DEEL 3. beter internetgebruik>

109

DEEL 3

beter internetgebruik>

3

110

111

INHOUD DEEL 1 - ZOEKEN OP INTERNET

1

Voorwoord

3

Wat is het internet? 1.1 Inleiding 1.2 De stappen van systematisch zoeken

9 9 11

2 Stap 1: het formuleren van uw informatievraag 2.1 De structuur van webadressen

12 13

3 Stap 2: het verkennen van de inhoud van het internet 3.1 Google 3.2 Waarom Google veel juridische infomatie niet kan vinden 3.3 Zoeken binnen websites 3.4 Booleaanse logica: ‘operatoren’ AND, OR, en NOT

16 19 21 22 24

4 Stappen 3 en 4: evaluatie van gevonden informatie en het bewaren van tekst 4.1 Stap 3: evaluatie van gevonden informatie 4.2 Stap 4: het opslaan van geschikt bevonden informatie 4.2 Resumerend en afsluitend

28 28 29 32

112

DEEL 2 - WEBSITES VOOR JURISTEN Inleiding

40

5 Wet & Regelgeving 5.1 Parlando 5.2 Officiële Publicaties (Overheid.nl) 5.3 Eerste Kamer 5.4 Staatsblad (Overheid.nl) 5.5 Wetten.nl (Overheid.nl) 5.6 Overige wettensites 5.7 Bewaren informatie van Wetten.nl, Officiele publicaties, Parlando

41 41 43 45 48 49 53 54

6 Jurisprudentie 6.1 Rechtspraak.nl 6.2 Overige Rechtspraaksites 6.3 Bewaren van informatie van Rechtspraak.nl, HvJEG, EHRM

56 56 62 64

7 Verdragen 7.1 Tractatenblad (Overheid.nl) 7.2 Verdragen (Overheid.nl) 7.3 Ministerie van Buitenlandse Zaken 7.4 Overige verdragensites

66 66 66 67 69

8 Europa 8.1 EUR-Lex 8.2 Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen 8.3 Overige Europa-sites

72 72 77 81

9 Commerciële databanken 9.1 Kluwer Navigator Advocaat 9.2 SduWeb 9.3 Sdu Commentaar Arbeidsrecht 9.4. Attendering.nl

84 84 87 90 93

10 Portaalsites

96

11 Citeren van elektronische bronnen 11.1 Vuistregels 11.2 Algemene regels betreffende het citeren van webadressen 11.3 Standaard-verwijsmethode

101 102 104 108

113

DEEL 3 - BETER INTERNETGEBRUIK Inleiding

114

12 Het veranderende medialandschap 12.1 Van analoog naar digitaal; van consument naar producent 12.2 Generatiekloof 12.3 Privacy 12.4 De veranderingen Geschreven / gedrukte media Geluid Beeld 12.5 Conclusie

115 115 116 116 118 118 119 120 121

13 Veilig op het internet 13.1 Bescherm uw computer tegen virussen 13.2 Bescherm uw computer tegen spyware 13.3 Laat uw gegevens niet aftappen 13.4 Vermijd spam. Ga zorgvuldig met uw e-mail adres om 13.5 Installeer updates van uw software 13.6 Bouw een muur 13.7 Koop geen marktleiders 13.8 Laat zo min mogelijk sporen na 13.9 Maak regelamatig een back-up van uw gegevens 13.10 Laat u door deze lijst niet afschrikken

122 123 125 126 128 130 130 131 132 132 132

14 Onmisbare software 14.1 Antivirus software 14.2 Spyware verwijderings-software 14.3 Firewalls 14.4 Audio bestanden beluisteren: iTunes 14.5 Bewegende beelden bekijken: Real Player 14.6 PDF-documenten lezen: Adobe Reader 14.7 Chatten: Windows Live Messenger 14.8 Afbeeldingen bekijken: Irfan View 14.9 Software, films en muziek uitwisselen:eMule 14.10 Online onderwijs: Blackboard

134 134 136 137 139 140 141 142 144 145 146

Appendix

147

Trefwoordenregister

150

114

INLEIDING Dit boek gaat, zoals de titel aangeeft, over het internet. De eerste editie van Internet voor juristen bevatte (in 1995) nog veel uitleg over hoe je op het internet kon komen. Tegenwoordig heeft het merendeel van de huishoudens en bedrijven in ons land een breedbandaansluiting op het net. De prijzen voor internettoegang dalen nog steeds, waardoor breedband-internet voor een steeds grotere groep mensen aantrekkelijk wordt. We gebruiken we het internet massaal om legaal en illegaal muziek en films te downloaden, online en on demand radio- en TV-uitzendingen te bekijken, te gamen, met onze webcam te chatten, met ons mobieltje te mailen, etc, etc. Er is nogal wat veranderd. Maar ook buiten ons internet-blikveld gaan de ontwikkelingen hard. De digitalisering van de telefonie en de kabel leidt tot grote veranderingen in de media. Bijna een kwart van de TV-aansluitingen is inmiddels digitaal. In dit deel zetten we de belangrijkste veranderingen in de media voor u op een rij. Daarna leest u in dit deel hoe u veilig en verantwoord gebruik kunt maken van het internet en de gevaren zoveel mogelijk voor kunt zijn. Verder kunt u lezen welke onmisbare tools u kunt inzetten om de mogelijkheden van het internet te benutten.

115

# 12.

HET VERANDERENDE MEDIALANDSCHAP

12.1 Van analoog naar digitaal; van consument naar producent De belangrijkste verandering die we hebben mogen aanschouwen is de overgang van analoog naar digitaal. Hierbij is een ongekende prijsdaling van apparatuur bepalend geweest voor het effect van deze digitalisering. De digitalisering en de prijsdaling hebben gezorgd voor een situatie waarbij de consument de beschikking heeft gekregen over steeds meer geavanceerde apparatuur. Bij de introductie van de CD bijvoorbeeld, klaagden de kleine bedrijfjes die in eigen beheer LP’s persten steen en been. De CD was volgens hen een middel van de grote platenmaatschappijen om de kleintjes uit de markt te drukken. Na grote investeringen in platenpersen was het voor deze bedrijfjes onmogelijk om ook nog te investeren in CD persen die een veelvoud van de vinylpersen kostten. Wij hebben geen idee of de platenmaatschappijen echt het idee hadden met de CD de kleine concurrenten uit de markt te drukken, maar als dat zo is kan men spreken van een van de grootste inschattingsfouten in de geschiedenis van de platenmaatschappijen. Sinds een jaar of tien worden PC’s geleverd met CD branders, die tegenwoordig nog maar een paar tientjes kosten, en is de macht van de grote maatschappijen kleiner dan ooit. Wij zien in dit voorbeeld dat de consument ook de mogelijkheden heeft gekregen zelf producent te worden. Deze ontwikkeling zet zich op alle fronten door, niet alleen in de muziek. Wat doen we zelf, waar we tien, twintig jaar geleden nog een specialist voor nodig hadden? - Scannen en kopiëren - Foto’s afdrukken - CD’s en DVD’s branden - Nieuws verspreiden (bloggen) - Radio- en TV uitzendingen verzorgen (podcasts) - Publiceren, uitgeven (websites, maar ook dit boek) - Opmaken van teksten voor publicatie. En dan noemen we nog niet eens het buitenspel zetten van TPG Post voor het versturen van onze post (nu met e-mail) en het buitenspel zetten van KPN voor ons ‘telefoonverkeer’ (nu via Tele2, Bel1601, 1643telecom, UPC, Skype, etc). Allemaal voorbeelden waarbij de macht van de vroegere monopolisten is gebroken.

12

116 Natuurlijk zegt het feit dat we nu zelf producent kunnen zijn niets over de kwaliteit van het resultaat. Geef iemand een kwast en wat verf en hij is nog geen Rembrandt. Geef iemand een computer, een microfoon en een podcastprogramma en hij is nog geen Giel Beelen1 .

12.2 Generatiekloof De hiervoor geschetste digitalisering heeft geleid tot een groot aantal nieuwe mogelijkheden in het media-aanbod en tot de mogelijkheid voor de consument om producent te worden. Hoe deze mogelijkheden worden gebruikt lijkt voor een groot deel af te hangen van de leeftijd van de consument/gebruiker. De oudere generatie maakt vooral gebruik van de nieuwe mogelijkheden die worden aangeboden door de traditionele omroepen (digitale televisie en interactieve TV programma’s). Dit wordt aangevuld met enkele mogelijkheden van het internet, zoals informatie vergaren en e-mail. De jongere generatie maakt veel meer gebruik van het internet, staat constant in contact met elkaar (sms, msn) en wordt zelf producent. De traditionele media-aanbieders zullen vooral veel moeite hebben deze jongere generatie aan zich te binden. De ouderen zijn opgegroeid met een soort eenrichtingsverkeer in het media-aanbod dat de jongeren vreemd is. De jongere generatie, de screenagers, de generatie Y, gaat actiever met de mogelijkheden om en zal meer voor interactie kiezen. Deze generatie kiest uit een veel groter aanbod en is eerder geneigd snel te switchen als het aanbod (zowel inhoudelijk als bijvoorbeeld een abonnementsvorm) verandert.

12.3 Privacy Naast het verschil in de keuze van de media tussen ouderen en jongeren is ook het omgaan met informatie en privacyaspecten duidelijk verschillend. Ouderen hebben geleerd om eerst na te denken voor je gevoelige informatie deelt met derden. De jongeren delen alles. Ze zijn gewend aan camera’s op straat en in de winkel. Er vindt een verschuiving plaats van je generen over het openbaar maken van privé-aangelegenheden naar een situatie waarbij de schaamte weg is. In de trein horen alle medereizigers alle relatieproblemen als er iemand een goede vriend of vriendin belt. De stap naar actief delen van informatie is vervolgens snel gezet. Wat dan volgt is doelbewust je hebben en houwen online zetten.

1 Wie is dat trouwens? Luistert er nog iemand naar de radio?

12

117 Alles wordt tegenwoordig met de hele wereld gedeeld op weblogs, foto- en video-sites. Van veel dagelijkse situaties wordt een aantekening of foto gemaakt want de camera in het mobieltje is altijd paraat. Het digitale dagboek wordt direct online gezet en is door iedereen te volgen. En dat gebeurt niet meer door een enkele gek, want in april 2006 hebben we kunnen lezen dat het aantal weblogs in Nederland is gestegen tot een aantal van 600.0002.

Na het fenomeen weblog, is nu vooral het delen van afbeeldingen en video’s in opkomst. Verder worden alle sociale netwerken keurig in kaart gebracht door mensen die gebruik maken websites als hyves.nl, schoolbank.nl, linkedin.com3 en orkut.com . Wij schijnen behoefte te hebben aan een sterrenstatus en grijpen alle mogelijkheden aan om de wereld te tonen waar we goed in zijn. Iemand met 200 kennissen in linkedin.com is beter dan iemand met slechts 50 kennissen. Iemand met een video op youtube (een website met videobeelden) die de eerste dag door 30.000 mensen wordt bekeken is natuurlijk beter dan iemand met een video die door 30 mensen is bekeken. Privacy is leuk, maar onze sterrenstatus is soms belangrijker. 2 http://www.xs4all.nl/~mjk/artikelen/NRC/600000weblogs.html 3 Er worden genoeg gegeven online gezet om de NSA nieuwsgierig te maken. Zie: http://www.webwereld.nl/articles/41536/nsa-wil-sociale-netwerken-indexeren.html

12

118

12.4 De veranderingen De belangrijkste veranderingen in het gebruik van de media zullen we in deze volgorde bespreken: - geschreven/gedrukte media - geluid - beeld.

Geschreven/gedrukte media De gedrukte media staan aardig op z’n kop. De traditionele kranten hebben al jaren een dalende oplage en hebben moeite de jongeren aan zich te binden. Tenminste dat geldt voor de betaalde kranten. De Spits en de Metro vinden de weg naar de jongeren zonder problemen. Wij zijn benieuwd naar de nieuwe gratis huis-aan-huis-krant die in de maak is. De kranten doen erg veel moeite de nieuwe media aan hun oude medium te koppelen. Ze hebben allemaal een website met nieuws en vaak ook een online versie van de ‘echte’ krant. Maar het is de vraag of veel nieuwe lezers worden gevonden met deze initiatieven en of de competitie met nu.nl en geenstijl.nl voor deze doelgroep gewonnen kan worden. De ouderen zullen voor een deel gebruik maken van de nieuwe mogelijkheden van de kranten. Op het werk en op reis is het een groot voordeel om online de compleet opgemaakte krant op het scherm te krijgen. En de 16:00 uur editie van de Volkskrant (4 A4tjes met het laatste nieuws) zal veel ambtenaren een leuke treinreis naar huis bezorgen (en HP een leuke extra toner-omzet). De verwachting is wel dat steeds meer mensen gebruik zullen maken van RSS-feeds. Dit is een techniek voor dynamische webpagina’s. Het is bijvoorbeeld mogelijk op uw webpagina het laatste nieuws van een externe nieuwsbron te gebruiken4. U hoeft dan niet meer de nieuwssites langs te gaan voor de berichten, maar u krijgt ze op uw eigen startpagina aangeleverd5. De jongeren gaan liever zelf nieuws maken en zullen dit zelfgemaakte nieuws van elkaar ook graag lezen als aanvulling op al het nieuws dat ze in hapklare brokken uit verschillende bronnen tot zich nemen. Omdat ze altijd online zijn en in verbinding met elkaar staan is de informatie veel meer gefragmenteerd. Het onderscheid tussen sommige weblogs en journalistieke websites is klein geworden. Fok.nl en geenstijl.nl zijn officieel nog steeds weblogs, maar in de praktijk onthullen ze meer nieuws dan bijvoorbeeld nu.nl. Ondanks dat nu.nl geen journalistiek hoogstandje is, wordt dit weer wel als een echte nieuws-site gezien. 4 Een voorbeeld kunt u zien op http://www.odyssey.nl 5 zie http://nl.wikipedia.org/wiki/RSS

12

119 Het onderscheid tussen weblogs en journalistiek houdt de gemoederen flink bezig. Apple heeft begin 2006 Appleinsider en Powerpage aangeklaagd; weblogs met geruchten rond Apple product-lanceringen. In tegenstelling tot de meeste andere bedrijven heeft Apple de gewoonte om nieuwe producten niet van tevoren aan te kondigen. Als je vandaag een iPod koopt, weet je niet of er morgen een geavanceerder model in de winkel ligt. Geruchten over nieuwe producten kunnen dus big business zijn. De zaak ging voornamelijk over het onderscheid tussen het openbaren van bedrijfsgeheimen (volgens Apple) en vrijheid tot onderzoeksjournalistiek (volgens de websites). In feite kwam het neer op de vraag of deze websites tot de journalistiek gerekend mogen worden. Een districtsrechter heeft in 2005 Apple in het gelijk gesteld, maar in 2006 heeft een rechter in Californie deze uitspraak van tafel geveegd omdat er toch sprake was van goede journalistiek6. Misschien de meest in het oog springende toepassing waarbij de consument producent is geworden in de gedrukte media, is Wikipedia; de online encyclopedie op het internet. Iedereen kan artikelen toevoegen en de artikelen aanpassen. Volgens een onderzoek van het tijdschrift Nature is de kwaliteit van Wikipedia inmiddels vergelijkbaar met de kwaliteit van de Encyclopaedia Britannica7.

Geluid Op het gebied van geluid zien we de opkomst van podcasting als belangrijkste ontwikkeling. Dit is het plaatsen van een complete radiouitzending op een website, die door een podcast-programma op uw computer automatisch gedownload wordt. Zodra er een nieuwe uitzending is wordt deze vanzelf naar uw computer gekopieerd. Sluit u vervolgens een iPod of andere mp3-speler aan op uw computer, dan wordt de uitzending ook nog eens naar uw mp3-speler gekopieerd. Op deze manier hebt u automatisch de laatste uitzendingen van uw favoriete radioprogramma bij u. De omroepen maken gebruik van deze mogelijkheden (zie radiocast.nl), maar ook veel particulieren hebben dit ontdekt. Wie vroeger via sollicitatieprocedures bij de Hilversumse omroepwereld probeerde binnen te komen, maakt nu een eigen programma en verspreidt dit via het podcasting-mechanisme. Een voorbeeld van een succesvolle Amerikaanse podcast is Coverville8. Een programma van iemand die graag coverversies van bekende nummers draait en daar drie uitzendingen per week mee vult. Hij heeft inmiddels genoeg luisteraars (zo’n 28.000 downloads per uitzending) en adverteerders om dit nog lang voort te kunnen zetten. Een voorbeeld van een succesvolle podcast met een 6 http://www.webwereld.nl/articles/41344 7 http://www.nature.com/nature/journal/v438/n7070/full/438900a.html en http://www.solv.nl/index.php?blz=3&nid=2364 8 http://www.coverville.com

12

120 Nederlands tintje is The Daily Source Code van Adam Curry; een van de grondleggers van het podcasten. Niet elke podcast is automatisch succesvol. Er is wel een bepaalde frequentie en frisheid nodig om het te doen slagen. De poging van minister Donner om mee te doen met de nieuwe ontwikkelingen door middel van zijn eigen podcast9, kan als mislukt beschouwd worden. Zowel de kwaliteit (slaapverwekkend) als de frequentie (minder dan een keer per maand een gesproken boodschap van een paar minuten) is te laag.

Beeld Naast de audio-podcast is er inmiddels ook een video-podcast mogelijk. Zeker sinds er video-mogelijkheden op de iPod bestaan worden er meer video-podcasts, ook wel vodcasts, beschikbaar gesteld. Hiervoor gelden dezelfde voor- en nadelen als bij audio-podcasts. Voordeel is dat je overal en altijd naar je programma’s kunt kijken. Nadeel is de verminderde kwaliteit door de compressie van het geluid en de videobeelden. Voor een oude rot in Hilversum is de vodcast een mogelijkheid om weer met z’n gezicht op ‘de buis’ te komen. Wim de Bie, al een aantal jaar zonder Koot actief met een weblog, zet onregelmatig korte filmpjes van nieuwe typetjes op z’n website10. Je kunt je met podcast-software (zoals iTunes) kostenloos abonneren op deze vodcasts. De Hilversumse omroepen maken ook op een andere manier gebruik van het internet voor de uitzending van beeldmateriaal. Er duiken steeds meer ‘zenders’ op die alleen via het internet en digitale abonnementskanalen te zien zijn. Ze zijn verzameld op www.nederland4.nl. Deze kanalen, zoals Holland Doc, een documentaire-zender, /Geschiedenis, een geschiedenis-zender en Avro’s Museum TV, zijn doelgroepzenders. De verwachting is dat er voor veel meer doelgroepen zenders zullen ontstaan. Dit is het begin van grote verschuivingen in het programma-aanbod. Volgens ons komt er een verschuiving die te vergelijken is met wat we bij de tijdschriften hebben gezien. Lang geleden was men tevreden met een algemeen tijdschrift zoals De Spiegel. Een blik in de tijdschriftenhandel leert ons dat die tijd al lang voorbij is. Voor elke interesse, hobby of ziekte is er een eigen tijdschrift. Over een aantal jaar zal er voor elke interesse een eigen televisiekanaal zijn. Een ontwikkeling die is ingezet met de komst van de satelliet en de 9 http://www.justitie.nl/organisatie/minister_donner/podcast/ 10 http://bieslog.vpro.nl

12

121 commerciële TV-zenders. Er was direct een markt voor sport- en muziekzenders. De nieuwe uitzendmogelijkheden zoals de digitale kanalen en het internet, bieden een kans om deze ontwikkeling door te zetten voor kleinere doelgroepen, zoals documentaire-liefhebbers. Voor de video-consument die video-producent geworden is, zijn er inmiddels veel mogelijkheden om de zelfgemaakte beelden met anderen te delen. De grootste zijn youtube en Google video11. Amateur fotografen kunnen hun beelden met de wereld delen via gespecialiseerde websites, waarvan flickr.com de bekendste is. Hier staan miljoenen foto’s te wachten op een miljoenenpubliek. Ook CNN heeft de thuisproducent ontdekt en biedt deze sinds kort de mogelijkheid om verhalen, foto’s en video’s te uploaden naar CNN Exchange. Dat CNN dit doet geeft al aan dat de thuisproducent door de grote mediabedrijven serieus genomen gaat worden. Natuurlijk zal meespelen dat alle nieuwsfeiten door de gewone man vastgelegd worden sinds een grote groep mensen een fototoestel in z’n mobieltje heeft.

12.5 Conclusie Het mag duidelijk zijn: er zijn grote veranderingen gaande in de media-wereld. Er onstaan mogelijkheden om voor veel meer doelgroepen gerichte, specifieke media-kanalen op te zetten. De consument is door de diversiteit minder afhankelijk geworden van het aanbod van enkele monopolisten en door de nieuwe technische mogelijkheden en prijsverlagingen is de consument in staat om zelf producent te worden. Een deel van de jongeren gaat hiermee aan de slag. De ouderen blijven liever consument en maken gebruik van de nieuwe mogelijkheden van de traditionele content-aanbieders. Wij zijn benieuwd hoe het medialandschap er over 10, 20, 30 jaar uitziet.

12

11 http://www.youtube.com en http://video.google.com

122

# 13.

VEILIG OP HET INTERNET

Het gebruik van het internet heeft voor- en nadelen. Aan de explosieve toename van het internetgebruik van de afgelopen jaren is te merken dat de voordelen groter zijn dan de nadelen. Tevens blijkt dat de nadelen niet weggecijferd mogen worden. Hackers en spammers richten zich steeds meer op gewone PC’s die door breedbandverbindingen altijd online zijn. Voor een verantwoord gebruik van het internet is het noodzakelijk enkele maatregelen te treffen. Helaas gaat dat nog niet vanzelf. U zult merken dat als u eenmaal met beveiligingssoftware werkt, de koudwatervrees snel zal verdwijnen. In dit hoofdstuk geven we u 10 stappen om tot een verantwoord internetgebruik te komen. We sommen ze eerst op om vervolgens de stappen een voor een nader toe te lichten. 1. Bescherm uw computer tegen virussen Het aantal virussen blijft stijgen. Maatregelen om schade te voorkomen zijn al jaren geen luxe meer. 2. Bescherm uw computer tegen spyware. Steeds vaker blijkt software ingezet te worden om uw computergebruik te analyseren en de gegevens naar een onbekende derde te versturen. Dit gebeurt ongemerkt. Deze spyware is op te sporen en te verwijderen. 3. Laat uw gegevens niet aftappen. Vrijwel al het internetverkeer gaat onversleuteld door de kabels en de lucht. Iemand die met behulp van apparatuur deze gegevens weet af te tappen, kan de inhoud bekijken. U kunt dit voorkomen door uw gegevens te versleutelen. 4. Vermijd spam. Ga zorgvuldig met uw e-mail adres om. Om te bereiken dat uw e-mail adres zo min mogelijk wordt verhandeld door spam-verstuurders kunt u zelf enkele maatregelen treffen. Een zorgvuldig beleid kan de stroom ongevraagde post beperken. 5. Installeer updates van uw software. Regelmatig komen er nieuwe versies van de door u gebruikte software uit. Vaak worden fouten in de software hersteld. Installeer deze nieuwe software. 6. Bouw een muur. U kunt uw machine beschermen met een firewall en een doordacht ontwerp van uw netwerk. Denk na over welke machines toegang krijgen tot het internet en welke niet.

13

123 7. Koop geen marktleiders. Een ontwikkelaar van een virus wil een zo groot mogelijk effect hebben. Hij zal zich dus richten op de marktleiders. Gebruikt u software van een andere partij, dan is de kans op specialisten die zich op uw software richten plotseling erg veel kleiner. 8. Laat zo min mogelijk sporen na. Niemand kan volledig anoniem het internet op. U kunt wel een eind in die richting komen. 9. Maak regelmatig een back-up van uw gegevens. Gaat het toch een keer fout en is uw harddisk leeg, dan kunt u beter een back-up in de kast hebben. 10. Laat u door deze lijst niet afschrikken. De bovenstaande maatregelen zijn vaak eenmalig (installatie van beveiligings-software) en vaak hoeft u dit niet zelf te doen. In bedrijven zijn genoeg ICT specialisten. De maatregelen die wel herhaaldelijk terugkomen (softwareupdates, backups) kunnen snel routine worden.

13.1 Bescherm uw computer tegen virussen Het is nu zo’n twintig jaar geleden dat we voor het eerst hoorden dat er computergebruikers waren die programma’s schreven welke zichzelf konden verspreiden en schade konden aanrichten op een PC. Zo’n virus kon zich aan bestaande programma’s hangen en daardoor zelf onzichtbaar blijven voor leken. En wie was dat niet? Daarnaast waren er virusprogramma’s die zichzelf in de opstartprocedure van een PC konden nestelen, de zogenaamde bootsectorvirussen. Deze laatste categorie had een bloeiperiode in de tijd dat diskettes nog werden gebruikt. Als iemand per ongeluk de PC opstartte terwijl er een besmette diskette in de diskdrive zat, was de infectie een feit. Alle diskettes die vervolgens op die PC werden gebruikt kregen het virus mee, op weg naar een volgend slachtoffer. Diskettes worden vrijwel niet meer gebruikt maar virussen bestaan nog steeds. Ze worden beter dan ooit verspreid via het internet. Een virus is een klein computerprogramma dat zichzelf aan een ander bestand hecht en daardoor kan worden geactiveerd zonder dat de computergebruiker hier weet van heeft. Het kan zichzelf verspreiden en nog andere eigenschappen hebben, zoals op een bepaalde datum een tekst op het scherm zetten of bijvoorbeeld bestanden van de vaste schijf wissen. Het verspreiden vindt meestal direct na de activering plaats; de andere eigenschap volgt meestal later om de verspreiding te laten plaatsvinden voor de ontdekking plaatsvindt.

13

124

Soorten virussen De voornoemde bootsectorvirussen zijn niet de enig categorie virussen. ‘Virus’ is de algemene naam voor programma’s die zichzelf in het geheim kopiëren en daarnaast een andere eigenschap hebben, welke vaak destructief is voor computerbestanden. Een virussoort die tegenwoordig meer voorkomt dan het bootsectorvirus is het bestands-virus. Het virusprogramma hecht zich aan een programma-bestand. Zodra dat programma wordt geactiveerd, wordt het virus automatisch ook opgestart. Vanaf dat moment kan het zich aan andere programma’s binden, waardoor de kans wordt vergroot dat het in een volgende computersessie weer wordt geactiveerd. Omdat veel computergebruikers programma’s via het internet uitwisselen, is verspreiding van bestands-virussen gewaarborgd. Trojan Een trojan is een programma dat zichzelf wel onzichtbaar aan een programma hecht, maar zichzelf niet verspreidt. De verspreiding kan plaatsvinden omdat een trojan bijvoorbeeld op een website wordt aangeboden. Bekende voorbeelden van trojans zijn Back Orifice en Netbus. Trojans zijn zelf niet destructief, maar stellen makers in staat om uw computer binnen te dringen en die vervolgens voor oneigenlijke doeleinden te gebruiken. Om een computer van een bank te hacken bijvoorbeeld. Na onderzoek blijkt dan dat de bank vanaf uw computer gehackt is en dat u verdachte bent. Dat is niet prettig. Worm Een Worm is een programma dat zich niet aan andere programma’s hecht, maar wel in staat is zichzelf via netwerken te verspreiden. Wormen zijn vaak niet zeer schadelijk, maar kunnen in zulke hoeveelheden verspreid worden dat een bedrijfsnetwerk platgelegd wordt of zelfs het hele internetverkeer vertraagd wordt. De bekende ‘virussen’ Netsky en Sasser zijn voorbeelden van een worm. Een worm verspreidt zich meestal via ‘gaten’ in Windows. Deze gaten zijn te dichten door een Windows Update te installeren. Macro-virus De meest gevreesde virussen van de laatste jaren zijn ongetwijfeld de macrovirussen. Ze hechten zich niet aan een bootsector van een schijf of aan een programma, maar zijn geschreven als bijvoorbeeld een Word-macro of een Visual Basic Script en zijn op die manier aanwezig in een Word document of als attachment aan een e-mail bericht. De ontvanger van een mail-bericht is al snel geneigd het attachment te openen om te kijken wat er in staat. Na openen van het document wordt de macro of het script (= het virus) geactiveerd. Het ver-

13

125 stuurt zichzelf vervolgens aan alle mensen die in uw e-mail adresboek staan. En aan alle mensen die in het e-mail adresboek staan van de mensen die in uw e-mail adresboek staan. Het verspreidt zich meestal door mail te versturen met een tekst die uitnodigt tot het openen van het meegeleverde document. Veel ontvangers zullen zo’n mailbericht klakkeloos openen en daardoor zelf het virus op hun machine krijgen. De afzender is tenslotte een bekende van de ontvanger. Bekende voorbeelden van macro-virussen zijn het ‘I Love You’ virus en het ‘Melissa’ virus. Deze hebben naast de eigenschap zichzelf te verspreiden ook een meer vervelende taak als het beschadigen van inhoud van de harddisk.

Anti-virus producten Al snel na het uitbreken van de eerste virussen werden de eerste antivirus programma’s geschreven. Op dit moment is de beveiligings- en antivirus-markt een van de sterkste groeimarkten in de software-industrie. Deze branche is booming als nooit tevoren. Ook niet gek, want er worden dagelijks nieuwe virussen ontdekt.

13.2 Bescherm uw computer tegen spyware. Sinds een aantal jaar bestaat er naast virussen ook spyware; soms wordt hiervoor de naam E.T. software gebruikt. Deze naam is gekozen omdat de software na installatie, net als het beroemde wezentje, naar huis ‘belt’. Het probleem is dat niet exact bekend is wat er wordt doorgegeven en nog erger is dat je meestal niet eens weet dat het gebeurt. Als er één onderwerp is waarbij we ons zorgen mogen maken om onze privacy, dan is het wel bij spyware. U komt aan spyware door het zelf te installeren. Soms wordt software met spyware geleverd, maar dat heeft u meestal niet in de gaten. U gaat akkoord met de voorwaarden door tijdens de installatie ongelezen op “OK” te klikken en daarmee hebt u toestemming gegeven om gegevens over uw computer- of internetgebruik door te sturen naar de maker van de software of derden waar hij een overeenkomst mee heeft gesloten (bedrijven die spam versturen bijvoorbeeld). Vooral gratis software wordt voorzien van spyware, omdat het een manier is om toch geld te krijgen voor de ontwikkeling van het product. De gebruiker betaalt dus niet met Euro’s, maar met privacy voor het product. Het nadeel is dat de meeste mensen niet door hebben dat ze op deze manier voor het product beta-

13

126 len. Betaalde software wordt zelden uitgerust met spyware. De noodzaak om op deze onvriendelijke manier aan geld te komen is natuurlijk kleiner en de angst dat negatieve publiciteit de keuze van de consument zal beïnvloeden zal hierbij ook een rol spelen. Toch is niet uitgesloten dat ook commerciële software wordt uitgerust met spyware. Een van de bekendste en meest verspreide software-toepassingen met ingebouwde spyware was KaZaA; een uitwisselingsprogramma voor software. Het is niet exact duidelijk welke programma’s met KaZaA werden meegeleverd. Inmiddels is KaZaA onder druk van de muziekindustrie een legale en betaalde dienst geworden1. De bekende RealPlayer, goed voor het bekijken en beluisteren van multimedia-uitzendingen op het internet, bevatte tot versie 8 spyware. U kunt spyware helaas niet zomaar herkennen. Hiervoor zijn wel programma’s beschikbaar die u van het internet kunt downloaden. Ook zijn deze programma’s in staat de spyware van uw computer te verwijderen.

13.3 Laat uw gegevens niet aftappen. Wanneer er gegevens over een netwerk worden verstuurd, gaat dat normaal gesproken onversleuteld. De bestanden worden, bijvoorbeeld via e-mail, over de kabel van de ene naar de andere machine verstuurd en iedereen die het voor elkaar krijgt om deze gegevens af te tappen kan de berichten in principe lezen. Voor het aftappen van een netwerk is alleen een op het netwerk aangesloten computer nodig, bijvoorbeeld een notebook, en de juiste software. Deze software is overal te downloaden en valt onder de categorie sniffers. Iedereen kan aan de juiste spullen komen en in een middagje de zaak zo opzetten dat een netwerk kan worden afgetapt. Het daadwerkelijk toegang krijgen tot de netwerkkabel zal natuurlijk een stuk lastiger zijn. Maakt een organisatie gebruik van een draadloos netwerk, dan wordt het weer een fluitje van een cent. Ook als er maar door één netwerkgebruiker een draadloos access point wordt gebruikt, ligt daarmee de toegang tot het netwerk open. Dit klinkt als een groot gevaar, maar het is niet veel anders dan bij de telefoon. Ook het telefoonverkeer wordt niet versleuteld en kan in principe door iedereen worden afgeluisterd. Het mag niet, maar er zijn weinig technische belemmeringen. Los van de draadloze toegang is er wel een fysieke belemmering te vinden in het feit dat het telefoonverkeer alleen door machines en kabels van een telefoonprovider loopt. Het zal niet zomaar via de telefoon van de overburen lopen. 1 http://www.webwereld.nl/articles/42195/

13

127 De afluisteraars zullen dus toegang tot het netwerk van de telefoonprovider meten hebben. De overheid heeft dat, maar mag het maar af en toe inzetten. Medewerkers van providers kunnen het ook, maar de kans dat ze dat illegaal doen is erg klein. Over het algemeen blijkt dat de mogelijkheid tot afluisteren geen belemmering is om onze bedrijfsgeheimen hierover met anderen uit te wisselen. Vergelijken we dit nu met het dataverkeer dan zien we grote parallellen. Zolang het verkeer over kabels wordt verstuurd, zal het ook alleen bij providers afgetapt kunnen worden. Bij transatlantische verbindingen is de kans op satellietverkeer iets groter, maar het meeste verkeer gaat netjes over een kabel op de zeebodem. Volgens enkele bronnen wordt het Echelon afluisternetwerk van de Amerikaanse NSA ook ingezet voor bedrijfsspionage. In dat geval is er bij internationaal verkeer wel een probleem, maar het Echelon systeem is net zo dol op telefoontjes als op computerbestanden. Waar zit dan het gevaar bij internetverkeer? Het gevaar zit ‘m in de snelheid waarmee afgetapte gegevens verwerkt kunnen worden. Deze snelheid is bij computerdata veel groter dan bij spraak. Kwaadwillenden kunnen daarom op veel grotere schaal aftappen en scannen op sleutelwoorden.

In de bovenstaande afbeelding kunt u zien hoeveel ‘hops’ er worden gepasseerd om een verbinding tot stand te brengen tussen een PC in Nederland en de website van de American Bar Association. In dit voorbeeld zijn dat 17 machines. De kans is groot dat bij de meeste providers die we aandoen een ‘black box’ van de overheid staat, maar we weten niet of er ook actief van gebruik wordt gemaakt

13

128 om onze berichten af te tappen. Probeer dit zelf ook eens met een door u vaak bezochte website. In Windows start u het programma Trace Route door een ‘DOS Box’ te openen (Opdrachtprompt in de Bureau Accessoires) en vervolgens de opdracht in te geven. Wat is de remedie tegen aftappen? Blijkbaar is er tegen het aftappen zelf niet veel te doen. Dat hebt u niet in de hand. Sterker, u hebt het niet eens in de gaten. Het is wel mogelijk om berichten te versleutelen. Het afgetapte bericht is hiermee voor de bezitter van deze kopie vrijwel onmogelijk te lezen. De benodigde computerkracht voor het ontcijferen van een bestand is zo groot dat het niet mogelijk is alle langskomenden berichten te ontcijferen. Voor het versleutelen van uw berichten hebt u een goed encryptieprogramma nodig. Van de meeste encryptieprogramma’s is niet bekend hoe ze werken, maar is het vrijwel zeker dat ze achterdeurtjes bevatten voor de Amerikaanse overheid. Zij kunnen dus wel direct uw bestanden bekijken. Het encryptieprogramma PGP (Pretty Good Privacy) is open source, waardoor iedereen de broncode kan bekijken. Experts hebben nog nooit achterdeurtjes in dit programma kunnen ontdekken. Het lijkt dus een garantie voor veilig internetgebruik.

13.4 Vermijd spam. Ga zorgvuldig met uw e-mail adres om. Spam, ongevraagde e-mail, vormt een steeds groter probleem, waardoor de populariteit van e-mail op den duur terug kan lopen. Brits onderzoek heeft aangetoond dat een werknemer nu al per dag een uur bezig is om elektronische post te verwijderen. Als u alle websites van productaanbieders gaat bestuderen zal dat zeker het geval zijn. Voor het simpel verwijderen van de post lijkt ons dat een beetje aan de hoge kant. Maar we kunnen niet ontkennen dat het een echt probleem aan het worden is. Naast de verloren tijd die als een verliespost voor de bedrijven kan worden berekend is het ook een belasting voor de netwerken en servers. Klagende PC gebruikers over de traagheid van het netwerk zullen hierdoor ook steeds meer voorkomen. Een ICT-afdeling die apparatuur heeft aangeschaft op basis van een berekende groei van het netwerkverkeer wordt door de spam-explosie geconfronteerd met een behoefte aan versnelde aanschaf van machines en apparatuur met een grotere capaciteit. Ook dat is in geld uit te drukken. Spam is dus zeker niet zo onschuldig als het lijkt.

13

129 Wat kunt u zelf tegen spam doen? a) Geef uw mailadres niet zomaar weg op websites waarop u een formulier moet invullen om u te registreren. U weet nooit wat er met de informatie gebeurt. Om bijvoorbeeld online-versies van kranten te lezen moet u zich tegenwoordig meestal registreren. De registratie is gratis, maar wel tegen ‘betaling’ van uw gegevens. Wat gebeurt er met deze gegevens? U weet het niet, ik weet het niet. Wat we wel weten is dat wanneer u uw mailadres niet geeft, het ook niet in verkeerde handen valt. Neem voor dit soort registraties daarom een extra mailadres bij bijvoorbeeld Hotmail, GMail of Yahoo. Mocht de organisatie achter de website u lastig gaan vallen met aanbiedingen of uw mailadres doorverkopen, komt de ongevraagde mail niet in uw ‘echte’ mailbox terecht, maar in de hiervoor gecreëerde. Als het te gek wordt, opent u een nieuw Hotmailadres en kijkt u nooit meer naar de oude. b) Geef zo min mogelijk mailadressen weg via uw website. In plaats daarvan kunt u een algemeen adres geven, zoals [email protected]. Laat een secretariaat deze post intern verder distribueren. Er zijn namelijk programma’s die websites scannen op mailadressen, welke vervolgens in spam-databases worden opgenomen. c) Vraag bij uw internetprovider een spamfilter aan. Steeds meer providers bieden deze optie gratis of tegen een kleine vergoeding aan. Alle inkomende mail wordt hierdoor op spam gefilterd. In hoeverre dit werkt is nog maar de vraag. Als de filters filteren op “VIAGRA”, worden de mailtjes met de tekst “VIA(GRA” gewoon doorgelaten. De makers van spam wapenen zich daarom tegen spamfilters door spelfouten in de mailtjes op te nemen. Naast spam is er een nog soort ongevraagde mail: de hoax. Dit is mail die niet door virussen of spambedrijven wordt rondgestuurd, maar door uzelf. De tekst van de berichten is zo opgesteld dat u na lezing geneigd bent deze naar al uw vrienden en kennissen te sturen. Een berucht voorbeeld is de mail waarin u wordt gewaarschuwd voor een bestand dat een virus bevat en dat direct van uw schijf verwijderd moet worden. De naam van het bestand wordt gegeven en als het bestand op uw schijf staat is uw machine besmet. In dat geval moet u het bestand verwijderen en direct al uw mailcontacten waarschuwen omdat zij waarschijnlijk via uw PC ook zijn besmet. De waarheid is dat u het bestand altijd aantreft omdat het een Windows systeembestand is. U treft het dus zeker aan en bent daarom snel geneigd al uw kennissen te mailen en dit bericht verder te verspreiden. Daarnaast verwijdert u natuurlijk netjes het systeembestand, waardoor Windows de volgende keer niet meer wil opstarten. Andere voorbeelden van Hoax mail zijn de berichten van

13

130 jonge patientjes (ze komen in alle landen voor) die zijn opgegeven door de artsen en die als laatste wens zoveel mogelijk e-mail, ansichtkaarten, enz. willen hebben. Aan u het verzoek om een mailtje te sturen naar het kindje en dit verzoek naar al uw vrienden door te sturen. Dit systeem is afhankelijk van uw goedgelovigheid en de berichten bevatten daarom een boodschap die u zonder gewetenswroeging niet naast u neer kunt leggen. Trap er niet in.

13.5 Installeer updates van uw software. De door u gebruikte software bevat vrijwel zeker fouten, ook wel bugs genoemd. Deze fouten leiden vaak tot lastige, maar niet dramatische problemen. De PC blijft soms hangen of er komt niets uit de printer. Het opnieuw opstarten van de machine doet vaak wonderen. Een aantal fouten in de software leidt ook tot beveiligingsrisico’s. De meeste fouten worden bij toeval ontdekt. Virussen maken gebruik van eerder ontdekte fouten in de software. Als bijvoorbeeld uw Windows-versie een fout bevat waardoor iemand op afstand uw machine kan besturen, is dat een prachtig uitgangspunt voor een virusmaker. Na ontdekking van een fout in de software komt Microsoft al snel met een Windows Update, maar als u deze niet installeert blijft u een potentieel slachtoffer voor het virus dat misbruik maakt van de fout. Voer daarom regelmatig een check uit of er al een nieuwe Windows Update voor uw machine is of laat deze automatisch uitvoeren. Niet alle Windows-versies gaan op dezelfde manier om met Windows Update, maar de recente Windows-versies kennen allemaal deze dienst. Ook Mac OSX kent een soortgelijke check die bij het opstarten van uw Apple computer automatisch wordt uitgevoerd.

13.6 Bouw een muur. De beste manier om ongewenste indringers buiten uw computer te houden is de installatie van een firewall. Een firewall houdt al het inkomende en uitgaande verkeer van uw computer in de gaten. Vooraf stelt u op de firewall in welke programma’s toestemming krijgen om contact maken met de buitenwereld. Probeert een maligne programma in uw computer te komen of probeert een trojan die u per ongeluk op uw computer blijkt te hebben contact te maken met de buitenwereld, dan grijpt de firewall in. Grote organisaties kunnen hardware-firewalls aanschaffen. Hierbij staat er tussen het bedrijfsnetwerk en de buitenwereld een apparaat dat slechts geselec-

13

131 teerd internetverkeer doorlaat. Deze machine is geoptimaliseerd voor dit werk en kan eenvoudig enkele honderden tot duizenden aanvragen per seconde afhandelen. In kleinere omgevingen, bijvoorbeeld thuis of op een klein kantoor, volstaat een software-firewall. Dit is niet meer dan een programma dat op een PC draait om deze PC te beschermen. Bedrijven hebben daarnaast de mogelijkheid een netwerk zo te ontwerpen dat computers met de meest gevoelige gegevens niet op het internet zijn aangesloten en andere wel. Zeker nu de inbelverbinding met het internet over het hoogtepunt heen is en de meeste machines al een internet-verbinding hebben zodra ze aan staan, is dit geen overbodige luxe.

13.7 Koop geen marktleiders. De mens is lui. Ook mensen waar u zich tegen wilt beschermen (hackers, virusmakers) houden van een maximaal resultaat ten koste van zo min mogelijk inspanning. Waarom zou iemand een worm of virus schrijven als daarmee minder dan 5% van de computers (MacOS, Linux) geïnfecteerd wordt? Met dezelfde inspanning kan een virus geschreven worden waarmee 95% van de machines (Windows) geïnfecteerd kan worden. Wat moet u dus aanschaffen om zo min mogelijk kans te maken op een virus of worm? Inderdaad, geen Windows. Daarnaast richten veel virussen (vooral macro-virussen) zich op Outlook, Outlook Express en Word for Windows. Hiervoor geldt hetzelfde. Deze producten vindt u ook niet op een ander platform. Ondanks het bijna-monopolie van Microsoft op de desktop, zijn we nog nooit zo onafhankelijk geweest van Microsoft. We hebben het alleen niet door. De onafhankelijkheid is een gevolg van de inmiddels bereikte standaardisatie. We browsen en wisselen mail uit via standaard internet-protocollen (HTTP, POP, IMAP, SMTP). Dit zijn geen Microsoft-standaarden. Ook browsers en mailprogramma’s voor andere besturingssystemen gebruiken deze standaarden. Verder gebruikt iedereen voor bestandsuitwisseling de Microsoft Office bestandsformaten (DOC, PPT). Door deze standaardisatie ondersteunen andere tekstverwerkers en presentatieprogramma’s inmiddels ook dit formaat. Voor andere platforms (met name Linux) kunt u gebruik maken van office pakketten die de Microsoft bestandsformaten ondersteunen (Star Office, Open Office). Microsoft heeft voor Apple computers een Mac-versie van MS-Office ontwikkeld. Het is even wennen, maar dat is in tegenstelling tot het bestrijden van virusgeweld eenmalig.

13

132

13.8 Laat zo min mogelijk sporen na. Het is vrijwel onmogelijk om anoniem op het internet te werken. Al het internetverkeer wordt voorzien van twee adressen: dat van de verzender en dat van de ontvanger. Zonder adressering is verkeer tussen twee machines niet mogelijk. Berichten kunnen dus wel versleuteld worden, maar bevatten nog steeds uw IPadres: het adres waarmee uw computer op het internet bekend is. Vergelijk dit laatste met een telefoonnummer. Ook wat betreft de wenselijkheid van anonimiteit gaat de vergelijking met het telefoonnummer op. Iemand met een geheim nummer wordt minder snel lastig gevallen dan iemand met een bekend nummer. Om enigszins anoniem te werken kan iemand gebruik maken van een proxy server. Dat is een machine , bijvoorbeeld bij uw internetprovider. Uw aanvraag voor een webpagina gaat eerst naar de proxyserver. Deze gaat vervolgens met uw verzoek het internet op. Als afzender wordt dan niet uw IP adres verstuurd, maar dat van de proxy server. Er zijn bedrijven die dit commercieel aanbieden, zogenaamde anonymizers. Voor de ontvanger van uw berichten bent u dan minder eenvoudig te traceren, maar een speurende overheid heeft nog steeds het recht om bij de provider gegevens over de gebruiker van de proxy server op te vragen. Voor een afperser van Campina die zo anoniem dacht te blijven is het op die manier toch slecht afgelopen.

13.9 Maak regelmatig een back-up van uw gegevens. Hoe belangrijk een back-up is, merkt u vanzelf op het moment dat het nodig is. Hiervan hoef ik u vast niet te overtuigen. U kunt eenvoudig een kopie maken van uw documenten op een beschrijfbare CD. Het probleem is alleen de discipline om de back-ups ook daadwerkelijk te maken. In een bedrijf wordt meestal automatisch een back-up gemaakt van de bestanden op een netwerkserver. In een kleinere omgeving, met name uw eigen computer, is uw eigen discipline doorslaggevend. Bewaar de back-up niet in dezelfde ruimte als uw PC. Een back-up in de la van uw bureau is bij een crash van uw harddisk waardevol, maar een goede brand maakt geen onderscheid tussen uw PC en de back-up die in de la ligt.

13.10 Laat u door deze lijst niet afschrikken. Het lijkt alsof het gebruik van een computer alleen maar gevaren en voorzorgen met zich meebrengt. In de praktijk valt dit ontzettend mee. Zorg vooral voor een antivirusprogramma, laat automatisch uw besturingssysteem van updates voor-

13

133 zien en laat een firewall installeren. Wees verder niet te goedgelovig bij het openen van uw mail. Het zijn enkele spelregels die snel wennen. De tijd dat u de straat overstak zonder te kijken hebt u ook al lang achter u gelaten. Als kind leer je hiermee om te gaan, daarna wordt het routine. Het veilig internetten zal op dezelfde manier snel routine worden.

13

134

# 14.

ONMISBARE SOFTWARE

In dit hoofdstuk wordt een aantal tools besproken die bij het gebruik van het internet vaak handig en zelfs soms onmisbaar zijn. Het was moeilijk om een keuze te maken uit de grote hoeveelheid hulpmiddelen die de internet-gebruikers ter beschikking staan. Wij zullen hieronder beschrijven welke hulpmiddelen er bij effectief en efficiënt internetgebruik nodig zijn.

Vrijwel alle hier besproken hulpmiddelen zijn te downloaden op de website van Tucows (<www.tucows.com>), de website van Download.com (<www.download.com>) of het open source platform Sourceforge.net (<sourceforge.net>).

14.1 Antivirus software Het aantal antivirus programma’s is groot en het is lastig om als consument te kiezen voor het beste programma. Een programma is goed als het bescherming biedt tegen virussen, maar de virussen waartegen u beschermd wilt worden zijn wellicht nog niet eens geschreven. Hoe weten we of een antivirus programma

14

135 ons beschermt tegen een virus dat over een half jaar pas verspreid gaat worden? Dat is erg lastig te zeggen. Hierbij moeten we rekening houden met een aantal zaken. De belangrijkste is de snelheid waarmee het bedrijf achter de software in staat is een update te leveren van de virus-definitiebestanden. Een klein bedrijfje met goede bedoelingen zal het niet redden tegen een professioneel bedrijf dat 24 uur na de uitbraak van een nieuw virus al een update beschikbaar heeft. Verder zullen we moeten afgaan op de testrapporten in tijdschriften en op websites. In testlaboratoria worden de virusscanners regelmatig getest. De bekendste antivirusprogramma’s zoals Mcafee en Symantec/Norton komen meestal

redelijk goed door een test heen, maar er is vrijwel geen programma dat niet af en toe iets over het hoofd ziet. Wanneer u liever een gratis antivirus-programma gebruikt is het programma Antivir PersonalEdition Classic(<www.free-av.com>) van Avira, een aanrader. Het is zowel een van de best geteste programma’s als gratis. Wanneer u het niet helemaal vertrouwt, hoe kan een gratis product tenslotte up to date gehouden worden, is het goed te bedenken dat het alleen gratis is voor privé-gebruik. Bedrijven moeten een betaalde versie kopen.

14

136 Alternatieven Als alternatief voor het genoemde Antivir zijn er de bekende antivirus pakketten die u vindt bij Symantec (Norton Antivirus, <www.symantec.nl>), McAfee (<www.mcafee.nl>), Panda (<www.pandasoftware.nl>) en f-secure (<www.fsecure.com>). Kijk voor u tot aanschaf overgaat eerst of uw provider geen antivirus software beschikbaar stelt. Daarnaast zijn er antivirus leveranciers die werknemers van bedrijven rechten geven de software die door het bedrijf is aangeschaft, gratis thuis te gebruiken. U kunt ook de gratis online-scanner House Call gebruiken van Trend Micro (), maar deze beschermt uw machine alleen op het moment dat u aan het scannen bent. Soms handig, maar niet voldoende voor veilig computergebruik. U bent pas goed beschermd wanneer er automatisch een antivirus programma wordt opgestart bij het starten van uw PC.

14.2 Spyware verwijderings-software De marktleiderspositie bij de anti-spyware software is overgenomen door Spybot. Voorheen had Ad-aware van het bedrijf Lavasoft deze positie. Beide programma’s komen in de testrapporten goed naar voren.

14

137 Spybot werkt zeer eenvoudig. U start het programma, u laat uw schijf controleren en de gevonden spyware verwijderen. Eenvoudiger kan niet. Het valt op bij dit programma dat er regelmatig spyware gevonden wordt. Blijkbaar is er een constante stroom van programma’s en cookies die op uw schijf achterblijven zonder dat u daarom hebt gevraagd. Alternatieven: het eerder genoemde AdAware is het meest bekende alternatief voor Spybot. U kunt het downloaden van <www.lavasoft.de>. De Experts van PC Magazine geven de voorkeur aan Webroot Spy Sweeper en Spyware Doctor (<www.pcmag.com>). U vindt een overzicht van anti-spyware software op <www.spychecker.com>.

14.3 Firewalls Computers die regelmatig met het internet verbonden zijn kunnen beter worden voorzien van een firewall. Windows XP heeft een ingebouwde firewall, maar de mogelijkheden hiervan zijn (te) beperkt. Beter is het een andere firewall te installeren met meer mogelijkheden. Een firewall is een apart apparaat of een programma op uw PC met de functionaliteit om bepaalde programma’s toegang tot uw computer te geven of te weigeren. Uw computer heeft een bepaald adres, een IP-adres, waarmee het bereikt kan worden. Binnen uw computer hebben alle programma’s ook een bepaald adres, een zogenaamde poort, waarmee gecommuniceerd wordt. Hierdoor komt de door u opgevraagde website niet in uw mailpakket binnen, maar in uw browser. Standaard staan alle poorten open, zijn ze dus allemaal bruikbaar. Dit houdt een risico in. Zeker omdat af en toe blijkt dat er fouten in besturingssystemen zoals Windows zitten, waardoor hackers toegang tot uw machine kunnen krijgen via een openstaande poort. Een firewall zorgt ervoor dat alle poorten dicht staan, met uitzondering van de poorten die u daadwerkelijk zelf nodig hebt, zoals poort 80 voor uw webbrowser. Hierdoor is de bescherming tegen hackers optimaal. Daarnaast werkt een firewall ook voor het verkeer naar buiten. Bent u besmet met een virus dat vanaf uw computer spam wil verzenden, dan loopt deze ook vast op uw firewall en wordt u door de firewall gewaarschuwd.

14

138

Een van de meest gebruikte firewalls is een gratis programma: Zonealarm. Het is een product van Zonelabs, dat ook een betaald broertje kent: Zonealarm Internet Security Suite. De betaalde versie biedt meer mogelijkheden, maar de gratis versie biedt ook al een goede bescherming. U kunt deze software downloaden van <www.zonealarm.com>. Alternatieven: De bekende security-bedrijven Symantec/Norton en McAfee hebben ook bekende firewall software in hun catalogus. In sommige gevallen kunt u ze samen aanschaffen. Symantec biedt bijvoorbeeld de gecombineerde Norton Internet Security waarin zowel Norton Antivirus als de Norton Firewall zijn opgenomen voor een bedrag dat weinig hoger is dan een van de afzonderlijke producten. Deze producten werken goed, maar kosten wel enkele tientallen euro’s per jaar. In feite kunt u niet zonder, dus is de aanschaf van een product van 50 euro per jaar vergeleken met een investering van 1500 euro voor een PC voor drie jaar geen schokkend bedrag voor uw PC’s veiligheid.

14

139

14.4 Audio bestanden beluisteren: iTunes Muziek en het internet gaan moeilijk samen. Althans, juridisch gezien. Technisch gezien heeft het internet het in zich de grootste juke-box van de wereld te worden. Dat komt onder meer doordat het steeds beter lukt de voorheen grote digitale muziekbestanden te comprimeren, te verkleinen, tot hele kleine bestandjes. Deze kleine bestanden kunnen makkelijk en snel worden gekopieerd en getransporteerd en ook worden afgespeeld met een geluidskwaliteit die niet veel voor de CD onder doet. Het gevolg is dan ook dat men steeds meer muziek tegen komt op internet. Een zeer populair formaat om via internet muziek aan te bieden is MP3 (Mpeg Layer-3).

Daar waar voor de CD een CD-speler nodig is, heeft men om MP3-bestanden te kunnen afspelen een MP3-speler nodig. Een relatieve nieuwkomer op dit gebied is iTunes, een product van Apple dat zowel voor de Mac als voor Windows gratis te downloaden is. ITunes werkt ook samen met de iPod, de succesvolle mp3walkman van Apple. Naast het organiseren en afspelen van mp3-bestanden is het met iTunes ook mogelijk CD’s te rippen (om te zetten in mp3-bestanden) en zelfs CD’s te branden. Verder kunt u naar internet-radio luisteren met iTunes. ITunes is te downloaden van de website van Apple (<www.apple.nl>).

14

140 Alternatieven: Vroeger was de wereld nog overzichtelijk. Wilde men muziek van CD of in MP3formaat beluisteren, dan gebruikte je WinAmp. Voor multimedia-uitzendingen via het internet had men twee andere formaten: het Real Audio-formaat en het Windows-formaat. Voor de eerste gebruikte u de Realplayer, de tweede werd bekeken/beluisterd met de Windows Media Player (WMP). Tegenwoordig kunt u met zowel de Realplayer als WMP ook CD’s en MP3-files beluisteren. Ze kunnen dus als alternatief voor iTunes worden gebruikt om MP3-bestanden af te spelen, maar voor de sortering van uw muziekbestanden zijn ze niet geschikt. Naast deze programma’s die op vrijwel elke PC worden geïnstalleerd zijn er teveel MP3spelers om op te noemen. Tucows somt in de rubriek Audio Players al een lijst op van tientallen programma’s.

14.5 Bewegende beelden bekijken: Real Player Ook video-beelden kunnen per computer getoond worden. Veel nieuwsuitzendingen kunnen bijvoorbeeld live bekeken worden via het internet in Real Audio-formaat. De publieke omroep (<www.uitzendingggemist.nl>) plaatst steeds meer uitzendingen na afloop online, om later ‘on demand’ te kunnen bekijken. Het voordeel hierbij is dat er niet eerst een bestand gedownload hoeft te worden, maar dat het bestand tijdens het downloaden direct afspeelbaar is. Bij beeld en geluid is er sprake van een stroom van bits en bytes die onmiddellijk in beeld en geluid worden omgezet en worden afgespeeld. Deze methode van afspelen wordt ook wel streaming audio/video genoemd. Nadeel is wel dat het wel eens met horten en stoten kan gaan omdat een verbinding in veel gevallen geen constante snelheid kent.

14

141 De Real Player kan op vrijwel alle gangbare Microsoft Windows computers gedraaid worden. Ook is een versie beschikbaar voor Mac en Unix gebruikers. Alternatieven: Er zijn veel multimedia-formaten en er zijn veel multimedia-spelers. Naast de RealPlayer kunt u mediaspelers gebruiken van Apple (Quicktime), Microsoft (Windows Media Player) en een speciale speler installeren voor het populaire DIVX video-formaat (<www.divx.com>). DIVX is het formaat dat meestal wordt gebruikt wanneer films van DVD zijn gekraakt. Het DIVX formaat comprimeert een speelfilm van DVD tot de omvang van een gewone CD, terwijl de kwaliteit dicht in de buurt van de DVD-kwaliteit blijft. Door deze geringe omvang is iedereen in staat een speelfilm op CD te branden. De VLC Media Player (<www.videolan.org>) is op dit moment een van de prettigste en meest veelzijdige spelers voor MPG, AVI, DIVX films en DVD’s. VLC is voor veel platforms (Windows, MacOSX, Linux, BeOS) beschikbaar.

14.6 PDF-documenten lezen: Adobe Reader Sinds jaar en dag bestaat het Portable Document Format (PDF) van Adobe. Dit is een poging om een algemene document-standaard te krijgen, los van trends in bijvoorbeeld tekstverwerking of besturingssystemen. Of je nu Windows of een Mac gebruikt, of je nu in Word werkt of in een andere tekstverwerker, je kunt altijd de documenten in PDF-formaat lezen. Je hebt alleen een Adobe Reader nodig. Iemand die de volledige versie van Adobe Acrobat heeft aangeschaft kan vanuit alle toepassingen PDF-bestanden maken, welke door iedereen met de gratis Adobe Reader te lezen en af te drukken zijn. Het grote voordeel ten opzichte van bijvoorbeeld een Word-bestand is dat een PDF-bestand al definitief is opgemaakt en er dus voor iedereen hetzelfde uitziet. In feite is een PDF-bestand al afgedrukt op een virtuele printer. Veel bedrijven en organisaties publiceren documenten op het internet in het PDFformaat. Hierdoor zijn zij er zeker van dat de documenten door iedereen te lezen zijn, onafhankelijk van geïnstalleerde tekstverwerker en computerplatform en dat de documenten er tevens voor iedereen exact hetzelfde uitzien.

14

142 Alternatieven: Voor de (kostenloze) Adobe Reader, te downloaden via Adobe (<www.adobe.com>), zijn geen concurrerende alternatieven beschikbaar. Voor de (dure) Acrobat PDF Writer (die je in staat stelt je eigen documenten te converteren naar PDF-formaat) is wel een gratis alternatief beschikbaar: GhostScript/GhostView, maar dat werkt niet eenvoudig. Voor een enkel experi-

ment is Ghostscript een goed alternatief, maar zodra u op grotere schaal, bedrijfsmatig documenten in PDF-formaat wilt opslaan is het aan te raden de volledige versie van Adobe Acrobat, inclusief Acrobat PDFWriter aan te schaffen.

14.7 Chatten: Windows Live Messenger Windows Live Messenger is een voorbeeld uit de categorie ‘messenger’ software. Deze categorie bestaat uit programma’s die ons in staat stellen te zien of onze vriendenkring of collega’s online zijn. Zodra u hebt gezien dat iemand uit uw lijstje met namen online is, kunt u contact met elkaar zoeken en via het toetsenbord

14

143 chatten, via de microfoon en luidsprekers van de PC met elkaar spreken of zelfs met de aangesloten webcam elkaar zien tijdens het gesprek. Verder is het mogelijk om direct bestanden met elkaar uit te wisselen. Vooral voor mensen die veel reizen is het handig om op deze manier plaatsloos bereikbaar te zijn.

Alternatieven Naast de Windows Live Messenger producten van Microsoft kunt u gebruik maken van AOL Instant Messenger (AIM), ICQ (ook van AOL) en Skype. Alle genoemde programma’s zijn gratis. Bij de keuze voor een van deze producten is het vooral van belang dat uw vrienden- en kennissenkring hetzelfde product gebruikt. U wilt tenslotte de software om met ze te communiceren. AIM heeft de meeste gebruikers in Noord Amerika en Windows Live Messenger in Europa. Het is niet mogelijk vanuit de Windows Live Messenger de AIM en ICQ gebruikers te zien en vice versa. Vanuit AIM kunnen wel ICQ gebruikers worden benaderd. Voor Apple gebruikers is ook iChatAV beschikbaar, een Apple product dat wel gegevens kan uitwisselen met de 150 miljoen AIM gebruikers maar niet met Windows Live Messenger. Er bestaat ook een programma dat alle chat-software ondersteunt: Trillian (<www.trillian.cc>). Dat is ontwikkeld door een bedrijf dat geen banden heeft met voornoemde chat-ontwikkelaars. Wilt u met gebruikers van meer dan een messenger-platform communiceren, dan is Trillian een aanrader.

14

144 De belangrijkste concurrent voor Windows Live Messenger is inmiddels Skype. Dit programma biedt chatmogelijkheden, maar ook audio- en video-ondersteuning voor meerdere besturingssystemen. Ofwel, waar Microsoft zich wat betreft video-ondersteuning beperkt tot Windows-gebruikers, ondersteunt Skype ook Apple en Linux gebruikers. Skype heeft ook mogelijkheden om naar gewone telefoonnummers te bellen. Maar misschien is het belangrijkste argument voor Skype wel dat het vrijwel altijd probleemloos werkt. U hoeft geen lastige firewallinstellingen aan te passen om het werkend te krijgen.

14.8 Afbeeldingen bekijken: Irfan View Een van de populairste programma’s van de laatste tijd is Irfan View. Het is een ‘viewer’ voor veel bestanden en bestandsformaten. Afbeeldingen en documenten worden geproduceerd door de bijbehorende software, maar zijn vaak door weinig andere programma’s in te lezen of te bekijken. Neem bijvoorbeeld het populaire programma Adobe Photoshop. Met deze (dure) software worden de meest mooie grafische afbeeldingen gemaakt, maar het is niet zomaar mogelijk zo’n afbeelding op het scherm te toveren zonder de software van Adobe. Om het toch te bekijken zou u op de website van Adobe een Photoshop Viewer moeten downloaden (zoals Microsoft een PowerPoint viewer beschikbaar stelt), maar helaas levert een zoektocht bij Adobe niets op. Irfan View tovert een Photoshop afbeelding wel op het scherm.

14

145 Irfan View is gratis en opvallend klein: het programma is slechts 800 KB groot. Maar hiermee hebt u niet meer dan een basisprogramma. Om het grote aantal ondersteunde formaten ook daadwerkelijk te kunnen bekijken hebt u additionele software nodig, de zogenaamde plugins, die separaat gedownload kunnen worden. Deze plugins nemen samen nemen wel ruim drie megabyte in beslag. Alternatieven Er zijn teveel viewers om op te noemen, maar er zijn er weinig zo compleet als Irfan View. Als we bij Tucows naar de categorie ‘image viewers’ kijken zien we een lijst van tientallen programma’s.

14.9 Software, films en muziek uitwisselen: eMule Na de ondergang van Napster is KaZaA (www.kazaa.com) een korte tijd het populairste programma geweest voor bestandsuitwisseling. Maar Inmiddels is KaZaA onder druk van de muziekindustrie een betaalde dienst geworden. De gebruikers van KaZaA hebben inmiddels nieuwe P2P netwerken ontdekt om daar hun bestanden uit te wisselen.

Op dit moment is eMule <www.emule-project.net>, dat gebruik maakt van het eDonkey netwerk, een populair programma. Vrijwel alles is er te vinden. Of eMule populair blijft is natuurlijk nog maar de vraag. In een vorige versie van Internet voor Juristen was KaZaA ‘hot’. Nu is eMule nog in die categorie in te

14

146 delen. We hebben geen idee wat de volgende in deze reeks zal zijn. Wel is het zeker dat het fenomeen bestandsuitwisseling niet meer uit te roeien is. Pogingen om een netwerk om zeep te helpen, zoals bij KaZaA is gebeurd, helpen wel de populariteit van dat netwerk te verminderen, maar lossen aan het fenomeen bestandsuitwisseling niets op. De gebruikers switchen gewoon naar een ander netwerk. Muziek wordt voortaan via het internet verspreid. De muziekindustrie voert een zinloos achterhoedegevecht om dit te bestrijden. Het is tekenend dat een bedrijf als Apple dat niets met de muziekindustrie te maken heeft wel snapt hoe het werkt. Het heeft met de iTunes Music Store binnen een paar jaar honderden miljoenen muzieknummers verkocht en daar veel geld aan verdiend, terwijl de traditionele muziekindustrie het te druk heeft met het bestrijden van de nieuwe vormen van distributie om door te hebben dat er gewoon ook geld te verdienen valt aan distributie via het internet. Pas de laatste tijd lijken de muzeikbedrijven meer open te staan voor deze nieuwe vorm van muziekverkoop. Alternatieven Er is een grote hoeveelheid programma’s beschikbaar dat geschikt is voor Peer to Peer File Sharing. Naast KaZaA en eMule is het met Limewire (<www.limewire.com>) ook eenvoudig bestanden uitwisselen. Maar ook Limewire wordt inmiddels aangepakt door de muziekindustrie. De laatste jaren1 is Bittorrent (()) een populair alternatief voor de hier genoemde peer to peer netwerken.

14.10 Online onderwijs: Blackboard Blackboard is een programma dat door een groot deel van het hoger onderwijs in de wereld is uitverkoren om de behoefte aan een Digitale Leeromgeving (DLO) te bevredigen. Het programma biedt mogelijkheden om bestanden uit te wisselen, berichten voor elkaar achter te laten en e-mail naar groepsleden te versturen. Je ziet in het onderwijs voornamelijk twee soorten toepassingen die met Blackboard worden gebruikt: Blackboard als digitale leeromgeving behorend bij een vak of module. Een docent plaatst hier de bestanden behorend bij het vak, zoals een syllabus in pdf-formaat, de college-sheets in powerpoint-bestanden en extra documenten met vakinhoud. Daarnaast kunnen er verwijzingen naar relevante websites worden opgenomen. Er is ruimte voor actuele informatie, bijvoorbeeld roosterwijzigingen of informatie over een gastcollege. 1 http://www.webwereld.nl/articles/42315/

14

147 Blackboard als community voor studenten en docenten in projectonderwijs of probleemgestuurd onderwijs. Bij deze toepassing van Blackboard zijn alle leden van de community in staat berichten en bestanden voor elkaar achter te laten, waarbij het dus niet de docenten zelf zijn die bepalen wat de inhoud van de leeromgeving wordt.

Voor bovenstaande toepassingen is Blackboard een programma dat redelijk rechttoe rechtaan werkt, waarbij intuïtief de juiste weg gevonden kan worden in de grote hoeveelheid aan schermen en onderdelen die het biedt. Nadeel van het programma is dat het soms wel erg veel muisklikken vergt om bij het doel te komen. Het programma is vrij prijzig en wordt daardoor aangeschaft en op een server geplaatst door de onderwijsinstellingen. Een versie voor thuis valt meestal buiten het budget. Blackboard is met een webbrowser te benaderen, dus meestal (afhankelijk van het beleid van de onderwijsinstelling) ook thuis over het internet te gebruiken. Alternatieven Als belangrijkste concurrent en dus als alternatief kan Lotus Learning Space niet onvermeld blijven. Het is een product van IBM dat ook veel in het onderwijs

14

148 wordt gebruikt. Ook Learning Space wordt door onderwijsinstellingen aangeschaft en aangeboden aan docenten en studenten. Een alternatief dat door iedereen gebruikt kan worden is MSN Communities, een online community-programma van Microsoft. Studenten kunnen onafhankelijk van hun onderwijsinstelling MSN communities gebruiken om een eigen community te starten en met andere studenten, bijvoorbeeld een projectgroep, bestanden en mededelingen uit te wisselen. MSN heeft als voordeel dat u kunt zien wie er nog meer ingelogd zijn in de community, waarna u kunt besluiten een chat-sessie met de ander te starten.

14

12 13 14