De Uitloper. Winter-editie e jaargang nummer 4

De Uitloper Winter-editie 2009 -18e jaargang nummer 4

- Vanaf nu: inschrijven voor IVN-weekeinde Ootmarsum - Wereldomvattende biodiversiteit gaat hard achteruit - Voor gulle Sinten en Kerstmannen: veel boekennieuws

Bij de voorpagina De wintereditie, daar past een Winterkoninkje heel goed bij. Het op een na kleinste vogeltje van Europa mag zich alléén in de winter koning der vogels noemen. Hoe dat zit is verderop te lezen, op de Kidzzz-pagina.

2-Winter-Uitloper 2009

Binnenloper Door Kees Quaadgras Grote kans dat je deze Uitloper zowel via email als op papier krijgt. Ja, zo’n boekje leest lekkerder dan een computerscherm. Bovendien kun je het meenemen naar buiten, in de trein, naar de luie stoel en naar bed. Handig dus, zolang je geen laptop hebt of - echt nieuw - een e-paper, waarmee je ook overal teksten kunt lezen. Hele boeken en kranten zelfs. En zo’n ding steek je gewoon in je binnenzak. Aan de andere kant: zo’n blad kost veel papier. Niet zo goed voor het milieu en ook niet voor de IVN-portemonnee. Dus bij deze nog eens de oproep om alleen een digitaal abonnement op De Uitloper te nemen. Even een (antwoord)mailtje naar de redactie en klaar is Kees. En nu de winter in: de Driedoornige stekelbaars is vertrokken naar de Noordzee, en de meeste zangvogels naar zuid Europa en Afrika. De meeste plantjes zijn of dood of verkeren in diepe winterrust, al staan de knoppen al weer klaar voor de volgende lente. Insecten zitten in het popstadium. Grauwe ganzen, Kolganzen, Kleine zwanen, Buizerds en Slechtvalken uit het hoge noorden brengen bij ons de winter door. Een mooie kans om die laatsten en andere wintergasten te zien is in de polders rond Amersfoort, in Bloeidaal en vooral in Arkemheen en rond de Eem. Dat kunnen mits goed ingepakt, een zonnetje er bij en niet te veel wind - nog mooie natuurkijkdagen worden. In deze Uitloper leuke en minder leuke berichten. Leuk: nieuwe lezingen en excursies. En: de wolf komt er aan. Niet leuk: het gaat slecht met de biodiversiteit. Ondanks dat laatste veel leesplezier.

Inhoud Van de voorzitter

4

Uit de vereniging

5

IVN-weekeinde

6

Biomoment: Winterakoniet

7

Biodiversiteit broodnodig

8

Natuurlezingen

10

De Voorlopers

12

Natuurkidzz

14

Agenda

16

Korte berichten

18

Nieuwe boeken

22

Groen is gezond

26

Soesterkwartiergroen

28

IVN-informatie en colofon

29

In Contact!

30

Winter-Uitloper 2009-3

Van de voorzitter Jan Oudemans Als dit nummer van de Uitloper bij u in de bus valt is het december, en is de meteorologische winter begonnen. We zitten dan al in de adventstijd, de vier weken voorafgaande aan, en in afwachting van het kerstfeest. De natuur gaat in rust, en wij mensen koesteren ons gezellig om de haard en eten bij kaarslicht. Het kerstfeest zelf is voor de meeste mensen een feest van lekker eten en drinken, in verbondenheid met familie en vrienden. Je hoeft echter niet diep religieus te zijn om in deze tijd nog meer te beleven. Is de zomer een tijd van het naar buiten gaan en er op uit trekken, de winter is voor velen een tijd van binnen zijn en je naar binnen keren, een tijd van reflectie en bezinning. We maken de balans op, en bereiden ons met goede voornemens voor op het nieuwe jaar. Peinzend over ons IVN bedenk ik dan dat wij als vrijwilligersorganisatie alleen maar kunnen functioneren door de inzet, het enthousiasme en de bereidwilligheid van al die mensen die ons werk doen vanuit onze idealen en onze liefde voor onze omgeving. Wij IVN’ers willen een vuurtoren zijn en onze boodschap uitdragen. Ieder op zijn eigen manier en op zijn eigen plaats: de een probeert zijn liefde voor de natuur op de jeugd (onze toekomst) over te dragen, de ander knot wilgen of staat op een strategische plaats met de infokraam, gidst het publiek op onze wandelexcursies, organiseert lezingen of cursussen, redigeert persberichten of onze Uitloper. Het mooie is dat de meesten daar vreugde en voldoening aan ontlenen, zodat het gelukkig niet alleen maar altruïstische zelfopoffering is. Maar mij als uw voorzitter stemt het wel heel dankbaar, en vanaf deze plaats wil ik u allen hartelijk bedanken voor al het goeds dat u voor ons IVN heeft gedaan.


Het nieuwe jaar nadert met rasse schreden en ik kijk er reikhalzend naar uit. Wat gaat 2010 ons brengen? Veel hoop is gevestigd op het cohort natuurgidsen dat deze zomer zijn diploma gaat halen. Er klinken al leuke initiatieven in de wandelgangen. En mijn visioenen zijn vele. Zo zie ik onze plantenwerkgroep Urtica, al jaren in winterslaap, hieruit ontwaken. Zij wrijft zich de ogen uit, verbaasd over het veranderd landschap in IVN Amersfoort. Ik zie een Vogelwerkgroep die bij het publiek interesse wekt voor onze gevleugelde vrienden. Ik zie op zaterdagen een groep mensen de natuur intrekken om noodzakelijk terreinonderhoud te plegen. Natuurpaden worden uitgezet, en veelvuldig kan de argeloze stadsmens een kraam tegenkomen waar de groene IVN-vlag wappert en onze boodschap wordt uitgedragen. In onze regionale bladen verschijnt regelmatig de Groene Pagina. IVN is een begrip. Terug naar de werkelijkheid. Ook daar heugelijk nieuws. In september 2010 viert de landelijke IVN-organisatie haar 50-jarig bestaan, en we bereiden ons voor op een grandioze jubileumviering. En daarnaast vraag ik uw aandacht voor de oproep in deze Uitloper van ons nieuwe bestuurslid Dick de Geus voor de vorming van een nieuwe werkgroep die zich met milieu en klimaat gaat bezighouden. Ik verwacht dat velen onder u zich hiervoor interesseren. Meld u aan! Het jaar 2009 spoedt zich ten einde. Vol goede hoop sluiten wij het af. Ik wens u allen hele goede kerstdagen, en mooie voornemens voor het komend jaar. En ik wijs u vast op zondag 10 januari, de dag van onze nieuwjaarsbijeenkomst, waar wij het jaar 2010 gaan inluiden.

Uit de vereniging Inschrijven voor IVN-weekeinde Ootmarsum Hiermee nodigen wij je uit je op te geven voor een leuk, leerzaam en gezellig weekeinde, ‘buiten’, op 28, 29 en 30 mei 2010 in het fraaie natuurgebied Springendaal bij Ootmarsum. Daar zijn onder meer bossen, heidevelden, bronnen en mooie houtwallen. Het programma omvat wandelen fietstochten onder begeleiding van deskundige (IVN-)gidsen. Daarnaast gaan we interessante, typisch Twentse bezienswaardigheden bekijken. Voorts bezoeken we een professionele sterrenwacht met planetarium. Praktische informatie: Vrijdagmiddag of -avond: Aankomst op de camping en boerderij. Zaterdag: komst van de mensen die er voor kiezen maar een of twee dagen mee te maken. Zondag: rond het middaguur nemen wij weer afscheid van elkaar. Het is mogelijk te overnachten in eigen tent of caravan. Ook hebben we enige plaatsen gereserveerd in het appartementengedeelte van de boerderij. Het maximum aantal personen stellen we op 28. De minimum leeftijd is 18 jaar. Je kunt je vanaf nu inschrijven bij Datta Fischer, e-mail [email protected] of bij Ine van Maarseveen, e-mail [email protected].

Graag vermelden: - het aantal personen, - eigen tent/caravan of dat je gebruik wilt maken van de appartementen. - verder natuurlijk naam, adres en telefoonnummer en/ of e-mailadres. Mocht je geen e-mail hebben, schrijf dan naar: D. Fischer, van Marnixlaan 46, 3818 VD Amersfoort, telefoon 06 - 18 08 20 55. De inschrijving sluit op 15 februari 2010. De inschrijving wordt eerst officieel na overmaking van 10 euro per persoon naar rekeningnummer 211 33 24 ten name van D. Fischer, Van Marnixlaan 46, 3818 VD Amersfoort. Vermelden: Ootmarsum. Zodra het programma klaar is, krijg je verdere informatie, ook over de kosten en de locatie. Loes Dieben, Ine van Maarseveen en Datta Fischer

Nieuw bestuurslid Het IVN Amersfoort is een nieuw bestuurslid rijker: Dick de Geus. Hij moet nog officieel worden benoemd, maar dat komt ongetwijfeld in orde. Hier onder gelijk al een brief van zijn hand.

Beste IVN leden Sinds kort ben ik actief binnen de afdeling Amersfoort e.o.. Als aspirant bestuurslid is mij de vraag voorgelegd wat ik wil gaan doen c.q. bijdragen aan de vereniging. Welnu, mij lijkt het zinvol om een nieuwe

studiegroep/leesgroep in het leven te roepen; en dan met name een die zich bezig gaat houden met ‘moeilijke’ milieuvraagstukken. Daarbij denk ik dan vooral aan de energievoorziening (de Club van Rome) en de relatie met kernenergie. De mogelijkheden van kernenergie en de voor- en nadelen daarvan. Als er leden zijn die met mij mee willen lezen/studeren/onderzoeken, dan hoor ik dat graag van u. Hartelijke groeten, Dick de Geus e-mail : [email protected] .


Uit de vereniging Eervolle vermelding voor Peter Koblens Peter Koblens heeft vrijdag 13 november een eervolle vermelding gekregen van de jury van de Natuur- en Milieuprijs 2009. Peter draaide acht jaar mee in het team van de jeugdnatuurclub van het IVN Amersfoort. Winnaar werd de Boomhutclub in Bunnik. Deze club bestaat uit vijf kinderen van - toen - acht jaar die een aanzet gaven voor het succesvolle protest tegen een rondweg om Utrecht door het kwetsbare Krommerijngebied. Peter Koblens, die in het vorige nummer van De Uitloper zijn zwanenzang schreef over zijn periode bij de werkgroep Jeugd, werd door het Amersfoortse IVN-bestuur genomineerd voor de Natuur- en Milieuprijs 2009, in de categorie Door en voor jongeren. Voorzitter Jan Oudemans was bij de prijsuitreiking aanwezig: “Graag hadden wij Peter zien winnen, maar winnaar werd de Boomhutclub. Wel kreeg Peter een eervolle vermelding in het juryrapport, dat wij hier graag citeren: ‘Daarnaast wil de jury waardering uitspreken voor het vele werk dat door vrijwilligers verzet wordt om kinderen te betrekken bij de natuur. Er gaat met name een compliment naar Peter Koblens die jarenlang de IVN-Jeugdnatuurclub in Amersfoort trok en die met behulp van collegavrijwilligers tot grote bloei bracht’.” De prijs werd uitgeloofd door de Natuur- en Milieu Federatie Utrecht in samenwerking met het IVN Consulentschap Utrecht.

DUIF-VOS-JAGER Domme Dikke Duif koerde er op Los Druk met Zichzelf geen Oog voor Vos Duivin in zicht dus Duif vergroot zijn Krop Doffer moet Indruk maken zelfs al Kost het hem de Kop Slimme Vos had veel Oog voor Dikke Duif Lag Doodstil! Verlangend naar een Kluif Wel Oplettend voor de Jager Die was Vet maar hij was Mager Plots klonk er een harde Knal Geweer ging af tijdens een Val Beiden zowel Vos als Jager lagen Plat Domme Duif besprong zijn Schat Jager met Snor lag languit in‘t Gras Nooit gezien dat daar een Draadje was Vos en Duif zijn beiden Ontkomen Wie had daarvan Durven Dromen Jan Bijpost, augustus 2009


Biologisch moment: de Winterakoniet De Winterakoniet (Eranthis hyemalis) is een plant uit de ranonkelfamilie. Het is een stinzenplant die al van januari tot maart bloeit. De plant komt oorspronkelijk uit zuid-Europa. De plant is in Nederland in de zeventiende eeuw geïmporteerd en voor het eerst verwilderd aangetroffen in 1835. Inmiddels is de plant volkomen ingeburgerd op stinzen, buitenplaatsen en in oude tuinen. De Winterakoniet heeft goudgele bloemen, die ruiken naar honing. Een stengel draagt een gele bloem van 2 tot 3 centimeter, met meestal zes eivormige tot langwerpige bloemdekbladen. Direct onder de bloem zit een krans van drie niet gesteelde diep ingesneden omwindselbladen, kroonbladen klein en bekervormig, bovenaan in tweeën gespleten. In knop is de winterakoniet knikkend. Het vruchthoofdje heeft meestal zes kokervruchtjes, tot 1,5 centimeter.Tijdens de groei wordt de steel steeds langer. Na de bevruchting verzwakt de lang uitgegroeide stengel en valt met de zaadjes om. Hierdoor kunnen de planten zich langzaam verspreiden. In februari zijn de insecten nog niet zo actief.Toch kun je op een zonnige windstille dag, als de temperatuur bij de grond de 10 graden bereikt, heel wat insecten bij een flink veld Winterakonieten aantreffen. Ze worden aangetrokken door de bloemen die een zoete geur verspreiden. De bloemen kunnen ook zichzelf bestuiven. Bij de insecten zijn wel hommel- en soms wespenkoninginnen te zien. Het eerste deel van zijn wetenschappelijke naam, Eranthis, is een

De in opleiding zijnde natuurgidsen verzorgen om de beurt voor elkaar ‘het biologisch moment’, met interessante natuurinformatie. Een selectie daar uit staat in De Uitloper. Dit keer het (ingekorte) biologische moment van Jette Jongerius (die helaas van de cursus heeft moeten afhaken).

Grieks combinatiewoord . ‘Er’ is ‘voorjaar’ en ‘anthos’ is ‘bloem’. Samen ‘voorjaarsbloem’. Het tweede deel, ‘hyemalis’, is een wat alternatieve spelling van het woord ‘hiemalis’ dat via het Latijnse woord ‘hiems’ zoiets betekent als ‘winter’ of ‘winterbloeiend’. Met een naam als winterakoniet zou je verwachten dat hij tot de familie van de akonieten behoort en dan een broertje of zusje is van de dodelijke monnikskap, maar dat is niet het geval. Hij behoort tot de ranonkelachtigen en is daarmee directe familie van de boterbloem.Wel horen beide families tot de grote ranonkelfamilie. Giftig is de winterakoniet wel, vanwege enkele alkaloïden en glycosiden. Sommige daarvan veroorzaken misselijkheid en braken, pijnlijke kolieken, onregelmatige en vertraagde polsslag en ademnood. Ze werken in op het hartritme en kunnen fatale hartritmestoornissen veroorzaken. Dezelfde glycosiden worden tegenwoordig met enige voorzichtigheid ingezet bij de behandeling van hartstilstanden, fibrillatie (hartritmestoornis, waarbij de hartspiervezels zeer snel en ongecoördineerd samentrekken) en abnormale hartritmes.


‘Biodiversiteit nodig om te overleven’ Kees Quaadgras

Biodiversiteit, waarmee alle vormen van dierlijk en plantaardig leven worden bedoeld, is van het grootste belang voor de aanmaak van zuurstof, voor schoon water, voor de voedselproductie, voor medicijnen en voor de gezondheid van alle levende wezens in het algemeen. Inclusief de mens. Tegelijkertijd gaat het heel slecht met die biodiversiteit. De ene soort na de andere sterft uit. Op korte termijn moeten er maatregelen worden genomen om de biodiversiteit te redden. Anders komt er wellicht een eind aan het leven op aarde zoals wij dat kennen. Dit is in grote lijnen de boodschap van tal van (internationale) natuurorganisaties, wetensschappers en overheden. Bij die laatsten hoort ook Nederland, zo werd duidelijk uit de bijdrage van Anita Wouters, directeur-generaal van het Ministerie van LNV, tijdens een landelijke bijeenkomst over biodiversiteit, 4 november in Amersfoort. Wouters spreekt van een wereldomvattende maar vergeten crisis. Volgens haar hebben veel mensen niet in de gaten dat het ernst is. Ach, zeggen die, wat maakt het uit als de grutto en de otter uitsterven. De dinosaurussen zijn tenslotte ook uitgestorven en kijk eens wat daarvoor in de plaats is gekomen. Op zich klopt dat wel, beaamte Wouters, maar daar heeft de natuur tientallen miljoenen jaren de tijd voor gehad. Het grote uitsterven van nu gaat in zo’n hoog tempo dat de natuur daar niet tegen is opgewassen. “Behoud van de bossen en de koraalriffen is pure noodzaak om te overleven”, aldus Wouters. Het behoud van de biodiversiteit wordt nog


LNV-directeur-generaal Anita Wouters.

een hele toer. Volgens Wouters en VROMdirecteur Felix Luitwieler is er alleen kans van slagen als iedereen op het eigen niveau meedoet, van de individuele burger tot en met de overheid. Die individuele burger kan meedoen door zorgvuldiger met het milieu om te springen. Daar hoort bijvoorbeeld het eten van min-

der vlees bij. Een probleem is echter om mensen te bereiken en om hen ervan te doordringen dat het vijf voor twaalf is. Menigeen neemt wel kennis van de problemen, maar doet er verder niets mee. Het ministerie van LNV - en in haar kielzog dat van VROM - neemt nu het voortouw. Een eerste stap was het ondertekenen van de Verklaring van Amersfoort waar in 25

organisaties zich uitspraken voor een aanpak - mede richting burgers - tot behoud van de biodiversiteit. Onder hen de gemeente Amersfoort, de provincie NoordBrabant, de Vogelbescherming, Staatsbosbeheer, Artis, het IVN, de ASN en de SNP. Meer informatie: www.biodiversiteit

‘Grote uitstervingscrisis’ De wereld zit in een ‘grote uitstervingscrisis’. Dit zegt de IUCN, de International Union for the Conservation of Nature, waarin nationale overheden en negenhonderd natuurorganisaties samenwerken. De IUCN publiceerde onlangs de jaarlijkse Rode Lijst van bedreigde dieren plantensoorten.Van de 47.677 soorten op de lijst worden er 17.291 bedreigd met uitsterven. 869 soorten zijn al uitgestorven of leven alleen nog in gevangenschap. Zestien soorten zijn uitgestorven sinds de publicatie van de Rode Lijst van vorig jaar, 363 soorten zijn dit jaar toegevoegd als bedreigd. Volgens de IUCN is menselijk handelen (in)direct de oorzaak van het uitsterven van planten diersoorten. 21 procent van alle bekende zoogdieren en 30 procent van alle bekende amfibieën staan op het punt van uitsterven. Overgenomen uit de Volkskrant

Contributie omhoog De contributie wordt met ingang van 1 januari 2010 verhoogd naar 15 euro voor gewone leden. Dit is in de ledenvergadering maart 2008 besloten. De bijdragen voor jeugdleden, gezinsleden en donateurs blijven gelijk. Het is voor het eerst sinds jaren dat de contributie wordt verhoogd.


Natuurlezingen

door Renée van Assema en Anneke Abma

De Werkgroep Natuurlezingen Amersfoort (WNA) heeft weer een gevarieerd programma voor de eerste maanden van 2010, met voor ieder wat wils: naar het landschap kijken door de ogen van een bij, kijken door de lens van Gerrit de Graaf, meevliegen met de boerenzwaluwen, en inzoomen op zompige natuur. De lezingen hebben weer plaats op ons vertrouwde adres: het CNME natuurcentrum op landgoed Schothorst, dat wordt verbouwd en gerenoveerd. Aanvang steeds om 20.00 uur, toegang gratis.

Dinsdag 12 januari Zoemend het landschap door; help de bijen! - Arie Koster Aan de hand van de websites www.bijenhelp.nl en www.hulpvoorbijen.nl laat imker Arie Koster ons het landschap zien door de ogen van bijen. Met veel foto’s legt hij uit hoe we een bijdrage kunnen leveren aan de verbetering van de ecologische en esthetische kwaliteit van het landschap. Het gaat uiteraard niet alleen maar om bijen, maar om de hele natuur, inclusief de mensen die daar onderdeel van zijn.

Dinsdag 2 februari De natuur in met Gerrit van de Graaf Gerrit de Graaff is natuurfotograaf en auteur van verschillende natuurboeken zoals Buitenplaatsen in de Gelderse vallei, De natuur in met ...., en Bijzondere bomen in het hart van Nederland.


Bijenlezing

Dinsdag 2 maart Met de zwaluwen mee naar Botswana - Bennie van den Brink Bennie van den Brink is specialist op het gebied van de Boerenzwaluw. Hij deed onder meer onderzoek naar de trek van deze zwaluw naar Afrika en zijn overwintering aldaar. Hij maakte daarvoor diverse reizen. Van den Brink begint zijn lezing met het broed- en slaapgedrag van de Boerenzwaluw en zijn verdere verblijf in Nederland. Hij staat stil bij het verschil in broedsucces tussen vroeger en nu. Vervolgens voert hij ons mee met de zwaluwen naar Botswana en vertelt over de trek en het verblijf van de zwaluwen in hun Afrikaanse overwintering-

Zwaluwen

gebieden. Van den Brink laat prachtige beelden zien van het land, het onderzoek en de avifauna. Beelden bijvoorbeeld van moerasgebieden waar de zwaluwen met honderdduizenden, soms miljoenen tegelijk, overnachten. Tenslotte belicht Van den Brink de gevaarvolle terugreis naar de Europese broedgebieden. De kleine eilandjes in de Middellandse Zee vormen voor alle trekvogels belangrijke stapstenen op weg naar het noorden, maar de oversteek is heel gevaarlijk, getuige de beelden die Van den Brink toont. In 2005 kende NOU/Sovon/Vogelbescherming de Herman Klomp Prijs toe aan

Bennie van den Brink voor zijn jarenlange onderzoek naar en bescherming van Boerenzwaluwen.

Dinsdag 6 april Zeggen, Zonnedauw en andere zompige planten - Hanneke den Held Een lezing over moerasnatuur. Typisch Nederlandse natuur met veel bijzondere planten. Met natuurlijk aandacht voor de natte natuur op landgoed Den Treek. Hanneke den Held is dé Nederlandse deskundige op het gebied van moerasplanten. Zij werkte mee aan diverse boeken over dit onderwerp.

Wintert-Uitloper 2009-11

De Voorlopers de werkgroep Wandelingen

Zondag 17 januari, 14.00 - 16.00 uur De Soester Duinen Vertrekplaats: het informatiebord bij de parkeerplaats aan de kruising van Soesterbergsestraat en de Monnikenboschweg, pal langs het spoor, schuin tegenover restaurant De Soesterduinen. De wandeling gaat in deze wintermaand door het prachtige gebied van de Soester Duinen. Dit actieve stuifzandgebied is oorspronkelijk ontstaan in de laatste ijstijd, zo’n 100.000 tot 10.000 jaar gelede. De toen al heersende westenwinden voerden grote hoeveelheden zand aan dat als dekzand werd afgezet tegen de, in de voorlaatste ijstijd gevormde stuwwallen in het midden.van Nederland. Het 95 hectare grote gebied, dat eigendom is van de gemeente Soest, is sinds 1997 een aardkundig monument, waarin de ontstaanswijze nog steeds goed is ter herkennen. Om te voorkomen dat het gebied langzamerhand in een natuurlijk bos verandert is speciaal beheer nodig, zoals het verwijderen van struiken en bomen. Ook wordt het publiek aangemoedigd om zich op allerlei manieren te vermaken met en op het zand. De wandeling voert de deelnemers over en langs het zand en door een afwisselend bos. Daar het winter is kan de mogelijkheid dat we in een ‘sneeuwverstuiving’ terechtkomen niet worden uitgesloten. Meer informatie bij Ton Schockman, tel. 033 - 45 66 878 en bij Henk van Dijk, tel. 033 - 463 02 43.


Zondag 21 februari, 14.00 - 16.00 uur Winterwandeling door De Troet Vertrekplaats: het informatiebord op de parkeerplaats aan de Treekerweg, tegenover boerderij de Bruine Haar, zo’n vijfhonderd meter voorbij restaurant De Bavoort in Leusden-Zuid. Deze zondag wandelen we door De Troet, het gebied dat tegenwoordig deel uitmaakt van landgoed Den Treek – Henschoten. Al op de vertrekplaats zien we aan de lange rechte laan met statige oude beuken dat we te maken hebben met een landgoed van formaat. De Troet ligt op de overgang van de voedselrijke veengronden van de Gelderse Vallei en de arme, droge zandgronden van de Utrechtse Heuvelrug. Dit betekent dat we veel verschillende soorten bomen, struiken en planten kunnen waarnemen. Vanaf de Treekerweg loopt er een landweggetje, Veentjessteeg genaamd, naar een rijtjeshuis met vier woningen onder een kap. Dit huis wordt De Troet genoemd. Troet is volgens het etymologisch woordenboek een slappe meelbrij. Van Dale houdt het op een weke, slappe massa. Het huis staat aan de rand van een laaggelegen weiland op veengrond. In natte periodes stond dit weiland vaak blank en veranderde in een slappe onbegaanbare massa en werd daarom al lang voordat dit huis gebouwd werd ‘troet’ genoemd. De wandeling voert ons langs kleine akkers en bosranden, door mooie bossen

en over statige oude lanen. Naast de bijzondere flora zullen we zo goed als zeker ook diverse roofvogels kunnen waarnemen en

misschien zelfs wel enkele reeën. Meer informatie bij Ton Schockman, tel. 033 - 45 66 878 en bij Riet Hulsker, tel.

Ree in de Troet


Zeg kidzzz, jullie฀ hebben de ฀ redactie ฀ mooi voor ฀ joker ฀ laten zitten. Drie keer hebben we op deze plaats gevraagd iets in te sturen en stelden we daar/DDWKHWPHQJVHODOURHUHQGH voor 9RHGHUEROOHQ]LMQHHQZDUHWUDNWDWLH leuke prijzen ter beschikking. Maar reacties? Niks, noppes, niente, YRRUYRJHOVLQGHZLQWHU(QQDWXXUOLMN ODQJ]DDPKDUGHUZRUGHQ'LWRPWH nada. LVKHWYRRUMRXOHXNRPQDDUWHNLMNHQ YRRUNRPHQGDWKHWYRHGVHOQLHWQDDU Nou, LQGHWXLQRIRSKHWEDONRQ%RYHQGLHQ dan niet. Eigen schuld, dikke bult. Dan maar nieuws over natuurboeGHERGHP]RX]DNNHQPDDUJRHG ken voor kinderen. En een verhaaltje over hoeYHUGHHOG]LWLQ de Winterkoning aan zijn KHHOPDNNHOLMN]HOIWHPDNHQ 6PHOWYDVWRQJH]RXWHQ Vogelboek voor kinderen IULWXXUYHWUXQGYHWRI Er is een nieuw vogelboek voor kinderen: SDOPYHWLQHHQSDQZDUP VogelsPDDUQLHWKHHW zien en horen. Met allerlei interessante9RHJDOURHUHQGHHQ weetjes over vogels in hun omgePHQJVHOYDQELMYRRUEHHOG ving. Kinderen vanaf 7 jaar kunnen het QRRWMHVKDYHUYORNNHQ boek zelf lezen. WDUZHYORNNHQPXHVOL Het boek gaat over veel voorkomende ]DGHQKHQQHSRI vogelsPDDQ]DDGMHV RNNHUQRWHQ als Merels, Bonte spechten, Pimpelmeesjes, en Zilvermeeuwen. Over ]RQQHEORHPSLWWHQWRH(U PDJHHQÀLQNHKRHYHHOKHLG hoe vogels leven, waarom ze zingen, wat LQ]RGDWKHWEROOHWMHJRHG ze doen om een partner te vinden, en hoe zeYRO]LWPHWYRHGVHO voor hun jongen zorgen. =HWKHWYXXUYHUYROJHQVXLW

En hoe een merel met een speciaal geluid een kat kan wegjagen, en dat een pimpelmees kleuren ziet die mensen niet kunnen zien. De kleurenillustraties zijn van Elwin van ฀ ฀ ฀ der Kolk. Vogels zien en horen is een 1XGHKHUIVWLQDDQWRFKWLV NOHXUWKHWODQGVFKDSYDQ JURHQQDDUJHHORUDQMH URRGHQEUXLQ %ODGHUHQGHQQHQDSSHOV HLNHOVHQNDVWDQMHVYDOOHQ YDQGHERPHQ ,QKHWERVUXLNMHJHXUYDQ SDGGHQVWRHOHQQDWKRXWHQ JHEODGHUWH 'HUHGDFWLHYUDDJWMXOOLHHHQ NLMNGRRVWHPDNHQPHWDOV WKHPDKHUIVW


9HUGHHOKHWPHQJVHO

DOVKHWQRJNQHHGEDDU (voor)leesboek voor kinderen van 4 -10 LVRYHUHHQYRUPEOLNMH jaar. Ook voor oudere kinderen – en hun ELMJHNQLSWPHON\RJKXUWSDN ouders – staan erEORHPSRWMHWKHHJODV leuke dingen in. Auteur: Wim J. van der Steen, Uitgever: LMVYRUPHWF /HJGDDULQ KNNV Uitgeverij, YRRUGDWKHWPHQJVHOKDUG 56 pagina’s, 21 x 21 cm, LVHHQVWHYLJHNDWRHQHQ veel kleurenillustraties. ISBN: 789 90 VLVDOGUDDGGLHUXLP 5011 305 2. Prijs: 14,95 euro.

XLWVWHHNW=RNXQMHKHW EROOHWMHPDNNHOLMNRSKDQJHQ

Natuurscheurkalender

7,36-HNXQWRRNPHHUGHUH Met de scheurkalender Trek door de NOHLQHEROOHWMHVGUDDLHQHQ natuur wordt het voor kinderen van 8 – GH]HDDQHHQNRRUGMHULMJHQ]RNULMJMH 11 jaarHHQPRRLHVOLQJHU leuker om naar het toilet te gaan. De kalender staat vol interessante dingen over de natuur, en met proefjes, weetjes, humor, natuurrecepten en spannende doedingen. Wat voor beestjes leven ฀ er in de ฀tuin, en.... in je bed en op de wc? Hoe maak je een kaart van je -HEHQWKHOHPDDOYULMRPGH omgeving, een onderwaterkijker of jeukNLMNGRRVWHPDNHQ]RDOVMH poeder? Het staat in deze kalender. ZLOW0DDNHHQIRWRYDQKHW De schrijvers Lonneke Beukenholdt en UHVXOWDDWHQVWXXUGH]HSHU Jessica Kips waren al jong verzot op de SRVWRIPDLOQDDUGHUHGDFWLH natuur. Beiden ]LHFRORIRQ waren lid van de Nederlandse jeugdbond voor natuurstu:LMSODDWVHQGHIRWRYDQGH die (NJN). Uitgever: KNNV ZLQQDDULQKHWZLQWHUQXPPHU Uitgeverij. Uitvoering: YDQGH8LWORSHUHQQDWXXUOLMN 365 pagina’s, 19LVHUHHQOHXNHSULMV x 15 cm, blok met ophanggaten, dubbelzijdig gedrukt, zwartwit. ISBN: 978 90 5011 299 4. Prijs 8LWHUVWHLQ]HQGGDWXPLV QRYHPEHU 14,95 euro.

฀ ฀ ฀ Hoe฀ de฀ Winterkoning aan zijn naam kwam

9RHGHUEROOHQ]LMQHHQZDUHWUDNWDWLH YRRUYRJHOVLQGHZLQWHU(QQDWXXUOLMN LVKHWYRRUMRXOHXNRPQDDUWHNLMNHQ LQGHWXLQRIRSKHWEDONRQ%RYHQGLHQ KHHOPDNNHOLMN]HOIWHPDNHQ

/DDWKHWPHQJVHODOURHUHQGH ODQJ]DDPKDUGHUZRUGHQ'LWRPWH YRRUNRPHQGDWKHWYRHGVHOQLHWQDDU GHERGHP]RX]DNNHQPDDUJRHG YHUGHHOG]LWLQ Er was eens een heel klein bruin vogeltje. Hij had een eigenwijs9HUGHHOKHWPHQJVHO omhoogstekend staartje 6PHOWYDVWRQJH]RXWHQ DOVKHWQRJNQHHGEDDU en had altijd praats voor tien. Hij vond zichzelf heel belangrijk en wilde eigenlijk wel IULWXXUYHWUXQGYHWRI LVRYHUHHQYRUPEOLNMH koning van de vogels worden. Daarom vroeg hij alle vogels of ze mee wilden doen in een ELMJHNQLSWPHON\RJKXUWSDN SDOPYHWLQHHQSDQZDUP hoogvliegwedstrijd.Wie het hoogste kon vliegen zou koning worden. PDDUQLHWKHHW EORHPSRWMHWKHHJODV Daar9RHJDOURHUHQGHHQ hadden de meeste vogels wel oren naar. Alleen klunzige vliegers zoals fazanten en LMVYRUPHWF /HJGDDULQ PHQJVHOYDQELMYRRUEHHOG YRRUGDWKHWPHQJVHOKDUG meerkoeten zagen er vanaf. Maar verder kwamen ze allemaal: leeuweriken, kraaien, meeuwen,QRRWMHVKDYHUYORNNHQ ganzen, lijsters, vinken, zwaluwen, valken, de arend, ja zelfs LVHHQVWHYLJHNDWRHQHQ de oehoe, maar die kwam WDUZHYORNNHQPXHVOL VLVDOGUDDGGLHUXLP alleen het vertreksein geven omdat hij vond dat alleen hij wijs genoeg was om dat goed te ]DGHQKHQQHSRI XLWVWHHNW=RNXQMHKHW doen.PDDQ]DDGMHV RNNHUQRWHQ EROOHWMHPDNNHOLMNRSKDQJHQ De oehoe oehoede en daar gingen ze, de lucht in. Op duizend meter hoogte vielen er al ]RQQHEORHPSLWWHQWRH(U een paar af. Op tweeduizend meter hoogte gaven de ganzen er7,36-HNXQWRRNPHHUGHUH de brui aan. Op drieduiPDJHHQÀLQNHKRHYHHOKHLG NOHLQHEROOHWMHVGUDDLHQHQ zendLQ]RGDWKHWEROOHWMHJRHG meter de vinken, en op vierduizend meter de meeuwen. Op het laatst vonden zelf YRO]LWPHWYRHGVHO GH]HDDQHHQNRRUGMHULMJHQ]RNULMJMH de gierzwaluwen en de valken het welletjes. Op zesduizend meter bleef de arend als enige =HWKHWYXXUYHUYROJHQVXLW HHQPRRLHVOLQJHU

over. “Ik ben de koning”, riep hij en begon te dalen. Op dat moment vloog tussen zijn schouderbladen vandaan het kleine bruine vogeltje omhoog. Hij had nog volop energie en terwijl hij omhoog stoof, hoog boven de arend, schetterde hij: “Ik! Ik ben de koning van de vogels.” ฀ ฀ ฀ Toen ฀ hij beneden ฀ kwam waren de andere vogels eerst wel een beetje boos.Vooral de arend had de smoor in. Maar later vond 1XGHKHUIVWLQDDQWRFKWLV -HEHQWKHOHPDDOYULMRPGH NOHXUWKHWODQGVFKDSYDQ NLMNGRRVWHPDNHQ]RDOVMH iedereen het wel komisch. “Goed”, zeiden ze, JURHQQDDUJHHORUDQMH ZLOW0DDNHHQIRWRYDQKHW “je bent de koning, maar alleen in de winter, URRGHQEUXLQ UHVXOWDDWHQVWXXUGH]HSHU als de meeste vogels naar het zuiden zijn. %ODGHUHQGHQQHQDSSHOV SRVWRIPDLOQDDUGHUHGDFWLH Daarom heet je voortaan Winterkoninkje.” HLNHOVHQNDVWDQMHVYDOOHQ ]LHFRORIRQ YDQGHERPHQ ,QKHWERVUXLNMHJHXUYDQ SDGGHQVWRHOHQQDWKRXWHQ JHEODGHUWH

'HUHGDFWLHYUDDJWMXOOLHHHQ NLMNGRRVWHPDNHQPHWDOV WKHPDKHUIVW

:LMSODDWVHQGHIRWRYDQGH ZLQQDDULQKHWZLQWHUQXPPHU YDQGH8LWORSHUHQQDWXXUOLMN LVHUHHQOHXNHSULMV 8LWHUVWHLQ]HQGGDWXPLV QRYHPEHU


Agenda December bomen knotten met het IVN. Nadere informatie via tel. 033 - 480 65 65 of per e-mail naar [email protected] .

Zaterdag 5 december 9.00 – 12.00 uur Zondag 6 december 9.00 – 12.00 uur

excursie voor natuurfotografen. Verzamelen: 2e parkeerplaats Meander Ziekenhuis St. Elizabeth. Meer informatie via tel. 033 – 463 42 81.

Vrijdag 11 december 18.00 - 19.00 uur

luisteren naar bosuilen. Maximaal dertig deelnemers. Van te voren opgeven bij de Vogelwacht via 033 – 472 28 61 tussen 18.00 – 19.00 uur.

Zondag 13 december 21.00 uur

kijken naar de Geminiden (meteorieten) bij de Sterrenwacht in het Schothorsterbos. Maximum rond 6 uur. Alleen bij helder weer. Meer informatie via tel. 033 - 463 06 41 en op www.publiekssterrenwacht.nl

Zaterdag 19 december 9.00 – 12.00 uur

bomen knotten met het IVN. Nadere informatie via tel. 033 - 480 65 65 of per e-mail naar [email protected] .

Zondag 20 december 14.00 uur

Bomenwandeling met Abe de Verteller. Een tocht langs klimop, hulst en maretak. Start: ingang CNME, Schothorsterlaan 21, Amersfoort.

Maandag 21 december 19 uur

Meteorenzwerm de Ursiden en samenstand van maan, Jupiter en Neptunus. Te zien - met helder weer - bij de Sterrenwacht, Schothorsterlaan 27.

Alle zondagen 13.00 – 17.00 uur

het Vindselmuseum, een unieke verzameling vondsten in de natuur. Neonweg 12, Amersfoort. Nadere informatie via tel. 06 30 28 83 06 en op www.vindselmuseum.nl . Ook open op middagen tijdens de kerstvakantie, behalve zater- en maandag.

Januari Zaterdag 2 januari 9.00 – 12.00 uur


Zondag 10 januari

vooralsnog is dit de principedatum voor de nieuwjaarsbijeenkomst van het IVN Amersfoort en omstreken. Nadere informatie wordt apart verstrekt, wellicht per post, en via de digitale nieuwsbrief De Vooruitloper.

Zaterdag 16 januari 9.00 – 12.00 uur


Zaterdag 30 januari 9.00 – 12.00 uur



Februari Zaterdag 13 februari 9.00 – 12.00 uur


Zaterdag 27 februari 9.00 – 12.00 uur


vooruitzichten Zaterdag 13 maart 9.00 – 12.00 uur


Zaterdag 27 maart 9.00 – 12.00 uur


De agenda is niet compleet. De bekende Groene Agenda is namelijk nog niet klaar. Deze komt eerst eind december in de roulatie. Daarom meer agenda-nieuws in een volgende Vooruitloper.

Kijk op www.ivnamersfoort.nl voor een uitgebreidere agenda Winterbuizerds zijn er weer Wie regelmatig buiten komt zal het zijn opgevallen dat er weer veel buizerds zijn: de winterbuizerds zijn terug. Dit is natuurlijk niet zijn officiële naam, maar het maakt wel meteen duidelijk om welke ‘soort’ buizerd het gaat. Met vele honderden komen ze vanuit het hoge noorden naar Nederland om hier te overwinteren. Dat gaat hier wat gemakkelijker dan in het hoge noorden waar het erg streng kan vriezen en waar bovendien veelal sneeuw ligt. Op de sappige, niet bevroren en sneeuwvrije weilanden in Nederland eten buizerds meestal wormen. Vandaar dat u ze ook regelmatig in het weiland korte stukjes ziet rennen om net die worm die even boven de grond kwam te grijpen. De rest van de tijd zitten ze het liefst op een weidepaaltje voor zich uit te kijken. Als de bodem is bevroren, dan kunnen de buizerds overschakelen op muizen, mollen en vogels. Op sommige plekken waar veel voedsel te vinden is, ziet u soms wel tientallen buizerds bij elkaar. Dit zijn bijna allemaal noordelingen. Oorspronkelijke tekst: Harvey van Diek, SOVON


Korte berichten De wolven komen er aan Op slechts tweehonderd kilometer van de Nederlandse grens zwerven jonge wolven rond. Naar verwachting is het een kwestie van hooguit enkele jaren eer de eerste wolf Nederland binnenwandelt. Het grootste Europese landroofdier, de wolf, is bezig met een terugkeer naar west Europa en naar Nederland. De aantallen wolven in oost-Europa zijn gegroeid en ook in west Europa wordt hij steeds vaker gezien. Er leven nu wolven in middenDuitsland, onder andere in Hessen, op tweehonderd kilometer van Nederland. Ook vanuit Italië rukken wolven op. Zij wisten via de Franse Alpen de Vogezen te bereiken. In theorie kan het binnen een week gebeuren. Wolven kunnen per etmaal vele tientallen kilometers afleggen. De praktijk is echter weerbarstiger. Nederland ligt dan wel binnen het bereik van zwervende jonge wolven, maar het duurt nog wel enkele jaren voor het zover is. Er bestaan in Nederland veel misverstanden over de wolf. ARK Natuurontwikkeling, FREE Nature en de Zoogdiervereniging maakten een website over dit mythische dier. Met financiële steun van het Wereld Natuur Fonds en de Nationale Postcodeloterij is deze site gerealiseerd: www.wolveninnederland.nl . De website brengt mythes en fabels terug tot wetenschappelijk aangetoonde feiten en toont aan dat wolven Nederland kunnen bereiken en


er geen honger hoeven te lijden. Er leven in Nederland alleen al zo’n 70.000 reeën, een belangrijke prooi voor wolven. Grote delen van Drenthe, noordoost Twente, Limburg en de Veluwe lijken sprekend op de Duitse regio Lausitz, waar inmiddels vijf wolvenroedels leven. De website leert ook dat mensen geen enkel gevaar van wolven hebben te duchten. Bericht overgenomen van de Zoogdiervereniging en bewerkt.

Natuurprijs voor IVN Bunschoten De Natuur- en Milieuprijs 2009 in de categorie duurzaamheid is verdiend door de IVN natuurwerkgroep Bunschoten. Drijvende kracht achter het project Wim Smeets is pauwentrots. De uit 500 euro bestaande prijs is uitgeloofd door de stichting Natuur en Milieu Utrecht en het IVN Consulentschap Utrecht. Het Bunschoter project omvat de aanleg en het beheer van de plasjes van Vitens aan de Westdijk, ten westen van Spakenburg. Voorts worden hier elke maand de vogels geteld. Deze informatie wordt verspreid via de Amersfoortse en Utrechtse Vogelnetten. Het IVN Bunschoten heeft zich veel moeite

getroost om er voor te zorgen dat er altijd voldoende water in de plasjes staat. IVNleden zorgen zelf voor de watertoevoer, via een buisleiding vanaf het Eemmeer. Voorts kreeg het IVN het voor elkaar dat de schade veroorzakende schapen werden verkast en dat er in plaats van daarvan twee maal per jaar wordt gemaaid, op voor vogels gunstige tijdstippen. In het terrein zijn inmiddels 118 vogelsoorten waargenomen, waar onder Purperreiger, Kwak, Kraanvogel, Steltkluut en Noordse gele kwikstaart. Enkele opmerkelijke broeders: Zomertaling, Wintertaling, Slobeend en Bosrietzanger.

Gezocht: waarnemingen van ‘McFlurry-egels’ De Zoogdiervereniging roept mensen die na de zomer van 2008 een egel hebben zien vastzitten in een weggegooid McFlurrybekertje, op dit te melden. Zo proberen de initiatiefnemers van het Jaar van de Egel er achter te komen of dit vaker voorkomt. Aanleiding is de recente melding van een jonge egel die verstrikt zat in een McFlurrybekertje in de buurt van een McDonalds Drive In te Amersfoort. Inmiddels is er een tweede melding uit Groningen binnen. In 2008 heeft McDonalds de opening van de kraag van het bekertje verkleind om te voorkomen dat egels verstrikt komen te zitten. Dit gebeurde na klachten van de Dierenbescherming. Jonge egels kunnen nog wel met hun kop de bekertjes in. De Zoogdiervereniging wil weten of dit regelma-

tig gebeurt of dat het een zeldzaamheid is. Mensen kunnen hun waarneming van een ‘McFlurry-egel’ doorgeven door een mail te sturen aan [email protected]. Bericht overgenomen van natuurbericht.nl

Egel verstrikt in McFlurrybeker.

Foto: Rose van der Haven


Korte berichten Sarah’s Wereld Het educatieproject Sarah’s Wereld is zo langzamerhand over heel Nederland verspreid. Meer dan zeventig lokale en regionale natuurdiensten namen Sarah’s Wereld in hun aanbod op. Sarah’s Wereld is bestemd voor leerlingen van basisscholen. Op een leuke en uitdagende manier leren kinderen spelenderwijs over het belang van gezonde natuur en wat hun gedrag in de eigen leefomgeving voor gevolgen kan hebben voor de hele wereld. Leerlingen en leerkrachten die me Sarah’s Wereld werken zijn enthousiast. Scholen die ook - en gratis - met Sarah’s Wereld willen werken hebben nog twee weken de tijd om dit te regelen. Eind 2009 stopt de subsidie via de SMOM regeling van VROM/SenterNovem. Hiermee worden de trainingen betaald. Sarah’s Wereld sluit af met zeven regels voor duurzaamheid zoals de ‘ruil-je-rijkregel’: liever lenen, delen, ruilen dan alles altijd direct nieuw te kopen. Verder ook de ‘regioregel’: hoe minder transport hoe beter en de ‘vrekkenregel’: wees zuinig in het gebruik van bijvoorbeeld energie, batterijen en water. Meer informatie over Sarah’s Wereld via lokale NME’s en op: www.sarahswereld.nl

Websites Uit de honderden natuurwebsites deze keer twee: www.birdshooting.nl en http://dutchbirding.nl .

Actie biodiversiteit Een voorbeeld van zorgvuldiger omgaan


met biodiversiteit komt uit de Hoekse Waard, het eiland ten zuiden van Rotterdam. Daar is langs de randen van akkers ruimte gegeven voor wilde planten en dieren. Veel insecten in die ‘natuurranden’ eten de bladluizen die leven op de mais, de tarwe en andere voedselproducten. Het gunstige gevolg daarvan is dat de boeren niet of in ieder geval aanzienlijk minder landbouwgift hoeven te spuiten. De boeren krijgen een financiële tegemoetkoming voor de gederfde inkomsten doordat zij een deel van hun land, de natuurranden, niet meer bebouwen. Het is de bedoeling dat deze proef in de Hoekse Waard in heel Nederland wordt ingevoerd.

Foto’s paddenstoelenexcursie Veel mensen namen in oktober deel aan de paddenstoelenexcursie van het IVN. Leo Nijhuis was ook van de partij en maakte foto’s. Die zijn te zien via http://picasaweb.google.com/leo.nijhuis/181009IVNPaddestoelenexcursieLoc khorsterbos?authkey=Gv1sRgCKXM8Pi1w bXJcg&feat=directlink

Tuinvogels kunnen wel wat hulp gebruiken Bericht van de Vogelbescherming Nederland e.a. Vogels voeren mag het

hele jaar door, maar in de herfst en de winter, wanneer er weinig insecten, bessen en zaden te vinden zijn, kunnen vogels extra bijvoeding goed gebruiken. Het kost vogels veel energie om hun lichaamstemperatuur op 40 graden te houden. In een koude nacht verliezen kleinere soorten wel tien procent van hun gewicht. Door vogels te voeren, helpt u ze hun overlevingskansen in de winter te vergroten. Vogels die bijgevoerd worden, blijken hier niet afhankelijk van te zijn. Vogels vertrouwen namelijk niet op één voedselbron. Gebleken is dat vogels die bijgevoerd worden gemiddeld zo’n 20 procent van dit voedsel op hun menu hebben. Vogels houden van gevarieerd eten en vullen het door mensen aangeboden voedsel aan met voedsel dat ze zelf vinden in de natuur. Bij het voeren van vogels en het inrichten van een voerplaats moet rekening worden gehouden met verschillende zaken. Natuurlijk met de aard van het voedsel, maar de voerplaats moet ook kattenvrij zijn. Hier onder enkele websites met informatie over het voeren van vogels. www.baaij-hoveniers.nl/informatie/vogelbescherming.htm www.weidevogelbescherming-weerselo.nl /Wintervoedering_dec_2008.htm

en eenden in de zomer massaal de bladeren van het schedefonteinkruid opeet. De waterplant heeft hier zoveel van te lijden dat er vrijwel geen knolletjes meer gevormd worden. Maanden later is de kleine zwaan hier de dupe van: na een lange reis vindt de trekvogel een ongedekte tafel. De zwanen hebben een duizenden kilometers lange tocht vanuit de Arctische toendra’s van Rusland achter de rug. Tijdens zachte winters is zo’n 60 procent van de wereldpopulatie van de kleine zwaan in Nederland te vinden. Gewoonlijk vormen de knolletjes van het schedefonteinkruid voor hen een energierijke voedselbron. Onderzoekers van het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOOKNAW) ontdekten onlangs dat het aantal knolletjes in de herfst drastisch vermindert doordat andere watervogels zich in de zomer flink te goed doet aan de bladeren van het schedefonteinkruid. De plant heeft hier zoveel last van dat hij bijna geen knolletjes meer vormt. Omgekeerd blijkt het opeten van grote hoeveelheden knolletjes door kleine zwanen onschadelijk voor het schedefonteinkruid. Dat komt door het moment in het jaar waarop van de plant gegeten wordt. Van de knolletjes hoeven er maar een paar de winter te overleven om het jaar erop weer een groen tapijt in het water te toveren.

www.vogelbescherming.nl

Kleine zwaan vindt ongedekte tafel In de herfst komen duizenden kleine zwanen naar Nederland om te overwinteren. Veel van het strijken neer in de polder Arkemheen en het Eemmeer. Hier aangekomen doen ze zich te goed aan de knolletjes van het schedefonteinkruid. Dit wordt echter steeds moeilijker doordat een toenemend aantal knobbelzwanen, meerkoeten

Deze ‘asymmetrische’ concurrentie waarin kleine zwanen andere watervogels niet benadelen maar omgekeerd wel, is volgens de onderzoekers een eye-opener voor het natuurbeheer. De soorten waar het natuurbeheer zich op richt, zoals de kleine zwaan, kunnen door gebeurtenissen in heel andere delen van het jaar onverwacht sterk beïnvloed worden.


Plantenpraat door Arie van den Bremer

Grondster op defensieterrein Vlasakkers Tijdens een wandeling over defensieterrein de Vlasakkers, achter het defensiemuseum, zag ik aan de kant van een tankbaan kruipende planten. Nog nooit gezien en dan wordt ik heel actief. Het is voor mij net postzegels sparen. Dus een stukje mee naar huis genomen en gelijk naar Grondster (illécebrum verticillátum) gekeken en ja hoor, het was hem. Waarom ja hoor? Ik had van Wim Vuik, onze FLORON-districtscoördinator, al eens de coördinaten van een groeiplaats van deze plant gekregen. Dat was in de buurt van het P&R-terrein afslag Soesterberg. Ik ben verschillende keren daar geweest, maar het plantje niet gevonden. Wel Riempjes: die moesten er volgens Wim ook staan, maar die had ik al eerder ontdekt. Die groeit in vergelijkbare omstan-


digheden: pleistoceen zand. De Grondster heeft een bijzondere bloemvorm. Je denkt dat de kroonbladen wit zijn, maar dat zijn de samengevouwen kerkbladen. Zie de foto. De kroonbladen kun je alleen met een loep zien. De bloei duurt tot in de herfst en zachte winters kunnen ze overleven. Elk bloempje heeft één zaadje in de vorm van een nootje, voor zover ik dat kan ontdekken. De plant ontkiemt op natte grond (plasjes) en gaat in het begin van de zomer bloeien op intussen opgedroogde grond. In dit geval in de berm van sporen van tanks en vrachtauto’s. De groeivorm van de plant is liggend en stervormig. De stengels kunnen zich ook met uit de knopen groeiende wortels hechten aan de bodem. Een leuke vondst.

Boekennieuws Veel boekennieuws deze keer. Dat heeft mogelijk te maken met het inspelen van uitgevers op goedgeefse figuren als Sint Nicolaas en de Kerstman. Natuuragenda 2010

genaaid, gebonden, harde kaft, leeslint en vierkleurendruk. ISBN: 978 905011 310 6. Prijs 14,95 euro.

DVD: Dagvlinders

Ook in 2010 is hij er weer: de fotoagenda van natuurfotograaf en ecoloog Ruben Smit. Voor het vierde jaar brengt deze bureau-agenda de Nederlandse natuur fraai in beeld. Met tips voor natuurfotografie en praktische informatie voor de actieve natuurwaarnemer. Voor Ruben Smit is de uitdaging van natuurfotografie om het bijzondere van iets gewoons te laten zien. Voorbeeld: kikkervisjes van onderen af gezien en een juffer die je recht aankijkt. Smit maakt veel gebruik van onscherpte om sfeer op te roepen. Hij won diverse internationale fotoprijzen. Naast informatie over zon en maan bevat de agenda ruimte voor eigen waarnemingen. De agenda is dit jaar luxer dan vorig jaar en telt meer foto’s. De agenda wordt uitgegeven door de KNNV Uitgeverij en telt 120 pagina’s. De afmetingen: 19 x 18 cm,

Vlinders laten zich lastig van dichtbij bekijken. De nieuwe DVD Dagvlinders in Nederland en Vlaanderen biedt een uniek kijkje in het intieme leven van vlinders. Het systematische gedeelte is te gebruiken als praktisch naslagwerk. Een zeldzame aardbeivlinder scharrelt rond op een braam. Een oranjetipje klimt uit zijn cocon en pompt langzaam zijn vleugels op in de zon. Een rups van de kleine parelmoervlinder doet zich tegoed aan de bloem van een duinviooltje. Het zijn beelden uit het vlinderleven, door Annette van Berkel met veel passie en geduld vastgelegd. Van Berkel is ruim vijf jaar op pad geweest om alle dagvlinders in Nederland en Vlaanderen in hun leefomgeving op film te zetten. Gedrag en ecologie komen aan de orde, bijvoorbeeld de zoektocht naar een partner en de gedaanteverwisseling van rups tot vlinder. Daarnaast zijn er afzonderlijke films over vier belangrijke landschappen (bos, grasland, duinen, en heide en venen) met de vlinders die daar leven. Via het menu zijn alle dagvlinders apart bekijken: van elke soort zijn korte fragmenten beschikbaar, gerangschikt op alfabet en op soortgroep. De DVD kwam tot stand in samenwerking


(vervolg pagina 23) met onder andere De Vlinderstichting. Speelduur: ruim een uur. Uitgever: KNNV Uitgeverij. ISBN: 978 90 5011 315 1. Prijs: 14,95 euro.

Auteurs: W.M. Docters van Leeuwen; herzien en bewerkt door J.C. Roskam. Illustraties: Han Alta en Michael Bloxham. KNNV Uitgeverij. 352 pagina’s,17 x 14 cm, genaaid gebonden, full colour plus bijna 600 zwart-wittekeningen. ISBN: 978 90 5011 295 6. Prijs: 49,95 euro. Eerder verscheenen bij de KNNV Uitgeverij de brochure Gallen in beeld, van de hand van de Amersfoortse bioloog Kees de Heer. Hier in staan de twintig meest voorkomende gallen. ISBN 978 90 5011 294 9. Het kost 4,95 euro.

Op de rand van het bestaan Gallenboek

Europese trekvogels in Afrika

Veel planten hebben te maken met belagers als galwespen, schimmels en aaltjes. Deze dieren kunnen allerlei bizarre vergroeiingen veroorzaken die we kennen onder de verzamelnaam gallen. Het Gallenboek brengt vrijwel alle in Nederland voorkomende gallen gedetailleerd in beeld. Onlangs verscheen de vierde druk van dit standaardwerk uit 1946. Iedereen die wel eens in het bos wandelt, komt ze vroeg of laat tegen: galappeltjes, de al of niet opvallend gekleurd knikkers op de onderkant van eikenbladeren. Ook de heksenbezem in de takken van een berkenboom is een gal. Naar schatting bestaan er zo’n 1.600 gallensoorten, veroorzaakt door ruim negenhonderd beestjes. Het Gallenboek legt de nadruk op de determinatietabellen met bijbehorende zwart-wittekeningen. De gallen zijn gerangschikt naar waardplant. Algemene hoofdstukken geven achtergrondinformatie over gallen, met een overzicht van de galvormers. In een kleurenkatern staan veel gallen en hun galvormers afgebeeld.

Nederlandse purperreigers, Siberische kemphanen en Spaanse baardgrasmussen. Wat ze gemeen hebben is dat ze een groot deel van hun leven doorbrengen in de Afrikaanse Sahel. Het boek Living on the edge – Birds and wetlands in a changing Sahel is gewijd aan de sleutelrol van deze regio als overwinteringsgebied voor trekvogels. Het boek combineert de nieuwste wetenschappelijke inzichten met levendige landschap- en soortbeschrijvingen, en is rijk geïllustreerd. Het Engelstalige boek gaat onder meer in op de enorme daling in aantallen trekvogels, zoals de gekraagde roodstaarten en de zomertortels. Enkele oorzaken zijn veranderingen in het klimaat en het biotoop. Auteurs: Leo Zwarts, Rob G. Bijlsma, Jan van der Kamp, Eddy Wymenga. Fotografie: Jan van de Kam, Hans Hut e.a.. Uitgeverij: KNNV Publishing. Details: 564 pagina’s., 21 x 28 cm, full colour, rijk geïllustreerd met tekeningen, kaartjes en foto’s. Engelstalig. ISBN: 978 90 5011 280 2. Prijs: 64,95 euro.


De amfibieën en reptielen van Nederland In de serie Nederlandse Fauna verscheen half november deel negen: De amfibieën en reptielen van Nederland. Tientallen experts en honderden vrijwilligers verzamelden de informatie die gebundeld werd door RAVON (Reptielen Amfibieën Vissen Onderzoek Nederland), in samenwerking met Naturalis en EIS-Nederland. Het resultaat is een rijk geïllustreerd en up-to-date standaardwerk, geschikt voor liefhebbers en professionals. Reptielen en amfibieënspelen een rol in mythen, sprookjes en verhalen, en de metamorfose van kikkerdril via kikkervisje tot volwassen kikker is een van de meest magische natuurverschijnselen. Het nieuwe boek behandelt de zestien soorten amfibieën en zeven soorten reptielen die Nederland rijk is, van ringslang tot boomkikker en van vuursalamander tot knoflookpad. Per soort gaat het boek uitvoerig in op herkenning, levenswijze, verspreiding in en buiten Nederland, leefgebieden, beschermingsmaatregelen en inventarisatiemethoden. De teksten zijn rijk geïllustreerd met indrukwekkende kleurenfoto’s, tekeningen, verspreidingskaarten en grafieken. De inleidende hoofdstukken behandelen bedreigingen, bescherming en beheer, cultuurhistorie, gedrag, en voortplanting. Bijgevoegd is een cd met de geluiden van alle Nederlandse kikkers en padden. Daar onder de fluitconcerten van de zeldzame vroedmeesterpad. Auteurs: tientallen onder redactie van Raymond Creemers en Jeroen van Delft. Uitgever: Stichting RAVON, Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis en European Invertebrate Survey (EIS)-

Nederland. Distributie: KNNV Uitgeverij. Uitvoering: 480 pag., 23,5 x 30,5 cm, genaaid gebonden, full colour met honderden foto’s, kaartjes en tekeningen. Extra: cd met kikkergeluiden. ISBN: 978 90 5011 300 7. Prijs 49,95 euro.

Complete dagvlindergids voor Europa Onlangs verscheen een nieuwe dagvlindergids voor heel Europa. Het is de Nederlandse bewerking van een oorspronkelijk Engelstalig standaardwerk, van vlinderexpert Tristan Lafranchis. Met heldere sleutels, veel foto’s en praktische achtergrondinformatie is deze gids geschikt voor beginnende en gevorderde vlinderlliefhebbers. Het boek telt meer dan 1.400 kleurenfoto’s en meer dan vierhonderd verspreidingskaartjes. De teksten, foto’s en kaartjes zijn per soort gerangschikt. Naast de index met zowel Nederlandse als wetenschappelijke namen bevat Dagvlinders van Europa een verklarende woordenlijst, literatuurverwijzingen, websites, een waardplantenlijst per soort en een overzicht van Europese verschillen in taxonomie en naamgeving. Uitgever: KNNV Uitgeverij in samenwerking met de Vlinderstichting. Uitvoering: 416 pagina’s, 14,8 x 21 cm, genaaid gebrocheerd, full colour. ISBN: 978 90 5011 302 1. Prijs: 39,95 euro.


Opnieuw bewezen: groen is gezond door Kees Quaadgras

Meer groen, minder stress AMERSFOORT - Regelmatig uitzicht op groen, ook al gaat het slechts om enkele vierkante meters of zelfs enkele planten of bomen, werkt stressverminderend. Dit blijkt volgens onderzoeker Agnes van den Berg van Alterra Wageningen opnieuw uit onderzoek onder ruim 1.600 inwoners van grote steden. Eerder statistisch onderzoek toonde al klip en klaar aan dat natuurlijk groen een gunstige werking heeft op de gezondheid. Van den Berg meldde tijdens een symposium, dinsdag 29 september in het Baarnse kasteel Groeneveld, de laatste stand van zaken in Nederlands onderzoek naar de invloed van groen op gezondheid. Haar eigen statistische onderzoek koppelde medische gegevens aan de hoeveelheid groen in bepaalde gebieden. De uitkomst is dat mensen in een groene omgeving hun eigen gezondheid hoger inschatten dan mensen in een stenige buurt. Concreet ligt het huisartsenbezoek in groene buurten lager dan elders. Klachten als hoge bloeddruk, hart-, rugen nekklachten, migraine, darmstoornissen en ademhalingsproblemen komen minder vaak voor in een groene omgeving. Het opvallendst is dat mensen in buurten met weinig groen ruim 30 procent meer kans hebben op depressies dan in buurten met veel groen. Voorts is de relatie tussen groen en gezondheid het grootst bij kinderen tot dertien jaar. Een andere uitkomst is dat mensen in


ziekenhuizen die uitzicht hebben op groen korter in het ziekenhuis verblijven en minder pijnstillers nodig hebben. Onder groen wordt in het verband met de onderzoeken niet alleen ‘echte natuur’ verstaan, maar ook parken, tuinen klein stedelijk groen en geveltuintjes. Bij de bouw van het nieuwe Amersfoortse ziekenhuis Meander aan de Maatweg wordt gebruik gemaakt van de nieuwe inzichten. Het ziekenhuis wordt zo ingedeeld dat er vanaf de meeste plekken uitzicht op groen is. Zelfs een klein beetje groen in een overwegend stenige buurt heeft al effect. Onderzoeker Van den Berg spreekt van ‘microrestoratieve ervaringen’. Een glimp uit een kantoorraam op een stukje groen heeft al een gunstige werking. Onderzoek in landen als Engeland, Japan, Zuid Korea en de Verenigde Staten levert als uitkomst ook op dat groen gunstig is voor de gezondheid. “Dat groen gezond is is wel bewezen”, zegt Van den Berg, “maar hoe het pre-

cies werkt is nog onbekend en het heeft zelfs iets mysterieus.” Volgens haar is er daarom nader onderzoek nodig. Zij wijst er op dat groen wellicht kan zorgen voor besparingen in de zorg. IVN-directeur Jelle de Jong roept instanties op meer werk te maken van groen, nu opnieuw wetenschappelijk is bewezen dat mensen natuur nodig hebben om lichamelijk en geestelijk beter te functioneren. De vraag is welke instanties dat zijn en wie het stokje overneemt. Zo schitterde

het Ministerie van Volksgezondheid ondanks herhaalde uitnodigingen - door afwezigheid, hetgeen door LNV-beleidsambtenaren werd betreurd. Het symposium rond groen en gezondheid was georganiseerd door het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, de natuurvereniging IVN en het Kenniscentrum Recreatie. Dit verhaal heeft eerder in De Vooruitloper gestaan.

Agnes van den Berg


Beheerplan groengordel Soesterkwartier De groengordel Soesterkwartier moet de komende tien jaar worden ontwikkeld tot een gebied met ruimte voor natuur, park en recreatie. Dit staat in het beheerplan groengordel Soesterkwartier 2010 - 2020 dat de gemeente Amersfoort in samenspraak met wijkbewoners en -organisaties opstelde. Uitgangspunt is dat de groengordel wordt verdeeld in zones. Er is een zone voor natuur. In deze zone worden ecologisch interessante gebieden met elkaar verbonden en krijgen planten- en diersoorten meer ruimte. De ‘parkbeleving’ wordt verbeterd, aldus de gemeente. Het einddoel moet in fases, elk jaar een stukje, worden bereikt. Een van de eerste maatregelen is het uitbaggeren van de vijver achter de flats bij Vreeland. Dit wordt nog dit jaar uitgevoerd. Bij de verdere uitvoering worden bewoners en betrokkenen geïnformeerd over de werkzaamheden, belooft de gemeente. De gemeente meldt nog dat in het verleden bij bewoners de indruk bestond dat de groengordel niet goed werd onderhouden. Dat kwam omdat er ‘duidelijke kaders ontbraken over het beheer en onderhoud voor de groengordel’, aldus de gemeente. Menig bewoner heeft nog de smoor in vanwege de aanleg van een Cruyffveldje in de groenstrook, afgelopen zomer. Het gebied heeft al meerdere sportgelegenheden. Daarom meenden de bewoners dat het veldje beter aan de andere kant van de wijk kon worden aangelegd.Voor de aanleg van het veldje moesten negen moerascypressen worden gekapt. Ook dat stak de omwonenden.


Het IVN Het IVN, Vereniging voor natuur- en milieueducatie, is een vereniging van vrijwilligers en beroepskrachten die streeft naar meer (kennis over) natuur en een betere kwaliteit van het milieu. Verspreid over Nederland heeft het IVN zo’n 180 plaatselijke afdelingen en elf provinciale consulentschappen. Meer dan 16.000 leden zetten zich actief in voor de natuur en het milieu door middel van allerlei voorlichtende en educatieve activiteiten.

Minimum bedragen contributie 2009: Actief lid: Gezinslid: Donateur: Jeugdlid:

€ € € €

15,00 5,00 10,00 10,00

Maak het bij u behorende bedrag over op giro 367 05 88 ten name van IVN Amersfoort en ontvang vier keer per jaar De Uitloper in de brievenbus, plus voor actuele zaken tussendoor via e-post De Vooruitloper. Leden krijgen voorts het kleurrijke landelijke blad Mens en natuur vier maal per jaar toegestuurd. Aanmelden kan via www.ivnamersfoort.nl.

Colofon De Uitloper is het kwartaalblad van de Vereniging voor Natuur- en Milieueducatie IVN Amersfoort en omgeving. IVN Amersfoort e.o. Postbus 1012 3800 BA Amersfoort [email protected] www.ivnamersfoort.nl www.ivnamersfoort.nl/leden.htm Aan deze editie werkten mee: Jan Oudemans, Anneke Abma, Renée van Assema, Ton Schockmann, Jette Jongerius, Jan Bijpost, Dick de Geus, Loes Dieben, Ine van Maarseveen, Datta Fischer, Arie van den Bremer. Het IVN Amersfoort e.o. heeft voorts een digitale nieuwsbrief, De Vooruitloper, die verschijnt als er iets valt te melden. Redactie: Kees Quaadgras Opmaak: Annelies de Vroedt Foto omslag: Kees Quaadgras Nieuwe kopij en agenda sturen naar: [email protected] Foto’s minimaal op 300 Kb Kopij voor het lentenummer insturen “voor” 10 februari!

gal

Deze Uitloper is gedrukt op milieuvriendelijk papier.


In Contact! Voorzitter

Jan Oudemans Tel. 033 465 68 36 e-mail [email protected]

Bestuur Secretaris

Penningmeester/Ledenadm.

Ank van Leeuwen Ton en Ria Schockman Tel. 033 461 62 32 Tel. 033 456 68 78 e-mail [email protected] e-mail

[email protected]

Bestuurslid

Loes Dieben Tel. 033 456 03 21 e-mail [email protected]

Bestuurslid

Dick de Geus Tel. 033 432 14 46

Bestuurslid Vacature

e-mail [email protected]

Werkgroepen Werkgroep communicatie: Cursuscoördinatie

Ruud Corduwener Tel. 033 462 01 97 [email protected]

Jeugdwerkgroep

Ine van Maarseveen Tel. 033 - 480 62 85 E-mail [email protected]

Ruimtelijke Ordening-Milieu

Olav-Jan van Gerwen 033 456 24 27 [email protected]

Fotografie

1 Informatiekraam

vacature

2 Website

Jan Piet Dijkstra 033 463 42 81 [email protected]

Hans van den Brandt e-mail [email protected]

Wandelingen

3 Uitloper en Vooruitloper

Vacature Kees Quaadgras(redactie) [email protected] 033-472 87 86 [email protected]

Knotten

Annemiek Cornelissen 033 480 65 65 [email protected]

Lezingen

(i.s.m. KNNV) Anneke Abma 033 433 11 97 [email protected]

Annelies de Vroedt (opmaak) 033-455 88 81 [email protected]

4 Publiciteit Vacature

Volledige adressen staan op: de ledenpagina:www.ivnamersfoort.nl/leden.htm

30-Herfst-Uitloper 2009

Natuurwinkel Amersfoort EEN

WAAR PARADIJS VOOR DE BIO-LIEFHEBBER

!

Van alle biomarkten thuis Aardappelen, groenten, fruit, geitenkaas uit de streek ! Vers afgebakken Vlaams brood en kleinbrood

EN ‘N

NAT U UR L IJ K ’ NO G VE EL M E ER .

Bio voor de complete maaltijd, en voor milieuvriendelijke was- en reinigingsmiddelen, verzorgingsproducten, cosmetica etc. Bijzonder uitgebreide bio wijnafdeling, met wijnen die het omfietsen waard zijn.

Openingstijden; Leusderweg 27, 3811 NK Amersfoort ma t/m vr 8.00 -19.00 za 8.00 -18.00 tel 033-4622432, fax 033-4622564 e-mail: [email protected]


IVN VERENIGING VOOR NATUUR- EN MILIEUEDUCATIE AFDELING AMERSFOORT EN OMGEVING Postus 1012 - 3800 BA Amersfoort

De Uitloper. Winter-editie e jaargang nummer 4

Recommend Documents