Inhoudstafel Mensenrechten Eerste bachelor 2014 - 2015
DEEL 1 DEFINITIE EN HISTORIEK VAN DE MENSENRECHTEN ..................................................................... 3 WHAT ARE HUMAN RIGHTS? ................................................................................................ 5 HISTORY OF HUMAN RIGHTS ...............................................................................................11 I. Human rights and the rise of the state in Europe ................................................................. 11 II. International protection of human rights: a latecomer in history ........................................ 12 III. From the sixteenth century to 1776 ..................................................................................... 14 Protection of human beings by denial of human rights ................................................ 14 Protection of human beings by recognition of human rights ....................................... 16 IV. From 1776 to 1914 ................................................................................................................ 17 Human rights in national constitutional texts ............................................................... 17 Abolition of the slave trade ........................................................................................... 18 Humanitarian law .......................................................................................................... 19 No general guarantees of human rights ........................................................................ 20 V. Between the two world wars ................................................................................................ 21 Mandate system of the League of Nations ................................................................... 21 International protection of minorities .......................................................................... 22 Objectives of the International Labour Organization .................................................... 24 Legal doctrine ................................................................................................................ 25 DEEL 2 BRONNEN EN SOORTEN MENSENRECHTEN, TYPES VAN STAATSVERPLICHTINGEN EN INMENGING IN INTERNE AANGELEGENHEDEN ENZ. .............................................................................................27 SOURCES OF INTERNATIONAL HUMAN RIGHTS LAW ............................................................29 A.
B. C. D. E.
International conventions ..................................................................................................... 29 1. Universal conventions for the protection of human rights ........................................... 30 2. Regional conventions for the protection of human rights ............................................ 31 International custom ............................................................................................................. 32 General principles of law ...................................................................................................... 33 Subsidiary means for the determination of rules of law ...................................................... 33 Other contributions to standard setting ............................................................................... 33 1. Decisions of political organs .......................................................................................... 34 2. Decisions of supervisory organs .................................................................................... 34 General comments and general recommendations ............................................................. 35
--- 1 ---
F.
Concluding remarks .............................................................................................................. 35
SOORTEN MENSENRECHTEN ................................................................................................37 A. B.
Categorieën van mensenrechten .......................................................................................... 38 Generaties van mensenrechten ............................................................................................ 38
DEFINITIONS AND CLASSIFICATIONS ....................................................................................41 E. F.
Human rights and interference in domestic affairs .............................................................. 41 Types of state duties imposed by all human rights treaties: the tripartite typology ........... 42
DEEL 3 WAT DOEN DE VERENIGDE NATIES EN REGIONALE ORGANISATIES VOOR DE BESCHERMING VAN DE MENSENRECHTEN? .....................................................................................................................43 HET MENSENRECHTENSYSTEEM VAN DE VERENIGDE NATIES ................................................45 3.
4.
Naar een universeel mensenrechtensysteem ...................................................................... 45 3.1. Het ontstaan van de Verenigde Naties ......................................................................... 45 3.2. De processen van de internationale militaire tribunalen te Neurenberg en Tokyo ..... 48 De Verenigde Naties ............................................................................................................. 49 4.1. ‘Standard setting’: de ontwikkeling van de mensenrechtennormen door de Verenigde Naties ............................................................................................................................. 50 4.1.1. Het Handvest van de Verenigde Naties .............................................................. 50 4.1.2. De ‘International Bill of Rights’ ........................................................................... 53 4.1.2.1. De Universele verklaring van de rechten van de mens (Universal Declaration of Human Rights, UVRM) .................................................. 54 1° De geboorte van een universele mensenrechtenverklaring ........ 54 2° De juridische kracht van de UVRM: van een aansporende verklaring naar juridisch bindende bepalingen? .......................... 55 3° Rechten en vrijheden: de UVRM inhoudelijk bekeken ................ 57 4° Conclusie: het belang van de UVRM ............................................ 61 4.2. ‘Promotion and protection’: de Verenigde Naties als promotor en beschermer van de mensenrechten ............................................................................................................. 63 4.2.1. De institutionele structuur van het VN-systeem ................................................ 63 4.2.2. De handvestorganen en hun toezichtmechanismen .......................................... 67 4.2.2.1. Handvestorganen specifiek opgenomen in het VN-Handvest ............. 68 1° De Algemene Vergadering ........................................................... 68 2° De Veiligheidsraad ....................................................................... 71 3° De Economische en Sociale Raad ................................................. 75 4° Het Internationaal Gerechtshof ................................................... 77 5° De Secretaris-generaal ................................................................. 78 4.2.2.2. Handvestorganen die gemandateerd worden met een bevoegdheid inzake mensenrechten ......................................................................... 80 1° De Mensenrechtencommissie ..................................................... 80 ........................................................................................................... - Het mandaat van de Mensenrechtencommissie .................... 81 --- 2 ---
-
-
Resolutie 1503: de ‘confidentiële’ procedure ........................ 83 Resolutie 1235: de ‘publieke’ procedure ................................ 86 Speciale procedures: de thematische en landenprocedures . 87 De Subcommissie inzake de Bevordering en de Bescherming van Mensenrechten ................................................................ 89 2° De Mensenrechtenraad ............................................................... 91 - Nood aan hervorming ............................................................. 91 - De nieuwe Mensenrechtenraad: structuur en organisatie .... 94 - Mandaat en bevoegdheden .................................................... 95 - Universeel periodiek toezicht (Universal Periodic Review) .... 96 - De klachtenprocedure ............................................................ 98 - De speciale landen- en thematische procedures .................. 100 - Werkgroepen ........................................................................ 101 - Het Adviserend Comité (Advisory Committee) ..................... 102 3° De Hoge Commissaris voor Mensenrechten en zijn Bureau ...... 103 4° De Commissie inzake de Status van Vrouwen ........................... 107 4.2.3. De verdragsorganen en hun toezichtmechanismen ......................................... 109 FROM COMMISSION TO THE COUNCIL: EVOLUTION OF UN CHARTER BODIES ..................... 111 1. 2.
3.
4.
5. 6.
Introduction ........................................................................................................................ 111 The demise of the Commission and the creation of the Council ........................................ 113 2.1. Structure and functioning of the Council .................................................................... 117 2.2. Five year review of the Council ................................................................................... 121 2.3. Comparing the Council and the Commission .............................................................. 122 The Universal Periodic Review (UPR) .................................................................................. 125 3.1. Five-year review of the Council: enhancing participation ........................................... 127 3.2. Proposals for reform of the UPR process .................................................................... 129 The Council’s special procedures ........................................................................................ 131 4.1. Functions of the mandate holders .............................................................................. 133 4.2. Reform of the special procedures ............................................................................... 138 4.3. Impact of the work of SPs ........................................................................................... 139 Reform of the Council ......................................................................................................... 140 Conclusion ........................................................................................................................... 142
THE ROLE AND IMPACT OF TREATY BODIES ........................................................................ 145 1. 2. 3. 4.
Introduction ........................................................................................................................ 145 Composition ........................................................................................................................ 148 Decision-making .................................................................................................................. 149 Functions ............................................................................................................................. 150 4.1. Review of state reports ............................................................................................... 150 4.2. General comments ...................................................................................................... 155 4.3. Interstate complaints .................................................................................................. 157 4.4. Individual complaints .................................................................................................. 158 4.5. Inquiries ....................................................................................................................... 160 4.6. Other functions ........................................................................................................... 161 4.6.1. Committee on Enforced Disappearances ......................................................... 161 --- 3 ---
5. 6. 7. 8.
4.6.2. Sub-Committee on the Prevention of Torture .................................................. 162 Follow-Up procedures ......................................................................................................... 162 The legal nature and effect of the Committees’ output ..................................................... 163 Problems the treaty body system faces .............................................................................. 166 Reviews and proposals ........................................................................................................ 168
REGIONAL PROTECTION OF HUMAN RIGHTS ...................................................................... 173 6.1. Introduction ........................................................................................................................ 174 6.1.1. Drafting and adopting texts ................................................................................... 174 6.1.2. Accessibility 174 6.1.3. Enforceability 175 6.2. The principal regional systems ............................................................................................ 175 6.3. Other regional initiatives 177 6.3.1. The Arab League 178 6.3.2. The Commonwealth of Independent States .......................................................... 178 6.3.3. Asia and Pacific 179 6.3.3.1. Association of South East Asian Nations ................................................... 180 6.4. Conclusions on regional system .......................................................................................... 181 DEEL 4 RECHT OP PRIVACY ................................................................................................................... 183 ARTIKEL 8 EVRM ................................................................................................................ 185 I.
Artikel 8 EVRM: Algemeen .................................................................................................. 185 A. Het begrip ‘inmenging van enig openbaar gezag’ ............................................... 186 B. Inmengingen door particulieren .......................................................................... 187 2. Eerste voorwaarde: de legaliteitstoets – voorzien door de wet ................................. 187 A. Algemeen ............................................................................................................. 187 3. Tweede voorwaarde: de legitimiteitstoets ................................................................. 188 4. Derde voorwaarde: de noodzakelijkheidstoets .......................................................... 188 5. Toetsing aan positieve plichten ................................................................................... 189 II. Recht op eerbiediging van het privé-leven ......................................................................... 189 1. De omvang van het recht ratio materiae .................................................................... 189 2. De omvang van het recht ratione personae ............................................................... 190 3. Enkele voorbeelden uit de rechtspraak ...................................................................... 190 A. Bescherming van de integriteit en keuzevrijheid ................................................ 190 B. Gezondheid .......................................................................................................... 191 C. Seksualiteit ........................................................................................................... 191 D. Persoonsgegevenbescherming ............................................................................ 192 III. Recht op eerbiediging van het gezinsleven ........................................................................ 193 1. De omvang van het recht ratione materiae ................................................................ 193 A. Algemeen ............................................................................................................. 193 B. Positieve plichten ................................................................................................ 193 2. De omvang van het recht ratione personae ............................................................... 194 3. Enkele voorbeelden uit de rechtspraak ...................................................................... 194 A. Gezinsleven ouder- kind ...................................................................................... 194 --- 4 ---
B. Gezinsleven kind- ouders ..................................................................................... 195 C. Inmengingen op de ouderlijke gezags- en omgangsrechten ............................... 196 D. De uitwijzing van vreemdelingen ........................................................................ 196 IV. Recht op bescherming van de woning ................................................................................ 199 1. De omvang van het recht ............................................................................................ 199 A. Algemeen ............................................................................................................. 199 B. Wie wordt beschermd? ....................................................................................... 200 C. Het begrip ‘woning’ ............................................................................................. 200 2. Enkele voorbeelden uit de rechtspraak ...................................................................... 200 A. De in acht te nemen grenzen bij de huiszoeking ................................................. 200 B. Uitzettingen, platbranden van woningen, … ....................................................... 201 C. Bescherming tegen milieuhinder ......................................................................... 201 V. Recht op eerbiediging van communicatie .......................................................................... 202 1. De omvang van het recht ............................................................................................ 202 2. Enkele voorbeelden uit de rechtspraak ...................................................................... 203 A. Communicatiebeperkingen en gedetineerden .................................................... 203 B. Aftap en registratie door de overheid ................................................................. 204 C. Communicatiebeperkingen door particulieren ................................................... 205 DEEL 5 VERBOD VAN SLAVERNIJ ........................................................................................................... 207 COMMENTAAR OP VERDRAG TOT BESCHERMING VAN DE RECHTEN VAN DE MENS EN DE FUNDAMENTELE VRIJHEDEN ART. 4 .................................................................................. 209 A. B. C.
D.
E. F.
Inleiding ............................................................................................................................... 209 Wetstechnische informatie ................................................................................................. 209 Kernproblematiek ............................................................................................................... 209 C.1. Algemene interpretatie van artikel 4 .......................................................................... 209 C.1.1. Slavernij of dienstbaarheid.............................................................................. 209 C.1.2. Dwangarbeid of verplichte arbeid .................................................................. 210 C.2. Positieve verplichtingen .............................................................................................. 213 C.3. Beperking van artikel 4 EVRM ..................................................................................... 213 C.4. Betekenis van artikel 4 lid 1 ........................................................................................ 214 C.4.1. Betekenis van lid 3, algemeen ........................................................................ 214 C.4.2. Betekenis van lid 3, onder a ........................................................................... 214 C.4.3. Betekenis van lid 3, onder b ........................................................................... 214 C.4.4. Betekenis van lid 3, onder d ........................................................................... 215 Jurisprudentie ..................................................................................................................... 215 D.1. Slavernij en dienstbaarheid ......................................................................................... 215 D.2. Dwangarbeid ............................................................................................................... 215 Jurisprudentie nieuw .......................................................................................................... 216 Literatuurverwijzing ............................................................................................................ 216
DEEL 6 RECHTEN VAN INHEEMSE VOLKEREN ........................................................................................ 217 THE THREE DIMENSIONS OF THE RIGHTS OF INDIGENOUS PEOPLE ..................................... 219 --- 5 ---
1. 2.
3. 4.
5.
The characteristics of indigenous peoples .......................................................................... 219 The defining elements of indigenous peoples as the foundation of their rights ................ 223 2.1. Inherent rights of indigenous peoples ........................................................................ 223 2.2. The equality principle .................................................................................................. 224 2.3. The protection of cultural identity .............................................................................. 226 The three dimensions of the rights of indigenous peoples ................................................ 227 The legal theory underlying the modern state ................................................................... 230 4.1. Modern constituonalism and inherent (indigenous) rights ........................................ 231 4.2. Modern constituonalism and equality ........................................................................ 232 Outlook – multicultural autonomies and self-determination of peoples ........................... 233
DEEL 7 VERBOD VAN FOLTERING .......................................................................................................... 235 COMMENTAAR OP VERDRAG TOT BESCHERMING VAN DE RECHTEN VAN DE MENS EN DE FUNDAMENTELE VRIJHEDEN ART. 3 .................................................................................. 237 A. B. C.
Inleiding ............................................................................................................................... 237 Wetstechnische informative ............................................................................................... 237 Kernproblematiek ............................................................................................................... 237 C.1. Algemeen: omschrijving van begrippen ...................................................................... 237 C.1.1. Foltering en onmenselijke of vernederende behandeling ............................. 237 C.1.1.1. Foltering .......................................................................................... 238 C.1.1.2. Onmenselijke of vernederende behandeling .................................. 238 C.1.1.3. Verkrachting .................................................................................... 239 C.1.1.4. Besnijdenis ...................................................................................... 240 C.1.1.5. Medische gronden .......................................................................... 240 C.1.1.6. Eerwraak ......................................................................................... 241 C.1.1.7. Hechtenis en detentie ..................................................................... 241 a. Algemeen ................................................................................. 241 b. Begrip ...................................................................................... 242 c. Bewijslast ................................................................................. 242 d. Algemene detentieomstandigheden ....................................... 242 e. Behandeling specifieke gedetineerden ................................... 243 e.1. Geweld ............................................................................. 243 e.2. Onderzoek ........................................................................ 245 e.3. Medische behandeling ..................................................... 246 e.4. Leeftijd ............................................................................. 247 e.5. Speciale detentieregimes ................................................ 248 - Duur en verlenging ..................................................... 248 - Naakte opsluiting ........................................................ 249 - Gevaarlijke gedetineerden ......................................... 249 - Gebruik van handboeken ........................................... 249 e.6. Doodstraf ......................................................................... 250 e.7. Levenslange gevangenisstraf ........................................... 251 C.1.2. Een absoluut verbod ....................................................................................... 252 C.1.3. Positieve verplichtingen ................................................................................. 254 --- 6 ---
D. E. F.
C.2. Materiële aspecten ..................................................................................................... 255 C.2.1. Rechtsmachtprobleem ................................................................................... 255 C.2.2. Slachtofferschap ............................................................................................. 255 C.3. Procedurele aspecten .................................................................................................. 255 C.3.1. Moment van toetsing ..................................................................................... 255 C.3.2. Intensiteit van de toetsing .............................................................................. 256 C.3.3. Bewijslast(verdeling) ...................................................................................... 257 C.3.4. Individualisering ............................................................................................. 257 C.3.5. Diplomatieke garanties ................................................................................... 259 C.3.6. Binnenlands vluchtalternatief ........................................................................ 259 C.3.7. Interstatelijk vertrouwensbeginsel ................................................................. 260 Jurisprudentie uitgebreid .................................................................................................... 261 Jurisprudentie nieuw .......................................................................................................... 262 Literatuurwijziging .............................................................................................................. 262
DEEL 8 RECHT OP PERSOONLIJKE VRIJHEID ........................................................................................... 273 COMMENTAAR OP VERDRAG TOT BESCHERMING VAN DE RECHTEN VAN DE MENS EN DE FUNDAMENTELE VRIJHEDEN ART. 5 .................................................................................. 275 A. B. C.
Inleiding ............................................................................................................................... 275 Wetstechnische informative ............................................................................................... 276 Kernproblematiek ............................................................................................................... 276 C.1. Doel van de bepaling ................................................................................................... 276 C.2. Reikwijdte van de bepaling ......................................................................................... 276 C.2.1. Algemeen ........................................................................................................ 276 C.2.2. Het begrip vrijheidsontneming ....................................................................... 278 C.2.3. Toepasselijkheid artikel 5 op de wijze van executie van vrijheidsontneming 281 C.3. Wettelijk voorgeschreven procedure .......................................................................... 283 C.4. Gevallen waarin inbeuken op het recht op vrijheid zijn toegestaan (lid 1) ................. 285 C.4.1. Detentie na veroordeling (artikel 5 lid 1 onder a) .......................................... 286 C.4.1.1. Na veroordeling ............................................................................... 286 C.4.1.2. Bevoegde rechterlijke instantie ...................................................... 287 C.4.1.3. Rechtmatige detentie ...................................................................... 288 C.4.2. Detentie wegens het niet-naleven van een rechterlijk bevel of de nietnakoming van een wettelijke verplichting (artikel 5 lid 1 onder b) ................ 288 C.4.2.1. Niet-naleven van een rechterlijk bevel ........................................... 288 C.4.2.2. Niet-nakomen van een wettelijke verplichting ............................... 289 C.4.3. Voorarrest (artikel 5 lid 1 onder c) ................................................................. 290 C.4.4. Detentie van een minderjarige (artikel 5 lid 1 onder d) ................................. 292 C.4.5. Detentie van personen met een besmettelijke ziekte, geesteszieken, alcohol- of drugsverslaafden en landlopers (artikel 5 lid 1 onder e) ............................... 292 C.4.6. Detentie in verband met uitzetting of uitlevering (artikel 5 lid 1 onder f) ..... 293 C.5. Informatieverplichting (lid 2) ...................................................................................... 294 C.6. Waarborgen in geval van voorarrest (lid 3) ................................................................. 295 C.6.1. Doel en reikwijdte .......................................................................................... 295
--- 7 ---
D.
E. F.
C.6.2. Rechter of andere magistraat die door de wet bevoegd verklaard is rechterlijke macht uit te oefenen ...................................................................................... 295 C.6.3. Onverwijlde en automatische voorgeleiding ................................................. 296 C.6.4. Berechting binnen een redelijke termijn ........................................................ 297 C.6.4.1. Ratio ................................................................................................ 297 C.6.4.2. Algemene regels .............................................................................. 298 C.6.4.3. Begin en einde van de te beoordelen termijn ................................ 298 C.6.5. Waarborg ........................................................................................................ 299 C.7. Recht op rechterlijke controle op de rechtmatigheid van detentie (lid 4) ................. 299 C.7.1. Doel en reikwijdte .......................................................................................... 299 C.7.2. Aard van de rechterlijke controle ................................................................... 300 C.7.3. Procedurele vereisten .................................................................................... 301 C.7.4. Spoedige beslissing ......................................................................................... 301 C.8. Recht op schadevergoeding (lid 5) .............................................................................. 302 Jurisprudentie uitgebreid .................................................................................................... 303 D.1. Reikwijdte van de bepaling ......................................................................................... 303 D.2. Wettelijk voorgeschreven procedure .......................................................................... 304 D.3. Gevallen waarin inbreuken op het recht op vrijheid zijn toegestaan (lid 1) ............... 304 D.4. Waarborgen voorlopige hechtenis (lid 3) .................................................................... 305 D.5. Recht op rechterlijke controle op de rechtmatigheid van detentie (lid 4) ................. 305 Jurisprudentie nieuw .......................................................................................................... 306 Literatuurverwijzing ............................................................................................................ 306
DEEL 9 RECHTEN VAN VREEMDELINGEN EN VLUCHTELINGEN ................................................................ 317 THE HUMAN RIGHTS PROTECTION OF VULNERABLE GROUPS ............................................. 319 3.
4.
Refugees .............................................................................................................................. 319 Who is a refugee ......................................................................................................... 319 A. Standards ..................................................................................................................... 320 B. Supervision .................................................................................................................. 322 Internally displaced persons ............................................................................................... 325 A. Standards ..................................................................................................................... 325 B. Supervision .................................................................................................................. 326
CONVENTION RELATING TO THE STATUS OF REFUGEES ..................................................... 329 I. II. III. IV. V. VI. VII.
General provisions .............................................................................................................. 329 Juridical status ..................................................................................................................... 332 Gainful employment ........................................................................................................... 333 Welfare ................................................................................................................................ 334 Administrative measures .................................................................................................... 335 Executory and transitory provisions ................................................................................... 337 Final clauses ........................................................................................................................ 338
COMMENTAAR OP VIERDE PROTOCOL BIJ HET VERDRAG TOT BESCHERMING VAN DE RECHTEN VAN DE MENS EN DE FUNDAMENTELE VRIJHEDEN, TOT HET WAARBORGEN VAN BEPAALDE --- 8 ---
RECHTEN EN VRIJHEDEN DIE NIET REEDS IN HET VERDRAG EN IN HET EERSTE PROTOCOL DAARBIJ ZIJN OPGENOMEN ART. 3 .................................................................................... 341 A. B. C. D. E. F.
Inleiding ............................................................................................................................... 341 Wetstechnische infomatie .................................................................................................. 341 Kernproblematiek ............................................................................................................... 341 C.1. Algemeen: omschrijving van begrippen ...................................................................... 341 Jurisprudentie uitgebreid .................................................................................................... 342 Jurisprudentie nieuw .......................................................................................................... 342 Literatuurverwijzing ............................................................................................................ 342
COMMENTAAR OP VIERDE PROTOCOL BIJ HET VERDRAG TOT BESCHERMING VAN DE RECHTEN VAN DE MENS EN DE FUNDAMENTELE VRIJHEDEN, TOT HET WAARBORGEN VAN BEPAALDE RECHTEN EN VRIJHEDEN DIE NIET REEDS IN HET VERDRAG EN IN HET EERSTE PROTOCOL DAARBIJ ZIJN OPGENOMEN ART. 4 .................................................................................... 345 A. B. C.
D. E. F.
Inleiding ............................................................................................................................... 345 Wetstechnische infomatie .................................................................................................. 345 Kernproblematiek ............................................................................................................... 345 C.1. Inleiding ....................................................................................................................... 345 C.2. Algemeen: omschrijving van begrippen ...................................................................... 345 Jurisprudentie uitgebreid .................................................................................................... 347 Jurisprudentie nieuw .......................................................................................................... 347 Literatuurverwijzing ............................................................................................................ 347
DEEL 10 NATIONALE MENSENRECHTENINSTITUTEN ................................................................................ 349 PARIS PRINCIPLES ............................................................................................................. 349 PRINCIPLES RELATING TO THE STATUS OF NATIONAL INSTITUTIONS .................................. 355 WET VAN 24 NOVEMBER 2011, HOUDENDE DE OPRICHTING VAN HET COLLEGE VOOR DE RECHTEN VAN DE MENS (WET COLLEGE VOOR DE RECHTEN VAN DE MENS) ....................... 355 DEEL 11 RECHT OP LEVEN ...................................................................................................................... 371 HET RECHT OP LEVEN ........................................................................................................ 373 I.
Algemeen ............................................................................................................................ 376 A. Fundamenteel, relatief en notstandsfest recht .......................................................... 376 B. Recht waaruit zowel negatieve als positieve verplichtingen voortvloeien ................. 377 1. Negatieve verplichting / onthoudingsplicht ........................................................ 377 1.1. Algemene draagwijdte ................................................................................. 377 1.2. Uitzonderingen op het recht op leven ......................................................... 379 1.2.1. De doodstraf (art. 2 § 1 EVRM) ....................................................... 379
--- 9 ---
II.
1.2.2. Dodingen ten gevolge van absoluut noodzakelijk geweld, aangewend tot het bekomen van een legitiem doel (art. 2 § 2 a), b) en c) EVRM) .. ......................................................................................................... 381 2. Positieve verplichtingen ...................................................................................... 389 2.1. Algemene draagwijdte ................................................................................. 389 2.2. Materiële rechtsbescherming via aanname en implementatie van de wet 390 2.1.1. Materiële rechtsbescherming via aanname wet ............................ 390 2.2.2. Materiële rechtsbescherming via implementatie wet .................... 392 2.3. Procedurele rechtsbescherming .................................................................. 396 2.3.1. Algemeen ........................................................................................ 396 2.3.2. Onderzoeksplicht ............................................................................ 397 C. Procedurele aspecten van artikel 2 EVRM .................................................................. 403 1. Wie kan een klacht indienen bij het Europees Hof? ............................................ 403 2. De zesmaandenregel en artikel 2 EVRM .............................................................. 404 3. Bewijslast en bewijsmaatstaf .............................................................................. 404 3.1. Bewijslast ..................................................................................................... 404 3.2. Bewijsmaatstaf ............................................................................................. 405 Thematische bespreking van de rechtspraak van het EHRM inzake het recht op leven .... 407 A. Politie- en veiligheidsoperaties ................................................................................... 407 1. Juridisch kader – de theorie ................................................................................ 407 2. De planning, controle en uitvoering van de operaties – de praktijk ................... 408 B. Gedwongen verdwijningen ......................................................................................... 412 1. Algemeen ............................................................................................................. 412 2. Schending negatieve verplichting “not to take life” ............................................ 414 3. Schending van de positieve verplichting “to protect from forced disappearances” . .............................................................................................................................. 417 C. Overlijdens en zelfmoord tijdens detentie of verblijf in een instelling onder de exclusieve controle van de Staat ................................................................................. 418 1. Algemeen ............................................................................................................. 418 2. Overlijden van, voordien in goede staat en gezondheid verkerende, personen tijdens detentie of onder feitelijke macht van de staat ...................................... 419 3. Gebrek aan medische zorg .................................................................................. 422 4. Bescherming tegen daden van andere gedetineerden en derden ...................... 422 5. Zelfmoord en detentie ......................................................................................... 423 D. Uitlevering en de doodstraf ........................................................................................ 427 E. Intrafamiliaal of huiselijk geweld ................................................................................ 429 F. Gevaarlijke activiteiten ................................................................................................ 432 1. Nucleaire risico’s .................................................................................................. 433 2. Rampen veroorzaakt door toedoen van de mens of natuur ............................... 433 3. Verkeersongevallen, boten en treinen ................................................................ 435 G. Gezondheidszorg ......................................................................................................... 436 1. Medische fouten en nalatigheid .......................................................................... 436 2. Beleid ................................................................................................................... 438 H. Abortus ........................................................................................................................ 439 1. Algemeen ............................................................................................................. 439 2. Abortus in het licht van artikel 2 EVRM ............................................................... 440 2.1. Toepasselijkheid van artikel 2 op de foetus: ‘een ieder’ en ‘leven’ .......... 440 2.2. Abortus wegens medische beweegredenen ............................................. 441 --- 10 ---
2.3. Abortus wegens sociale beweegredenen ................................................. 442 Slachtoffervereiste ............................................................................................... 442 3.1. Potentiële vader van ongeborene ............................................................. 442 3.2. Verbod van ‘actio popularis’ ..................................................................... 443 Euthanasie ................................................................................................................... 444 1. Algemeen ............................................................................................................. 444 2. Passieve euthanasie ............................................................................................. 445 3. Actieve euthanasie en “hulp bij zelfdoding” ....................................................... 445 3.
I.
DEEL 12 RECHT OP VRIJE MENIINGSUITING ............................................................................................ 447 FREEDOM OF EXPRESSION AND INFORMATION IN A DEMOCRATIC SOCIETY ...................... 449 Introduction ........................................................................................................................ 449 Freedom of expression and the European Court of Human Rights .................................... 451 Some characteristics of the European Court’s case law ..................................................... 454 Freedom of expression and public debate .................................................................. 454 Media, NGOs and civil society as ‘public watchdog’ ................................................... 456 Opinions, value judgements and defamatory allegations ........................................... 458 No protection of ‘hate speech’, incitement to violence or glorification of terrorism 459 The proportionality test .............................................................................................. 461 Recent restrictive trends ............................................................................................. 462 Conclusion and challenges .................................................................................................. 463 VRIJHEID VAN MENINGSUITING EN PERSVRIJHEID ............................................................. 467 1.
2.
3.
4. 5. 6.
De vrijheid van meningsuiting (art. 19 Gw) ........................................................................ 467 § 1. Inleiding en definiëring ................................................................................................ 467 § 2. Beperkingsmogelijkheden ........................................................................................... 470 A. Repressieve maatregelen .................................................................................... 470 B. Principieel verbod van preventieve maatregelen ............................................... 474 C. Meningsuitingen in de openlucht ........................................................................ 479 § 3. De vrijheid van meningsuiting van personen in openbare en private dienst ............. 480 Drukpersvrijheid (art. 25 Gw) .............................................................................................. 482 § 1. Historiek ...................................................................................................................... 482 § 2. Verbod van preventieve maatregelen ......................................................................... 483 § 3. Drukpersmisdrijven ..................................................................................................... 484 A. Situering en definiëring ....................................................................................... 484 B. Het cascadesysteem ............................................................................................ 486 C. Bevoegdheid van het hof van assisen .................................................................. 487 D. Openbaarheid van terechtzitting ........................................................................ 489 De mensenrechtenverdragen ............................................................................................. 489 § 1. De inhoudelijke waarborgen ....................................................................................... 489 § 2. Beperkingen ................................................................................................................ 498 Het recht op vrije nieuwsgaring .......................................................................................... 500 Het recht van antwoord ...................................................................................................... 501 Slotbeschouwing ................................................................................................................. 503 --- 11 ---
