De Wijkgerichte Aanpak

De Wijkgerichte Aanpak Gebiedsgerichte controles door interventieteams

Een integrale aanpak van aandachtswijken

De Wijkgerichte Aanpak • Gebiedsgerichte controles door interventieteams

De Wijkgerichte Aanpak

3


De overheid beschikt over verschillende

en het wegwerken van maatschappelijke

4

Interview: Erik Wesselo, Vreemdelingenpolitie Utrecht

instrumenten om de leefbaarheid van

achterstanden. Een strakkere vorm van

5

Samen de problemen aanpakken

wijken te herstellen en verloedering tegen

handhaven, zowel repressief als preventief,

6

De praktijk: WGA De Vergt, Zaltbommel

te gaan. In de praktijk blijkt alleen een mix

is vaak de kortste weg naar meer veiligheid

7

Een wijkgericht project is maatwerk

van maatregelen effectief te zijn. Naast

in probleemwijken. Dit wordt in de praktijk

8

De praktijk: WGA Middengebied, Vlissingen

renovatie en herstructurering moet ook

gebracht met wijkgerichte controles door

9

Wat wordt er gecontroleerd?

probleemgedrag van bewoners aangepakt

interventieteams, die risicovolle particulieren

10

Interview: Reiner Brink, manager RCF Zuidoost Nederland

worden. Daarvoor is de Wijkgerichte

en bedrijven controleren en corrigeren.

11

De samenwerking wordt goed geregeld

Aanpak (WGA) ontwikkeld. De nadruk ligt

Preventie speelt daarbij een minstens zo

op het handhaven van de sociale spelregels

belangrijke rol als directe repressie.

12

De praktijk: WGA Oud Overdie, Alkmaar

13

Werkzaamheden voor de gemeente

14

De RCF-regio’s

15

Adressen

Peter Wemmers, toezichthouder bij de SVB:

“Door de samenwerking in het interventieteam gaan we met elkaar meedenken. Het is heel uitdagend om op zo’n manier te werken.” 3

Erik Wesselo, Vreemdelingenpolitie Utrecht:

Samen de problemen aanpakken

“De tam-tam gaat erg snel”

Het probleem is bekend: sommige wijken

de lokale problemen worden naast de vaste

kennen een sociale problematiek die

partners ook andere partijen betrokken,

gepaard gaat met criminaliteit, misbruik

zoals de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO),

van voorzieningen, verwaarlozing en on-

woningcorporaties en zorginstellingen.

veiligheidsgevoelens. Rijk en gemeenten hebben afgesproken om deze misstanden

Systematische controle

zoveel mogelijk gezamenlijk aan te

Tijdens een wijkgerichte controle worden

pakken.

burgers en bedrijven in een bepaalde straat of wijk op een systematische manier gecon-

Erik Wesselo is één van de chefs van de Vreemdelingenpolitie Utrecht, specifiek belast

Een wijkgerichte controle door een inter-

troleerd, als uit een analyse blijkt dat ze een

met handhavende acties. Hij heeft vijf jaar ervaring met wijkgerichte projecten door

ventieteam is één van de manieren om

verhoogd risico hebben op fraude op het

interventieteams. “De projecten zijn telkens op andere wijken in de stad gericht”, ver-

misstanden tegen te gaan en een wijk naar

terrein van sociale zekerheid, de fiscaliteit of

telt Wesselo. “Op basis van signalen uit een wijk bereidt iedere dienst zich voor, door

een hoger plan te tillen. Bij deze vorm van

illegale tewerkstelling. De kracht schuilt in

informatie te verzamelen over adressen die gecontroleerd gaan worden. Dan is er de

handhaven verbindt de gemeente zich

de combinatie van repressie en zorg: echte

uitvoeringsfase, waarin we gemiddeld elke week met het interventieteam bezoeken

met andere overheidsorganen, om samen

misstanden worden direct aangepakt, maar

afleggen. Heel belangrijk is dat we aan iedereen die we aantreffen vragen om zich met

onrechtmatige bewoning en overtreding van

vaak is het nog mogelijk om door begeleiding

een geldig document te legitimeren. Je moet heel zeker weten van wie je bepaalde

(sociale en fiscale) weten regelgeving aan te

en (dwingende) adviezen mensen voor

informatie krijgt, anders heb je niets aan die gegevens.”

pakken. Ook het verbeteren van de leefbaar-

verder afglijden te behoeden.

De Utrechtse projecten zijn heel verschillend van lengte: de totale looptijd varieert van

heid hoort nadrukkelijk bij de doelstellingen.

Wijkgerichte interventieprojecten blijken zeer effectief te zijn. Een wijk wordt in

zes maanden tot twee jaar. De totale duur op een controledag bedroeg in het begin ongeveer vier uur. Per adres varieert de controletijd van tien minuten tot een half uur. Het

Ondersteuning

één keer ‘opgeschoond’ en daarna blijft

zijn ook zelden grote bedrijven waar het team binnenvalt: belwinkels, de groenteboer,

De deelnemende partners vormen samen

de preventieve werking nog lang voort-

de bakker. “We zijn nu teruggegaan naar ‘hit and run’-controles met een totale duur

een interventieteam, waarbij de inspecteurs

duren.

van maximaal twee uur”, vertelt Wesselo. “De tam-tam gaat erg snel. Als we een paar

worden ondersteund door het RCF Kennis-

adressen gehad hebben is het bij de rest al bekend dat we eraan komen. Soms rijdt er

centrum Handhaving. De samenwerking is

een auto achter ons aan om te kijken welke route we nemen. Dat vind ik niet zo erg

sinds 2003 vastgelegd in de Samenwerkings-

In de interventieteams werken samen:

hoor. Dat is ook de preventieve werking.”

overeenkomst voor Interventieteams.

• Gemeenten • Belastingdienst • Arbeids-

Om die preventieve werking nog te versterken voert het Utrechtse interventieteam af en

De teams opereren op basis van besluit-

inspectie • Uitvoeringsinstituut Werknemers-

toe ook hercontroles uit, meestal op bedrijven die uit een afgesloten project naar voren

vorming door de Landelijke Stuurgroep

verzekeringen (UWV) • Sociale Verzekerings-

kwamen. “Af en toe pakken we even twee adressen mee in elk van de wijken waar we

Interventieteams (LSI). De regie op de uit-

bank (SVB) • Politie • Openbaar Ministerie

de voorgaande jaren een wijkgericht project hebben uitgevoerd. Daarmee onderhouden

voering ligt voor de wijkgerichte aanpak bij

• Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst

we die preventieve werking.”

de desbetreffende gemeente. Afhankelijk van

(SIOD) • RCF Kenniscentrum Handhaving.

4


5

WGA De Vergt, Zaltbommel

Een wijkgericht project is maatwerk

Actief werken aan de sociale kwaliteit van de wijk

De Wijkgerichte Aanpak (WGA) is

Projecten met interventieteams werken in

gericht op het tegengaan van fiscale,

principe analysegestuurd. Op basis van een

In aandachtswijk De Vergt in Zaltbommel zijn door de gemeente al veel initiatieven ont-

sociale en arbeidsmarktgerelateerde

brede gegevensuitwisseling wordt vooraf

plooid om de leefbaarheid te verbeteren. Om de sociale kwaliteit van de woonomgeving

fraude en daarmee samenhangende

een risico- en kansenanalyse uitgevoerd.

verder te bevorderen en in stand te houden is daarnaast gekozen voor de wijkgerichte

misstanden, zoals illegale bewoning.

Welke bewoners en bedrijven binnen een

aanpak met een interventieteam.

Achterliggend doel is de verbetering

bepaald gebied hebben de grootste kans op

van de leefbaarheid in wijken.

fraude of misstanden? Analyses worden

De aanpak is specifiek gericht op bewoners van de wijk De Vergt. Binnen de doelgroep

Afhankelijk van de doelstellingen

uitgevoerd door de SIOD, die op basis van

wordt een selectie gemaakt van potentieel onderzoekswaardige subjecten en adressen

van de gemeente krijgt ieder

ervaringen in andere wijkgerichte projecten

op basis van verkregen databestanden, SIOD-analyse en aanvullende informatie van de

WGA-project zijn eigen invulling.

beschikt over een grote verzameling van risico-indicatoren. Via de analyse ontstaat

partners. Op grond van de verkregen informatie bepaalt het projectteam de controlestrategie en

Want een wijkgericht project is maatwerk,

zicht op personen, bedrijven en adressen die

de operationele uitvoering.

waarbij accenten sterk kunnen verschillen.

extra aandacht verdienen. Dit worden de

Concrete doelen van het project zijn:

Enerzijds gaat het om repressie: controles

‘verwonderadressen’ genoemd.

• signaleren van mogelijke uitkeringsfraude/regelovertreding

die erop gericht zijn om de rechtmatige

Op basis van de analyse besluit het

• opleggen van boetes en (bestuurlijke) maatregelen en processen-verbaal

situatie bij burgers en bedrijven te herstel-

projectteam welke vervolgstappen worden

• beëindigen dan wel aanpassen van uitkeringen

len. Daarbij kan het bijvoorbeeld gaan om

genomen.

• stoppen en terugvorderen van ten onrechte genoten toeslagen en heffingskortingen

illegale tewerkstelling, het ontduiken van

• doorvoeren van correcties bij overtreding van fiscale wetgeving

belastingen en sociale premies en uitkerings-

Privacy

• signaleren van onderbenutting of niet-gebruik van voorzieningen

fraude. Voor de bestrijding van illegale

In verband met de Wet Bescherming

• beëindigen van onrechtmatige bewoning

tewerkstelling opereren de interventie-

Persoonsgegevens (WBP) worden inter-

• signaleren van onrechtmatig verblijf in Nederland

teams zoveel mogelijk in samenwerking

ventieprojecten en de daaraan verbonden

• beëindigen van gevaarlijke woonsituaties, onder meer veroorzaakt door illegale bouw-

met de (vreemdelingen-)politie.

gegevensverwerking gemeld bij het College Bescherming Persoonsgegevens (CBP).

werken of bebouwing met slechte bouwkundige kwaliteit.

6

Preventie

De aangeleverde gegevens worden uit-

Aan de andere kant kan een gemeente ook

sluitend gebruikt voor de analyse in het

insteken op preventie, waarbij gedacht kan

kader van het interventieproject.

Susan Meulemans, projectleider WGA Amersfoort:

worden aan armoedebestrijding, schuldhulp-

“We geven in een bewonersavond vooraf veel informatie aan de wijk. Dat heeft ook een preventieve werking: mensen hebben de regels weer even in beeld en kunnen alsnog wijzigingen doorgeven.”

verlening of gezinszorg. Binnen het project worden bestaande initiatieven met elkaar verbonden. Door de balans te zoeken tussen preventie en repressie worden de kansen om de wijk te verbeteren optimaal benut.


7

WGA Middengebied, Vlissingen

Goede communicatie geeft maximaal effect In samenhang met een aantal gemeentelijke investeringen ging in 2010 een wijkgericht interventieproject van start in het Vlissingse Middengebied en de Scheldestraat. Hierbij zijn eerst signalen verzameld op basis van ervaringen uit het werkveld (professionele intuïtie) en een risico-analyse door de SIOD.

Wat wordt er gecontroleerd?

Op zestien actiedagen bezocht het interventieteam in totaal 284 adressen. Ruim zeshonderd mensen zijn bevraagd en onderzocht. Het accent lag op controles naar uitkeringsfraude, verborgen ondernemerschap (illegale handel), huisvesting van buitenlandse werknemers en onrechtmatige bewoning.

Tijdens de uitvoering van een wijkge-

Bij controles bij bedrijven wordt onder meer

Onderdeel van dit wijkgerichte project was de organisatie van drie grootscheepse

richt project gaat het interventieteam

gecontroleerd op de volgende punten:

controledagen van verkeersdeelnemers. Daarbij controleerden politie en Belasting-

– na een gedegen voorbereiding – meer-

• identiteitsgegevens van medewerkers

dienst gezamenlijk op openstaande boetes, rijbewijs, kenteken en de verkeers-

dere malen op pad. Afhankelijk van de

(Wet op de Identificatieplicht, Wet Arbeid

technische staat van de voertuigen. Zowel de verkeerscontroles als de actiedagen van

gestelde vragen verschilt de samenstel-

Vreemdelingen, Vreemdelingenwet)

het interventieteam werden gecombineerd met een uitgekiende communicatie naar

ling van het interventieteam. Controles

de lokale media. Zo kon het effect van de controles gemaximaliseerd worden.

kunnen zowel betrekking hebben op woningen als op bedrijven.

• naleving van plichten op het gebied van belasting en sociale zekerheidswetgeving • de activiteiten van de onderneming • vergunningen

Het financieel resultaat van het project bedraagt ruim 3,3 miljoen euro. Maar het gaat niet enkel om geld; het gaat vooral om verbetering van de wijk. Ook die is gemeten,

Bij huisbezoeken aan particulieren worden

• administratie

door bij aanvang en afsluiting van het project vragenlijsten af te nemen. Hierop

met de bewoners zaken doorgenomen als:

• producten

hebben professionals uit de wijk een beoordeling gegeven op het gebied van

• identiteit

• arbeidsomstandigheden.

veiligheid, leefbaarheid en nalevingsbereidheid van de inwoners. Het algemeen oor-

• woon- en leefsituatie (Huur- of koop-

De controles hebben niet altijd betrekking

deel is, dat het project positieve effecten op de wijk en haar bewoners heeft gehad.

woning of kamerbewoning? Aan wie

op alle aspecten, maar kunnen ook een deel

Om dit resultaat te borgen hebben de partners uit het interventieteam in de evaluatie

betaalt u huur?)

ervan bestrijken.

van het project besloten dat er een follow up komt, door nog twee jaar lang drie con-

• kindgerelateerde zaken

troledagen per jaar te organiseren.

• kwaliteit van huis- en leefomgeving • werk, inkomen en inkomensvoorzieningen (Heeft u een baan/bedrijf/uitkering?)

8

Jan Meijer, sociaal rechercheur bij Sociale Dienst Walcheren:

• eventuele schuldsituatie

“We kregen tijdens de interventiedagen heel veel complimenten van buurtbewoners. Ze zijn blij dat er eindelijk zichtbaar wordt opgetreden tegen misstanden.”

• scholing


• zorg.

9

Reiner Brink, manager RCF Zuidoost Nederland:

De samenwerking wordt goed geregeld

“Een combinatie van knijpen en knuffelen”

Bij de uitvoering van een wijkgericht

wijkgerichte projecten en adviseert en

interventieproject is de gemeente de

faciliteert de gemeentelijk projectleider.

coördinerende partij. De gemeente

Daarbij gaat het onder meer om de proce-

zorgt dan ook voor een projectleider.

dures die aan de inzet van een interventie-

Ieder project wordt ingediend bij de

team verbonden zijn en de contacten met

Landelijke Stuurgroep Interventieteams

de landelijke diensten. De RCF-projectleider

(LSI), die toetst of projecten voldoen

let er ook op, dat de regels omtrent privacy

aan de landelijke eisen.

en bescherming persoonsgegevens worden nageleefd.

Reiner Brink, manager van het RCF Zuidoost Nederland is de afgelopen vijf jaar als

De integrale aanpak vraagt om nauwe

RCF projectleider bij zeven wijkgerichte projecten betrokken geweest. Op het moment

samenwerking tussen de verschillende orga-

Verschillende belangen

lopen er vier in zijn regio. “Inmiddels zijn alle partijen hier heel goed doordrongen van

nisaties die binnen een wijk actief zijn, ieder

Bij wijkgerichte projecten kunnen verschil-

het nut van zulke projecten. Gemeenten zien dat het bij de buurgemeente echt werkt

op hun eigen taakveld. Om een optimale

lende doelen en belangen een rol spelen.

en willen dan óók een project.”

samenwerking te bereiken, worden bij som-

Afhankelijk daarvan wordt het projectteam

mige projecten aanvullende samenwerkings-

opgebouwd. Zo kunnen binnen een project

Kenmerkend aan de wijkgerichte aanpak is de combinatie van ‘knijpen en knuffelen’,

overeenkomsten gesloten met andere belang-

meerdere deelteams worden ingesteld. Eén

zoals Brink het omschrijft. “We zien een wijk als een systeem, net zoals een gezin.

hebbende partijen. Dat is onder meer nodig

team is dan bijvoorbeeld belast met de meer

Daarin worden kinderen in het gareel gehouden met advies, belonen, waarschuwen

om de gegevensuitwisseling te reguleren.

repressieve handhavingsactiviteiten, of met bedrijfsbezoeken. Het andere team richt

en straffen. Dat doen we hier op wijkniveau. Daarom werken we ook nauw samen met zorgpartners, zoals bemoeizorg, jeugdzorg, verslavingszorg en de GGZ. Dat heeft

Projectleider

zich op de ondersteunende activiteiten in

tijd gekost; we moesten echt aan elkaar wennen. We stimuleren, net als in het gezin,

De projectleider van de gemeente zorgt

het kader van de Wmo of op huisbezoeken.

dat de bewoners in de wijk elkaar rechtstreeks aanspreken.”

voor de aansturing van het project. Hij

Om de onderlinge activiteiten van beide

of zij bewaakt de voortgang, maakt rap-

teams optimaal af te stemmen, vormt de

Bij de controles wordt gestraft als dat nodig is. Maar eenzijdig hakken kan toch niet

portages en zorgt voor de afstemming met

projectleider de ‘linking pin’ tussen ver-

de bedoeling zijn, stelt Brink. “Stel dat we iemand vinden die een schuld van vijf-

de verschillende gemeentelijke disciplines.

schillende partijen.

duizend euro moet betalen aan de sociale dienst. Moeten we iemand dan dwingen

Via de projectleider zorgt de gemeente voor

om zwart te gaan werken, zodat hij die schuld af kan betalen? Wij bieden liever een

interne borging van resultaten, werkwijzen

traject van schuldhulpverlening aan. Zo maken we mensen ook attent op huur- of

en contacten.

zorgtoeslag. En je ziet dat het werkt. De misstanden in de wijk nemen af, én het

De gemeentelijk projectleider wordt bijge-

imago van de overheid wordt er beter. Dan denk ik: we zijn op de goede weg.”

staan door een projectleider van het RCF Kenniscentrum Handhaving. De RCFprojectleider heeft een ruime ervaring met

10


11

WGA Oud Overdie, Alkmaar

Partners werken op een nieuwe manier samen Oud Overdie is een levendige wijk in Alkmaar, met drieduizend bewoners en een bedrijventerrein met zo’n 150 ondernemingen. De doelstelling van het wijkgerichte interventieproject in deze wijk was het verbeteren van de naleving van de rechtsregels, de

Werkzaamheden voor de gemeente

veiligheid, openbare orde en leefbaarheid. Gedurende het project zijn, op basis van een SIOD analyse en een analyse door de deelnemende organisaties, controles op ondernemingen en inwoners van de wijk uitgevoerd. In totaal werden op de controledagen 158 huisbezoeken afgelegd en 51 onder-

Door de inzet van een interventieteam

Kosten

nemingen bezocht. Bij de ondernemingen werden 334 werknemers bevraagd.

kunnen de partnerorganisaties direct

De kosten voor de gemeente zijn in prin-

gebruikmaken van elkaars capaciteit en

cipe beperkt tot het vrijmaken van een

Aan ‘harde’ resultaten heeft het project ruim vijf miljoen euro opgeleverd. Het leeuwen-

analyses. De werkzaamheden behoren

gemeentelijk projectleider (tenminste

deel daarvan komt voor rekening van de Belastingdienst. Daarnaast zijn er legio

in principe tot het reguliere takenpak-

0,5 fte gedurende het project) en het voeren

resultaten in de vorm van het (bestuurlijk) aanpakken van misstanden. Dan gaat het

ket van de projectpartners. Hiervoor

van de projectadministratie. Een aansluiting

om processen-verbaal (milieu en hennep), maar ook om zorg en re-integratietrajecten.

worden onderling geen kosten in reke-

op het SUWI-net is noodzakelijk voor de

Deze resultaten kunnen niet direct in geld worden uitgedrukt, maar zijn minstens

ning gebracht.

aanleg van het digitale projectdossier. De gegevensuitwisseling tussen de con-

even belangrijk. Met dit Alkmaarse project is een begin gemaakt met het sociaal heroveren van de wijk.

Dit betekent, dat de inzet van een interven-

venantpartners is kosteloos, evenals de

Daarnaast heeft het project als positief neveneffect, dat vele partners die voorheen niet

tieteam géén extra capaciteit van de deel-

analyses. Alleen als er aanvullende gegevens

of nauwelijks betrokken waren in de veiligheidsketen en de wijkaanpak, op een nieuwe

nemende afdelingen of organisaties vergt.

bij externe organisaties worden opgevraagd

manier hebben samengewerkt. De hele keten ondervindt daarvan de voordelen.

Ervaring leert, dat in bepaalde gevallen wel

(zoals Kamer van Koophandel of Kadaster)

een herprioritering of herfasering nodig

kan dit leiden tot enige extra kosten.

is om de werkzaamheden uit te kunnen

Financiering van het RCF gebeurt door het

voeren. Door de effecten van de analyse-

ministerie van SZW. Voor ondersteuning

gestuurde en integrale aanpak kan het ook

door de RCF-projectleider hoeft dus niet

voorkomen dat er meer zaken naar voren

door de gemeente of de deelnemende orga-

komen. In dat geval komt extra druk te lig-

nisaties betaald te worden.

gen op natrajecten en vervolgacties.

Hans Jurriansen, inspecteur UWV:

“Dankzij de gegevensanalyse door de SIOD beschikken we over veel meer aanknopingspunten voor mogelijke fraude. We weten precies wie we moeten controleren.” 12


13

www.naleving.net Landelijk Informatiecentrum RCF T: (0546) 54 16 60 E: [email protected]

RCF Noord / Groningen, Friesland, Drenthe

RCF Zuidwest Nederland

Manager: Roelof van Urk

Manager: Ad van Mierlo

T: (050) 313 60 25

T: (013) 549 55 79

E: [email protected]


RCF Overijssel

RCF Rotterdam Rijnmond /

Manager: Dieuwke Haak

Zuid Holland-Zuid

T: (0546) 54 16 74

Manager: Jan Polet


T: (010) 498 17 33 E: [email protected]

RCF Gelderland De negen Nederlandse RCF’s zijn een initiatief van het ministerie van SZW om

Manager: Roland van der Pluym

RCF Haaglanden Hollands-Midden

gemeenten en ketenpartners te verbinden. Effectief handhaven is een kwestie van

T: 06 - 22 92 11 06

Manager: Ronald van Gangelen

het delen van expertise en goed samenwerken. De RCF’s helpen gemeenten bij


T: (070) 752 57 45

gezamenlijke handhavingsprojecten in het WIZ-domein en bij het realiseren van

E: [email protected] RCF Midden-Nederland

hoogwaardig handhaven.

Manager: Erwin van der Waal

RCF Amsterdam Amstelland /

Colofon

T: (030) 286 56 90

Noord Holland-Noord

Dit is een uitgave van RCF Kenniscentrum Handhaving en het ministerie van SZW


Manager: Jan Brouwer

Tekst en concept: Maarten Bokslag, www.bokslag.com

T: (020) 346 58 91

Ontwerp: Studio Kees-Jan Smit BNO, Haarlemmerliede

RCF Zuidoost Nederland

Coverfoto’s: © Nationale Beeldbank, Typicalmedia.com

Manager: Reiner Brink

Kaart pag. 14: Fase 2, Arnhem

T: (040) 238 81 28

Druk: Drukkerij Slinger, Alkmaar


14



15

Susan Meulemans, projectleider WGA Amersfoort:

“Handhaven en zorg gaan hand in hand. Het gaat erom dat mensen niets te veel, maar ook niets te weinig krijgen.”

Diana Punt-Berends, projectleider Belastingdienst:

“We zitten tijdens een interventieproject dicht bij elkaar en kunnen snel schakelen. We sluiten aan bij elkaars bevoegdheden. Heel efficiënt.”

De Wijkgerichte Aanpak

Recommend Documents