Inhoud INLEIDING 1. Aanleiding en doelstelling van het onderzoek 1.1. De aanleiding 1.2. De doelstelling 1.3. De uitwerking 1.4. De rapportage 2. De problematiek ingeleid 2.1. Enkele cijfers 2.2. Het ontstaan van beleidsmatige aandacht voor verkeersveiligheid 3. Verkeersslachtoffers als doelgroep binnen de victimologie en het wetenschappelijk onderzoek 3.1. Onderzoek naar psychologische en psychiatrische gevolgen van een verkeersongeval 3.2. Onderzoek naar hulpverleningsmethoden voor psychische problemen naar aanleiding van een verkeersongeval 3.3. Onderzoek naar andere specifieke gevolgen van verkeersongevallen 3.4. Onderzoek naar het geheel van gevolgen van verkeersongevallen voor het leven van verkeersslachtoffers 4. Samenvattend
15 15 15 16 17 18 19 19
DEEL I DE GEVOLGEN VOOR SLACHTOFFERS VAN VERKEERSONGEVALLEN, DE REGELGEVING EN DE VOORZIENINGEN
37
Hoofdstuk 1 De gevolgen van verkeersongevallen voor de slachtoffers
39
Ter inleiding
39
27 29 31 32 34 35 35
7
Kinderen als slachtoffer van het verkeer
1. De medische gevolgen 2. De psychische gevolgen 2.1. Het verkeersongeval als buitengewone ervaring 2.2. Psychische gevolgen voor volwassenen 2.2.1. Posttraumatische stressstoornis 2.2.2. Angst 2.2.3. Depressie 2.3. Psychische gevolgen voor kinderen en adolescenten 2.3.1. PTSS en ASS 2.3.2. Angst 2.3.3. Depressie 2.3.4. Bij wijze van besluit: een algemeen beeld en enkele kritische beschouwingen 2.4. Psychische gevolgen bij nabestaanden van overleden verkeersslachtoffers 2.4.1. Psychische gevolgen bij ouders van een overleden verkeersslachtoffer 2.4.2. Psychische gevolgen bij broers en zussen van een overleden verkeersslachtoffer 3. Beroepsmatig functioneren, vrijetijdsbesteding en sociale relaties 3.1. De gevolgen voor het beroepsmatig functioneren 3.2. De gevolgen voor de vrijetijdsbesteding 3.3. De gevolgen voor de sociale relaties 3.3.1. Vrienden, familie en collega’s 3.3.2. Gezin 3.3.3. Partner 4. Financiële gevolgen 4.1. De hoogte van de schadevergoeding 4.2. Het verloop van de verzekeringsrechtelijke en gerechtelijke afhandeling met betrekking tot de schadevergoeding 4.3. Het verband tussen het eisen van een schadevergoeding en het ontwikkelen van PTSS 5. De justitiële gevolgen en de rechtsbijstand
8
42 44 45 48 48 54 58 60 61 65 66 67 70 70 73 76 76 78 79 79 81 81 83 83 85 87 88
Inhoud
91
Hoofdstuk 2 Het beleid met betrekking tot (verkeers)slachtoffers: regelgeving, actoren en voorzieningen
1. De verzekeringsrechtelijke aspecten en de gerechtelijke afwikkeling van een verkeersongeval 1.1. De verzekeringsrechtelijke aspecten van een verkeersongeval 1.1.1. Regelgeving met betrekking tot de verplichte aansprakelijkheidsverzekering inzake motorrijtuigen 1.1.2. Initiatieven van de verzekeringsmaatschappijen in het kader van de behandeling van verkeersschadegevallen en verkeersslachtoffers 1.2. De justitiële afwikkeling van verkeersongevallen: burgerrechtelijke en strafrechtelijke gevolgen 1.2.1. Verloop van het burgerrechtelijk en strafrechtelijk proces 1.2.2. De rechtsbijstand aan (verkeers)slachtoffers 2. Slachtofferbeleid ten aanzien van politie, justitie en hulpverlening 2.1. Internationale richtlijnen met betrekking tot slachtofferbeleid 2.2. Slachtofferbeleid op federaal en regionaal niveau ten aanzien van politie, justitie en hulpverleningsdiensten 2.2.1. Het slachtofferbeleid bij de politie: politionele slachtofferbejegening 2.2.1.1. Het wettelijk kader 2.2.1.2. De omzendbrieven over politionele slachtofferbejegening 2.2.1.3. Een eerste evaluatie van het politionele slachtofferbeleid in de praktijk 2.2.1.4. Besluit met betrekking tot de politionele slachtofferbejegening 2.2.2. Het slachtofferbeleid bij justitie: slachtofferonthaal 2.2.2.1. De positie van het slachtoffer tijdens het vooronderzoek 2.2.2.2. De ministeriële richtlijn inzake het onthaal van slachtoffers op parketten en rechtbanken
91 92 92
95 99 100 102 105 106 109 110 110 111 116 118 120 120
124
9
Kinderen als slachtoffer van het verkeer
2.2.2.3.
Een eerste evaluatie van het justitiële slachtofferbeleid in de praktijk 2.2.2.4. Besluit 2.2.3. Het slachtofferbeleid bij de hulpverleningsdiensten: slachtofferhulp 2.2.3.1. Ontstaan en uitbouw van de diensten voor slachtofferhulp 2.2.3.2. Verdere uittekening van de hulpverlening 2.2.3.3. Een eerste evaluatie van het slachtofferbeleid bij hulpverleningsdiensten in de praktijk 2.2.3.4. Besluit 2.2.4. Samenwerking en coördinatie tussen de sectoren met betrekking tot het slachtofferbeleid 2.2.4.1. Nationaal Forum voor het Slachtofferbeleid 2.2.4.2. Samenwerkingsakkoord van 7 april 1998 tussen de federale staat en de Vlaamse gemeenschap inzake slachtofferzorg 2.2.4.3. Samenwerkingsakkoord van 14 mei 1998 tussen de federale staat, de Franse gemeenschap en het Waalse gewest inzake slachtofferzorg 2.2.4.4. Besluit
126 132 135 135 138
139 142 143 143
145
149 150
DEEL II 153 EMPIRISCH ONDERZOEK NAAR DE NODEN, BEHOEFTEN EN ERVARINGEN VAN VERKEERSSLACHTOFFERS Hoofdstuk 1 Probleemstelling, doelstelling en onderzoeksmethode
155
1. 2. 3. 4.
155 155 158 160
De probleemstelling en de doelstelling van het onderzoek Het onderzoeksdesign: een kwalitatief onderzoek Analyse van de interviews en rapportage De beperkingen van het onderzoek
10
Inhoud
Hoofdstuk 2 De impact op het psychische welzijn en het dagelijks functioneren van de ouders
1. De eerste uren na het ongeval: een schoktoestand – de behoefte om bij het kind te zijn en afscheid te nemen – het belang van de mantelzorg 2. De periode tot de begrafenis of de crematie: een hectische periode – het belang van steun uit de omgeving 3. De impact op lange termijn: verscheidenheid in de beleving van het rouwproces – de impact op het persoonlijk leven – de steun uit de omgeving 4. Besluit Hoofdstuk 3 Het optreden van de politiediensten
161
162 165
168 178 180
1. De eerste contacten met de politie: de confrontatie op de plaats van 180 het ongeval – de slechtnieuwsmelding 2. De latere contacten met de politie: de nood aan informatie – het belang van de hercontactname – de bijstand door de dienst 194 politionele slachtofferbejegening 201 3. Besluit Hoofdstuk 4 De medische hulpverlening
1. De medische interventies door de spoedgevallendienst en het ziekenhuis 1.1. De medische interventies kort na het ongeval: op de plaats zelf – melding vanuit het ziekenhuis – de behoefte om bij het kind te zijn – informatie over de medische hulpverlening – bijstand aan de nabestaanden 1.2. De medische hulpverlening in een later stadium 2. Het mortuarium: afscheid nemen – de medewerkers – bijzondere wensen 3. De huisarts: steunfiguur – doorverwijzer – vertrouwensfiguur – ‘vertaler’ van medische informatie 4. Besluit
204
204
204 212 216 222 226
11
Kinderen als slachtoffer van het verkeer
Hoofdstuk 5 De psychosociale hulpverlening
1. De diensten politionele slachtofferbejegening: melding van het ongeval – doorverwijzing naar slachtofferhulp – bijstand op langere termijn 2. De diensten voor slachtofferhulp: hulpaanbod – fasering – houding van de medewerkers 3. De diensten slachtofferonthaal op het parket: hulpaanbod – houding van de medewerkers – informatieverstrekking – inzage van het dossier – bijstand op de rechtszitting 4. De betekenis van de zelfhulpgroepen: emotionele steun – informatie, hulp en bijstand – drukkingsgroep 5. De private hulpverlening: psychologische begeleiding – psychofarmaca 6. Andere vormen van psychosociale hulpverlening 7. Besluit Hoofdstuk 6 De verzekeringswereld
1. De contacten met de eigen verzekeraar: nood aan informatie – rol en houding van de makelaar 2. De contacten met de verzekeraar van de tegenpartij: voorschot op de schadevergoeding – minnelijke regeling – schadevergoeding 2.1. Het voorschot op de schadevergoeding 2.2. De schadevergoeding zelf: de betekenis van schadevergoeding – de minnelijke regeling – de samenstelling – de uitbetaling 3. Andere verzekeringen 4. Besluit
228
228 232
239 245 252 255 257 260
260 265 265
266 276 276
Hoofdstuk 7 De contacten met justitie
279
1. De eerste maatregelen op de plaats van het ongeval 2. Het verloop van het onderzoek: onderzoeksverrichtingen – duur van het onderzoek – informatie 3. Het verloop van de terechtzitting: snelheid van de justitiële afwikkeling – materiële omstandigheden – houding van
279
12
281
Inhoud
de magistratuur – rechterlijke uitspraak over de straf en de schadevergoeding 4. De advocaat: keuze – houding – rol 5. Besluit
289 299 307
Hoofdstuk 8 De broers en zussen van overleden verkeersslachtoffers
313
1. 2. 3. 4.
314 316 319
De gevolgen op korte en lange termijn De relaties binnen het gezin De steun uit de directe omgeving De opvang door politie, justitie, medische hulpverlening en slachtofferhulp 5. Het belang van lotgenoten 6. Besluit
322 323 325
SAMENVATTING, CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN 1. De impact van het verkeersongeval 2. Het optreden van de politiediensten 3. De medische hulpverlening 4. De psychosociale hulpverlening 5. De verzekeringswereld 6. Justitie 7. De broers en zussen 8. Samenvattend
327 328 331 334 336 339 342 345 347
BIJ WIJZE VAN UITLEIDING BRONNEN Regelgeving Literatuur Internet NOTEN
349 351 351 354 365 367
13
