De Waddenkust ontwaakt

Atelier Fryslân werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit

De Waddenkust ontwaakt integraal advies Waddenland, deeluitwerking Groningen

2

Atelier Fryslân, werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit

De Waddenkust ontwaakt integraal advies Waddenland, deeluitwerking Groningen

Den Haag, juli 2012

( 1 ) inleiding Een verstilde kust De Wadkust is een heel ‘eigen’ kust. Waar aan de Noordzee tal van kustplaatsen zijn ontwikkeld, en levendigheid soms doorslaat naar schreeuwerig vertier, is de Wadkust nagenoeg leeg en heerst de stilte. Nuchter, puur en noest, wars van opsmuk en opgelegd vermaak. De Wadkust is van een ontegenzeggelijke schoonheid.

4

noest Atelier Fryslân, werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit

puur

nuchter

Een gepasseerde kust De Wadkust is ook een gepasseerde kust. Door gebrek aan dynamiek trekken de jongeren weg, naar de stad of verder. Het landelijk gebied ontvolkt, waar de steden nog een bescheiden groei doorlopen. Op weg naar Vlieland, Terschelling, Ameland of Schiermonnikoog slaan de vele honderdduizenden toeristen het gebied over. Ook de inwoners van de provincies Groningen en Friesland laten het gebied goeddeels links liggen, ze profiteren nauwelijks van de aanwezigheid van hun kust.

Vergeefse plannen Het gebied zit in een negatieve spiraal. Maar het is niet zo dat de wadkust aan de aandacht van de plannenmakers ontsnapt. Er wordt veel gepland, maar weinig gerealiseerd. Het gebied wordt plannenmoe; ‘al die plannen halen niks uit, er gebeurt toch niks’. Ofschoon dat vraagt om een meer uitgebreide analyse van die plannen vallen bij een eerste beschouwing wel een aantal zaken op: • plannen missen een sterke ‘motor’, verzuimen de koppeling te leggen met de majeure opgaven / trends als de klimaatverandering, de ontwikkeling in de landbouw, de ontwikkeling in recreatie en toerisme; • plannen staan met de rug naar de stad, terwijl juist in de stad de komende jaren nog een beperkte groei aanwezig is; • de plannen zijn niet of onvoldoende geënt op de eigenheid van het gebied, denk aan Blauwestad, Glastuinbouw Eemshaven, Landal Greenparc Suyderoogh, Esonstad. 5

bevolkingstoe- en afname 2007-2025 (CBS)

12% 6/12% 0/6% 0/-6% -6/-12% -12%

De opgave De opgave is even simpel als ingewikkeld: “Maak het ultieme plan, een plan dat werkt en dat het gebied uit haar negatieve spiraal haalt.” Het ultieme plan moet: - Meeliften op de majeure thema’s - De link met de stad versterken - Geënt zijn op de eigenheid van het gebied

De Waddenkust ontwaakt, Bosch-Slabbers landschaparchitecten

( 2 ) majeure thema’s / klimaatopgave

6

Neerslag en opwarming Ons klimaat verandert. De zomers worden gemiddeld warmer. De hoeveelheid neerslag neemt toe waarbij vooral de neerslagverdeling verandert. In korte perioden kan extreem veel neerslag vallen, waardoor de piekbelasting toeneemt. Dit leidt tot extra behoefte aan waterberging voor de opvang van de piekbelasting. Hiertoe kunnen onder meer het Lauwersmeer, de Hunzelaagte en de meanders van de Fivel worden ingezet. Tegelijkertijd neemt in de zomer het aantal dagen waarop geen of nauwelijks neerslag valt toe, waardoor verdroging dreigt. Dit heeft zijn weerslag op de productiecapaciteit van de agrarische gronden, op de zoetwatervoorraad en op de gevoeligheid voor verzilting. Rijzende zeespiegel Met de opwarming van de aarde smelten de ijskappen af waardoor de zeespiegel stijgt. Tegelijkertijd worden weerpatronen extremer, met hevigere stormen en hogere golven tot gevolg. Atelier Fryslân, werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit

De veranderende condities nopen ook in de Wadkust tot aanpassingen aan de waterkeringen. De ‘derde toetsronde’ leert dat de zeekeringen nabij het Lauwersmeer en langs de Dollard over aanzienlijke lengte niet aan de norm voldoen. Op termijn moeten alle dijken langs de Wadkust bestendiger worden gemaakt tegen de toenemende golfslag. Hittestress in de steden De temperatuurstijging doet zich met name in de steden voelen. Steden hebben minder mogelijkheden om in de nacht hun warmte af te staan, waardoor de steden warmte opbouwen. Hierdoor dreigt hittestress in de steden en zoeken stedelingen steeds vaker hun verkoeling buiten de stad. Het stijgen van de gemiddelde temperatuur maakt ons land ook meer frequent geschikt voor buitenrecreatie, mensen zullen er vaker op uit trekken om te fietsen, te wandelen, te recreëren.

afgekeurd dijktracé 2e toetsing primaire waterkeringen (bron Innovatieve dijkconcepten) afgekeurd dijktracé 3e toetsing primaire waterkeringen sterke toename verzilting (bron: Royal Haskoning) toename verzilting

rijzende zee

verdroging & verzilting

7

hittestress

Klimaatopgave door rijzende zeespiegel, verzilting, verdroging en toenemende temperaturen De Waddenkust ontwaakt, Bosch-Slabbers landschaparchitecten

ontwikkelingen in de landbouw

schaalvergroting & internationale markt

8

verbreding & regionale markt

De laatst decennia staat de rentabiliteit van de landbouw onder druk. De landbouw zoekt naar wegen om de opbrengsten te verhogen en de kosten te beperken. Binnen de landbouw zijn op hoofdlijnen drie ontwikkelingsrichtingen te onderscheiden: • Boeren die kiezen voor schaalvergroting, grotere bedrijven met navenant grotere opstallen. Deze boeren produceren in de regel voor de wereldmarkt. • Boeren die zich toeleggen op de productie van hoogwaardige producten, vaak voor een meer regionale markt. Deze ontwikkeling sluit aan bij de behoefte aan kleinschaligheid en authenticiteit. Hierin worden hoogwaardige streekproducten ontwikkeld, denk aan het rundvlees uit het Maasheggengebied, waddenproducten, kloosterbieren, Zeeuwse zilte zaligheden etc. • De ontwikkeling van de ‘metropolitane landbouw’, waarbij zich een vernieuwenAtelier Fryslân, werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit

metropolitane landbouw

de samenhang tussen stad en landbouw ontwikkelt. Hiertoe behoort ook de opkomst van de ‘stadslandbouw’, waarbij stedelingen in of direct grenzend aan de stad hun eigen producten gaan telen. Dat kan op daktuinen, in openbare groengebieden of in tuincomplexen aan de rand van de stad. Met de toenemende verzilting is ook de landbouw steeds meer op zoek naar de mogelijkheden van saline teelten, van nicheproducten als lamsoor en zeekraal tot bulkgerichte teelten van zoutresistente aardappelen, bieten en kolen. Daarbij vindt ook een omkering van productieomstandigheden plaats; zeeteelt op land (Zeeuwse tong, kokkelhatchery, garnalenkweek, zeeboerderijen, algenteelt), landbouw op zee (algenproductie).

toerisme en recreatie

globalisering: hang naar authenticiteit

warmer: buitenrecreatie

Onze wereld globaliseert. Globalisering vindt zijn tegenhanger in lokalisering. Met het groter worden van de wereld neemt de behoefte toe ‘ergens bij te horen’, je wortels te weten. In de hectiek van de snel veranderende wereld is de samenleving op zoek naar veilige thuishavens, naar plekken en dingen die ‘eigen’ zijn. Dat uit zich in de toenemende belangstelling voor streekcultuur en streekproducten en in een hang naar authenticiteit. Authenticiteit is in toenemende mate een kernbegrip. We zijn op zoek naar authentieke omgevingen.

vergrijzing: actieve senioren

grafische ontwikkeling is van invloed op het recreatiegedrag; het recreatiegedrag individualiseert, waarbij de belangstelling voor actieve vormen van recreatie, gericht op de beleving van cultuurhistorie, landschap en stedenschoon toeneemt. Passieve vormen van recreatie raken uit de gratie, de ligweide en bloementuin trekken niet meer. We willen aan onze gezondheid werken, calorieën verbranden, onze fitheid etaleren. Nederland beweegt. Steeds meer mensen beleven al fietsend, skeelerend, hardlopend of nordic-walkend het landschap.

Onze bevolkingssamenstelling verandert. Nederland ontgroent en vergrijst; het aandeel jongeren neemt af en het aandeel senioren neemt snel toe. Deze demoDe Waddenkust ontwaakt, Bosch-Slabbers landschaparchitecten

9

( 3 ) visie ‘de ontwaakte kust’

10

De Groninger laat haar Wadkust links liggen. Profiteert niet of nauwelijks van de unieke kwaliteiten die dit landschap biedt; de dynamiek van eb en vloed, het noorderlicht dat glinstert op het drooggevallen wad, de kwelders, de hoge wolkenluchten en weidse vergezichten, de cultuurhistorische parels die als ‘objects trouve’ in het landschap liggen. De afstand tussen de stad en de rand van het land is te groot, schier onoverbrugbaar. Er zijn geen of onvoldoende interessante draden die de stad met de rand van het land verbinden. En de Wadkust zelf is misschien net te noest, te weinig ‘aaibaar’ om een breder publiek te bekoren. De visie zet daarom in op 3 sporen: • Spanning toevoegen; het ontwikkelen van extra belevings- en gebruikskwaliteit aan de Wadkust, door het ontwikkelen van vaandeldragers/bestemmingen, passend bij de geest van deze kust; • Draden spannen; het ontwikkelen van aantrekkelijke verbindingen tussen de stad Groningen (Leeuwarden) en de Wadkust; • Parels poetsen; langs deze draden worden lokale pareltjes opgepoetst en komen nieuwe initiatieven tot ontwikkeling.


11

De visie zet in op 3 sporen: Spanning toevoegen: ontwikkelen bestemmingen aan de kust

weefdraad Lauwersoog

Draden spannen: aantrekkelijke langzame en snelle verbindingen tussen stad en kust

weefdraad WadLAB

Parels poetsen: lokale parels oppoetsen en nieuwe initiatieven stimuleren

weefdraad Kustroute De Waddenkust ontwaakt, Bosch-Slabbers landschaparchitecten

12

1. spanning toevoegen Het ontwikkelen van extra belevings- en gebruikskwaliteit op een tweetal bestemmingen: • Lauwerszee: een oerlandschap met recreatie en het Museum v/h Waddenland; • Zone Delfzijl-Eemshaven: WadLAB, laboratorium voor innovatieve (zilte) landbouw en innovatieve kustverdediging Atelier Fryslân, werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit

13

2. draden spannen Ontwikkelen van aantrekkelijke verbindingen tussen stad en de wadkust • auto, water, fiets en voet • voortbouwen op cultuurhistorische structuren: Stadsweg, Reitdiep, Fivel, maren en dijken • aanvullen van ontbrekende schakels De Waddenkust ontwaakt, Bosch-Slabbers landschaparchitecten

14

3. parels poetsen Ontwikkelen van parels langs de draden: • opppoetsen, versterken van bestaande parels, o.a: Noordpolderzijl, borgen, bestaande musea, dorpshaventjes • stimuleren van nieuwe ontwikkelingen, oa: warmoezerijen, voormalige borgterreinen, verblijfsrecreatie, aanlegsteigers Atelier Fryslân, werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit

( 4 ) nieuwe vaandeldragers Kern van deze gedachte is het toevoegen van extra attractiewaarde / spanning langs de kust, op de ‘koppen’ van de ‘weefdraden’ vanuit de stad. Deze vaandeldragers moeten passen bij de geest van de kust en inspelen op majeure ontwikkelen, mogelijkheden bieden tot ‘mee-koppelen’. HET LAUWERSMEER ONT-TEMD Groningen is ontstaan op de uiterste punt van de Hondsrug, maar ook op de plek tot waar de Lauwerszee ooit het land in reikte. De Lauwerszee was (met Dollard en Middelzee) een van de drie grote zeeën die de Groninger en Friese Wadkust doorkliefde. Het was een gebied waar het heftig kon spoken; de zee trok het gebied in en uit, waarbij grote hoeveelheden sediment werden verplaatst en de vloed het water danig kon opstuwen. Het was een landschap van ongekende dynamiek, met droogvallende platen, slikken en schorren. Later zijn grote delen van de Lauwerszee ingepolderd. Met de aanleg van de zeedijk in de 60-er jaren is het Lauwersmeer ontstaan en is de dynamiek verbannen. Het water is getemd, het landschap zijn spanning ontnomen. Het Lauwersmeer is tot een tam landschap verworden, met saaie bossen waar militairen oefenen, een standaard huisjesterrein waar gezinnen ‘recreëren’ en een dorp vol ‘notariswoningen’. In niets herinnert dit wat uitgebluste landschap aan de spanning, aan de dynamiek en dramatiek van weleer.

Lauwersmeer: een uitgeblust landschap 15


Bestemming: Onttemde Lauwerszee

16

Het voorstel is het Lauwersmeer haar spanning en dynamiek terug te geven en het gebied te ontwikkelen tot ‘de Biesbosch van het noorden’, een groot intergetijdengebied waar het zoute water vanuit de zee het zoete water vanuit het land ontmoet. Aanleidingen voor deze verandering zijn ook de afgekeurde dijk (3e toetsing) en de Natura2000 verplichtingen om verruiging van het natuurgebied tegen te gaan. De huidige dijk wordt doorlaatbaar gemaakt, waardoor de zee weer het gebied in- en uit kan trekken, geulen kan uitschuren, platen kan opwerpen. Het saaie bos vormt zich om tot een natuurlijk vloedbos, met geulen, platen en pioniersbos op de hogere delen. Het gaat weer spoken in het gebied! Landwaarts wordt een nieuwe dijk aangelegd. Doordat de bestaande dijk fungeert als golfbreker kan deze nieuwe dijk lichter worden uitgevoerd. In een dergelijk gebied, waar niet alles volgens geijkte patronen is geordend, waar de dynamiek zorgt voor spanning, verrassing en complexiteit, wordt het weer aantrekkelijk om te recreëren, te verblijven, een weekeinde te verpozen. Binnen dit teruggewonnen ‘oerlandschap’ van slikken en kwelders, geulen en platen ligt Lauwersoog als een eiland in de ruimte. Het eiland Lauwersoog, met de enige boskust van Nederland ligt als een verbijzondering precies op de grens van Fryslân en Groningen, van Waddenzee en Lauwerszee. Op dit eiland, waar de veerboot naar Schiermonnikoog vertrekt, wordt een ‘bestemming’ toegevoegd: Het Museum van het Waddenland.

MUSEUM VAN HET WADDENLAND Het Noorderlicht kleurt de Wadkust telkens anders, van pastelle tinten tot zwaar aangezette kleuren die zich op het netvlies hechten. Tal van fotografen en schilders hebben zich door het Noorderlicht laten inspireren, van Cas Oorthuys tot Ger Dekkers, de schilders van De Ploeg of een Waddenschilder als Geurt Busser. Het voorstel is deze kunst te bundelen op de plek waar men het Noorderlicht in optima forma ervaart. In een opzet vergelijkbaar met Insel Hombroich (Duitsland) worden, verspreid over het landschap, verschillende paviljoens gesticht. In deze paviljoens (de buitendependance van zowel het Groninger- als het Friesmuseum) wordt kunst tentoongesteld, waarbij de buitenruimte meedoet als beelden-tuin/ landschap. Zo kunnen op een nieuwe wierde kunstwerken worden bewonderd tegen de achtergrond van de zee en het wad – á la Museum Louisiana (Humblebaek, Denemarken). In het bos ligt een tweede paviljoen, met een beeldentuin vergelijkbaar met het Kröller Müller. Een derde paviljoen ligt op de dijk in Lauwersoog en besteedt aandacht aan de rijke cultuurgeschiedenis van het Waddenland. Door het bundelen van meerdere exposities rondom het UNESCO-werelderfgoed ontstaat een krachtig museum; een publiekstrekker van formaat.

Insel Hombroich museum (DE)

Louisiana Museum of Modern Art (DK)


Kröller-Müller Museum (NL)

eiland Lauwersoog

‘Museum van het Waddeland’

Waddenzee fietsroute

‘onttemde Lauwerszee’ zout, dijk teruggelegd

Waddenallee

Esonstad

‘getemde Lauwerszee’ brak, gedempt getij 17 Zoutkamp

Reitdiepzone

vloedbos Dokkum

Eezone De Waddenkust ontwaakt, Bosch-Slabbers landschaparchitecten

Museum v/h Waddenland paviljoens 1 & 2 eiland Lauwersoog ‘doorknippen’ zeedijk

wadwoud

getijdecentrale

dorp

voormalige militaire uitkijktoren Museum v/h Waddenland paviljoen 3 Groninger Strand

kwelderpad

18

verdronken oefendorp Marne

dijkring Suyderoogh

nieuwe kwelders Wadden Allee N361 als nieuwe zeedijk

brakwatermilieu menging zoet&zout Atelier Fryslân, werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit

verdronken bossen

boseiland Lauwersoog in een oerlandschap

Intermezzo: in 3 stappen naar de Onttemde Lauwerszee Het idee van de ‘Onttemde Lauwerszee‘ is een grote ingreep, die in fasen zou kunnen worden uitgevoerd. Stap 1 De eerste stap is het doorontwikkelen van Lauwersoog tot een aantrekkelijke verblijfsplek aan de Wadkust. Recent heeft de provincie Groningen samen met de provincie Fryslân en de omliggende gemeenten een visiedocument opgesteld genaamd ‘Koers voor het Lauwersmeer’. Voor de uitvoering wordt door de provincie Groningen een (investerings-)budget van € 15 miljoen beschikbaar gesteld, waarbij het accent ligt op Lauwersoog. Naast de ontwikkeling van de recreatie- & visserijhaven en het Groninger stadsstrand en bosaanplant, is één van de onderdelen van het plan voor Lauwersoog het stichten van een museum. Dit museum zou gebouwd kunnen worden op de dijk, als eerste paviljoen van het Museum van het Waddenland. Stap 2 De tweede stap zou het introduceren van een gedempt getij in het westelijke deel van het Lauwersmeer kunnen zijn. Onderdeel daarvan is aanpassing van het landschap rondom Lauwersoog met het ontwikkelen van een aantal eilanden en de verdere ontwikkeling van een boskust. In dit bos zou een tweede paviljoen gerealiseerd kunnen worden Stap 3 In stap 3 wordt het militair oefenterrein Marnewaard teruggegeven aan zee, waarbij de buitenste dijk wordt ‘doorgeknipt’. Hier ontstaat een nieuwe kwelderlandschap met daarin een wierde met het derde paviljoen, dat het Museum van het Waddenland completeerd.

stap 1: revitalisering Lauwersoog, haven & strand, met eerste museumpaviljoen

stap 2: gedempt getij, ontwikkeling eilanden en boskust, tweede paviljoen

stap 3: Marnewaard teruggegeven aan de zee, ontwikkeling kunstwierde De Waddenkust ontwaakt, Bosch-Slabbers landschaparchitecten

19

haven lauwersoog

waddenwoud tot in de haven

visserijhaven

wonen aan het wad visrestaurants

ontwikkeling haven Lauwersoog jachthaven

20

woud

marina

robuuste haven visserij Atelier Fryslân, werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit

getemde lauwerszee & strandbaai

vakantiepark Suyderoogh jachthaven

verdronken bossen

stormvloedkering

eiland Lauwersoog met Wadwoud

N361 zeedijk watersport

gedempt getij

Groninger strand

21

strand

woud kustdynamiek

beweegbare kering De Waddenkust ontwaakt, Bosch-Slabbers landschaparchitecten

onttemde lauwerszee & wierde museum v/h waddenland verdronken bossen eiland Lauwersoog met Wadwoud

wierde Museum v/h Waddenland

verdronken oefendorp Marne

Waddenzee

nieuwe kwelders

22

vergezichten

kustdynamiek

kunst kwelders


23


Bestemming: WadLAB

Tussen de Eemshaven en Delfzijl wordt het WadLAB ontwikkeld. Het WadLAB is: • op grote schaal in de praktijk experimenteren met innovatieve dijkconcepten: hier is de ruimte • op grote schaal experimenteren met innovatieve landbouw, die de beperkingen van een verziltende omgeving en de veranderende regelgeving omzet in kansen. Het WadLAB bevindt zich op de plek waar de dijk in de derde toetsing is afgekeurd. Als alternatief voor een standaard dijkversterking is door de Provincie Groningen en Haskoning een alternatief ontwikkeld voor kering in de tweede lijn. De eerste (=huidige)kering vangt daarbij de zwaarste golfslag op en een tweede teruggelegde kering, (die lichter kan worden uitgevoerd) keert daadwerkelijk het water.

24

Het WadLAB bouwt voort op dit idee. In de ruimte tussen de bestaande kering en de nieuwe kering in de tweede lijn ontstaat ruimte voor zeeboerderijen, voor aquateelten, variërend van de teelt van vis, schaal- en schelpdieren tot de teelt van algen en zilte gewassen. Tevens ontstaat langs deze zoom de kans om ‘biobouwers’ te testen; vormen van kustverdediging waarbij schelpdieren en gewassen worden ingezet.


ONDERZOEKSCENTRUM Het onderzoekscentrum WadLAB, gevestigd in een herplaatst boorplatform nabij Eemshaven huist tevens een informatie- en bezoekerscentrum en de WadLAB Proeverij. Hier proeft men letterlijk de zilte zaligheden van de proefvelden in de vorm van getijde tapas. In de schets is sprake van een groot gebied. Van Delfzijl tot voorbij de Noordkaap. Dit kan gefaseerd worden ontwikkeld. Op korte termijn het deel ten zuiden van de Eemshaven (waar de dijk snel moet worden aangepakt) en later pas het noordelijk deel, wanneer daar de dijken aan de beurt zijn.

Eemshaven

FASE 2 (Xe toetsing): uitbreiding WadLAB

25 FASE 1 (3e toetsing): WadLAB als dubbele kustverdediging

De Waddenkust ontwaakt, Bosch-Slabbers landschaparchitecten Delfzijl

WadLAB research & wadtapa’s restaurant

zoutminnende landbouw proefvelden biobouwers

aquacultuur en natte proefvelden aanvoerkanaal

Eemsmonding

Borkum

windkolonie

26

boorplatform

zilt onderzoek

aquafarming kwelderteelt


27


( 5 ) draden spannen Vanuit de stad Groningen worden ‘draden’ gespannen; twee draden verbinden stad en wad en één draad volgt als doorgaande route de kustlijn. Kenmerk van deze draden is dat zij: • gebruik maken van cultuurhistorische structuren, deze nieuwe kracht bijzetten en hernieuwde zeggingskracht verschaffen; • de missing links aanvullen; • langs bestaande ‘ontmoetingspunten’ en cultuurhistorische ‘objects trouvee’ voeren; • hun eindpunt vinden in een verbijzonderd punt aan de wadkust.

Langs het Reitdiep, van Groningen naar de Lauwerszee 28

Deze ‘draad’ volgt vanuit de High Knowledge Campus het Reitdiep en passeert onderweg een aantal ‘mind-catchers’ die tezamen deze route couleur locale verschaffen. Eindpunt van deze draad is vaandeldrager ‘Onttemd Lauwersmeer’. 1. Als gezegd start de route vanuit de High Knowledge Campus. De RuG-campus is met de tram bereikbaar vanuit de binnenstad en grenst aan het Reitdiep. 2. Vandaar bereikt men de Teeltplaat en Warmoezerijen (zie 6). De Teeltplaat -aan de laatste tramhalte- is een voormalig baggerdepot waar een teeltlandschap op hoogte is ontwikkeld. Studenten en onderzoekers lunchen hier met vers geteelde producten, terwijl de yup in zijn lunchwandeling nog even vergeten groentes koopt bij de Landmarkt. Aangrenzend volgen de low-profile landgoederen van de Warmoezerijen de meandering van een oude loop van de Hunze. 3. Via de (vernatte) Hunzeloop passeert men het oudste landschap van Groningen, nationaal landschap Middag-Humsterland, met haar wierden, haar Atelier Fryslân, werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit

kleinschalige verkaveling en micro-reliëf. 4. Vandaar bereikt men Café Hamming, vanouds pleisterplaats voor de reiziger. Hier laaft men zich, geniet men van de Groningse dis en van de verkoeling die het water biedt. 5. Vanaf Café Hamming vervolgt de route via nieuwe voet- en fietspaden over de kruin van oude zeedijken langs pareltjes als Aduarderzijl, de Allersmaborg en het Electragebouw richting vissersdorp Zoutkamp aan de monding van het Reitdiep. 6. Men doorkruist het oerlandschap van de Lauwerszee met een ruime bocht langs het verdronken oefendorp Marne om aan te komen op het waddenwoud van eiland Lauwersoog. 7. Het slotstuk van deze draad wordt gevormd door het nieuw te ontwikkelen Museum van het Waddenland. Naast deze ‘route door de velden’ verbindt een uitgebreid vaarnetwerk de stad Groningen met de Wadkust. Dit vaarnetwerk bestaat uit het Reitdiep (staande mastroute) aangevuld met tientallen maren die doordringen tot in de harten van vrijwel alle dorpen. Dit netwerk is al helemaal aanwezig en bevaarbaar voor kleine (motor) bootjes. Het is één van de grote geheimen van het Groninger landschap. Waar Friesland bekend staat als een ‘bevaarbaar’ landschap, geldt dat niet voor de provincie Groningen. Dit komt mede door het ontbreken van aantrekkelijke pleisterplaatsen langs het vaarnetwerk. Ingedutte dorpshaventjes wordt nieuw leven ingeblazen als recreatieve knooppunt (aanlegplaats, overnachting, horeca). Een derde verbinding tussen de Stad Groningen en het Lauwersmeer is de N361 – Waddenallee. Deze snelle verbindingen langs de dorpen op de kwelderwal wordt van begin tot eind in de laanbeplanting gezet.

museum v/h Waddenland

N361 ‘Waddenallee‘

Zoutkamp

Reitdiep cafe Hamming

29

low-profile landgoederen

vernatten Hunzeloop

Teeltplaat & tramhalte brainport RUG De Waddenkust ontwaakt, Bosch-Slabbers landschaparchitecten

( 6 ) parels poetsen Naast de ontwikkeling van een aantal echte ‘bestemmingen’ wordt langs de draden ingezet op het oppoetsen van bestaande parels en het ontwikkelen van nieuwe parels, door het stimuleren van initiatieven van onderop. De draden rijgen bestaande parels aaneen, waardoor lokale campings, B&B’s, koffiehuizen, borgen en oudheidskamers betekenis krijgen als onderdeel van een groter geheel, een route. Aan deze draden worden nieuwe, lokale initiatieven gestimuleerd, passend bij de nuchterheid van de kust. Voorbeelden hiervan zijn de ‘Warmoezerijen’ en ‘Nacht op stelten Noordpolderzijl’

Warmoezerijen 30

De 18e eeuwse kaarten tonen de steden als vestingen. Bolwerken beschermden de inwoners van de stad tegen aanvallen van buiten af. Direct achter het bolwerk lagen de tuinderijen, waar groente en fruit werd verbouwd, daarachter begonnen de uitgestrekte landerijen, de korenvelden van wat later uit zou groeien tot Frank Westerman’s ‘graanrepubliek’. Het voorstel is deze ‘tuinderijen’ in nieuwe stijl terug te brengen, als plekken nabij de rand van de stad, waar de stedeling zijn eigen producten kan telen en ontspanning vindt. Deze ‘Warmoezerijen’ zijn stadslandbouw en ‘nieuwe buitenplaats’ in één. Stedelingen kunnen tegen agrarische waarde een stuk grond kopen van 5000 m2 met het recht hierop een bescheiden zomerhuis te bouwen. Dit zomerhuis is architectonisch hoogwaardig en tegen lage kosten te realiseren. Het huis is gerieflijk, maar niet geschikt voor permanente bewoning. Voor 65.000 euro (grond en woning) realiseert men zijn low-profile buitenplaats, een prijs die ook in Noord-Nederland uitnodigend is. Op deze low-profile buitenplaats geniet men zijn vrijheid, geniet men het buitenleven, is men boer op eigen land. Atelier Fryslân, werkplaats voor ruimtelijke kwaliteit

Groningen stad met tuinderijen rondom en grenzend aan de stad

Groningen stad

low-profile buitenhuis

RUG High Knowledge Campus

oranjerie & restaurant op voormalig baggerdepot als vertikaal hoogtepunt v/d Warmoezerijen staande mastroute Reitdiep

warmoezerijen

31 COUNTRY COTTAGE

08-09-2009

12:09

Pagina 1

wonen in de natuur vergezichten

COUNTRY COTTAGE

moestuinen

R

teeltplaat

tuinieren


Nacht op stelten Noordpolderzijl

32

Noordpolderzijl is de meest gefotografeerde plek aan de Groningse Waddijk, met aan de landzijde de uitspanning, aan de wadzijde de kleine wadhaven. Het is een bijzondere plek, daar aan het einde van het land. Met de rollen King pepermunt en Italiano nog in de vitrine naast de kassa, waant men zich terug in andere tijden. Het is een plek voor de doordouwer, de onverschrokkene die niet bang is voor de ruimte, en niet opziet tegen een lange tocht door weer en wind. Maar toch, ook voor de doordouwer en de onverschrokkene is de beloning wellicht wat schamel. Dat zit hem deels in wat er te veel is, deels in hetgeen er ontbreekt. Te veel en voor de situatie ongepast zijn de landschapskunst op de oude sluis, die in al haar drukte afbreuk doet aan de rust en authenticiteit van deze plek, en de bossingels bij de parkeerplaats, die afbreuk doen aan de openheid en de ongenaakbaarheid van deze plek. Te weinig, wie de plek bereikt heeft zou er langer willen blijven, op willen gaan in de elementen, weer en wind, het wisselen van de kleuren, het ondergaan van de zon, de sterrenhemel, het ochtendgloren willen ervaren. Daartoe stellen wij de paalhutten voor, hier boekt men zijn ‘nacht op stelten’ en daarmee een onvergetelijke ervaring.


herberg ‘t Zielhoes nacht op stelten

zeehaven Noordpolderzeil stelthutten Borkum

kano opstapplek

33

‘t Zielhoes

getijdehaventje wadlopen overnachten


( 7 ) colofon

34

Initiatiefnemer:

Uitvoerend advies bureau:

Atelier Fryslân

Bosch-Slabbers landschapsarchitecten

Eewal 66 8911 GT Leeuwarden

1e Sweelinckstraat 30 2517 GD Den Haag

t 058 - 2333980 e [email protected] w www.atelierfryslan.nl

t 070 - 3554407 e [email protected] w www.bosch-slabbers.nl

Mark Berger Ingrid Elgersma Ilse Luijken Peter de Ruyter Abe Veenstra

Tijs van Loon Ian Officer Steven Slabbers


De Waddenkust ontwaakt

Recommend Documents