B.S.P. 4e
GINÏ-EÏKIO No 17.
27 FEBRUARI 1897.
Jaargang:
r
DE VKOl'W VeertiBuflaaESCh Mal, p i l
aan ie ttien fler arMiMile
n u m
Wij vrouwen van den nieuwen tijd zijn verplicht elkander bij te staan. Vereenigd konden wij de wereld overwinnen.
Hoofdagente voor België : Êniilie Claeys, Kleistraat 95, Gent.
Redactie en Administratie;
N. VAN KOL, Aywaille bij Luik.
Kan vrij de man zijn waar de vrouw In slavenkeetnen zucht ?
Inhoud: Als 't kindje komt. — Bescherming van Vrouwenarbeid. — Boekbespreking. — De Reinheidskwestie.. — Een verzoek. — Bladvulling. — Correspondentie, Strijdpenning.
Als
't kindje komt
A l s 't k i n d j e k o m t d a n is e r g r o o t e v r e u g d e , ten m i n s t e als wij en onze o m s t a n d i g h e d e n n o r m a a l zijn; d a t wil z e g g e n , a l s wij h e t n i e u w g e b o r e n rcenschje k u n n e n o m r i n g e n m e t a l l e zorgen die het vereischt, en als geen overwegingen van zelfzuchtigen aard o n s doen vreezen voor h e t o u d e r s c h a p . A l s ' t k i n d j e k o m t d a n is e r g r o o t e v r e u g d e . . . D a t m i l l i o e n en k i n d e r e n in ' t l e v e n w o r d e n o n t v a n g e n m e t t r a n e n en j a m m e r k r e t e n , j a m e t v e r w e n s c h i n g e n en d a d e n v a n g e w e l d , w e r p t e e n s c h a n d v l e k op onze zeden e n toes t a n d e n , m a a r doet geen afbreuk a a n deze waarheid. Dat voor millioenen h e t leven een bittere t e l e u r s t e l l i n g i s , e n d u i z e n a e n zich b e g i n n e n af t e v r a g e n of h e t d e n m e n s c h n i e t b e t e r w a r e n i e t g e b o r e n t e zijn, d a t a l l e s d o e t n i e t s af a a n h e t feit d a t d e m e n s c h i n ' t a l g e m e e n h e t l e v e n lief heeft, e r zich te m i d d e n d e r g r o o t s t e e l l e n d e a a n v a s t k l a m p t , s t e e d s h o p e n d op b e t e r , e r z i c h p a s v a n berooft in o o g e n b l i k k e n v a n radeloosh e i d e n w a n h o o p , e n zich v e r h e u g t w a n n e e r e e n n i e u w w e z e n zijn p l a a t s j e k o m t v r a g e n i n den zonneschijn des bestaans.
I I
A l s ' t k i n d j e k o m t d a n i s er g r o o t e v r e u g d e ! De m o e d e r v e r g e e t h a r e s m a r t e n a l s zij d e n eersten kreet hoort van haar kind; de vader v o e l t d e b e t e e k e n i s v a n zijn b e s t a a n v e r d u b beld. Z a c h t e v r o u w e n h a n d e n s t a a n g e r e e d h e t teedere schepseltje te ontvangen, te verzorgen, t e n e s t e l e n i n zijn w i e g j e ; v r i e n d e l i j k e s t e m m e n spreken h e m zoete w o o r d e k e n s toe. Geen m e n s c h bij w i e h e t d e n k b e e l d o p k o m t d a t onschuldige wicht te vervloeken, — te vermoorden ;
Drukker en Hoofdagent voor Holland: W. K. Vliegen, te Maastricht.
Abonnementsprijs per jaar f 1,50 = fr. 3,00, bij vooruitbetaling. — Losse nummers 3 ct. geen m e n s c h die niet oprecht en v a n h a r t e hoopt d a t h e t groeien en bloeien moge, gezond en gelukkig z i j . . . . W a n t a a n de wieg v a n een j o n g g e b o r e n e v e r g e t e n wij d o o r g a a n s alle bitterh e i d d i e h e t l e v e n o n s b r a c h t , en zien wij n i e t s d a n d a t j o n g e l e v e n , d a t v r a a g t o m liefde e n z o n n e s c h i j n ; h e t s c h r e i e n en h e t l a c h e n v a n e e n z u i g e l i n g m a k e n o n s t o t e e n goed m e n s c h , e n v e r g e t e n d e w a t wij l e d e n e n d e d e n lijden d o o r z e l f z u c h t e n l i e f d e l o o s h e i d , v o e l e n wij n i e t s d a n t e e d e r h e i d voor h e t j o n g e k i n d , e n zijn wij b e r e i d offers t e b r e n g e n voor zijn g e l u k . Waarlijk, als 't kindje komt, d a n is er groote vreugde! E n zóó wil h e t d e n a t u u r . Zij, d i e a l l e s b e h o u d e n wil w a t b e s t a a t , d i e d e s o o r t wil v e r e e u w i g e n al s t e r v e n d e i n d i v i d u e n af, zij g a f o n s n i e t e n k e l d e drift t o t p a r e n , m a a r o o k d e z u c h t o m de v r u c h t onzer i n g e w a n d e n te zien, en d e n w e n s c h o m d e z e g e l u k k i g t e m a k e n . Al w a t leeft b e s t e m d e zij t o t l e v e n s v r e u g d e , e n d a a r t o e gaf zii z o n n e s t r a l e n e n l e n t e b l o e s e m s , geurige vruchten en voedzaam graan en kostelijk w e r k m a t e r i a a l . O m d a t wij l e v e n m o e t e n , g a f zij o n s t o t l e v e n d e m i d d e l e n e n d e n l u s t ; en u i t d e n e i g e n l u s t t o t l e v e n z o o w e l a l s u i t d e n overvloed d e r m i d d e l e n vloeit n a t u u r l i j k v o o r t , d a t wij h e t l e v e n v a n a n d e r e n o n s c h e n d b a a r a c h t e n , e n h e n straffen die zonder noodzaak, zonder verontschuldiging, geweld plegen op den medemensen. I s h e t l e v e n o n s lief e n v e r l i e z e n wij h e t s l e c h t s n o o d e , e r zijn o m s t a n d i g h e d e n w a a r i n h e t grootsch, schoon, v e r h e v e n is h e t vrijwillig o p t e offeren a a n e e n a n d e r , a a n e e n volk, a a n de m e n s c h h e i d , a a n e e n i d e e , j a a a n e e n d w a l i n g zelfs. D a t l a a t s t e i s b e t r e u r e n s w a a r d i g , m a a r w i e zijn l e v e n , t e g o e d e r t r o u w , veil geeft voor een dwaalbegrip, is niet m i n d e r een held d a n hij d i e h e t d o e t v o o r i e t s w e z e n l i j k s . De d w e e p e r die zich liever levend l a a t v e r b r a n d e n d a n zijn geloof af t e z w e r e n , d e s o l d a a t d i e o v e r t u i g d v a n h e t goed r e c h t v a n d e n o o r l o g
130
GEEN SLAAP IS ZOO TEN VOLLE SLAAP ALS DE VROUW.
d e k o g e l s d e r v i j a n d e n a f w a c h t ; de v i s s c h e r d i e t e m i d d e n v a n n a c h t e n s t o r m de b r a n d i n g t r o t s e e r t o m v r e e m d e l e v e n s t e r e d d e n en er h e t zijne bij i n s c h i e t , — h e l d e n zijn h e t a l l e drie. Doch slechts de eenvoudige visscher doet i e t s w e z e n l i j k s , offert zijn l e v e n op h e t s t e v i g e , t a s t b a r e altaar der naastenliefde ; niets e v e n a a r t in n a ï v e g r o o t s c h h e i d d e z e d a a d , w a a r v a n o n z e z e e k u s t m a a r al t e v a a k de s t o m m e g e t u i g e is. Ook h e t s t e r v e n v a n d e n m a r t e l a a r geeft o n s t e d e n k e n en d w i n g t o n s b e w o n d e r i n g af. De sombere achtergrond van menschelijke domheid, o n v e r d r a a g z a a m h e i d en g e e s t d r i j v e r i j , d o e t o n s pijnlijk a a n ; m a a r h e t m a r t e l t o o n e e l op d e n v o o r g r o n d heeft n i e t t e m i n i e t s ziel verheff e n d s . Dat vrijwillige s t e r v e n voor e e n eerlijke o v e r t u i g i n g , al w a r e h e t e e n d w a a l b e g r i p , h e e f t i e t s o n u i t s p r e k e l i j k treffends, t e m e e r d a a r de m a r t e l a a r niets heeft d a n zijn o v e r t u i g i n g , o m h e m op t e w i n d e n tot den graad van bovenm e n s c h e l i j k e g e e s t k r a c h t , die er noodig is o m p s a l m z i n g e n d zich t e l a t e n p i j n i g e n e n v e r b r a n d e n ; geen trommelslag, geen krijgsgeschal, geen opgewonden strijdgenooten, brengen h e m in d e n r o e s w a a r i n d e s o l d a a t d e n dood t r o t s e e r t . . . De m a r t e l a a r w e e t w a t hij doet, en o m h e t e v e n v o o r w e l k i d e e hij sterft, zijn dood i s n o o i t g e h e e l v r u c h t e l o o s ; hij d r a a g t a n d e r e v r u c h t e n d a n h e t offer v a n d e n v i s s c h e r . De d o o d s v e r a c h t i n g , d e e e r l i j k h e i d , de fierheid v a n d e n dweeper, die den m a r t e l d o o d verkiest boven h e t p r i j s g e v e n zijner o v e r t u i g i n g , h e l p e n h e t peil d e r m e n s c h e l i j k e g r o o t h e i d v e r h o o g e n . H e t m e e s t bedroevende en m i n s t verheffende b e e l d b i e d t o n s d e s t e r v e n d e s o l d a a t , al i s ook hij i n z e k e r e n zin een h e l d . D e z e s t e r f t n i e t u i t liefde t o t e e n idee die in h e m g e w o r d e n e n o n t w i k k e l d i s , m a a r , in h e t b e s t e g e v a l , v o o r e e n o v e r t u i g i n g d i e h e m i s o p g e d r o n g e n . Zijn s t e r v e n s m o e d is n i e t d e z e l f b e w u s t e opoffering v a n d e n v i s s c h e r , n o c h de t r o t s c h e d o o d s v e r a c h t i n g v a n den m a r t e l a a r ; h e t is de s t o m m e b e r u s t i n g v a n h e t s l a c h t v e e , of d e m o e d d e r d r o n k e n s c h a p veroorzaakt door het zien en r u i k e n v a n bloed e n k r u i t . I k geloof n i e t d a t véél soldaten een w a r e n heldendood sterven, a l w o r d t e r a l t o o s n o g te véél h e l d e n m o e d o p het slachtveld verspild. I m m e r s , slechts weinig e n w o r d e n s o l d a a t u i t vrijen wil, u i t d e overt u i g i n g d a t h u n beroep werkelijk m e n s o n w a a r d i g e n n u t t i g i s , of u i t l u s t o m op h e t s l a g v e l d t e s t e r v e n . De o v e r g r o o t e m e e r d e r h e i d w o r d t d o o r de loting tot soldaatje spelen g e d w o n g e n . Geen b o e r of h a n d w e r k s m a n , w i e n gij i n g e m o e d e z y n ' m e e n i n g v r a a g t , zal z e g g e n d a t hij z i c h werkelijk g a a r n e gedurende een paar j a a r laat d r i l l e n in de k a z e r n e , o m op e e n g e g e v e n o o g e n blik e e n F r a n s c h m a n of P r u i s , d i e h e m n o o i t i e t s m i s d e d e n , e e n k o g e l d o o r de b o r s t te j a g e n , of e r zelf e e n v a n h e n t e o n t v a n g e n . G e e n e n k e l n o r m a a l m e n s c h schiet in koelen bloede e e n
o n s c h u l d i g e v e n m e n s c h dood. De l u s t , de m o e d daartoe, m o e t er door een geheel bijzonder onderwijs worden ingepompt. En o n d a n k s de z o o g e n a a m d e v o r s t e n - en v a d e r l a n d s l i e f d e , d i e m e n d e n k i n d e r e n o p d e s c h o l e n t r a c h t in t e p r e n t e n , zouden er toch n o g s l e c h t s w e i n i g e n vrijwillig s o l d a a t w o r d e n , i n d i e n d e loting e r n i e t w a s o m ze t e d w i n g e n . E e n b o e r blijft l i e v e r a c h t e r zijn ploeg, e e n h a n d w e r k s m a n i n zijn w e r k p l a a t s , e e n s t u d e n t a a n zijn h o o g e s c h o o l , e e n z o o n bij zijn o u d e m o e d e r of bij zijn j o n g e r e b r o e r s e n z u s j e s , d a n m e t h o n d e r d e n l o t g e n o o t e n t e w o r d e n opg e s l o t e n in k a l e kille k a z e r n e s , e n d a g i n d a g u i t op d e l o m p s t e w i j z e b e j e g e n d t e w o r d e n d o o r r u w e k o r p o r a a l s , of uit d e h o o g t e b e h a n d e l d d o o r l a a t d u n k e n d e j o n g e officieren. O n d e r d e weinige vrijwilligers m a g e e n s een enkele dweeper wezen, wien de vaderlandsche legenden o m t r e n t h e l d e n t e l a n d of t e r zee n a a r h e t hoofd zijn g e s t e g e n , de m e e s t e n h u n n e r z i e n in h e t s o l d a a t zijn een baantje, e e n b r o o d w i n n i n g , e v e n a l s de officieren, en e e n v e i l i g b a a n t j e ook, w a n t w a r e h e l d e n zijn z e l d z a a m ; e n m o e s t , bij een zeker v o o r u i t z i c h t op o o r l o g e e n l e g e r w o r d e n s a m e n g e s t e l d u i t vrijwilligers, ik geloof d a t h e t e e n a r m z a l i g zoodje zijn z o u ! W i e , w a n n e e r de o o r l o g w e r k e l i j k i s u i t g e b r o k e n , a l s vrijwill i g e r d i e n s t n e e m t , die heeft h e l d e n b l o e d i n de a d e r e n en v e r d i e n t a l s z o o d a n i g b e w o n d e r i n g . E n g e l d t d i e oorlog e e n m i s k e n d v o l k s r e c h t , g e l d t h e t , d e vrijheid é n z e l f s t a n d i g h e i d t e verdedigen v a n een klein volk dat zonder reden werd aangevallen door een overweldiger, geldt het, een v e r d r u k t e n s t a n d te verdedigen t e g e n m i s b r u i k v a n m a c h t , d a n b e k l e e d e n die h e l d e n e e n e e r v o l l e p l a a t s t u s s c h e n den m e n s c h e n r e d der en den martelaar, ja, vereenigen beider z i e l e g r o o t h e i d in zich. M a a r de g e e s t d r i f t , de m o e d e n d e v a d e r l a n d s liefde, d i e e r in d e k a z e r n e s w o r d e n i n g e ë x e r ceerd en o p h e t ' s l a g v e l d i n g e t r o m m e l d , die zijn d o o r g a a n s v a n g e e n e d e l e r g e h a l t e d a n de m o e d d i e n d e d r o n k a a r d t o o n t a l s hij zijn g e w o n e r a n t s o e n j e n e v e r g e d r o n k e n heeft. Stel, z o n d e r eenige theoretische voorbereiding, zonder vaand e l s en t r o m m e n e n u n i f o r m e n , z o n d e r h y p n o s e v a n w e l k e n a a r d ook, t w e e l e g e r s t e g e n o v e r e l k a a r e n g e b i e d t e s c h i e t e n , — ik geloof n i e t d a t e r é é n s c h o t zou g e l o s t w o r d e n . W a n t de n o r m a l e m e n s c h m o o r d t n i e t in k o e l e n b l o e d e , e n d e s o l d a a t i n d e n m e n s c h blijft s l a p e n a l s de h y p n o s e en het k e r m i s v e r t o o n a a n den oorlog o n t b r e k e n . T e n o v e r s t a a n v a n de m o o r d e r i j o p h e t s l a g v e l d v o e l e n wij n i e t s d a t n a a r b e w o n dering z w e e m t , niets d a n droefenis over het m e n s c h e n b l o e d d a t werd vergoten in den roes v a n k r u i t e n d a m p , v e r g o t e n in d i e n s t v a n g e w e t e n l o o z e m o g e n d h e d e n ; en w a a r e r h i e r of d a a r e e n viel a l s h e l d , in d e n n a ï v e n w a a n d a t d e v o r s t e e n god e n d i e n s wil e e n w e t T
GEEN SLAAF IS ZOO TEN VOLLE SLAAF ALS DE VROUW. is, d a a r w e e n t o n s h a r t v a n t r e u r n i s o v e r d e z e v e r b l i n d i n g . E n d a n d e n k e n wij a a n d e vele m o e d e r s , die n u w e e n e n e n h a n d e n w r i n g e n d j a m m e r e n o v e r d e n w r e e d e n , o n t i j d i g e n dood harer zonen. Ach, en toen het kindje k w a m , toen w a s e r z o o v e e l v r e u g d e , z o o v e e l geloof en zoo v e e l h o o p ! E n de natuur m e e n d e h e t wel goed m e t d e n f r i s s c h e n s t e v i g e n k n a a p , d i e n de g e l u k k i g e m o e d e r i n de a r m e n h i e l d ; m a a r de menschen b e s c h i k t e n h e t a n d e r s ! E e u w e n l a n g kon de m e n s c h h e i d een d w a z e n ( l o m m e n d r o o m d r o o m e n . E e u w e n l a n g k o n zij g e l o o v e n , d a t d e v o r s t e n e r w a r e n o m d e vol k e r e n ] - n i e t in w i j s h e i d en g o e d h e i d t e r e g e e r e n — m a a r te drillen, te m i s b r u i k e n , te vertrappen, o p t e h i t s e n t e g e n e l k a n d e r ; en d e v o l k e r e n o m d e v o r s t e n in v r e d e s t i j d t e d o e n b a d e n in k r a n k z i n n i g e weelde en in oorlogstijd e l k a n d e r t e v e r n i e l e n t o t m e e r d e r e e e r e n glorie v a n h u n v o r s t , h u n gezalfde G o d s ! En uit dien grooten droom van vorstenmacht en volkenlafheid ontsproten levendige visioenen v a n s o l d a t e n m o e d en o o r l o g s r o e m . De w e r k e l i i k h e i d gaf t o t d i e i l l u s i ë n wel e e n i g e n g r o n d . E r w e r d veel g e v o c h t e n en m e t b e t r e k k e l i j k s l e c h t e w a p e n e n , z o o d a t er w e r k e l i j k m e e r p e r s o o n l i j k e m o e d , k r a c h t en d a p p e r h e i d ver eischt werden van den soldaat, en o v e r w i n n a a r s h u n l a u w e r e n n i e t voor n i e t s b e h a a l d e n . Ook k o n de r u w h e i d v a n z e d e n e n t i j d e n d e m e n s c h e n in d e n w a a n b r e n g e n , d a t h e t e e n s c h o o n e d a a d w a s , t e s t e r v e n op h e t „veld v a n e e r " . . . D o c h t h a n s ? De m e n s c h e n b e g i n n e n t e r e d e n e e r e n , e ö v r a g e n zich af w e l k r e c h t een k r o o n d r a g e r d a n t o c h heeft op de l e v e n s z i j n e r o n d e r d a n e n , e n w a a r o m e e n m o o r d op g r o o t e schaal m e t een a n d e r e n m a a t s t a f wordt g e m e t e n d a n de m o o r d v a n d e n é é n e n m e n s c h o p é é n e n k e l e n n a t u u r g e n o o t ? Zij b e g r i j p e n d e l o g i c a n i e t m e e r die m i s d a d e n t o t d e u g d e n m a a k t , i n d i e n zij s l e c h t s in ' t g r o o t en m e t veel o m slag bedreven worden. I n t u s s c h e n w o r d e n er w a p e n e n u i t g e v o n d e n v a n zóó o n t z e t t e n d e v o l m a a k t h e i d , d a t zelfs de illusie van den persoonlijken moed vervalt t e g e n o v e r d e s n e l h e i d , de d r a a g w i j d t e en d e m o o r d k r a c h t d e r k o g e l s . E n t e r w i j l h e t volk snakt naar meer rechten, naar.beter onderwijs en n a a r edeler levensgenot, w o r d e n er steeds z w a a r d e r e belastingen geheven om leger en vloot t e v e r s t e r k e n . . . m e t w e l k doel ? G e e n v o r s t d u r f t e e n o o r l o g o n t k e t e n e n , die g e h e e l E u r o p a in r e p e n r o e r z o u b r e n g e n en d i e — en d a t is in h u n oog h e t e r g s t — alle t r o n e n z o u d o e n w a n k e l e n en h e t m e e r e n d e e l z o u d o e n i n e e n s t o r t e n . W a a r t o e d a n al d a t g e m o r s m e t g e l d e n l e v e n s ? W a a r t o e d a n die g e v l o e k t e l o t i n g , die n u t t i g e a r b e i d e r s u i t h u n w e r k k r i n g r u k t o m h e n te doen optreden als figuranten i n d e g r o o t e o o r l o g s k o m e d i e , die t o c h n o o i t w o r d t o p g e v o e r d , e n die, a l s ze w e r d o p g e v o e r d ,
131
een kreet van woede, van wraak, van j a m m e r en h a r t s t o c h t zou d o e n o p g a a n , z o o a l s e r n o g nooit een v e r n o m e n is op a a r d e ? W a a r o m k a n o n n e n en g e w e r e n n i e t o m g e s m e e d t o t p l o e g s c h a r e n en s p a d e n , t o t s t o o m s c h e p e n e n l o c o m o t i e v e n ? W a a r o m niet, in p l a a t s v a n h a a r t e d r e n k e n m e t h e t bloed h a r e r k i n d e r e n , aan den schoot der aarde de schatten ontrukt, die zij er voor o n s in h o u d t v e r b o r g e n ? W a a r o m niet, als vreedzame broeders en nijvere arbei ders, het k a l m e , rustige, rijke leven g e n o t e n , d a t d e n a t u u r voor o n s b e s t e m d e ? W a a r o m onzen nek gekromd onder het j u k van domheid e n o n v e r s t a n d ? W a a r o m de k e t e n e n g e t o r s c h t , die d e e e u w e n o n s s m e e d d e n ? W a a r o m , o waarom ? Zoo d e n k e n e n v r a g e n de v o l k e r e n , e n v a n alle k a n t e n g a a n e r s t e m m e n op t e g e n d e n o o r l o g en a l l e s w a t e r m e d e in v e r b a n d s t a a t . E n h e t zijn v o o r a l d e v r o u w e n , zij, die h e t h a r t e l i j k s t j u i c h e n a l s 't k i n d j e k o m t , en h e t s m a r t e l i j k s t lijden a l s e e n h a r e r l i e v e n w o r d t o n t r u k t a a n h a a r h a r t , d i e z i c h in d e n strijd tegen den oorlog het d a p p e r s t reppen. N a t u u r lijk, w a n t w a t m e n d a a r t e r s l a c h t b a n k s l e e p t , is v l e e s c h v a n o n s v l e e s c h ; wij h e b b e n d a t l e v e n g e v o e d m e t o n s bloed e n o n z e m e l k ; e n w a t m e n in k a z e r n e s o p s l u i t en e r s o m s zedelijk v e r m o o r d t , d a t zijn d e k i n d e r e n a a n w i e r ziek bed wij w a a k t e n , w i e r e e r s t e s c h r e d e n wij r i c h t e n , w i e r e e r s t e v r a g e n wij b e a n t w o o r d d e n , i n w i e wij de k i e m e n v a n d e u g d e n z e d e l i j k h e i d t r a c h t t e n t e o n t w i k k e l e n . De o o r l o g s k w e s t i e r a a k t vele e n t e e d e r e v e z e l e n v a n o n s b e s t a a n , doch voornamelijk ons moederhart. M o e d e r s , v o o r z o o v e r r e gij u n o g in s l a a p liet s u s s e n d o o r d r o g r e d e n e n ; v o o r z o o v e r r e gij u n o g lijdelijk o n d e r w e r p t a a n h e t g e e n u o n v e r m i j d e l i j k s c h i j n t , w o r d t w a k k e r en s c h u d t af de b o e i e n v a n d o m h e i d en o n v e r s t a n d ! L e e r t i n z i e n w a t de o o r l o g w a s e n i s . . . en v o o r a l w a t hij zijn zal i n d i e n hij m o c h t u i t b a r s t e n ! Wordt u bewust van u w rechten als m e n s c h en a l s m o e d e r . S t e u n t a l l e n die o o r l o g v e r k l a r e n a a n d e n oorlog en die h e m , e e r o n z e e e u w eindigt, zouden willen afgeschaft zien als een h e r i n n e r i n g a a n oude en b a r b a a r s c h e tijden, w a a r m e d e wij d e n i e u w e e e u w n i e t w i l l e n be zoedeld zien. T r a c h t u r e k e n s c h a p te g e v e n v a n h e t g e e n h e t , m e t h e t oog op m a a t s c h a p pelijke h e r v o r m i n g e n , z o u w i l l e n z e g g e n : op heffing v a n d e n o o r l o g ! . . . K u n t gij de d i e p t e n peilen van dit w o o r d ? H e t is een woord v a n o n e i n d i g rijke b e t e e k e n i s ; e n o n d e r m e e r ligt d a a r i n de v e r k l a r i n g b e s l o t e n v a n de g r o o t e v r e u g d e die u b e z i e l d e t o e n 't k i n d j e k w a m . . . D a t k i n d j e , d a t n i e t g e b o r e n w e r d o m in d e n bloei z i j n s l e v e n s d o o r u w o u d e o o g e n t e w o r d e n beweend, m a a r om te leven, te arbeiden, te g e n i e t e n ; als kind onder u w e hoede, als jon-
132
GEEN SLAAF IS ZOO TEN VOLLE SLAAF ALS DE VROUW.
g e l i n g a a n u w e zijde. H e t k i n d d a t , i n d i e n wij ] leefden z o o a l s de n a t u u r h e t wil, b e s t e m d i s | om u z a c h t k e n s de oogen toe te d r u k k e n , m e t I e e n k u s v a n d a n k voor h e t s c h o o n e , h e t rijke l e v e n d a t gij h e m s c h o n k t !
en bezield m e t e e n m i s p l a a t s t m e d e l i j d e n ? D a t zal w e l n i e m a n d d u r v e n b e w e r e n ! Ik d e n k er w e l n i e t t e m o e t e n o p w i j z e n d a t , voor w a t Begië betreft, de b e w e r i n g h i e r t e n volle w e e r l e g d i s , a l s z o u d e n d e a r b e i d s t e r s z e i v e n W . B. voor g e w e n s c h t h o u d e n . N o g i e t s . T e g e n o v e r de b e k e n d e p e r s o o n l i j k NELLIE. h e i d v a n Mrs. S i d n e y W e b b , s t e l ik d e n i e t m i n d e r b e v o e g d e p e r s o o n l i j k h e i d v a n Mrs. F a w c e t t , die o n s i n d e r t i j d s c h r e e f : „ V e r m i j d t d e n Bescherming van vrouwenarbeid. m i s s l a g d i e wij h i e r b e g i n g e n , e n h o e d t u v o o r W . B.! H a d d e n wij z u l k s v r o e g e r i n g e z i e n , d a n G e n t , 11 F e b r u a r i 1897. d i e n d e n wij n u o n z e k r a c h t e n tijd n i e t t e Geachte Redactrice. v e r s p i l l e n o m h e t n e t te v e r b r e k e n , d a t wij I n „ B e l a n g e n R e c h t " v a n 19 J a n u a r i 1.1. o n s zelf o v e r h e t hoofd h e b b e n g e h a a l d . " „„Over de wettelijke b e s c h e r m i n g der arbeid k o m t , o n d e r m e e r , e e n a r t i k e l voor g e t i t e l d : „ W e t t e l i j k e b e s c h e r m i n g d e r a r b e i d s t e r s " , w a a r s t e r s in E n g e l a n d schrijft M e v r o u w F a w c e t t , o v e r ik e e n e n a n d e r w e n s c h t e r e l e v e e r e n . de w e l b e k e n d e l e i d s t e r d e r v r o u w e n b e w e g i n g Z o o a l s : d a t h e t s l e c h t s dames zijn, z o n d e r k e n - a l d a a r , o n s h e t v o l g e n d e : „ T o e n h e t p a r l e m e n t n i s van h e t a r b e i d e r s v r a a g s t u k en bezield m e t zich h i e r m e d e begon t e b e m o e i e n l u i d d e h e t : e e n m i s p l a a t s t m e d e l i j d e n , w e l k e d i e n m a a t - | d a t z u l k s w a s o m d e n a r b e i d op b e t e r e voor r e g e l b e s t r i j d e n . A l s o o k : D a t de a r b e i d s t e r s , w a a r d e n t e g r o n d v e s t e n ; in w a a r h e i d w a s h e t zei v e n z i c h v o l s t r e k t n i e t g e k r e n k t of a c h t e r u i t - , s l e c h t s o m h e m t e b e p e r k e n . „Toen de arbeidsters tot h e t bewustzijn hier gezet gevoelen door b e s c h e r m e n d e w e t t e n ; ' h e t g e e n in a n d e r e w o o r d e n z o g g e n wil, d a t zij v a n k w a m e n , e n h a a r g e v a l a a n d e n h e e r die b e s c h e r m i n g a l g e m e e n w e n s c h e n en toe m i n i s t e r gingen blootleggen, vroeg die m i j n h e e r juichen. ; a a n eene der t e g e n w o o r d i g zijnde a r b e i d s t e r s I n m i j n e t e r e c h t w i j z i n g w i l i k m i j e c h t e r t o t „of d e a r b e i d d i e n zij v e r r i c h t t e h a a r g e e n V l a a m s e n België b e p a l e n , a l s z i j n d e t e n volle k w a a d d e e d . " E n h e t a n t w o o r d l u i d d e : „ Z e k e r , m e t de t o e s t a n d e n h i e r b e k e n d . A l s l a n d g e n o o t e , m i j n h e e r , m a a r h a d ik d i e n a r b e i d n i e t , d a n a r b e i d s t e r , e n s t r i j d s t e r in de a r b e i d e r s - en zou de h o n g e r m i j k w a a d d o e n . " „De m i n i s t e r w i s t h i e r n i e t s op t e a n t w o o r v r o u w e n b e w e g i n g , zal w e l n i e m a n d m i j de b e v o e g d h e i d i n d e z e z a a k o n t z e g g e n , e n l o o p d e n , h e t g e e n die zelfde v r o u w d e e d o p m e r k e n : ik d u s g e e n g e v a a r , v a n o n w e t e n d h e i d e n m i s „ H e t is e e n leelijk g e v a l v o o r d i e n m i j n h e e r , w e t t e n t e m o e t e n m a k e n , en e r n i e t s v a n t e w e t e n ! " p l a a t s t m e d e l i j d e n b e s c h u l d i g d te w o r d e n . „De b e p e r k i n g v a n d e n v r o u w e n a r b e i d d o o r Op h e t Z u r i c h e r C o n g r e s , z e g t s c h r i j f s t e r , w a r e n h e t a l l e e n de B e l g i s c h e a f g e v a a r d i g d e n de m a n n e n , " z e g t M e v r o u w F a w c e t t v e r d e r , die zich tegen dit stelsel v e r k l a a r d e n . De an „doet o n s d e n k e n a a n de moeder, die tot h a r e k i n d e r m e i d z e i : „Ga e e n s z i e n , w a t of de k l e i n e d e r e n s t e m d e n e r e e n p a r i g vóór. D a t i s zoo. Doch l a a t ik m i j n e g e ë e r d e t e g e n doet, en v e r b i e d t h e t h e m . " D a t w a s g e h e e l d e s t a n d s t e r bekend m a k e n m e t de w e r k z a a m h e h o u d i n g van h e t p a r l e m e n t in deze kwestie. d e n d i e — a l t h a n s in V l a a m s e n België — h e t K l e e r e n m a k e n i s t o c h w a a r l i j k n i e t o n v r o u C o n g r e s v o o r a f g i n g e n , e n zij zal b e k e n n e n d a t welijk, e n t o c h t r a c h t t e m e n d e v r o u w e n ook uit dit vak te verdrijven. Een zekereM. Courtey h a a r b e w e r e n w a t al t e v o o r b a r i g w a s . P a s w a s o n s de d a g o r d e v a n h e t Z u r i c h e r v r o e g t o e n : „ M a a r h e b b e n de v r o u w e n d a n g e e n C o n g r e s b e k e n d , of d e l e d e r a t i e d e r Socialisti r e c h t o p ' t l e v e n ? " E n 't a n t w o o r d l u i d d e : „ W e l s c h e V r o u w e n c l u b s v e r z e t t e zich „ e n b l o c " z e k e r , a l s zy n i e t m e t de m a n n e n i n b o t s i n g t e g e n h e t p u n t „ W e t t e l i j k e b e s c h e r m i n g d e r k o m e n . " (Die d a t z e i d e n h e b b e n t e n m i n s t e n o g de v e r d i e n s t e e r k l a a r e n d u i d e l i j k voor u i t t e a r b e i d s t e r s " , e n d e a f g e v a a r d i g d e n op d i e ver komen.) gadering benoemd, kregen het uitdrukkelijk „Zij s l u i t m e t e e n e a a n m a n i n g t o t d e v r o u m a n d a a t er tegen te s t e m m e n . Acht dagen later w e r d e e n t w e e d e v e r g a d e r i n g belegd, w a a r o p d e w e n , o m z i c h g e e n e r l e i b e s c h e r m i n g h o e g e afgevaardigden der g e m e n g d e vakvereenigingen n a a m d te laten welgevallen, w a n t , zegt z i j : g e n o o d i g d w a r e n ; z o o a l s : de n a a i s t e r s , weef „ h a d d e n w i j d i t e e r d e r i n g e z i e n , d a n b e h o e f d e n s t e r s , k a t o e n - e n v l a s b e w e r k s t e r s , w e l k e z i c h wij n u n i e t t e w e r k e n o m e r o n s v a n t e m e d e e e n p a r i g t e g e n W . B . v e r k l a a r d e n . V e r o n t d o e n . D e z e b e s c h e r m i n g heeft o n s in p l a a t s d e r s w e r d e e n e c o m m i s s i e b e n o e m d , die g e l a s t v a n v o o r d e e l , n i e t s d a n n a d e e l b e r o k k e n d : „1. H e t is den v r o u w e n bijna onmogelijk werd heel V l a a m s e n België te doorreizen o m h e t g e v o e l e n d e r a r b e i d s t e r s in de p r o v i n c i e in n o g t o t e e n i g g o e d b e t a a l d v a k d o o r t e d r i n g e n . „2. H e e f t h e t g r o o t g e t a l v e r d r e v e n e n z i c h o p te winnen. Achtereenvolgens bezochten w i j : R o n s e , A a l s t , G e e r a a r d s b e r g e n , M e e n e n , K o r t - d e m i n d e r b e t a a l d e v a k k e n g e w o r p e n . Deze con rijk, L e u v e n , A n t w e r p e n , B r u s s e l , B r u g g e e n c u r r e n t i e h e e f t d e r e e d s zoo z e e r l a g e l o o n e n v e r s c h e i d e n e v o o r s t e d e n . Wij b e h a n d e l d e n n o g d o e n d a l e n , e n a l d u s i s ' t voor de a r b e i d d e z a a k u i t s l u i t e n d in de a r b e i d s t e r s k r i n g e n , s t e r s h o e l a n g e r zoo o n m o g e l i j k e r o m m e t d e s p e c i a a l d a a r t o e in v e r g a d e r i n g b i j e e n g e r o e p e n ; o p b r e n g s t v a n h a a r loon i n h a r e b e h o e f t e n t e wij z e t t e n h a a r o n p a r t i j d i g h e t voor e n t e g e n v o o r z i e n . " „Deze r a a d , o n s d o o r o n z e E n g e l s c h e m e d e u i t e e n , h e t aan h a a r gezond oordeel o v e r l a t e n d e partij te kiezen. E n den u i t s l a g ? Wel, die w a s strijdster gegeven, en die op de o n d e r v i n d i n g zóó, dat zij er zich eenparig tegen verklaarden, i s g e s t e u n d , m a g d u s d o o r o n s n i e t i n d e n w i n d e n d a t d e a f g e v a a r d i g d e n , a a n v a n k e l i j k v o o r w o r d e n g e s l a g e n , n o c h o v e r h e t hoofd g e z i e n , G e n t g e k o z e n , a l s v e r t e g e n w o o r d i g s t e r s v a n e n hij b e w i j s t t e v e n s , d a t o o k bij o n z e E n g e l g e h e e l V l a a m s c h België n a a r h e t C o n g r e s t o g e n . s c h e z u s t e r s , d e g e d a c h t e n o v e r W . B . z e e r verW a r e n d e z e h o n d e r d e n v r o u w e n n u a l l e n d e e l d z i j n . " " 1) (
dames,
onbekend m e t het
arbeidersvraagstuk
1) E. Claeys in No. 3 van „De Vrouw", 2e jaargang.
GEEN SLAAF IS ZOO TEN VOLLE SLAAF ALS DE VROUW. I k b e t r e u r e c h t e r d a t m i j n tijd z o o z e e r be p e r k t i s , e n ik d e z a a k n i e t b r e e d v o e r i g e r k a n b e h a n d e l e n , m a a r m i s s c h i e n k o m ik e r l a t e r n o g wel e e n s op t e r u g . U, geachte Redactrice, d a n k zeggende voor •de p l a a t s i n g , SOPHIE.
üe Reinheidskwestie. Zij die v e e l o n d e r j o n g e m a n n e n l e v e n , w e t e n d a t d i t d e k w e s t i e v a n d e n d a g i s . De d r a n k - k w e s t i e t r e e d t v e e l m e e r o p d e n voor g r o n d , w a n t h e t k w a a d d a t de p r e d i k e r s deio n t h o u d i n g b e s t r i j d e n , i s veel m e e r b e k e n d . D e d r o n k a a r d i s t e h e r k e n n e n . M a a r de on r e i n e m a n leeft o n g e s t o o r d o n d e r zijne m e d e m e n s c h e n , e n k a n v o l k o m e n z e k e r zijn d a t niet één op de tien m a n n e n , en n i e t ééne op d e d u i z e n d v r o u w e n zijne b u i t e n s p o r i g h e d e n o n t d e k k e n z u l l e n . A l s h e t g e b e u r t d a t h i j , zoo a l s hij h e t n o e m t , „ e r t e g e n a a n l o o p t " , d a n z a l zijn d o k t e r h e t w e t e n ; e n zij d i e dezelfde h e l h e b b e n doorleefd, of d i e m a n n e n h e b b e n z i e n lijden i n h o s p i t a l e n of e l d e r s , z u l l e n h e t m i s s c h i e n ook o n t d e k k e n . V e r d e r i s d e o n r e i n e m a n g e h e e l veilig, e n leeft hij in d e n b o e z e m v a n zijn g e z i n a l s o n v e r d a c h t e v e r r a d e r v a n hun geluk en h u n leven. Dat dit g r o o t e , zedelijke en lichamelijke k w a a d onder j o n g e m a n n e n a l g e m e e n is, w o r d t b e w e z e n door de o p g a v e n der ziektegevallen i n d e l e g e r s . S o l d a t e n zijn n i e t o n z e d e l i j k e r d a n a n d e r e m a n n e n , o f s c h o o n zij e r d e n n a a m v a n h e b b e n . Z e e r d i k w i j l s zijn zij m i n d e r on z e d e l i j k , w a n t l e v e n e n b e w e g i n g i n de o p e n l u c h t leidt tot r e i n h e i d ; ofschoon er ongeluk k i g b u i t e n , i n de d o r p e n , a n d e r e d i n g e n zijn, z o o ' als de e e n t o n i g h e i d v a n het leven voor d e n l a n d b o u w e r , die s t r e k k e n o m d e z e m e e r g u n s t i g e g e g e v e n s tegen te w e r k e n , zoodat de d o r p e n v a a k n o g o n z e d e l i j k e r p l a a t s e n zijn d a n d e s t e d e n . M a a r w a t s o l d a t e n en m a t r o z e n be treft, b i e d e n d e z e n j u i s t e e n e g e l e g e n h e i d o m n a u w k e u r i g n a t e g a a n , (vat de g r o o t e m e n i g t e v a n j o n g e m a n n e n lijdt d o o r s e x u e e l e o n r e i n heid, en welke v e r w o e s t i n g e n deze a a n r i c h t . H e t k w a a d s t a a t a l s z e e r e r n s t i g b e k e n d in d e l e g e r s , e n m a n n e n v a n o n d e r v i n d i n g ge looven d a t h e t niet m i n d e r e r n s t i g is onder j o n g e m a n n e n in h e t a l g e m e e n . Dit i s e e n z e e r e r n s t i g e b e d r e i g i n g voor h e t w e l z i j n e n de gezondheid der natie, o m niet e e n s te spre k e n van de zedelijkheid. Als m e n bedenkt d a t e e n gelijk a a n t a l v r o u w e n lijdt, d a n w o r d t d e g e d a c h t e a a n h e t t o e n e m e n d gif, d a t g e s l a c h t n a g e s l a c h t door de aderen der natie vloeit, w e r k e l i j k o n t z e t t e n d . Zij, d i e n u n o g n i e t geh o r e n zijn, z u l l e n d e n e e n of a n d e r e n d a g op s t a a n o m o n s te vervloeken, indien er niet e e n g e n e e s m i d d e l g e v o n d e n w o r d t voor d e n tegenwoordigen staat van zaken. N u i s h e t e e n b e k e n d feit, d a t e e n g r o o t a a n t a l h e l d e r d e n k e n d e m a n n e n die een s t u d i e v a n d e k w e s t i e g e m a a k t h e b b e n , g u n s t i g ge s t e m d zijn o m t r e n t de w e d e r i n v o e r i n g v a n d e v e r p l i c h t e k e u r i n g . Dit s c h i j n t e e n h o p e l o o z e poging, w a n t de s t e m en h e t g e w e t e n van de n a t i e h e b b e n zich, s i n d s e e n i g e j a r e n , s t r e n g d a a r t e g e n verzet. Deze bepaling w a s klaar blijkelijk o n r e c h t v a a r d i g , w a n t t e r w i j l zij w e r k t e t e g e n d e v r o u w , liet zij d e n e v e n z o o s c h u l d i g e n e n e v e n z o o g e v a a r l i j k e n m a n o n a a n g e r o e r d . Zij
133
l e i d d e o n g e t w i j f e l d t o t o n z e d e l i j k h e i d , w a n t zij n a m de e e n i g e b e s c h e r m i n g d i e v e l e n h a d d e n t e g e n o v e r h e t k w p a d , n a m e l i j k de v r e e s voor de g e v o l g e n , w e g . De j o n g e m a n n e n z e i d e n openlijk d a t de R e g e e r i n g op h u n n e o n z e d e l i j k h e i d r e k e n d e , w a n t zij m a a k t e h e t h u n ge makkelijk om h u n g a n g te g a a n zonder vrees voor k w a d e g e v o l g e n . O m e e n b e t e r g e n e e s m i d d e l te v i n d e n , m o e t e n wij tot d e n w o r t e l v a n h e t k w a a d a f d a l e n , en l e t t e n o p d e o o r z a k e n v a n d e z e o n d e u g d . W a t d e v r o u w e n betreft, k o m t zij v o o r t u i t z u c h t n a a r g e n o t , u i t h a r t s t o c h t of u i t de on o v e r w i n n e l i j k e t r a a g h e i d , die e r n i e t t o e t e b r e n g e n i s o m h a a r e i g e n o n d e r h o u d t e ver d i e n e n d o o r e e r l i j k e n a r b e i d . Maar w a t d e m a n n e n a a n g a a t i s h e t g e e n h a r t s t o c h t . Dit m o g e e e n e v r e e m d e b e w e r i n g s c h i j n e n . T o c h is zij w a a r . De m e e r d e r h e i d d e r m a n n e n , d w a a l t n i e t u i t h a r t s t o c h t , m a a r u i t o n w e t e n d h e i d , t e n ge v o l g e van s l e c h t e n r a a d en v e r k e e r d i n z i c h t in d e k w e s t i e . I n d e m e e s t e g e v a l l e n zijn h e t d e v r o u w e n die v e r l e i d e n , d e m a n n e n die verleid w o r d e n . H e t i s b e t r e u r e n s w a a r d i g te zien, m e t hoeveel gretigheid j o n g e m a n n e n uitzien n a a r g e z o n d e n r a a d op d i t p u n t , n a a r d i e n g e z o n den raad, die door een valsche zedigheid, die i n d e r d a a d t r a a g h e i d v a n g e e s t i s , h o o g s t zorgvuldig van hen verwijderd wordt gehou d e n . H e t a l g e m e e n a a n g e n o m e n geloof on d e r j o n g s m a n n e n is, d a t d e z e z a a k b e p a a l d n o o d i g i s voor h u n n e g e z o n d h e i d e n o n t w i k k e l i n g ; d a t i n d i e n zij zich k u i s c h h o u d e n , zij d e k r a c h t of h e t v e r m o g e n t o t v o o r t b r e n g e n zullen verliezen, en, w a n n e e r zulks h e t geval is, d i t t e l a a t b e m e r k e n z u l l e n ; e n e i n d e l i j k wordt steeds tegenover hen beweerd, dat geen e n k e l e j o n g e m a n k u i s c h i s , hij z e g g e w a t hij wil. Op dit p u n t i s h e t a a n t a l d e r g e n e n , d i e de s l a c h t o f f e r s d e r o n w e t e n d h e i d w o r d e n , on t e l b a a r . De h a r t s t o c h t heeft e r d u i z e n d e n o m g e b r a c h t , de o n w e t e n d h e i d t i e n d u i z e n d e n . Geef leiding, en nog eens leiding. Voed m a n n e n en v r o u w e n , v a n k i n d s b e e n af, o p t o t e e n z u i v e r e k e n n i s v a n d e z e z a a k , e n gij z u l t d e n n e k s l a g h e b b e n t o e g e b r a c h t a a n de s l a n g d e r o n k u i s c h h e i d . Op d e k o s t s c h o l e n w o r d t a a n d e m e i s j e s o n d e r w i j s g e g e v e n i n de h a n d w e r k e n e n a a n de j o n g e n s in h e t viool s p e l e n , m a a r wij g e v e n h e n g e e n o n d e r r i c h t in die k e n n i s , d i e a l l e e n hen v o r m e n k a n tot gezonde o u d e r s van een t o e k o m s t i g g e s l a c h t . Wij o n d e r w i j z e n h e n n i e t de v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d die zij t e g e n o v e r d e n S t a a t hebben, wat betreft h u n n e lichamelijke g e z o n d h e i d . Wij l e e r e n h e n n i e t d a t o n k u i s c h h e i d e e n vergrijp i s t e g e n h e t w e l z i j n v a n d e n S t a a t , o m d a t zij d e n p l i c h t v a n g e z o n d e k i n d e r e n v o o r t t e b r e n g e n , d i e in d e t o e k o m s t b u r g e r s zullen worden, verzaakt tegenover de n a t u u r l i j k e a a n d r i f t , d i e de n a t u u r o n s heeft i n g e p l a n t a l s de drijfveer t o t de v e r v u l l i n g v a n d i e n p l i c h t . Zij g r i j p e n n a a r h e t g e n o t en s c h u d d e n d e v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d v a n z i c h af, e n d o o r a l d u s t e h a n d e l e n , p l e g e n zij v e r r a a d te g e n o v e r d e n S t a a t , e n de vloek d e r n a t u u r w o r d t h u n d e e l . E n alle o n k u i s c h e m a n n e n e n v r o u w e n m o e t e n b e s c h o u w d w o r d e n a l s ver r a d e r s v a n d e n S t a a t . Zij v e r m i n d e r e n de s o m van algemeen leven, van voiks-welvaart, ge zondheid en kracht. Het lichaam van den Staat bloedt uit iedere ader door h u n toedoen. Het i s e e n e v a l s c h e z e d i g h e i d die zelfs voor k i n deren deze w e t e n s c h a p tracht te verbergen, w a n t e r i s in g e e n e e n k e l e v e r r i c h t i n g v a n h e t
134
GEEN SLAAF IS ZOO TEN VOLLE SLAAF ALS DE VROUW.
l i c h a a m i e t s w a a r v o o r m e n zich b e h o e f t t e s c h a m e n , w è l in h e t m i s b r u i k e r v a n . A l d u s opgevoed, zouden onze m a n n e n en vrouwen, zoo v e r a l s d e w e t e n s c h a p g a a t , „ o p e n zijn en niet b e s c h a a m d Z i j zouden weten, en toch r e i n zijn. M a a r h o e i s n u d e t o e s t a n d ? De k i n d e r e n h e b b e n d e k e n n i s v e r k r e g e n , op e e n onvolk o m e n e e n s l e c h t e wijze, die zij z e i v e n h e b b e n uitgevonden. Opgevoed in den geheimzinnigen gloed v a n h a l v e o n w e t e n d h e i d e n verzinsels, wordt de geest van den jongen z o o w e l a l s v a n h e t m e i s j e op s c h o o l g e k w e l d d o o r m o n s t e r a c h t i g e v o o r s t e l l i n g e n v a n well u s t . De m o e d e r zuti blozen, w a n n e e r zij d e v e r h a l e n v a n h a a r zoon a a n zijne k a m e r a d e n h o o r d e , e n d e v a d e r e v e n e e n s , i n d i e n hij hoord e , w a t zijne d o c h t e r o p school h o o r t . O n d e r d e l a g e r e k l a s s e n n e e m t d e o n z e d e l i j k h e i d ond e r k i n d e r e n s t e r k t o e , e n j o n g e n s v a n 14 en 15 j a a r — e n a c h , m e i s j e s ook, - zijn d i k w i j l s h o p e l o o s b e d o r v e n . De j o n g e m a n d e n k t d a t het manlijk, gezond, natuurlijk, noodig is om o n r e i n t e zijn. H e t m e i s j e b e s c h o u w t h e t a l s e e n r e c h t m a t i g g e n o t , d a t h a a r s l e c h t s t e n onr e c h t e in h e t o p e n b a a r o n t z e g d w o r d t , a l s e e n geoorloofde z o n d e , z o o l a n g zij n i e t o n t d e k t w o r d t . Geen v a n beiden w e t e n , d a t h e t beste en g e z o n d s t e deel d e r n a t i e rein i s e n r e i n leeft. H u n n e o m g e v i n g is zoo b e z o e d e l d , d a t zij d i t n i e t z o u d e n w i l l e n g e l o o v e n i n d i e n gij h e t h e n zeidet. Maar l a a t h e n o p g e v o e d w o r d e n , v a n h u n n e k i n d s h e i d af, in d e k e n n i s d e r l i c h a m e l i j k e v e r m o g e n s d i e h e n zijn t o e v e r t r o u w d . L e e r h e n , d a t t e g e l e g e n e r tijd, w a n n e e r h u n leeftijd e n p o s i t i e h e t z u l l e n v e r o o r l o v e n , h e n d e ernstige plicht en h e t voorrecht zal worden opgedragen, om het bestaan der natie te doen v o o r t d u r e n en t o t h a a r welzijn e n g r o o t h e i d bij t e d r a g e n d o o r h e t v o o r t b r e n g e n v a n gez o n d e k i n d e r e n . L e e r h e n , d a t h e t niot n a k o m e n van deze opdracht, en het verraden v a n d i t v e r t r o u w e n , d a t d o o r d e n a t i e in h e n g e s t e l d w o r d t , z u l k e e n s c h a n d e l i j k e m i s d a a d is, d a t h e t de m a n en de v r o u w die deze misd a a d b e g a a t , t o t e e n b a l l i n g in d e m a a t s c h a p p i j m a a k t , e n t o t e e n m i s d a d i g e r e n v e r r a d e r in d e o o g e n v a n a l l e n . A l s d i t g e s c h i e d t , d a n zal h e t bloed d e r n a t i e n i e t l a n g e r u i t d u i z e n d e n b r o n n e n vergiftigd w o r d e n . De g e m e e n t e r a d e n en a n d e r e overheden moeten i n t u s s c h e n , ten behoeve van de volwass e n e n v a n d i t g e s l a c h t , in i e d e r e s t a d e n in i e d e r d o r p vrije v o o r l e z i n g e n d o e n h o u d e n , d i e g e g e v e n w o r d e n d o o r d o c t o r e n e n a n d e r e n , die daartoe genoegzame bekwaamheid bezitten. L a t e n v r o u w e n d e v o o r l e z i n g e n h o u d e n voor v r o u w e n , e n m a n n e n voor m a n n e n . Dit z o u d e e e n o n s c h a t b a r e d i e n s t a a n d e n a t i e in h e t a l g e m e e n zijn, w a n t h e t zou d e d e n k b e e l d e n van millioenen m e n s c h e n o m t r e n t eene van d e m e e ^ t b e l a n g r i j k e z a k e n in h u n l e v e n verb e t e r e n . L a a t n i e m a n d zich v e r b e e l d e n , d a t die n i e u w e w e t e n s c h a p d e z e d i g h e i d e n d e o n s c h u l d bij d e n m a n of d e v r o u w zou uitw i s s c h e n . Deze z o o g e n a a m d e o n s c h u l d b e s t a a t n i e t bij d e m e n i g t e , i n d i e n wij d o o r o n s c h u l d de theoretisch algeheele onwetendheid o m t r e n t h e t g e s l a c h t s - l e v e n v e r s t a a n . Of, i n d i e n die b e s t a a t , is h e t a l l e e n bij e e n i g e m e i s j e s u i t d e m i d d e l - e n h o o g e r e k l a s s e n , e n voor d e z e n zou die k e n n i s e e n o n s c h a t b a r e z e g e n zijn, w a n t h e t z o u in vele g e v a l l e n v e r h o e d e n , d a t
de meisjes zich zeiven v e r w i e r p e n a a n losbandige m a n n e n en lafhartige losbollen, d a a r t o e a a n g e s p o o r d d o o r e e r z u c h t , of d o o r o u d e r s die uitzien n a a r een goede partij. W a a r l i j k , weinigen zouden den afgrond overschrijden, ind i e n zij v a n t e v o r e n d e g e v o l g e n v a n h u n n e daad kenden. Er m o g e beweerd worden dat, ofschoon d e v e r s p r e i d i n g v a n z i e k t e v o o r k o m e n zou w o r d e n doordat de oogen der m e n i g t e geopend w o r d e n voor h e t g e v a a r , d i t a l l e s t o t a l g e m e e n e o n z e delijkheid zou leiden. Maar zou niet veeleer d e a c h t i n g e n e e i b i e d v o o r zich zelf, die w o r d t o p g e w e k t door zuivere k e n n i s v a n de p l i c h t e n van m a n n e n en vrouwen, van h u n n e verantwoordelijkheden en vermogens, eene reinheid te w e e g b r e n g e n , v e r h e v e n boven h a r t s t o c h t , e e r z u c h t of w i n s t b e j a g ? H e t o u d e b e g r i p , o m de j o n g e m e n s c h e n r e i n t e h o u d e n d o o r o n k u n d e , is t e n m i n s t e g e b l e k e n e e n w a n b e g r i p t e zijn. Zelfs k i n d e r e n k u n n e n n i e t o n w e t e n d gehouden worden, w a a r de bronnen tot die k e n n i s in h e n zei v e n bestaan. De d u i s t e r n i s d i e m e n v e r d e d i g t , heeft g e e n e o n s c h u l d v o o r g e b r a c h t , m a a r o n t z e t t e n d e t o e n a m e v a n bijgeloovige en o n w e t e n d e onreinheid. H e t w o r d t tijd d a t wij e e n e a n d e r e m e t h o d e b e p r o e v e n . W.
J.
WAHD.
Uit de „ H u m a n i t a r i a n " door X.
Einde Januari verloor Engeland in de bekende
Mrs. M \NSI\<.|{|.K1> een zijner dapperste en meest beminde kampioenen voor de recbten der vrouw. Zij ruste in vrede.
Boekbespreking. (Aangeboden.) Van Vrouwenleven door Helène Lapidotb-Swarth. (P. N. van Kampen en Zn. Amsterdam.) Van Vrouwenleven w e k t eene schoone illusie voor w i e H é l è n e S w a r t h k e n t e n lief heeft a l s d e d i c h t e r e s , d i e o n s geeft v a n e i g e n - l e v e n h e t e i g e n - g e v o e l d e , in d i e p h a r t s t o c h t e l i j k e w e e m o e d s p o ë z i e . — W è l i s h e t v a n lijden d a t ó e s c h r i j f s t e r o n s v e r t e l t , d o c h lijden v a n a n d e r e n , d a t zij b e g r i j p t e n w i l d o e n m e d e g e v o e l e n . I n Van Vrouwenleven s c h u i l t z e k e r poëzie, m a a r treurige, verlammende, overweelderige. Waaro m z u l k e t r e u r i g e o n d e r w e r p e n voor p o ë t i s c h e u i t i n g , w a a r o m g e e n liefde, k r a c h t , p l i c h t t o t o n d e r w e r p g e k o z e n ? Als men j u i s t e t e e k e n i n g , kleur en licht weot te geven, leent zonneschijn zich tot o p g e w e k t e r schildering d a n avondtint e n . A a n l e c t u u r , die j o n g e m e i s j e s e n v r o u w e n tot b e t e r , flinker, e d e l e r o p w e k t , i s b e h o e f t e ; niet a a n die tot d r c o m e n en d w e e p e n dringt. I n z e s s c h e t s j e s geeft d e s c h r i j f s t e r d e zielefolteringen weer van o n o p g e m e r k t e m e n s c h e n k i n d e r e n e n wij w o r d e n z a c h t o n t r o e r d , e v e n t j e s , , niet lang. Dat de indruk een voorbijzwevende is, is n e t t e w i j t e n a a n d e s c h r i j f s t e r a l s schrijf;
GEEN SLAAF IS ZOO TEN VOLLE SLAAF ALS DE VROUW. s t e r , i n d i e n zij g e e n h o o g e r e i s c h e n a a n h a a r boekje heeft g e s t e l d , d a n in d e n s a l o n l i c h t e o n t r o e r i n g te b r e n g e n in g e v o e l i g e d a m e s h a r t e n . D e u i t g e v e r s z o r g d e n m e d e voor e e n k e u r i g fijn u i t e r l i j k , s m a l f o r m a a t , — e e n w e l k o m bijout e r i e voor h e t b o u d o i r v a n m e n i g j o n g m e i s j e of j o n g e v r o u w . A l s z o o d a n i g v o l d o e t h e t b o e k j e a a n zijne b e s t e m m i n g . — Doch m a g m e n a a n e e n b o e k m e t d e n titel Van Vrouwenleven g e e n h o o g e r e i s c h e n s t e l l e n , m o e t m e n g e e n h o o g e r e i s c h e n s t e l l e n ? I s H é l è n e Lapidoth-Swarth in h a a r begrijpen van de vrouwenz i e l blijven s t r a n d e n op d e k l i p d e r l i j d z a m e b e r u s t i n g ? K a n zij o n s n i e t d o e n g e v o e l e n h e t hoogere v r o u w e n l e v e n d a t k r a c h t is, geen zwakheid? Er bestaat wel geen grooter tegenstrijdigheid d a n in de beoordeeling en de appreciatie der v r o u w en die t e g e n s t r i j d i g h e i d i s e e u w e n o u d . I n n u m m e r 15 v a n dit blad k o m t voor o n d e r „Bladvulling": — W i t groote m a n n e n zeggen van de v r o u w ; — hier is de v r o u w het meesters t u k ; daar de kroon der s c h e p p i n g ; hier een s c h a t ; d a a r i s e r m a a r é é n d i n g b e t e r d a n de v r o u w , - de m o e d e r ; e n z . H e t zou z e e r i n t e r e s s a n t zijn e e n s n a t e g a a n w a t e r n i e t a l d o o r groote m a n n e n over de v r o u w werd gezegd en die u i t s p r a k e n m e t elkaar te vergelijken. Ik s t e l m e voor, d a t e r e v e n d i k w i j l s d e v r o u w geprezen zou worden o m h a r e z w a k t e als o m h a r e k r a c h t . De v r o u w , d e z a c h t e , l i j d e n d e , berustende, — en de vrouw de sterke, moedige, de h e l d i n ; — de laatste slechts begrepen door w e r k e l i j k g r o o t e g e e s t e n , d o o r d e w e r e l d voor a b n o r m a a l g e h o u d e n . W a a r l i j k , d e l a a t s t e zijn u i t z o n d e r i n g e n e n h e t liefst w o r d e n , of m o g e n w e e i n d e l i j k z e g g e n , w e r d e n ? de v r o u w e n gep r e z e n o m h a r e z w a k t e ; h a r e z. g. v r o u w e n deugden, w a a r v a n onderworpenheid als hoogste s i e r a a d w o r d t b e s c h o u w d e n lijden a l s e e n s t r a l e n k r a n s . E e n e v r o u w is g e s c h a p e n ö m te lijden, d a t i s e e n u i t g e m a a k t e z a a k : d i t geeft h a a r i m m e r s h e t r e c h t op h e t m e d e l i j d e n d e r m a n n e n , z o o a l s e r m e d e l i j d e n i s voor een a r m h u l p e l o o s w i c h t . I n d e m e e s t e , j a b i j n a in a l l e g e v a l l e n i s ook d e m a n o o r z a a k v a n d a t lijden; ook in het vrouwenleven, dat Hélène LapidothS w a r t h ons schetst. W a a r o m m a a k t de vrouw z i c h zoo a f h a n k e l i j k v a n d e n m a n , w a a r o m r i c h t de v r o u w z i c h n i e t o p e n s c h e p t zich zelf een w e r k k r i n g , die een bron van geluk k a n z i j n ? D a n w o r d t ze d e gelijke v a n d e n m a n , o n a f h a n k e l i j k v a n zijn wil — d a n h e e f t ze i e t s o p t e offeren, h a a r w e r k , d a t h a a r lief i s , v o o r d e n m a n d i e n zij v o l g t m e t v r i j e n wil. N e m e n w e die s c h e t s e n van v r o u w e n l e v e n n i e t s l e c h t s v o o r w a t ze zijn, d a n t o o n e n ze in hoeveel h e t leven der v r o u w te kort k o m t . Ze t o o n e n o n s d a n , d a t er in h e t leven der v r o u w is gebrek a a n beginsel, gebrek a a n diepte, gebrek a a n gevoel van e i g e n w a a r d e . En weer d r i n g t z i c h de v r a a g a a n o n s op, h o e d e v r o u w u i t h a r e g e e s t e s s l a v e r n i j op t e heffen, a l s e e n i g e r e d d i n g o m deze t o e s t a n d e n te v o o r k o m e n . Beppie, h e t k i n d , a l l e e n i s n o g w e e r l o o s , m a a r a l die a n d e r e v r o u w e n ? Moet, in Liedjeszangster, h e t t a l e n t der j o n g e dichteres te g r o n d e g a a n d o o r d e n m a n , d i e d o o r zijn o n t r o u w b e w e e s h a a r niet waard te zijn? I n Kristal — w a a r o m eischt Lucie zulk een h o o g e liefde, t e r w i j l zij b e w i j s t n o c h hare e e r s t e liefde, n o c h d e t w e e d e o p w a a r d e t e k u n n e n h o u d e n ? W a a r o m gaf de j o n g e m o e der, ' salonpopje, zich a a n zulk een held ?
135
Zulk een schijnbegin is tegen het werkelijke l e v e n n i e t b e s t a n d . L a a t e e n tijd k o m e n , d a t d e z e e l l e n d i g e t o e s t a n d e n t o t h e t v e r l e d e n beh o o r e n . D a t in d e p l a a t s v a n d e z e s l a p p e w e z e n s is g e t r e d e n de v r o u w , die m e t en n a a s t d e n m a n leeft. L a a t d e v r o u w z i c h o n t w i k k e l e n , k r a c h t i g zijn ook o m a l l e e n t e s t a a n , e n zij zal z i c h a l l e e n d a n g e v e n , a l s zij v o o r h e t i d e a a l liefde b e z w i j k e n m o e t . E e n liefde, die r e i n is en e i n d e l i j k w a a r , z u l k e e n e liefde k e n t g e d e e l d g e n o t e n g e d e e l d e z o r g , e n i s teg e n h e t w e r k e l i j k e l e v e n b e s t a n d . Maar, godd a n k , er g a a t e e n f r i s s c h e s t r o o m v a n e n e r g i e d o o r d e v r o u w e n w e r e l d . Ze w o r d e n h e t m o e d e , d a t n e e r z i t t e n , d a t lijden e n b e r u s t e n — ze v r a g e n zich a f : te o n s lijden d e m o e i t e w a a r d ? en ze w e r p e n h e t j u k d e r b e r u s t i n g af, d a t h a a r d o o r de o v e r l e v e r i n g o p de s c h o u d e r s i s g e l e g d . De s t e r k e r e n s c h u d d e n h a r e z w a k k e r e z u s t e r e n w a k k e r e n r o e p e n h a a r toe : r i c h t u op e n ge z u l t b e m e r k e n d a t g e g r o o t g e n o e g zijt o m o v e r d e n m u u r , d i e u w g e z i c h t s k r i n g b e p e r k t , h e e n t e zien. D a n zal u w lijden k l e i n v o o r u zijn, w a n t g r o o t en r u i m i s h e t veld, d a t z i c h voor u u i t s t r e k t . D a a r i s g e e n lijden, d o c h strijd, strijd d i e u k r a c h t geeft e n vold o e n i n g . O n t s l u i t de p o o r t e n t r e e d t h e t g r o o t e leven der m e n s c h h e i d in. H é l è n e L a p i d o t h S w a r t h w o r d t getroffen d c o r • h e t lijden d e r v r o u w , d e r z w a k k e , d i e h e t s l a c h t o f f e r i s v a n d e n m a n , d e r v r o u w die h a a r g e l u k a f h a n k e l i j k d o e t zijn van d e n m a n , d i e alles v a n d e n m a n m o e t hebben en zelve niets k a n g e v e n , o m d a t ze h e t n i e t beproeft, die ook h e t b e s t e zich l a a t o n t n e m e n d o o r d e n m a n . Van Vrouwenleven is een lief boekje, b o e i e n d , a a n d o e n l i j k . E r i s veel t r e u r i g w a a r s i n . Zoo zijn h e l a a s d e v r o u w e n , e n zoo is ook d i k w i j l s h a a r l e v e n . M a a r e r i s zoo g r o o t e b e h o e f t e a a n frissche lectuur, die opwekt, sterkt. I n onze e e u w van z e n u w z i e k t e en zedelijke verlamm i n g d o e t z u l k e l e c t u u r m e e r k w a a d d a n goed, o m d a t ze j u i s t in h a n d e n k o m t v a n d e z w a k k e n , d i e e r h a a r beeld i n z i e n . Zóó m a g h e t vrouwenleven niet langer worden voorgesteld. V.
Een verzoek. „ O n s B l a a d j e " g a a t n u w e l d r a zijn t w e e d e n j a a r g a n g i n . Wij m o g e n h e t e r o p w a g e n . D a t wij d a a r b i j d i t j a a r n o g r e k e n e n o p d e n s t e u n v a n k i n d e r v r i e n d e n , behoeft n i e t g e z e g d t e word e n . Z o o d r a wij op e i g e n w i e k e n d r i j v e n z u l l e n wij h e n n i e t m e e r l a s t i g v a l l e n , - wij b e d e l e n liever niet. Maar mijn verzoek geldt w a t a n d e r s . I n de „ L e t t e r k u n d i g e Bijvoegsels" van degelijke b l a d e n o n t m o e t m e n s o m t i j d s d i n g e n , d i e u i t s t e k e n d zijn v o o r k i n d e r e n . Zoo k n i p t e ik m e n i g e a a r d i g e b l a d v u l l i n g u i t De Veldpost; zoo v o n d ik in No. 1023 v a n Het Weekblad voor Amsterdam e e n s p r o o k j e v a n J u l e s Lemaire', d a t z i c h h e e l goed voor k i n d e r e n l a a t n a v e r t e l l e n . H e t allerliefste verhaaltje „ D r i e k o n i n g e n " in N o . 7 e n 8 v a n Ons Blaadje v o n d ik in h e t Supplément Littéraire v a n d e hidépendance Beige; e n in d e Express v a n L u i k l a s ik e e n u o v e l l e t j e van E r n e s t D a u d e t „Les d e s s o u s d'un Faitd i v e r s " , zóó m o o i e n goed, d a t ik h e t onderd e n t i t e l v a n Goede Harten a l s e e n e x t r a l e k k e r beetje a a n onze lezertjes d e n k a a n te bieden.
136
GEEN SLAAP IS ZOO TEN VOLLE SLAAP ALS DE VROUW.
E n zoo h e b ik n o g een h o o p u i t k n i p s e l s l i g g e n , ook e e n p a a r f e u i l l e t o n s , u i t v e r s c h i l l e n d e b l a d e n , ik w e e t n i e t e e n s m e e r w e l k e ; en d a t k o m t m i j a l l e s o p zijn tijd t e p a s . De „ b r o n n e n " d i e i k n i e t n o e m o m d a t ik z e n i e t m e e r w e e t , z u l l e n m i j d a t w e l n i e t k w a l i j k n e m e n a l s ze zich zelf bij g e l e g e n h e i d in Ons Blaadje t e r u g m o c h t e n v i n d e n , o n g e n o e m d . . . ' t I s voor de k i n d e r e n ! H e t i s e e n e d w a l i n g d a t m e n k i n d e r e n uits l u i t e n d zou m o e t e n g e v e n w a t voor h e n speciaal is toebereid. Dat moet natuurlijk hoofdzaak w e z e n . M a a r a l l e s i s goed voor h e n w a t e e n v o u d i g en n a ï f i s , w a t e e n zedelijken i n d r u k m a k e n k a n o p h u n g e m o e d , of h e n b e l a n g k a n i n b o e z e m e n v o o r w e t e n s c h a p en k u n s t ; ook al w e r d h e t n i e t voor h e n g e s c h r e v e n . E m e s t Daudet d a c h t stellig niet a a n de kind e r e n t o e n hij zijn Dessous d'un Fait-divers schreef; en ik w e e t n i e t w a t ik a a n de g r o o t e r e kinderen zou k u n n e n geven, dat dit verhaaltje o v e r t r o f in i n n i g e g o e d h e i d e n n a ï v e s c h o o n heid. N u w i l d e ik v r a g e n a a n die l e z e r s en l e z e r e s s e n v a n De Vrouw, die m o o i e t i j d s c h r i f t e n l e z e n in o n v e r s c h i l l i g w e l k e t a a l , ( w a n t G n e k s c h , S a n s k r i e t , P a t a g o n i s c h en d e r g e l i j k e w o r d e n w e l n i e t zoo heel d r u k gelezen) m i j d a a r u i t te z e n d e n w a t v o o r k i n d e r e n g e s c h i k t i s , of m e t e e n k l e i n e wijziging geschikt kan worden g e m a a k t . Alles is w e l k o m : naïve vertellingen, eenvoudige wetenschappelijke mededeelingen, onschuldige s n a k e r i j e n . K a n ik h e t n i e t d i r e k t g e b r u i k e n d a n b e w a a r ik h e t , — in die d i n g e n ben ik e e n r e c h t e v r e k , e n Ons Blaadje profiteert n u n o g v a n u i t k n i p s e l s d i e ik vier, vijf j a r e n e n l a n g e r o p p o t t e e n o v e r a l m e t mij h e e n s j o u w d e ; — w a n t ik h e b e r a l t o o s e e n v o o r g e v o e l v a n g e h a d d a t ik n o g e e n s i e t s op t o u w zou z e t t e n , w a a r b i j een g r o o t e k e u s v a n stof mij t e p a s zou k u n n e n k o m e n . I k v r a a g dit w a a r l i j k n i e t o m d a t ik n i e t w e e t h o e ik Ons Blaadje zou m o e t e n v u l l e n ; — o h e d e n , n e e n ! V o o r ' t o o g e n b l i k zit ik n o g m i d d e n in de rijkelijk v l o e i e n d e en vroolijk k l a t e r e n d e b r o n n e t j e s . En m o c h t e n m i j n b r o n n e t j e s d r o o g l o o p e n , d a n h e b ik n o g a l t o o s m i j n p l a n n e t j e s ; e n zijn d i e a l l e m a a l u i t g e v o e r d , — n u d a n zal ik w e l verder zien! Neen, ik v r a a g niet uit a r m o e , m a a r uit v o o r z o r g en u i t z u i n i g h e i d . A l s gij d u s i e t s t e g e n k o m t , l i e v e k i n d e r v r i e n d e n , d a t u g e s c h i k t lijkt o m voor k i n d e r e n te w o r d e n b e a r b e i d , w e r p h e t d a n n i e t in d e s u i p p e r m a n d , m a a r zend het mij. Overlaad mij n u , in ' s H e m e l s n a a m n i e t m e t b e r g e n r o m m e l , w a n t r o m m e l m a a k t mij z e n u w a c h t i g ; m a a r z e n d mij d a t g e n e , w a a r v a n u w g e z o n d v e r s t a n d en u w g o e d e s m a a k u v e r z e k e r e n d a t e r w e r kelijk i e t s v a n t e m a k e n i s . Z o o d o e n d e blijft Ons Blaadje e e n k i n d e r b l a d e n e e n k i n d e r l i j k blad, m a a r z a l e r t e v e n s d e p o l s s l a g v a n h e t w e r k e l i j k e l e v o n in blijven k l o p p e n . Want Göthe's raad: „Grijpt, g r i j p t t o c h in h e t volle m e n s c h e n l e v e n , " m o e t vooral in a c h t g e n o m e n w o r d e n bij een k i n d e r b l a d , d a t n i e t d e n o o r l o g v e r k l a a r t a a n p o ë z i e , f a n t a s i e en i d e a l e n , — de g o d e n b e w a r e n mij voor zulk een doodzonde! — m a a r d a t toch v o o r n a m e l i j k d e k i n d e r e n wil h e l p e n o p v o e d e n tot de weikelijkheid opdat deze, m e d e door h u n toedoen, steeds edeler en schooner worde. N.
B L A D V U L L I N G . Lof en waardeering. Schroom niet u w e vrienden te prijzen a l s zij h e t v e r d i e n e n . De m e e s t e m e n s c h e n h o u d e n v a n v l e i t a a l , m a a r e r zijn ook, d i e verl a n g e n g e w a a r d e e r d te w o r d e n . H e t doet h u n g e e n g e n o e g e n t e h o o r e n d a t zij e e n m o o i e n k o o p h e b b e n g e d a a n ; d a t zij i e t s f r a a i s g e m a a k t h e b b e n ; dat h u n n e woorden welsprekend, h u n n e geschriften uitgewerkt en kerna c h t i g zijn ; d a t i e d e r e e n veel v a n h e n h o u d t e n d a t n i e m a n d zoo b r a a f en zoo a l g e m e e n g e a c h t i s a l s z y . Z u l k e lof i s h u n n i e t a a n g e n a a m , en walgt h u n misschien. M a a r zij h o o r e n g a a r n e v a n i e m a n d , d i e o p r e c h t i s o n e e n g o e d o o r d e e l heeft, d a t zij bew i j z e n v a n s m a a k h e b b e n g e g e v e n in h e t g e e n zij u i t g e k o z e n of o n t w o r p e n h e b b e n ; d a t zij verstandig en gepast gesproken hebben, d a t m e n k a n z i e n d a t zij m e e n e n w a t zij z e g g e n ; d a t h u n fijn g e v o e l e n h u n n e e d e l e b e d o e l i n g e n g e b l e k e n zijn u i t a l l e s w a t zij b e p r o e f d of g e d a a n h e b b e n ; d a t zij m e t v o l h a r d i n g e e n schoon ideaal trachten te bereiken. W i l t gij m e n s c h e n v a n d e g e w o n e s o o r t b e h a g e n , s p r e e k d a n w o o r d e n v a n lof z o o v e e l a l s gij n a a r w a a r h e i d d o e n k u n t . M a a r w i l t gij de weinige edeldenkenden streelen, dan m o e t gij h u n k a r a k t e r e n h u n b e s t a a n o p prijs s t e l len, e n d i e n o v e r e e n k o m s t i g s p r e k e n . Zij h e c h t e n m i n d e r a a n lof d a n a a n w a a r d e e r i n g . Uit de negentiende eeuw. D e z e r d a g e n b r a n d d e t e Morquiwaj-a, in h e t R u s s i s c h e g o u v e r n e m e n t S a r a t o w , e e n k e r k af, w a a r de b l i k s e m w a s i n g e s l a g e n . V a n de k e r k deelde h e t v u u r zich m e d e a a n drie a a n g r e n zende woonhuizen, die e v e n e e n s in de a s c h gelegd werden. De Ssarat-Dneivnkh schrijft in v e r b a n d d a a r mede, dat 't mogelijk geweest w a r e h e t v u u r t e b l u s s c h e n , vóór h e t z u l k e e n o m v a n g h a d aangenomen ; men had het met water kunnen dooven, w a t de bijgeloovige bevolking e c h t e r n i e t heeft g e d a a n , o m d a t zij m e e n d e , d a t e e n b r a n d , die w a s v e r o o r z a a k t door h e t i n s l a a n van den bliksem, slechts met melk m o c h t worden gebluscht. Terwijl m e n om m e l k g i n g , b r a n d d e n i n t u s s c h e n de geheele k e r k en de drie a a n g r e n z e n d e woningen tot den grond toe af. COKKESPONDENÏTE. Mevr. v. B. te Kebon Siri, Batavia; — Mevr. H. Soerabaia; — Mevr-r H. Solo; — de Heer Th. K. J. van K. Trosobo, Soerabaia ; — de Heer k., Kendal ; — nwe abonnementen vervallen omstreeks 1 Maart; u zendt mij het geld wel, ja ? dan behoef ik geen postkwitanties te zenden. Mevr. v. A. v. d. V. te Soerabaia. Postwissel in dank ontvangen. Maar u zijt een half jaar te vroeg. Ik quitteerde u tot Juli 98. Vriendelijk gegroet. .Mevr. 1). — T. v. VI. te Winterthur. Uw abonnement verviel 1 Jan. reeds. Een briefkaart bleef onbeantwoord, mogelijk raakte zij weg. U spaart mij moeite en geschrijf door het geld voor Jan. 97—Jan 98 per mandaat te zenden. STBIJDPENNING. Overdracht fr. 392.89. Semarang. Mevr. v. d. V. 2.00 Kersana, Tegal. De Heer v. O. 38.50. Bonn. Mevr. BI. 2.00. Gent. Van de bekende trouwe inzenders . Totaal fr. L>-
