De Wolf, Joke. "De Ruis van de Grote Stad." kunstbeeld (March 2014): 45-53 [ill.]
44
Francis Alÿs The Green Line, Jerusalem 2004 In collaboration with Julien Devaux, courtesy David Zwirner, New York, Londen, Image: Rachel Leah Jones
Uitgelicht
DE RUIS VAN DE GROTE STAD Met een kritische blik struint kunstenaar Francis Alÿs door wereldsteden. Zo komt hij in een ‘rijke staat van bewustzijn’, die verrassende video’s oplevert over het stedelijke gekrioel. DOOR JOKE DE WOLF
45
46
E
en man ploegt door de stad: hij duwt een wit blok voor zich uit. Dat ziet er zwaar uit. Zijn lange gestalte helt ver voorover, zijn voeten in basketbalschoenen zetten zich bij elke stap schrap op de stoep. Een spoor van water blijft achter op de straat, en na een tijdje begrijp je: dat witte blok is van ijs. Terwijl de video vordert, waarin de scène te zien is, loopt de man door de stad – ‘Mexico City’ stond er aan het begin. Het ijsblok wordt kleiner, lichter, om uiteindelijk te eindigen in een plasje water. De video heet Sometimes making something leads to nothing, en is een vroeg werk (1997) van Francis Alÿs. Het is de kunstenaar zelf, die het ijsblok voortduwt. Een nutteloze actie, lijkt het, zonder zichtbaar resultaat, afgezien van de video waarin de wandeling en die vluchtige eenmansactie zijn vastgelegd. In die video fixeert Alÿs beelden en indrukken die blijven hangen in het hoofd van de toeschouwer: beelden van mensen die toevallig voorbijkomen en die de gebogen slungelige man met zijn ijsblok direct accepteren in het stadsland-
schap. De drie groene Volkswagen Kevers die binnen vier seconden voorbijrijden. En de verschillende manieren waarop je een ijsblok over straat kunt duwen – afhankelijk van de grootte van het blok. Is het wel waar, wat de titel suggereert: leidt het maken van ‘iets’ soms werkelijk tot ‘niets’? Of is het eerder een ironische vraag, die zichzelf tegenspreekt op het moment dat je deze actie tot kunstwerk verheft? Voor Alÿs bepalen de toevallige voorbijgangers de accenten in zijn werk, is de stad zijn atelier. En hij werkt door te wandelen.
Herinnering
Vaak zijn de wandelingen letterlijk terug te zien in zijn werk. In 1994 bijvoorbeeld, liep Alÿs met magnetische schoenen door Havana. En tussen 1991 en 2006 liet hij in zijn Mexico-Stad de ook al magnetische ‘collector’ uit, een soort speelgoedhondje op wieltjes. In beide gevallen hechtten roestige spijkers en andere metalen voorwerpen zich onderweg aan de magneten, zodat er een materiële herinnering achterbleef van de wandelingen. In Fairy tales, uit 1992 gebeurde iets
Pauwen Francis Alÿs (1959), geboren in Antwerpen als Francis De Smedt, woont sinds 1987 in Mexico-Stad. In 2010-11 was een grote overzichtstentoonstelling van zijn werk te zien in Tate Modern in Londen, Wiels Centre d’Art Contemporain in Brussel en MoMA, New York. Alÿs is niet erg dol op de kunstwereld en zijn wetmatigheden: in 2001 was hij uitgenodigd voor de Biënnale van Venetië. Hij kwam niet zelf opdagen maar stuurde een aantal pauwen die konden opgaan in het kunstpubliek. Tussen 1993 en 1997 liet hij zijn eigen schilderijen namaken door Mexicaanse schilders van uithangborden, in de hoop dat de kopieën steeds minder geld waard zouden worden. Alÿs had alleen zijn eigen populariteit onderschat, en de schilderijtjes bleven in waarde stijgen.
Francis Alÿs The Collector, Mexico City, 1990-1992 In collaboration with Felipe Sanabria, courtesy David Zwirner, New York, Londen, foto: Ian Dryden
Uitgelicht Francis Alÿs
in medt, Stad.
er-
n
nst-
en: voor
ar
die
puet hij ken van
dat eld
had
jes
Francis Alÿs The Collector, Mexico City, 1990-1992 In collaboration with Felipe Sanabria, courtesy David Zwirner, New York, Londen, foto: Ian Dryden
47
48
vergelijkbaars: de kunstenaar liep door Mexico-Stad met een steeds verder uitrafelende trui. Dankzij de draad kon Alÿs zijn weg terugvinden, als Klein Duimpje met zijn kiezeltjes. Hetzelfde deed hij met een lekkend verfblik, in Gent en in Sâo Paolo in 1995, en vervolgens, veel politieker geladen, op de grens tussen het Israëlische en het Palestijnse deel van Jeruzalem in 2004. Daarnaast zijn er de georganiseerde wandelingen, die meer neigen naar een happening uit de jaren zestig: een ludieke actie met een groot aantal mensen. Het gaat om de actie zelf, de organisatie, de samengebrachte mensen, die samen lopen met een doel. Zo was er The Modern Procession, een wandeling van het New Yorkse Museum of Modern Art (MoMA) in Manhattan naar een tijdelijk onderkomen in Queens, in 2002. Daarbij droegen deelnemers kleine versies van kunstwerken van Giacometti, Duchamp en Picasso mee, alsof het relikwieën waren in een processie. Een Peruviaanse blaaskapel begeleidde de stoet, die werd gefilmd. In hetzelfde jaar stelde Alÿs vierhonderd vrijwilligers op in een rechte lijn op een berg met zand in een buitenwijk van Lima. Steeds schepten ze allemaal tegelijk een beetje zand, om een stap te zetten en weer wat zand te verplaatsen, enzovoort. When faith moves mountains heet de video die ervan gemaakt werd. Veel van Alÿs’ werk gaat over de manier waarop geruchten, nieuwtjes en ideeën zich kunnen verspreiden onder mensen. Zo ging hij in 1999 naar een klein stadje ten zuiden van Mexico-Stad. Samen met twee bewoners begon hij vragen te stellen over een (fictief ) persoon die een hotel zou hebben verlaten voor een wandeling en niet teruggekomen was. Doordat meer en meer mensen meepraatten over de ‘verdwijning’, ontstond langzaam een portret van de niet-bestaande persoon. Na een paar dagen liet de politie zelfs een afbeelding verspreiden met uiterlijke kenmerken. Op dat moment, toen het gerucht tastbare sporen had gemaakt,
vond Alÿs het tijd om de stad te verlaten. Zijn project was ten einde.
Metropool
Alÿs heeft het over een ‘rijke staat van bewustzijn’, die ontstaat als hij wandelt. Al lopend is hij scherper dan wanneer hij stilstaat, of in zijn atelier zit. In tegenstelling tot de land art-kunstenaars van de jaren zestig en zeventig, die vooral de natuur opzochten, beperkt Alÿs zich tot de stad. De straat, de drukte, het stratenplan, en vooral de mensen die de straat bevolken, bepalen zijn acties. De in Antwerpen geboren, Franstalige Alÿs is opgeleid als architect, en kwam in
1987 naar Mexico-Stad om te helpen met de wederopbouw na een grote aardbeving. Daar maakte hij lange wandelingen, en zo ontstonden zijn eerste kunstwerken. Een van die werken was een actie waarbij Alÿs tussen de werklozen ging staan, Mexicanen die zich op de arbeidsmarkt aanboden met een bordje waarop hun beroep te lezen viel. ‘Tourista’ stond er op het bordje van de meer dan twee meter lange Alÿs, die zo duidelijk maakte dat hij een buitenstaander bleef – hoezeer hij ook deelnam aan het stadsleven. De locatie waar Alÿs wandelt, beïnvloedt zijn werk. Vanaf 1996 werd hij als kunstenaar uitgenodigd in Europa. Dat was
D E S A
en met dbelingen, werctie ging beidsaarop stond wee maakte hoeleven. vloedt kunt was
Uitgelicht Francis Alÿs
Francis Alÿs Turista, Mexico City, 1994 courtesy David Zwirner, New York, Londen
Francis Alÿs Paradox of the Praxis I (Sometimes Doing Something Leads to Nothing), Mexico City 1997 courtesy David Zwirner, New York, Londen, foto: Enrique Huerta
DE STRAAT, DE DRUKTE, EN DE MENSEN DIE DE STRAAT BEVOLKEN, BEPALEN ALŸS’ ACTIES
49
Francis Alÿs Re-Enactments, Mexico City, 2000 In collaboration with Rafael Ortega, courtesy David Zwirner, New York, Londen
VOORBIJGANGERS EN VERKEER ZORGEN STEEDS VOOR ONVERWACHTE WENDINGEN
ER
Uitgelicht Francis Alÿs
51
52 Francis Alÿs Guards, 2004-05 In collaboration with Rafael Ortega and ArtAngel, London, Video 30 Min, Photo: Thierry Bal
EN WEEK LIEP HIJ DOOR KOPENHAGEN, IEDERE DAG ONDER INVLOED VAN EEN ANDERE DRUG
wen hij teru He Nar hij En dag van De de e me bes is v
C
Ho pla geb zijn krit sfee bijv tus en d had
Uitgelicht Francis Alÿs Francis Alÿs The Last Clown, 2000 Animation (2 minutes 44 seconds loop) and paintings, courtesy David Zwirner
MEER ZIEN?
BEATING AROUND THE BUSH #1 T/M 13 APRIL Bonnefantenmuseum Maastricht WWW.BONNEFANTEN.NL
MEER LEZEN?
WAAROM IK KUNST MAAK... ROOS VAN DER LINT E.A. Paperback, ISBN 9789085714262 € 24,95
wennen en achteraf heeft hij gezegd dat hij toen geestelijk nog niet klaar was om terug te keren naar zijn oude continent. Het eerste werk dat hij hier maakte, Narcotourismo, was een soort vlucht, zei hij later. En week liep hij door Kopenhagen, iedere dag onder invloed van een andere drug – van alcohol en wiet tot speed en ecstasy. De ervaringen noteerde hij. ‘Hierna volgde een depressie. Ik begreep het, maar kon me niet weerhouden er in weg te zinken’, besluit hij zijn verslag, dat een onderdeel is van het kunstwerk Narcotourismo.
Camera’s
Hoewel het werk van Alÿs in de eerste plaats gaat over het kleine alledaagse gebeurtenissen op straat en in de stad, zijn zijn projecten vaak maatschappijkritisch. En de bedreiging van de privésfeer is een belangrijk thema. Dat blijkt bijvoorbeeld uit The Nightwatch dat hij tussen 2004 en 2005 maakte in Londen en dat zelfs het avondnieuws haalde: Alÿs had een vos losgelaten in de National
Portrait Gallery, die vervolgens met alle bewakingscamera’s was gevolgd op zijn wandeling door de zalen. Met de video die hij ervan maakte, wilde de kunstenaar de hoge concentratie camera’s in Londen ter discussie stellen.
Ratelen
‘Je kunt een stad nooit als een geheel waarnemen’, vertelde Alÿs in een interview over zijn project in Londen. ‘Daarom begin ik altijd met een detail, een deel van de architectuur, of een sociaal mechanisme, een fenomeen dat overal in de stad terugkomt.’ Dat zijn in Mexico-Stad de mensen die met karren vol handelswaar rondlopen – hij fotografeert ze nog steeds, de ambulantes. In Londen waren het naast de camera’s de hekwerken, die overal rond de huizen zijn opgesteld. Als een klein kind ratelde Alÿs er tijdens wandelingen met een stokje langs. Die wandelingen mondden uit in een serie korte films, met het ratelen als terugkerend thema. Een paar jaar later, in 2006, kwam het fenomeen
terug in een animatie, en in schilderijtjes, die hij ook zo af en toe maakt. De oncontroleerbare ruis van de grote stad is Alÿs’ grote liefde. Een altijd aanwezige achtergrondmuziek, waarin voorbijgangers, verkeer en gebouwen steeds weer voor een onverwachte wending zorgen tijdens wandelingen. If you are a typical spectator, what you are really doing is waiting for the accident to happen, heet een video van Alÿs uit 1996 – een lange titel, en o zo tekenend voor de maker. Alÿs volgt een leeg plastic flesje op straat, hij filmt het zelf. Het flesje hobbelt over de stoep, voorbijgangers trappen er tegenaan, gaan er mee spelen. Totdat het vanaf een plein een drukke straat oversteekt. Alÿs blijft het flesje volgen, misschien iets te fanatiek, en wordt aangereden door een auto. Niet heel ernstig, maar wel zodanig dat de camera op de grond valt en kapot gaat. Het is het einde van het filmpje: een typisch einde voor een kunstenaar die de onvoorspelbaarheid van de straat met zijn eigen voeten bejubelt.
53
