordt ingegaan op het projectenprotocol, een instrument waarin de projecteninfrastructuur van de eigen organisatie wordt beschreven. In de A-bijlagen wordt een aantal praktische gereedschappen gegeven: formulieren voor een tijdsplanning, voor budgetbewaking en voor het vastleggen van de projectorganisatie. Verder zijn een test over organisatiecultuur opgenomen en modellen voor verschillende contracten. In de B-bijlagen worden fasemodellen gepresenteerd voor conferenties, tentoonstellingen, beurzen, festivals en manifestaties, podiumproducties en video-/filmproducties. Deze modellen kunnen worden gebruikt als handleiding bij het projectmatig ontwikkelen van deze evenementenprojecten. Het fasemodel festivals en manifestaties (bijlage B3) en het fasemodel conferenties (bijlage B1) liggen ten grondslag aan de stappenplannen in Deel II. In de C-bijlagen zijn drie uitgebreide formats opgenomen voor de eerder genoemde beslisdocumenten van een evenementenproject. 1.5

Voor wie is dit boek bestemd?

Dit boek is primair bedoeld voor gebruik binnen het hoger onderwijs. Het biedt studenten van allerlei studierichtingen waarin het vak projectmanagement (van evenementen) in het opleidingsprogramma is opgenomen de mogelijkheid zich een professionele aanpak van projecten eigen te maken. Daarnaast kunnen ook mensen die in de beroepspraktijk te maken krijgen met het opzetten van een (evenementen)project een belangrijk houvast hebben aan dit boek. Omwille van de leesbaarheid is het boek in de mannelijke persoonsvorm geschreven. Waar ‘hij’ staat geschreven, kan uiteraard ook ‘zij’ worden gelezen. 1.6

Hoe kun je dit boek gebruiken?

Dit boek heeft tot doel de lezer vertrouwd te maken met de verschillende aspecten van het professioneel managen van relatief complexe evenementenprojecten. Je kunt het op twee manieren gebruiken. In beide


4-8-2014 12:19:26

20

Projectmanagement

gevallen geldt dat het beste leerresultaat wordt bereikt wanneer bestuderen en toepassen hand in hand gaan. 1 Van de theorie naar de praktijk Je leest het boek, al dan niet in combinatie met Managementvaardigheden voor projectleiders, eerst integraal door en neemt eventueel deel aan ondersteunende colleges over de verschillende thema’s die hier aan de orde komen. Vervolgens kan het boek als gids dienen om je door middel van de stappenplannen en checklists door het proces van projectontwikkeling te loodsen. 2 Van de praktijk naar de theorie Gezien de ervaringen van beide auteurs in de praktijk binnen zowel de evenementenindustrie als het hbo wordt deze weg aanbevolen. Je bestudeert vooraf alleen Deel I, waarin het projectmanagementconcept wordt gepresenteerd. Daarna begin je met een team van medestudenten direct aan een (oefen)project aan de hand van een van de stappenplan uit hoofdstuk 5 (voor een evenementenproject) of hoofdstuk 6 (voor een conferentieproject). Terwijl het project zo wordt ontwikkeld van eerste idee via plan tot eindproduct, kun je door middel van de verwijzingen in het stappenplan de relevante teksten in de andere hoofdstukken raadplegen. Parallel aan het werken aan het project is een serie begeleidende colleges wenselijk die nader ingaan op de aspecten die in dat stadium van het project spelen. Deze colleges kunnen eventueel gedeeltelijk worden vervangen door de intensieve begeleiding door een ervaren docent (projectcoach). De ervaring heeft geleerd dat studenten op deze wijze in relatief korte tijd zeer vaardig worden in het toepassen van de professionele projectmatige aanpak. Als je dit boek direct in je eigen beroepspraktijk wilt toepassen, zul je de begeleiding die een opleiding kan bieden moeten ontberen, maar daar staat vaak een ruimere werkervaring tegenover. Ook is het mogelijk het gemis aan ondersteuning te compenseren door het volgen van een workshop projectmanagement. Dit boek is primair geschreven als studieboek voor (toekomstige) professionele projectmanagers. Indien je dit boek gaat gebruiken als instrument om ‘een evenementenproject’ op te zetten, dan verdient het aanbeveling om direct een van de stappenplannen uit Deel II te gaan gebruiken en dit flexibel toe te passen. Tot slot nog twee opmerkingen:


4-8-2014 12:19:26

Inleiding

21

– Wanneer je de methodiek voor het eerst toepast, zul je deze wellicht wat omslachtig vinden. Het is een professionele vaardigheid die, net als auto rijden en pianospelen, geoefend moet worden. De ervaring heeft geleerd dat wanneer iemand één keer een project consequent volgens deze methodiek heeft aangepakt, hij bij volgende projecten het boek slechts als naslagwerk nodig heeft. – Een te rigide toepassing van de methodiek is niet zinvol. De methodiek en de stappenplannen en formats zijn bedoeld als richtlijn en kunnen worden aangepast aan je eigen werkwijze en aan de eisen die jouw project stelt.


4-8-2014 12:19:26

DEEL I Een theoretische inleiding 23

Recommend Documents