ziel en zaligheid
De ziel bestaat niet en hij zit vlak onder je hart …
We gaan de deur uit …
Onderwerpen vandaag: I Oude beelden van de ziel II Kritiek op de ziel III Terugkomst IV Moderne beelden V Wat nut ons de ziel?
I Oude beelden van de ziel In de oudheid was er de metafysische beaming van de ziel.
Bijbel: ziel: nefesj (754x in OT) psychè (103x in NT) een veelomvattend begrip
Betekenissen van ‘ziel’ in Bijbel: a. Omgrenzing van het eigene De binnenruimte van de mens tegenover het vlees b. Behoeftig en gevoelig innerlijk Jes. 29,8: Het zal alzo zijn, gelijk wanneer een hongerige droomt, en ziet, hij eet; maar als hij ontwaakt, zo is zijn ziel ledig. c. De levenskern Gen. 2,7: En de HEERE God had den mens geformeerd uit het stof der aarde, en in zijn neusgaten geblazen den adem des levens; alzo werd de mens tot een levende ziel.
d. Het ik Ps. 131,2: Zo ik mijn ziel niet heb gezet en stil gehouden, gelijk een gespeend kind bij zijn moeder! Mijn ziel is als een gespeend kind in mij. e. Het ik dat kan rusten in de ander Matt. 11,28-29: Komt herwaarts tot Mij, allen die vermoeid en belast zijt, en Ik zal u rust geven. Neemt Mijn juk op u, en leert van Mij, dat Ik zachtmoedig ben en nederig van hart; en gij zult rust vinden voor uw zielen. f. Het ik dat kan worden geofferd Matt. 10,39: Die zijn ziel vindt, zal dezelve verliezen; en die zijn ziel zal verloren hebben om Mijnentwil, zal dezelve vinden.
De ziel en de dood in de Bijbel
Enkele gegevens uit schaarse Bijbelse teksten hiernamaals: De mens gaat naar de sheol, de onderwereld Een van weinige teksten over onsterfelijkheid: Pred. 3 en 12 - lichaam naar de aarde, de adem (ruach) die terugkeert naar God, die hem gaf Lichamelijke opstanding aan einde van de tijd Hiernamaals niet gebonden aan leer over de ziel: Jezus: ‘In uw handen beveel ik mijn geest …’ (pneuma = levensadem of ‘ik’) Paulus: mens nu in aardse tent, vergankelijk, later in eeuwig huis, bij God het beeld van de slaap in afwachting van de opstanding
Latere christelijke visie beïnvloed door Griekse voorstellingen Plato:
De ziel is het kenvermogen om het ware en goede te kennen. De ziel vormt samen met het lichaam een individu. De ziel - de logos – is onsterfelijk.
Socrates: 'Bij de dood laten lichaam en ziel elkaar gaan. Het is een bevrijding en een uiteengaan. Voor een echte filosoof is sterven zijn vak, want sterven betekent dat de ziel wordt losgemaakt uit de vergankelijke stof om zich te richten op de onvergankelijke eeuwige waarheid.’ (uit de Phaedo)
Middeleeuwen: De ziel voorgesteld als een klein naakt mensje, die de mens ingaat en verlaat door de mond bij geboorte en dood
II Kritiek op de ziel Tegenover de metafysische beaming stond de naturalistische ontkenning van de ziel.
Materialistische bezwaren tegen de ziel sinds opkomst van de moderne natuurwetenschap De geest is ‘een spin-off van het zenuwstelsel met een hoge graad van complexiteit en organisatie’. De ziel is hoogstens een symbolische aanduiding van een veld van onderzoek .
Verdere filosofische en theologische bezwaren tegen de ziel: eenzijdige nadruk op het geestelijke ten koste van het lichamelijke eenzijdige focus op het geestelijke ten koste van het maatschappelijke eenzijdige nadruk op individualiteit ten koste van de gemeenschap eenzijdige nadruk op zielenheil ten koste van het Koninkrijk van God
III Terugkomst Na de metafysische beaming en de naturalistische ontkenning nu meer de fase van de spirituele terughoudendheid (Gerard Visser) De ziel wordt beaamd, maar er wordt erkend als uiteindelijk ondoorgrondelijk fenomeen. De beaming van de ziel heeft het karakter van vertrouwdheid, van levenservaring (i.t.t. Redenatie)!
De ziel kwam terug – niet door theologie of kerk! Mensen vragen weer om het woord. In bedrijfsleven, levenskunst zijn toverwoorden: inspiratie en bezieling.
Esoterische interesse (Happinez, Libelle, Margriet) Voorbeeld van oude sjamanen uit Zuid-Amerika: in ziel vier kamers in eerste kamer heb je je wond(en) weggestopt in tweede kamer huizen opvattingen en gewoonten die je hebt ontwikkeld als gevolg van die wond(en) in derde kamer kun je genade en vertrouwen hervinden in vierde kamer ligt herinnering aan je eigen zielsopdracht
Pim van Lommel: Eindeloos bewustzijn De geest (ziel) bestaat buiten het lichaam en buiten de dood. Beroept zich op onderzoek naar BDE’s, inzichten uit oude culturen en zelfs Paulus (die vertelt naar derde hemel te zijn meegevoerd).
Vanwaar deze terugkeer? Het besef van de ontoereikendheid van de materialistische benadering Terugkeer naar ‘de volte van de beleving’ Vraag aan natuurkundige: ‘deelt u uw bed met uw vrouw Marjolein of met een zak moleculen?’
Postmoderne mensen gingen de vraag stellen of er nog een principieel onderscheid is tussen mens en computer Gedicht ‘Niets cadeau’ van Wislawa Szymborska (1923 - 2012), winnares Nobelprijs voor literatuur in 1999
IV Moderne beelden van de ziel 1. Ziel als beleefde kern van de mens 2. Ziel als een religieus vermogen tot ontmoeten
1. Ziel als beleefde kern van de mens Alain de Botton, Franse filosoof: christendom heeft altijd gedachte levend gehouden dat de mens meer is dan intelligentie, emotie, karakter of persoonlijkheid dit 'meer' heet de ziel de ziel is de kostbare, kinderlijke en kwetsbare kern die we moeten koesteren en voeden op de reis door het leven
Willem-Jan Otten, schrijver: ontdekte de ziel tijdens de requiemmis voor Frans Kellendonk de dood is een soort geboorte: het betreden van een volledigere zone besefte dat wij meer zijn dan onze hersenen de ziel is de voortvluchtige, ongrijpbare, onbewijsbare kern van je bewustzijn, eerder een richtpunt dan een ding de onbewijsbare ziel beveel je bij je dood in de handen van de, evenals de ziel, onbewijsbare God
Henri Nouwen, Nederlandse hoogleraar praktische theologie Harvard: de ziel is de heilige kern in ons, waar alles samenkomt en waar God in ons leeft de ziel is een bruggenbouwer tussen ons dromen en ons doen je ziel kwijtraken heeft als gevolg dat je verbrokkelt, verwart, doel kwijt raakt
Johan Smit, pastoraal theoloog: in onze innerlijke ruimte zitten vier lagen: de laag van de feiten van de gevoelens van onze levensverhalen en ons spreken over God de laag van het spreken van God het grensgebied van ziel betreedt men bij de overgang van de tweede naar de derde laag in het diepste van de ziel spreekt God zelf
J.-J. Suurmond ‘In de kerk is Christus het beeld van de ziel: hij verenigt in zichzelf de uitersten van liefde en haat, leven en dood, God en mens. Die tegenstellingen worden niet uitgewist, maar in de ziel op een hoger plan gebracht en met elkaar verzoend.’
2. De ziel als een religieus vermogen tot ontmoeten Kees Waaijman, hoogleraar spiritualiteit in Nijmegen en Rome: hij beschouwt de ziel niet dingmatig maar functioneel de ziel is de menselijke kant binnen het godmenselijke betrekkingsgebeuren de ziel is de naam van de menselijke oever tegenover de goddelijke, waartussen de rivier van het religieuze leven stroomt
Rico Sneller, godsdienstfilosoof: de ziel is niet een iets maar dat wat ons verbindt met drie sferen: leven, gevoel en God de ziel is een voorwaarde voor leven - zielloos is levenloos de ziel wordt gewekt als we ons God bewust zijn - zonder het besef van God geen besef van de ziel
Jurjen Beumer, diaconaal predikant: de ziel is een uitsparing in het leven van de mens de opening in de klankkast van een snaarinstrument op zich doet die opening niets, maar als er gespeeld wordt, komt zij tot leven
Carlo Beenakker, hoogleraar natuurkunde in: fysisch kan ik niets met de ziel of de Godservaring, maar ik zou niet zonder kunnen de ervaring van God in de ziel noemt hij een 'resonantie' de ontmoeting met God brengt mijn diepste wezen 'in trilling'
André Zegveld: De ziel is een gat in je, een gemis … In je ziel geloof je: je mist er iets en je verlangt naar iets, verder en verder. ... Het is een verdriet dat uit je ziel opkomt, verdriet om je ziel, geloofsverdriet, verdriet uit verlangen: “God, mijn zielsbeminde, ik mis jou.”’
V Wat nut ons de ziel? De ziel speelt in moderne spiritualiteit meer rollen dan alleen in relatie tot het hiernamaalsgeloof. Maar de ziel staat er ook niet los van.
Concept ziel is geen voorwaarde voor een leven na dit leven. Mogelijke andere voorstellingen: misschien leven mensen verder in Gods herinnering misschien spreekt God iemands naam weer uit en wordt hij/zij herschapen (vgl. Gen. 1) het eigene van religie is loslaten, ook van ons willen weten hoe bestaan bij God is Is bewust voortbestaan zo aantrekkelijk? (mooiste momenten zijn vaak die van zelfvergetelheid, opgaan in een spel)
Patricia de Martelaere, Belgisch filosofe:
de ziel is 'dat wat wil loslaten in ons’ De Martelaere spreekt hier van overgave, van geloof zelfs hier bedoelt ze geen Godsgeloof mee het gaat om het je toevertrouwen aan leven en sterven … zoals de zwemmer die zich toevertrouwt aan het water en blijkt te blijven drijven
De Martelaere werd geïnspireerd door het taoïsme: de wereld wordt gedragen door onkenbare Zijn
heel anders dan christendom?
in christendom zijn velen zich bewust van de onkenbaarheid van God negatieve theologie Augustinus: ‘Wat je begrijpt, is God niet’ ook volgens het christendom is geloof in God een absoluut loslaten, van jezelf en zelfs je voorstellingen over God … loslaten in de hoop dat God is als het water en je draagt
loslaten vormt in alle grote godsdiensten een centrale gedachte: Islam betekent onder meer 'overgave’ Mohammed: '‘Sterf voordat je sterft’ Lao Tse: ‘Als je volledig vervuld wilt worden, laat je dan leeg worden, als je herboren wilt worden, laat jezelf sterven.’ kruisweg van Jezus valt op te vatten als ‘de weg van het loslaten’ als alles mij ontvalt, is God wat blijft
De innerlijke ruimte ‘De ontdekking dat ik niets was, dat ik voor niemand verantwoordelijk was, dat ik geen belangrijk man was, dat gaf mij de blijheid van een schooljongen op vakantie.’ Carlo Carretto (1910-1988) Wat was daarvan het geheim?
De christelijke mystiek kent de gedachte van de ziel als innerlijke ruimte: plek van diepste gevoelens: verlangen, angst, vreugde, pijn anderen kennen dat niet, wijzelf niet eens, alleen God (Ps. 139) hier woont God
Paulus: sprak over de Geest die in de tempel van ons lichaam woont Anselm Grün: een ruimte van stilzwijgen in ons waarin God woont Teresa van Avila: innerlijke zielenburcht Catharina van Siena: innerlijke kloostercel Evelyn Underhil: het centrum Thomas Merton: een point vierge, een punt van niets-zijn, een geheel zuivere vonk in ons
De ziel als innerlijke ruimte vormt het raakpunt met God: deze is onaantastbaar voor beledigingen, kwaad van andere mensen dit raakpunt vormt een onverwoestbare kern, zelfs voor de dood Grün: ‘Waar God, het geheim, in mij woont, daar kan ik thuis zijn, daar ben ik midden in de onveiligheid en ongeborgenheid van de wereld, desondanks gedragen en geborgen.’
Anne van der Meiden: ‘Zielerust is een eigen heenkomen in jezelf hebben.’
Henri Nouwen: 'Je moet langzaam afleren om je roepen naar buiten te richten – naar mensen van wie jij denkt dat ze jouw behoeftes kunnen bevredigen - en leren om je roepen naar binnen te richten, naar de plek waar je je door God kunt laten koesteren.'
Etty Hillesum, in haar dagboek tijdens WOII: ‘... ik vind het leven zo mooi en zo levenswaard en zinrijk. Ondanks alles. En dat betekent niet dat men altijd in de meest verheven en gelovige stemming is. Men kan zo moe zijn als een hond van een lange loop, van het wachten in een rij, maar dat hoort ook bij het leven en ergens is er iets in je dat je nooit meer verlaten zal.’
‘Ik heb te angstig geleefd. Als ik jong was dan zou ik meer spelen, meer ijsjes eten, minder gewichtige zaken hebben, een minder gevulde agenda hebben, meer bergen beklimmen, meer zeeën bevaren, vaker door regenplassen lopen en vaker in de zon zitten. Maar ik ging nooit weg zonder een paraplu, zonder een horloge, zonder een kompas, zonder een parachute, zonder schone zakdoek. Als ik mijn leven kon overdoen, zou ik gekker doen, zou ik meer genieten. Maar ik ben oud en heb niet lang meer te leven.’
