De tandarts, de kleermaker, de fotograaf

Commissie Open Monumentendagen Eemsmond 2015

Kunst en Ambacht

D

e tandarts, de kleermaker, de fotograaf en nog vele anderen, het zijn allen ambachtsmensen en vaak ook kunstenaars, maar niet de mensen waar we dit Open Monumenten weekend naar kijken. We hebben onze blik vernauwd tot de ambachtslieden die onze monumenten hebben gemaakt. Of beter gezegd, de huidige ambachtslieden die de kunst nog verstaan om ze voor ons te behouden.

Voor monumenten heb je een timmerman, een metselaar en een stukadoor nodig. Maar dat volstaat niet. Groter dan het gebouw zelf, is vaak het terrein waar het op staat, het domein van de stratenmaker en de tuinman maar ook de smid die het hekwerk en de toegangspoort maakte. En binnen in het gebouw staan meubels, liggen tapijten en hangt behang tegen de wanden en soms, wanneer het een belangrijk gebouw is, de portretten van de bewoners van destijds. In een kerk staat een orgel, in de toren hangen klokken, soms een carillon en een uurwerk dat ons bij de tijd probeert te houden. En zo kent elk type gebouw zijn eigen ambachtslui en kunstenaars. Arts and crafts Bij oude gebouwen denken we wel eens: vroeger was alles beter. Dat sentiment is echter ouder dan vandaag. Ooit was ambacht net zo gewoon als de lucht om ons heen, we kenden niet anders. Tot de industriële revolutie begon. De productie van veel van 2

Kunst en ambacht in het wapen van Birmingham.

hetzelfde, voor weinig. Op het eerste gezicht een weldaad voor de mensheid, maar gelijk ook het gevoel dat er iets verloren ging. Industriële producten hebben niet dat aangeraakte van ambachtelijke producten. Birmingham, toch één van de eerste, grote industriesteden, heeft een wapenschild dat geflankeerd wordt door kunst en ambacht. Aan het eind van de 18de eeuw was er een romantisch verlangen naar de tijd vóór de Renaissance. De schilders van de Pre-Raphaëliten wilden schilderen als voor Raphaël Illustratie uit een boek van William Morris, één van de oprichters van de Arts and Crafts beweging. Hij was de architect van het huis en de schrijver, illustrator en drukker van het boek.

Groningers zijn niet zo romantisch, maar deze boerderij aan de Wadwerderweg is wel overduidelijk beïnvloed door de Engelse romantiek. en Michelangelo. En de ontwerpers van de Arts and Crafts beweging wilden ontwerpen als in de middeleeuwen (romaanse tijd). Terug naar eenvoud, eerlijkheid en de natuur. Dat leeft nog steeds voort in Engelse cottages met hun natuurlijke tuinen. Hier in Groningen kenden we dat niet. Allicht, de industrie in Nederland moest toen nog op gang komen, laat staan een reactie daar op. Later lieten veel boeren wel een slingertuin rond de boerderij aanleggen, tuinen afgekeken van die romantische Engelse tuinen. Amsterdamse School Aan het begin van de vorige eeuw was er weer een architectuurbeweging die in hun ontwerpen het vakmanschap van de ambachtsman wilde laten zien, De Amsterdamse School en daarvan zijn in Eemsmond wel veel voorbeelden te vinden. Er staan hier in de provincie zelfs zoveel van die gebouwen

dat we hier ook wel eens de naam Groninger School gebruiken. Het zijn gebouwen waar de versiering er niet opgeplakt zit maar waar het metselwerk, het dak en de kozijnen met zoveel liefde en aandacht zijn gemaakt dat het gebouw zelf een kunstwerk is. Niet vier muren met een puntdak. Maar muren die gebogen zijn of met sprongen in het metselwerk. De dakpannen en het metselwerk lopen vaak op een speelse manier in elkaar over. En de kozijnen en het kozijnhout zijn vaak niet rechthoekig. Omdat deze gebouwen zo mooi aansluiten bij het thema van dit jaar, besteden we er extra aandacht aan.

Amsterdamse School aan de Borgweg in Uithuizen. Het resultaat van het vakmanschap van timmerman en metselaar. open monumentendagen 2015 - 3

in wilde. Hij moest zijn blik dus verruimen. Gelukkig kon Caspers al snel bij een koperslager/metaalrestaurator in de leer en een nieuw ambacht was geboren. In de jaren die volgden haalde Ron Caspers verschillende vakbekwaamheidsdiploma’s en ontwikkelde zich tot creatief vakman. In 1995 richtte hij samen met vier collega’s, Het Nederlands Gilde van Smeden op. Een jaar later nam hij de oude smidse van Warffum over, inclusief gereedschap.

2 Ron Caspers aan het werk Hoofdstraat 8, 9989AN Warffum

Openingstijden : za. en zo. van 11.00-17.00 uur Optreden van de rock band.

Inmiddels heeft de smid annex kunstenaar een behoorlijke naamsbekendheid opgebouwd. Niet alleen in Warffum, maar ook in de rest van het land. Alleen al in de stad Groningen laat hij een behoorlijk spoor achter als het gaat om restauratiewerkzaamheden. Denk aan de kroonhekken van de Der Aa-kerk en het sierwerk van het 18de eeuwse Sichtermanhuis op de Ossenmarkt, waar Caspers nog steeds erg trots op is. In zijn werkplaats in Warffum vertelt Caspers dat er regelmatig mensen komen aanwaaien die zich willen laten opleiden tot smid.

A

mbachtskunstenaar Ron Caspers staat achter zijn kolen in de oude smidse van Warffum. Hij houdt een stuk metaal in het vuur en smeedt net zolang totdat het koper vervormbaar wordt en de gewenste kleur krijgt. En zo moet het vroeger ook zijn gegaan. Toen de dorpssmid het vee brandmerkte, schoffels en ploegen smeedde en de timmerman voorzag van beitel en schaaf. Het heeft iets van een filmset zo’n oude smidse.

Als decor voor een kroniek over het Groningse platteland, bijvoorbeeld. Ver voor de komst van de grote fabrieken. Een verstilde werkelijkheid. Maar niets is minder waar. Dit is de levendige smidspraktijk van Smederij-Atelier Caspers. Hier worden monumentale hekken, poorten, beelden, torenspitsen en wind4

vanen gerestaureerd. En er wordt kunst gemaakt. Aanvankelijk was het helemaal niet de bedoeling van Ron Caspers om smid te worden. Hij studeerde in de jaren tachtig op de Pedagogische Academie in Groningen. Maar de banen lagen niet voor het oprapen toen hij met zijn diploma op zak het onderwijs

Niet te restaureren traphek… dan maar een replica maken! Stoepemaheerd te Zuurdijk.

In een dag weet hij dan meestal wel wat voor vlees hij in de kuip heeft. “Je moet het zien, je moet het voelen en dan doe je het gewoon.” Op dit moment werken er twee leerling smeden in zijn smederij-atelier. Het ambacht van smeden ziet Caspers vooral als een middel om zijn doel te bereiken: in de restauratie, de vormgeving of als kunstvorm. Want met metaal kun je meer doen dan sierhekken smeden. Zo vind je het vrije werk van Caspers terug in de haven van Warffum. Daar staat een zitbank, waarvan de rugleuning wuivend riet verbeeldt. Zijn inspiratie vindt de ambachtskunstenaar als hij op reis is, maar vooral ook door te praten met andere mensen. “Vanuit communicatie kan ik creëren. Als ik met een architect sta te praten, dan heb ik op dat moment al het ontwerp in mijn hoofd. Vanuit communicatie ontstaat het beeld.” open monumentendagen 2015 - 5

4 Openluchtmuseum ‘Het Hoogeland’ Schoolstraat 4 - 9989AG Warffum

Openingstijden: za. 10.00-17.00 en zo. 13.00-17.00 uur.

Fotowedstrijd

“Zet Eemsmond op de kaart”

D

e foto op de bladzijde niernaast heeft vorig jaar een prijs gewonnen in onze wedstrijd. We hadden toen scholieren gevraagd om een foto in te sturen van wat ze tijdens de Open Monumentendagen deden. Dit jaar mag iedereen meedoen en hebben we een hele andere opgave: Zorg dat alle monumenten in de Eemsmond op Wikipedia komen.

Wiki Loves Open Monumentendag! Wanneer je op Wikipedia naar Eemsmond gaat en je scrolt helemaal naar beneden dan zie je een link naar de lijst van rijksmonumenten in Eemsmond. Dat is een enorme lijst die meerdere pagina’s beslaat. We hebben in de gemeente zo’n 180 rijksmonumenten, die staan allemaal op die lijst. Maar bij lang niet alle monumenten staat een foto. In eerste instantie lijkt de lijst redelijk compleet, maar blader door naar dorpen als Usquert, Warffum of Zandeweer en je zult zien dat er nog tientallen foto’s ontbreken. Dan zie je ook de moeilijkheid van deze

6

opgave; een paar grote monumenten zoals Huize Vriesenstein en de boerderijen Zuidpool en Haijemaheerd ontbreken. Maar er ontbreken vooral foto’s van de dijkcoupures, de tillen en het moeilijkst te fotograferen, de wierden!

Win een Helikoptervlucht Mail je foto’s van ontbrekende monumenten voor di. 15 september naar [email protected] Vermeld daarbij je naam, adres en de naam van het monument. De winnende foto’s komen in de Ommelander Courant te staan en ze dingen mee naar de prijzen die Wikimedia ter beschikking heeft gesteld. De hoofdprijs is een helikoptervlucht, verder vele boeken, abonnementen, museumkaarten et cetera.

Scholieren in het Openluchtmuseum tijdens de Open Monumentendagen van vorig jaar. Op de achtergrond het stookhuisje en de molen David.

B

eide dagen is het museum gratis En er zijn vele activiteiten in verband met de Open Monumentendagen.

Zaterdag en zondag. Els en Rudy de Boer exposeren truien en vesten. Creatief, veelkleurig, handgemaakt breiwerk in zelf ontworpen patronen. Zaterdag. Om 14.00 uur is de pre-release van de film over het Juliana klooster in Rottum (zie blz. 17). Daarna geeft Karin van Grieken drie mini-concerten 15.00, 15,30 en

16.00 uur in het auditorium (geen inloop) ze bespeelt de knopaccordeon en de trekharmonica; op zijn Gronings; ‘pokkelorgel’ genoemd. Zondag. Marius de Schaar knipt huizen (zie blz. 8-9) en het duo Boon en van Grieken, (Anna Boon op saxofoon, dwars- en blokfluit en Karin van Grieken met accordeon en trekharmonica), geven concerten Dat gebeurd allemaal op wisselende plaatsen en verschillende tijden in het museumcomplex. ❧ open monumentendagen 2015 - 7

Historische Grond Marius de Schaar knipt tijdens de Open Monumentendagen op historische grond. Op de plek waar nu het Oyevaarsnest staat, (Schoolstraat 8, Open Monument No 5) woonde van 1797 tot 1833 de arts W.G. Nuytz. Dat was trouwens een ander huis, dat na zijn dood is afgebroken en vervangen door het pand wat er nu staat. Wat heeft dat nu met knippen te maken? Naast arts schijnt Willem Nuytz ook een beroemd knipkunstenaar te zijn geweest. Het is onbekend of van zijn knipsels nog iets bewaard is gebleven.

4 Marius de Schaar knipt huizen Openluchtmuseum ‘Het Hoogeland’ Schoolstraat 4 - 9989AG Warffum

Silhouetten Knipwerk is bij een groter publiek voornamelijk bekend vanwege silhouetten, en profil portretten in zwart mat papier zoals die van het Parijse Place du Tetre waar toeristen teruggebracht worden tot een kop op het platte vlak. Bekend zijn ook geknipte

Zondagmiddag vanaf 14.00 uur

M

arius de Schaar is het alter ego van Paul Borggreve, een dichter woonachtig te Groningen, die ooit theologie studeerde, maar in de schone kunsten terecht is gekomen. Vanaf 2009 is hij met het gescharnierde dubbelmes in de weer. Werk van Marius de Schaar is geregeld te zien op exposities in en om Groningen en op kunstmarkten. Hij werkt ook en graag in opdracht. Wekelijks verbeeldt Marius een grotere of kleinere gebeurtenis uit zijn leven in een weekboek dat te volgen is op facebook en op: mariusdeschaar.exto.nl

Papierknipkunst is een ambacht dat sedert de zeventiende eeuw in Nederland wordt beoefend. In ons land verscheen de eerste gedrukte cursus papierknippen onder de pakkende titel ‘Konstig en Vermakelijk Tijd-verdrijf der Hollandse Jufferen of Onderricht der Papiere Snij-Konst’, geschreven door 8

Anonymus in 1686. Sedertdien knipt menig schaar sierlijke vormen in voornamelijk zwart papier. Er bestaat een bloeiende vereniging van schaarkunstenaars: de Nederlandse Vereniging voor Papierknipkunst. Knippen is een eenvoudige en goedkope techniek; nodig is enkel papier en een schaar.

Marius de Schaar knipt huizen...

... en nog heel veel andere dingen. romantische tafereeltjes van hertjes, kinderen, bloemen en het rustieke plattelandsleven, alsof de tijd is blijven hangen in de slaperige afdeling van de 19de eeuw. Papierknipkunst leent zich echter voor veel meer. Knipkunstenaars van heden exploreren schaar en papier voor nieuwe onderwerpen en experimenten. Eén van die hedendaagse knippers is Marius de Schaar uit Groningen. Huizen en nog veel meer. Marius de Schaar maakt Nieuw Hollands Knipwerk. Hij wil graag scènes uit het Hollands alledaagse vastleggen: kantoorklerken, vrouwen op weg met een vuilniszak, poezen, biggen, vissenkommen, koffie en andere ochtendrituelen. Dat doet hij in effen gekleurd pakpapier. Rood, blauw of groen. Papier dat anders bloemen en boeken verpakt om ontvangers van geschenken blij te verrassen. Uniek aan papier is dat het gevouwen kan worden. Marius maakt daar graag gebruik van. Zo geven zijn knipsels beeld in dubbel, drieslag, of viervoud. Het resultaat is een symmetrisch lijnenraster dat grafisch aandoet. Daarnaast heeft Marius de Schaar zich gespecialiseerd in het vastleggen van huizen in klein knipwerk. Op een ansichtkaartgrootte een unieke afbeelding van je eigen huis. ❧ open monumentendagen 2015 - 9

Het interieur van de woning in zijn huidige staat.

5 ‘t Oyevaarsnest Schoolstraat 8 - 9989AG Warffum Openingstijden: zo. 13.00-17.00 uur.

Zaterdag workshop stopmotion aanvang 13.00 en 15.00 uur

H

et huis aan de Schoolstraat 8 maakte tot voor kort deel uit van het naburige Openluchtmuseum Hoogeland. Dit kunt u vooral beneden nog goed zien aan de kleuren, het sierwerk en de oude bedstede. Juist omdat de moderniteit hier nog niet heeft huisgehouden, zult u zich goed kunnen voorstellen hoe mensen zo’n honderd jaar geleden, geleefd moeten hebben. De Schoolstraat 8 wordt ook het wel gezien als het ‘hoogste huis’ van Warffum en is een klassiek voorbeeld van een renteniershuis: monumentale stoep en voordeur, brede gang door het midden en aan weerzijden 10

grote hoge kamers. De huidige eigenaresse is van plan op de eerste etage een logement te organiseren waar jachtige en gejaagde stadsmensen tot rust kunnen komen of in rust kunnen werken. Zelf werkt zij aan verschillende filmprojecten en vandaar dat je in haar huis een workshop Stopmotion kunt volgen. Workshop Stopmotion Stopmotion is een filmtechniek waarmee je stilstaande objecten tot leven kunt wekken. Dit doe je door de beelden, frame voor frame op te nemen. Soms wel tweehonderd. Als je de frames dan achterelkaar afspeelt,

krijg je een mooi, leuk en vaak grappig effect. Tijdens de workshop gaan we huizen bouwen. Want hoe kan het ook anders: het is Open Monumentendag. Deze bouwsessies nemen we in stopmotion op. De workshop duurt anderhalf uur en kun je volgen van 13:00 tot 14:30 en van 15:00 tot 16:30 uur. Het is speciaal voor kinderen en een ieder die zich kind voelt. Voor de workshop aanmelden op: [email protected] ❧

‘t Oyevaarsnest geknipt door Marius de Schaar (zie blz. 8-9)

De bedstede open monumentendagen 2015 - 11

Een nieuw bovenlicht, gesneden door Maarten Robert uit Rasquert.

8 Huis te Usquert Kerkstraat 8, 9988SN Usquert

Openingstijden : za. en zo. van 11.00-17.00 uur “WINKELWONING gebouwd in 1899 (Timmerman J.A. Uhl) in opdracht van G. Dusseldorp waarin Eclectische invloeden zijn verwerkt…” Zo begint de omschrijving van dit pand door Rijksmonumenten. Eclectisch is een wat denigrerende term die kunsthistorici gebruiken wanneer een object niet goed binnen één van hun stijlen past. Maar dat is natuurlijk flauwekul, die stijlen zijn er voor het gemak van kunsthistorici. Architecten en ontwerpers hebben daar niets mee te maken. De meesten worden ook liever niet in een hokje gestopt. Dit huis is misschien niet stijlzuiver, maar wel één van de mooiste huizen van Usquert. Gebouwd voor de succesvolle zakenman 12

G. Dusseldorp, zijn bedrijf stond aan de wieg van de groothandel Lucas Klamer (nu onderdeel van de Macro), tijdens zijn leven is het pand al uitgebreid, daarna ook weer verbouwd, gedeeltes weer afgebroken en de huidige bewoners gaan daar rustig mee verder. Een deel van het huis is nog authentiek, dat wordt liefdevol geconserveerd. Een deel wordt gerestaureerd, andere delen vervangen. In de woonkamer zit een houten plafond afkomstig uit een boerderij. Op de plek van de oude keuken komt een nieuwe ‘oude’ keuken maar met bijvoorbeeld wel weer een antieke pomp afkomstig uit de keuken van Matthijs Röling. En dan zijn er ook nog dingen die helemaal nieuw zijn.

Het bovenlicht boven de voordeur lijkt misschien 17de eeuws - al is dat lastig bij een huis dat dik 100 jaar oud is - maar, het is nieuw houtsnijwerk. Zelfs geen vervanging van iets soortgelijks, er zat imitatie glas-in-lood.

De originele toonbank en de kasten van de kruidenierswinkel naast het huis.

Jacqueline Kasemier Tijdens de Open Monumentendagen is een deel van het huis te bezichtigen, alsmede het atelier en de tuin. De huidige bewoners zijn enthousiaste vertellers over hun huis, de geschiedenis ervan, het interieur, de tuin en de schilderijen. ❧

Eén van Jacqueline’s schilderijen van water, licht en lucht.

De pronkkamer, voor een groot deel nog in originele staat. open monumentendagen 2015 - 13

den en het maken van lenzen.

‘t Hoeske van Thais Joapje. Het is gebouwd met kloostermoppen afkomstig van het Juliana klooster

11 De kloosterwierde Rottum Kloosterweg, 9998XD Rottum

Openingstijden : za. en zo. van 11.00-17.00 uur

R

ottum ligt niet aan een doorgaande weg, om er te komen moet je van de weg af en een slingerpad volgen tegen de wierde op. Sinds de Tweede Wereldoorlog is Rottum niet meer gegroeid. Wanneer je het pad naar het dorp inslaat heb je altijd al het gevoel dat je terug in de tijd gaat. Tijdens de Open Monumentendagen nemen de bewoners van Rottum je mee door de geschiedenis van hun dorp.

Trots op hun dorp De bewoners van Rottum zijn trots op hun dorp en vertellen graag over de geschiedenis er van. De oorsprong in de ijzertijd, een bloeiperiode in de Middeleeuwen, toen er het grote Juliana klooster stond. Na de reformatie verloor dit klooster zijn functie en werd afgebroken. De armoede in de 19de eeuw en tegenwoordig een klein dorp 14

met relatief veel inwoners die iets met kunst en ambacht te maken hebben. Dat de bewoners trots zijn op hun dorp blijkt vooral doordat ze hun handen uit de mouwen steken. De afgelopen tijd zijn de stenen op het kerkhof opgeknapt, het pad naar de kerk is bestraat. Daarbij kwam trouwens een deel van de

vloer van het oude klooster tevoorschijn. Het voormalige schoolgebouw is opnieuw geschilderd. De meeste activiteiten tijdens de Open Monumentendagen vinden plaats in en rond deze kerk en school. Ze hebben een mooie houten richtingaanwijzer in het dorp geplaatst, zodat jullie de weg kunnen vinden in het dorp. Kijken en Doen In Rottum is het eigenlijk altijd Open Monumentendag. Je kunt er rondkijken en op verschillende plekken ook naar binnen. Maar tijdens de Open Monumentendagen doen ze traditioneel extra hun best. De bewoners laten de geschiedenis herleven. Verschillende inwoners geven demonstraties van hun ambacht. Waar mogelijk kunnen de bezoekers ook zelf aan de slag, er is veel te zien en te doen. Reis door de tijd De activiteiten zijn verdeeld over drie tijdperken. -1- De kloosterlingen leggen dijken aan, bebouwen de grond, houden vee, brouwen bier, spinnen wol en weven stoffen. Zij maken boeken, op perkament geschreven en rijk geïllustreerd. Zij ontwikkelen kennis over de geneeskrachtige werking van krui-

-2- In de 19de eeuw wonen op Rottum arbeiders en ambachtslieden. Zij bouwen hun huizen met wat het klooster achterlaat. Er wordt gewerkt op boerderijen en in de steenfabrieken. Met de stenen uit de steenfabriek Ceres bouwt men een nieuw kerkje. De ambachtslieden in het dorp maken producten die zij zelf nooit kunnen betalen: het kant voor de jurk van mevrouw van stand en de fauteuil voor de rijke boer. -3- Tegenwoordig is handwerk duur. Echt ambachtswerk wordt gemaakt door kunstenaars. Tijdens de Open Monumentendagen laten de bewoners van het dorp een aantal van deze oude kunsten en ambachten weer even herleven en zoveel mogelijk in een oude entourage.

De richtingwijzer van Rottum door de bewoners neergezet. Eén van de vele activiteiten om het dorp zijn oude uitstraling te laten behouden. open monumentendagen 2015 - 15

Rond de Kloosterwierde van Rottum Jan Venema, schoonschrijven Theo Buikema, Letterschilder en houten marmerimitatie. Mevr. Wieringa, kantklossen Truida Rijkens, kantklossen Hans Tuitman, houtbewerking Anneke Tuitman, ambachtelijk Quilten Menno Dijk, stofferen Annet Eveleens, spinnen Gerhard Wentink, muzikale omlijsting. Loeki en Bart Vogel, keramisch aardewerk Huib van der Stelt, schilderijen Jan en Marijke Mekel, collectie oude gereedschappen en bouwmaterialen in ’t Molenhuis op de Kloosterweg 25 Mirjam Bouchier, demonstraties keramiek vervaardigen in de gerestaureerde arbeiderswoning uit 1865, ’t Lage Eind 1 Willem van Wijnen, de man die alles over het klooster kan vertellen. Zo. 13 sept. is de film over het klooster te zien in het ‘Melkhuis’ Kloosterweg 1. Nu met explicatie van de expert. Die kans krijgt u niet snel weer.

16

4 Het Juliana Klooster in het Openluchtmuseum Warffum Presentatie van de 3D animatie van het Juliana klooster. za. 14.00 uur

R

ottum heeft een kloosterwierde maar daar staat geen klooster meer op, die heeft de reformatie niet overleefd.

Theo Buikema (Hoogelandschilders) met een houtimitatie. Hij geeft demonstraties en bezoekers kunnen het ook zelf proberen te maken met verf en karnemelk. Niet dat je dit leert in een middag. Zelf heeft hij drie jaar opleiding gehad en daarna nog een paar jaar in de leer bij een oude meester. Theo heeft o.a. restauraties uitgevoerd van kerken in Hoogezand, Leer en Loppersum (Oost-Friesland)

Dit jaar is het pad over het kerkhof verhard - weer één van die initiatieven van de bewoners. - Tijdens de aanleg stuitte de stratenmaker op een oude vloer. Waarschijnlijk een vloer van de oude klooster.kerk

Albert Gramsbergen en Willem van Wijnen, wonen beiden vlak bij de wierde, waar ze bodemonderzoek hebben uitgevoerd. Met behulp van weerstandsmetingen hebben ze de plattegrond van het klooster kunnen reconstrueren. Op basis van deze kennis, aangevuld met wat we nog weten over Middeleeuwse kerken en kloosters uit deze buurt, hebben ze een reconstructie gemaakt van de kloosterwierde. Die kennis willen ze delen. Er komen vier kijkpunten in het dorp met een model van het klooster. Vanuit die standpunten krijg je een indruk hoe de wierde er in de Middeleeuwen uit zag. Binnenkort komt er een boekje met CD over het Juliana klooster, … maar het belangrijkste: er is een computeranimatie gemaakt van het klooster. Deze animatie zal in de toekomst te zien zijn in het openluchtmuseum van Warffum. Zaterdag 12 september is er een voorvertoning met een feestelijke plechtigheid in het Openluchtmuseum in Warffum. Zondag de 13de is de animatie te bekijken in het ‘Melkhuis’ te Rottum. ❧

Stills uit de 3D animatie van het Juliana klooster in Rottum open monumentendagen 2015 - 17

Deelnemende Monumenten Warffum

4| museum Het Hoogeland Schoolstraat 4, 9989AG Warffum za. 11.00-17.00 - zo. 13.00-1700

8| Huis te Usquert

Kerkstraat 8, 9988SN Usquert za. en zo. 13.00-17.00

1| Kerk Breede

Breede 15, 9989TA Warffum. za. 10.30-17.00 en zo. 13.00-17.00

Kantens

12| Molen ‘De Grote Geert’ 5| Het Oyevaarsnest

Schoolstraat 8, 9989AG Warffum zo. 13.00-17.00

9| Petrus en Paulus kerk

Langestraat 28, 9995PE Kantens za. en zo. 11.00-17.00

Kerkstraat 9, 9988SN Usquert za. en zo. 11.00-17.00

Usquert

2| Smederij Ron Caspers

13| Chr. gereformeerde kerk

Hoofdstraat 8, 9989AN Warffum za. en zo. 11.00-17.00

10| Smit Gorter & Wassing 6| Het Berlagehuis

Raadhuisstraat 3, 9988RE Usquert za. en zo. 11.00-17.00

Hoofdstraat 30, 9988RT Usquert za. en zo. 11.00-17.00

Rottum

3| NH Kerk van Warffum

14| Antoniuskerk

Hoofdstraat 18, 9989AN Warffum za. 11.00-17.00 - zo. 13.00-1700

Kerkhofsweg 2, 9995PL Kantens za. 11.00-17.00

7| Molen ‘Eva’ 18

Langestraat 25, 9995PD Kantens za. 12.00-17.00

Raadhuisstraat 19, 9988RE Usquert za. en zo. 11.00-17.00

11| Kloosterwierde

Kloosterweg, 9998XD Rottum za. en zo. 13.00-17.00

open monumentendagen 2015 - 19

Deelnemende Monumenten

Zandeweer 18| Boerderij Middendorp Bovenhuizen 10, 9981HB Uithuizen za. en zo. 11.00-17.00

22| Jacobus kerk

Hoofdstraat-Oost 2, 9981AH Uithuizen za. 11.00-17.00

15| Hervormde kerk

Hoofdstraat 5, 9997PH Zandeweer za. en zo. 11.00-17.00

Eppenhuizen

Roodeschool

26| Orgelmakerij Steendam 19| Jacobus de Meerdere kerk Hoofdstraat-West 85, 9981AB Uithuizen za. 11.00-17.00

23| Menkemaborg

Westerdijkstraat 21, 9983PR Roodeschool za. 11.00-17.00

Menkemaweg 2, 9981CV Uithuizen za. 11.00-17.00

Uithuizermeeden

27| LITI GALERIE / POTTERY

16| Kerk Eppenhuizen

Eppenhuizerweg 6, 9996VD Eppenhuizen za. en zo. 11.00-17.00

Uithuizen

17| Maarlandhoeve

Havenweg 54, 9981JR Uithuizen za. en zo. 13.00-17.00

20

Laanweg 1, 9983RG Roodeschool za. en zo. 11.00-17.00

20| Molen ‘De Liefde’

Mennonietenkerkstraat 15, 9981BB za. 11.00-17.00

24| Steenhouwerij Veenstra Paaptilsterweg 4, 9982 XR U´meeden za. 11.00-17.00

28| ´t Nijkerkje

21| Mennonietenkerk

Mennonietenkerkstraat 12, 9981BB za. en zo. 11.00-17.00

Oosteinde

25| Maria kerk

Torenstraat 26, 9982AX Uithuizermeeden za. en zo. 11.00-17.00

Radsweg 11, 9983RB Oosteinde za. en zo. 11.00-17.00 open monumentendagen 2015 - 21



W

B

D

A

E

D

Z

N

E

E

69 68

E V

k rdij rde N oo

77

75

S

N33

I N 61

E

E d

M id

60

L / 

7 Berlagehuis 6

W

8 Huis te Usquert 10 Smederij Gorter 9 Petruskerk

58

U

1

W

56

N363

W 

n

s

 

u 22

U

i

m

78

12

  M

N46

16 kerk Eppenhuizen 94

D

e



‘t Nijkerkje

p

p

r

z

j

Doorgaande weg Locale weg

09

e

l

f

i

Autoweg

N999

K

o

 

N363

E

12 Chr.Geref. kerk Herv. kerk 14 13 52

L

28

O

O

11 15 herv. kerk

Molen ‘de Grote Geert’

51

  93

Z

 B  

S

 

15

Steenhouwerij Veenstra

67

Kloosterwierde

R 11

O

pottery

Middendorp

D

53

72 26 27 LITI 16

18

57

kerk ‘de Breede’

O

Orgelmakerij Steendam

R

Maarlandhoeve 17

55

73

U

Molen ‘de Liefde’ Mennonietenkerk

‘t Oyevaarsnest

5 Smederij Ron Caspers 2 4 Openlucht herv. kerk 3 museum

H

74 25 Mariakerk 45 65 23Menkemaborg 64 22 19 20 24 21 Jacobi kerk Jacobus de Meerdere

U

Molen ‘Eva’

71

D 70

dijk Oude

59 i jk end

M

S

M

N

O



D

N

T

U

G

E

X

s

u

m

Fietspad 10

Deelnemende monu-

menten en activiteiten 60

Fietsknooppunt


l

Agenda van Activiteiten Zaterdag en zondag

Expositie Abel Groenewold - Anthoniuskerk Kantens

Smederij Ron Caspers (2)

Demonstraties en optreden van een Rock band tussen 14:00-17:00.

Openluchtmuseum Warffum (4)

Expositie Els en Rudy de Boer. Creatief, veelkleurig, handgemaakt breiwerk in zelf ontworpen patronen

13.00 en 15.00

‘t Oyevaarsnest- Warffum (5)

Workshop Stop Motion (vooraf aanmelden) (zie blz. 26)

Molen ‘Eva’ (7)

Spelt pannenkoeken eten.

Smederij Gorter enWassing (10)

Een smederij in werking.

13.00-17.00

Jacobi kerk - Uithuizen (22)

Regelmatig wordt het Schnitger orgel bespeeld.

Petrus en Paulus kerk Usquert (9)

Rondleiding door J. ten Boer, “Het verhaal van de Petrus en Paulus kerk”. Beide dagen om 11:00 en 15:00.

13.00-17.00

Maria kerk - Uithuizermeeden (25)

Regelmatig wordt het Hinsz orgel bespeeld.

Kloosterwierde - Rottum (11)

Demonstraties van ambachten door zo’n twaalf ambachtslieden en tentoonstellingen van verschillende kunstenaars. (zie blz. 14-16)

13:30 en 14:45

Chr. Ger. kerk Kantens (13) Lezing door Anja Reenders over de Amsterdamse School architectuur in Eemsmond.

Mennonietenkerk - Uithuizen (21)

Expositie en demonstratie van kantklossen door mevr. Snitjer en quilten door mevr. Wiersema.

14.00-15.00


Presentatie van de 3D animatie over het Juliana klooster in Rottum

14.00-17.00

Menkemaborg (23)

‘t Nijkerkje - Oosteinde (28)

Tentoonstelling van verdwenen winkels en werkplaatsen in Oosteinde, Roodschool en Oudeschip. (zie blz. 42-43)

Advies over hout en antieke houten meubels door meestervervalser Yvonne Lunsing en Ida Stamhuis, directeur van de Menkemaborg. (zie blz. 36-37)

14.00-17.00

Blink Uithuizen

Workshops DJ en Graffiti (blz. 27 voor meer informatie)

14.15 - 15.45

Herv kerk - Warffum (3)

Optreden Warffums Mannenkoor, drie maal 20 minuten.

15.00- 16.30


Concertjes door Karin van Grieken Accordeon 15.00, 15.30 en 16.00

Zaterdag 10.00-10.30

Menkemaborg (23)

Officiële opening van de Open Monumentendagen door Harrie Sienot, wethouder cultuur Eemsmond

10.30-12.00

Kerk Breede (1)

Opening van de tentoonstelling over Lutje Marten Toonder.

11.00-17.00

Antoniuskerk te Kantens (14)

Expositie van Abel Groenewold krijttekeningen van het landschap rond Kantens.

11.00-1700

Boerderij Middendorp (18) Expositie van oude, door stoom aangedreven, landbouwmachines. (zie blz.34-35)

11.00-17.00


Rondleiding en voorlezen van verhalen door Chris Kiel , schrijver van de verhalenbundel Weerzain,

12.00 en 15.30


Rondwandeling langs verdwenen winkels en werkplaatsen. (zie blz. 42-43)

24

Zaterdag (vervolg)

Advies over hout door Yvonne Nijlunsing en Ida Stamhuis open monumentendagen 2015 - 25

Agenda van Activiteiten Zondag 13.00-17.00


Optreden door Anne Boon en Karin van Grieken over de loop van de middag op verschillende plekken in het museum.

13.00-17.00


Rondleiding door de kerk en het Freytagorgel wordt bespeeld door Anjo de Haan.

14.00

Maarlandhoeve, Uithuizen Lezing en rondleiding door de restauratie (17) architect Kor Holstein. (zie blz. 32-33)

14.00-17.00

Openluchtmuseum (4) en ‘t Oyevaarsnest (5)- Warffum

Marius de Schaar knipt huizen. (zie blz. 8-9)

15.30


Rondwandeling langs verdwenen winkels en werkplaatsen. (zie blz. 42-43)

Workshop Graffiti Zaterdag 13:30 - 17:00 op de Blink Uithuizen Kom langs maar vol=vol

Zaterdag & zondag Spelt pannenkoeken eten in de molen ‘Eva’ Usquert

Maak een Stop Motion Fil

m Zaterdagmiddag 13:00 - 14:30 en 15:00 - 16:30 ‘t Oyevaarsnest Schoolstraat 8 Warffum Vooraf aanmelden op: [email protected]

26

D J

DJ Workshop Zaterdag 13:30-17:00 op de Blink - Uithuizen

workshop open monumentendagen 2015 - 27

verdwijnt doordat we het te duur vinden, maar ook door de weten regelgeving die het onmogelijk maakt! Een molen die open is voor bezoekers, mag geen meel meer maken voor de bakker. Gerad is als jongetje van 15 – 16 jaar gefascineerd geraakt door de molen. Hij heeft zijn opleiding als molenaar gehad op de molen van Garsthuizen. Sinds de restauratie van de Grote Geert voltooid was in 1980 is hij de molenaar op deze molen.

12 Gerad Werkman, De molenaar van de Grote Geert. Langestraat 28, 9995PE Kantens

A

Openingstijden : za. en zo. van 11.00-17.00 uur

mbachtslieden hebben het tegenwoordig moeilijk, dat hoorden we op veel plaatsen. Handwerk is te duur geworden. Gerad Werkman heeft nog meer problemen. De maalstenen van de Grote Geert zijn niet meer geschikt om tarwe mee te malen. Een aantal jaren terug heeft hij samen met de bakker in Kantens nog wel geprobeerd om echt molenbrood te maken. Dat was geen succes, de klanten brachten het brood terug. “…Er zit zand in het brood, klaagden ze.”

Na de Tweede Wereldoorlog had de molen geen functie meer, kwam in verval, er was lekkage in de molen en daar hebben de maalstenen ernstig onder geleden, ze malen nu niet alleen het tarwe maar schuren ook zichzelf een klein beetje af. Dat was het zand dat in het brood zat. Nieuwe molenstenen laten maken heeft 28

geen zin meer. Het zou niet rendabel zijn, een molen kan moeilijk concurreren met de fabriek. Maar veel erger, wij willen geen tarwe van de molen meer hebben; dat vinden we vreselijk onhygiënisch. Bezoekers van de molen zouden wel eens met hun handen aan het meel gezeten kunnen hebben. Het ambacht

Er zijn gelukkig nog steeds jongeren die geïmponeerd raken door dat geweldige vermogen dat die wieken opwekken, daar kan geen motor tegen op. Maar een vrouw helaas vaak wel. Ze verliezen hun interesse weer in de molen en gaan op zaterdagmiddag mee shoppen in de stad. Laten we positief afsluiten, één van die hulpmolenaars werkt nu bij Dunning, een molenrestaurator in Adorp, dat bedrijf heeft de restauratie van de Grote Geert destijds ook uitgevoerd. Als molenaar kun je nau-

Op de steenzolder is het enig overgebleven maalkoppel te vinden.

Er wordt nog wel meel gemalen, maar er wordt geen brood meer van gebakken. welijks nog je brood verdienen, als restaurator van molens gelukkig nog wel. We moeten uitkijken dat Nederland straks niet het land van de molens is, maar zonder molenaars om ze te laten draaien. want dan zijn de molens ook snel weg ❧

De zeef waar de gepelde gerst mee wordt gezeefd. open monumentendagen 2015 - 29

zovoorts. Via bewoners en het houden van lezingen in de hele provincie kwamen we op het spoor van andere bewoners en hun panden. Niet alleen exterieur en interieur was voor ons van belang, we wilden ook weten wie die onbekende bouwmeesters waren. We spoorden familieleden van de plattelandsarchitecten op die ons verhalen vertelden over hun opa of vader. We spraken met schilders, architecten, kleurdeskundigen, glazeniers, baksteenfabrikanten, met mensen met grote kennis van de historie van onze provincie.”

13 Lezing over de Amsterdamse School door Anja Reenders Chr. Gereformeerde kerk Kantens Langestraat 25, 9995PD Kantens Openingstijden : za. van 11.00-17.00 uur

A

Lezingen zaterdagmiddag om 13.30 en 14.45 uur,

nja Reenders houdt zich al meer dan twintig jaar bezig met de specifieke bouwstijl die ook wel de Amsterdamse School (1910-1930) wordt genoemd. Een passie die ontstond toen zij als student Architectuur en Stedenbouw aan een grote tentoonstelling over de Groningse stadsarchitect S.J. Bouma meewerkte.

Want ook Bouma liet zich destijds sterk inspireren door de hoofdstedelijke architecten van de Amsterdamse School. Op zich wonderlijk dat juist in Groningen deze bouwstijl zo tot bloei kwam, meer dan in andere steden in het land. Tenminste, dat vroeg Anja Reenders zich destijds wel af. Samen met een studiegenoot besloot zij op onderzoek uit te gaan. Zij bezochten maar liefst driehonderd dorpen in de provincie. 30

Reenders: “We fotografeerden alles, we belden aan en vroegen of we binnen mochten kijken. In de meeste gevallen werden we zeer gastvrij ontvangen. Bewoners leidden ons vol trots rond en soms wisten we echt niet wat we zagen: een hal in knaloranje en zwart die na oplevering nog nooit weer was geschilderd, glas in lood in prachtige felle kleuren, origineel meubilair, een originele geprofileerde trappartij, en-

De schat aan informatie die Reenders toen verzamelde, leidde jaren later tot een boek. Versteende Welvaart, De Amsterdamse School op het Hoogeland. Een prachtig boek en naslagwerk waar inmiddels meer dan tienduizend exemplaren van zijn verkocht.

Anja Reenders studeerde Architectuur en Stedenbouw aan de Rijksuniversiteit Goningen. Tijdens de lezing die Anja in de Chr. Gereformeerde kerk van Kantens geeft, neemt zij u mee naar de tijd waarin de Amsterdamse School in de hele provincie Groningen tot bloei kwam: de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw. Want als u goed om u heen kijkt, ziet u van Delfzijl tot De Marne nog overal huizen en gebouwen geïnspireerd op de expressionistische bouwstijl. Een kleurrijk voorbeeld hiervan is de de villa aan de Wadwerderweg 11 van W. Reitsema Tzn. in Usquert. De Chr. Gereformeerde Kerk in Kantens heeft ook sterke kenmerken van de Amsterdamse School: symmetrisch, golvende gevels, horizontale lijnen, laddervensters van glas in lood, steile daken en het torentje. Opvallend zijn ook de bakstenen die een mengelmoes zijn van helderrood tot zwartgeblakerde misbaksels: stenen die dicht bij het vuur lagen en door de nuance in kleur graag gebruikt werden.


kunstwerk zoals de sluis bij Wetsingerzijl in het Reitdiep wordt al wat vreemder. De radiotelescoop bij Dwingeloo is helemaal opvallend. Het is niet erg oud (opgeleverd in 1956), ook niet echt een gebouw. Wel een restauratieproject dat aan twee karakteristieken voldoet die Kor Holstein belangrijk vindt. Het moet blijven functioneren; voor de wetenschap wordt die niet meer gebruikt, maar wel door radioamateurs en als museum. En ten tweede de originele sfeer moet bewaard blijven. In dit geval de atoomstijl, dat vertrouwen in de toekomst dat we na de oorlog hadden, de raket naar de maan.

17 Kor Holstein over de restauratie van de Maarlandhoeve Havenweg 54, 9981JR Uithuizen Openingstijden : za. en zo. van 13.00-17.00 uur Lezing: zondagmiddag 14.00 uur

De doorleefdheid bewaren Een ander project waar die twee aspecten naar voren komen is de kerk van Noorddijk. Die is samengetrokken met een naast gelegen boerderij. Nee, ze staan nog allebei op hun plek, maar de stal is nu een ontmoetingsruimte en het voorhuis de pastorie geworden. Dat voorhuis heeft veel kamers, het kerkbestuur moest daarom op zoek naar een dominee met veel kinderen - dat is hen

W

ie Uithuizen langs het Boterdiep verlaat heeft ongetwijfeld het bouwbord bij de Maarlandhoeve zien staan. Het bord is recent, de restauratie die er op genoemd wordt is al meer dan tien jaar aan de gang. De ovale bomenring voor het huis is gesnoeid, de buitenkant van het voorhuis is gerestaureerd, de schuur kan weer gebruikt worden. Maar er moet ook nog veel gebeuren. “Voordat de huidige bewoners de Maarlandhoeve betrokken, is het lange tijd nauwelijks gebruikt.” Kor Holstein, de restauratiearchitect, noemt dat als een voordeel, het huis is daardoor de afgelopen honderd jaar nauwelijks veranderd. Een opmerkelijke uitspraak uit Kor’s mond - of juist niet?

Gebruik is behoud Kor lijkt wat op een stoomlocomotief. Wanneer hij over zijn projecten verteld komt hij langzaam op gang, maar eenmaal vol onder stoom is hij niet meer te stoppen. Het zijn z’n kinderen, op het ene project is 32

hij nog trotser dan op de andere. Opvallend is ook de verscheidenheid in projecten. Een landhuis zoals de Maarlandhoeve dat verwacht je bij een restauratiearchitect. De Stadsschouwburg of de kerk van Oosterwijtwerd is ook niet vreemd. Een civiel

Ingang van de Maarlandhoeve

“Bij een restauratie moet de doorleefdheid van het gebouw bewaard blijven.” gelukt. Tussen de kerk en de boerderij ligt een gracht, daar is een bruggetje gekomen; nu een favoriete plek voor trouwfoto’s. Maarlandhoeve Dit is één van die monumenten waar je normaal niet komt. Kor Holstein neemt jullie zondag mee in de geschiedenis van dit bijzondere landhuis en hoe de huidige bewoners het weer in z’n oorspronkelijke pracht willen herstellen. Trillingsschade De restauratie van de Maarlandhoeve is begonnen in de tijd dat we een aardbeving nog exotisch vonden. We weten nu beter en daar moet je bij de restauratie rekening mee houden, anders is het allemaal voor niets Dit monument is door een constructeur onderzocht, en het voldoet niet aan de norm. De restauratie ligt voorlopig stil. De prioriteit is nu om het gebouw aardbevingsbestendig te maken. Tijdens zijn verhaal zal Kor ook vertellen over hoe we onze monumenten moeten beschermen tegen trillingen. ❧


18 Gebroeders Middendorp Bovenhuizen 10, 9981HB Uithuizen Openingstijden : za. van 11.00-17.00 uur

Rondleiding in de schuren met stoommachines en oude trekkers

A

chter het statige voorhuis in een van de schuren van de boerderij staat de oude Lanz locomobiel nog op de vrachtwagen. De grote groene achttonner is net terug uit het Drentse Lhee waar tijdens de oogstdagen de lofzang werd gezongen op het boeren van weleer. Locomobielen dienden vanaf de tweede helft van de achttiende eeuw voornamelijk om er andere landbouwmachines (zoals bijvoorbeeld de dorsmachine) mee aan te drijven. Vandaag de dag is het vooral een staaltje technisch vernuft waar liefhebbers van historische machinerie zich met veel plezier aan vergapen.

Henk en Frits Middendorp hebben van het verzamelen en restaureren van stoomlocomobielen en antieke trekkers hun hobby gemaakt. Een uit de hand gelopen bezigheid kun je wel zeggen, want als je een kijkje in de loods en de schuren neemt, vind je een museale schat aan agrarische oldtimers. 34

en het karakteristieke boem-boem geluid. Naast het arsenaal aan antieke oldtimers staat nog veel meer tentoongesteld zoals bijvoorbeeld dorskasten en vlastrekmachines. Hierdoor wordt het beeld van hoe het er vroeger aan toe ging op het land, nog weer een stuk duidelijker. De gebroeders Middendorp hebben zelf ook een leven op het land achter de rug. De boerderij op Bovenhuizen (richting ‘t Lage van de Weg) is de plek waar de familie Middendorp generatie op generatie boerden. Graan, suiker, pootaardappelen en vlas: het kwam er allemaal uit de grond en ging de hele wereld over. Aanvankelijk met door de locomobiel aangedreven machines, later met combines. Vandaag de dag is de meeste grond verkocht en wijden de heren zich aan

hun hobby’s en verzamelingen. Tijdens de Open Monumenten Dagen laten de Middendorps u graag hun imposante collectie zien. De monumentale boerderij -waarvan het woongedeelte niet toegankelijk is voor publiek- is overigens ook indrukwekkend. Gebouwd in 1856 van het Oldambstertype, inclusief rode beuk en adembenemende slingertuin in Engelse landschapstijl. Niet te missen eigenlijk. ❧

Stuk voor stuk eigenhandig gerestaureerd en opgekalefaterd. Zo is daar de stoomlocomobiel uit 1919 die nog van de plaatselijke landbouwcoöperatie (destijds) wegkomt. Maar je vindt er ook Deeres uit de jaren zeventig en Bulldogs met de één-cilinder tweetakt gloeikopdieselmotor open monumentendagen 2015 - 35

Maar nu is ze meubelrestaurator. Behalve dat ze meubels kan maken en restaureren heeft ze ook verstand van de geschiedenis van de meubels. Ze weet hoe oud het hout is waar de meubels van gemaakt zijn, van welke houtsoort ze zijn gemaakt. Bij meubels uit Noord-Groningen kan ze vaak ook de hand van de maker herkennen. En wanneer het houtsnijwerk vervangen moet worden, dan maakt ze dat na in het ‘handschrift’ van de oorspronkelijke meubelmaker. Yvonne heeft niet één werkplaats maar twee. In de eerste wordt gezaagd, geschaafd, gebeiteld. Alles om het hout zijn uiteindelijke vorm te geven. Maar waar gehakt wordt vallen spaanders. De tweede werkplaats is een schone ruimte, hier wordt de oppervlaktebehandeling van de meubels hersteld;

23 De ‘meestervervalser’ Yvonne Nijlunsing en de kunsthistoricus Ida Stamhuis Menkemaborg, Menkemaweg 2, 9981CV Uithuizen Openingstijden : za. 10.00-17.00 uur (gratis toegang) zo. 10.00- 17.00 uur (normale toegangsprijzen) Advies zaterdag vanaf 14.00 uur

E

en tuinhek van verschillende stukken afvalhout. De sluiting zit er nog op maar de pen is afgebroken en vervangen door een dikke spijker. Niet het huis van een doe-het-zelver die de bouwmarkt plat loopt. Maar wanneer ik de klimop voor het huisnummer wegduw, zie ik dat we toch echt bij de ‘meestervervalser’ Yvonne Nijlunsing zijn. Ze heeft gewerkt voor twee van de bekendste monumenten in de Eemsmond: het Berlagehuis en de Menkemaborg. Waar ze een houtsnij36

bank en nieuwe lambrisering voor heeft gemaakt (samen met Geert Mertens.) Je kunt niet zien dat het nieuw is, daarom is ze ook de meestervervalser. Yvonne is geen timmerman. Dat kan ze natuurlijk wel, ze heeft zelfs als scheepstimmerman gewerkt. Ook geen meubelmaker al kan ze dat ook. Ze heeft het vak geleerd door na de streekschool bij een meubelmaker in de leer te gaan. Ze heeft daarna bij een orgelbouwer gewerkt.

Het torsen van een poot voor het onderstel van een 17de eeuws kunstkabinet. de was-, lak- of politoerlaag. Aan een piano of een viool is nauwelijks nog te zien dat het ooit een boom was, dat komt vooral door die opervlaktebehandeling. In het werk van Yvonne Nijlunsing zijn kunst en ambacht in elkaar verstrengeld, maar wel van elkaar gescheiden. ❧

Onderhoud van Hout

St. Freerk J. Veldman

Heeft u oude, houten meubels of voorwerpen die vies en beschadigd zijn en u wilt ze weer hun oude aanzien teruggeven. Yvonne Nijlunsing geeft zaterdag advies over onderhoud en restauratie van hout.

Yvonne Nijlunsing wordt bijgestaan door Ida Stamhuis, directeur en conservator van de Menkemaborg, tevens secretaris van de stichting Freerk J. Veldman. Deze stichting geeft advies bij restauraties en doet onderzoek naar en publiceert over oude Groninger meubels.

Handzame voorwerpen (een krukje of een viool) kunt u meenemen. Bij grotere voorwerpen raden we u aan om een paar foto’s te maken waarop duidelijk te zien is wat er aan de hand is. Ze geeft ook demonstaties van oppervlakte behandelingen zoals politoeren. •

Heeft u een antiek meubel in huis waarvan u denkt, dat het bijzonder is, dan is dit de kans om het oordeel te vragen aan de meest vooraanstaande top-experts op dit gebied. •


houwer 55 jaar. Tot 2012 was er in Utrecht nog een opleiding. Nu dus niet meer. ‘Daar moet een oplossing voor komen,’ dacht hij. Zijn oplossing was een leerlingstelsel naar Duits model, waarbij een jongere gedurende een jaar bij vier verschillende bedrijven stage loopt om het vak te leren en daarna een baan krijgt. Monumenten Het bedrijf haalt 67% van zijn omzet uit grafmonumenten (tijdens een gesprek met Peter vliegen de getallen je om de oren). De rest komt uit de bouw. Hij heeft o.a. gewerkt aan de restauratie van de pastorie in Warffum - het oudste huis in onze gemeente - , de Hippolytuskerk in Middelstum, een nieuwe schouw voor de Melkemaheerd in Huizinge, een nieuw plein voor de Korenbeurs op de Vismarkt. En op de Grote Markt is de ‘kuif ’ van café Hooghoudt weer recht gezet.

24 Steenhouwer Peter Veenstra Paaptilsterweg 4, 9982XR Uithuizermeeden Openingstijden : za. van 11.00-17.00 uur

“M

ijn leven is steen,” met deze woorden begint Peter ons gesprek. Als kind was hij geïnteresseerd in de natuur en in steenhouwen, …èn niet in school. Na de lagere school ging hij naar de Mavo, na een jaar werd dat de LTS. Op zijn laatste rapport stond: ‘158 uur gespijbeld.’ Daar merk je niets van wanneer hij college begint te geven over steenhouwen. Hij is niet alleen een ambachtsman die monumenten restaureert. Hij kan ook vertellen over geschiedenis, de bouwhistorie en de geologie van de gesteentes. Na school ging hij werken in de steenhouwerij van zijn oom, die hem het ambacht leerde. Later nam hij het bedrijf over en breidde het steeds verder uit. Hij nam een bedrijf over in Appingedam en later 38

nog één in Buitenpost. Peter heeft ook in de werkgeversorganisatie gezeten. Eén van zijn bemoeienissen daar was de opleiding voor nieuwe vakmensen. Op dit moment is de gemiddelde leeftijd van een steen-

Respect Ambachtslieden vertonen allemaal hetzelfde enthousiasme. Liefde voor hun vak waar ze ze veel kennis van hebben en graag over vertellen. De objecten die ze restaureren behandelen ze met respect voor de oorspronkelijke maker. Als het niet anders kan wordt het nieuw gemaakt, maar ze proberen zoveel mogelijk van het oorspronkelijke te bewaren. Zelf hopen ze, dat hun werk weer met hetzelfde respect behandeld wordt. ❧

Restauratie van een vierslag - een klaverbladvormig kozijn - van een gebouw van de Groninger universiteit. Bij Veenstra worden de stenen van het kozijn hersteld. De smid Ron Caspers maakt nieuwe roosters. Op de foto links het oude, verroeste rooster dat de stenen heeft laten springen.

Café Hooghoudt op de Grote Markt in Stad. De ‘kuif ’ boven op de gevel stond op het punt om naar beneden te storten. Door Veenstra is de gevel weer hersteld, zodat de studenten weer veilig een biertje kunnen drinken op de Markt. open monumentendagen 2015 - 39

Het orgel voor de kerk van de hersteld hervormde gemeente in Kesteren.

26 Orgelmakerij Steendam Westerdijkstraat 21 , 9983PR Roodeschool Openingstijden: za. van 11.00-17.00 uur Rondleidingen door Sicco Steendam.

S

icco Steendam is niet alleen een liefhebber van orgels maar ook van Saabs. Hij heeft er zo’n stuk of vier. Daar rijdt hij mee, maar daarvoor heb je geen vier voor nodig. De meesten zijn opgeslagen. Jaren geleden gekocht en nu die auto’s zeldzamer worden, worden ze weer geleidelijk verkocht.

Verzamelaar Behalve Saabs verzamelt Sicco ook kerkorgels. Daar is hij als kind mee begonnen, nu heeft hij een magazijn vol. Die orgels worden gedemonteerd, wat ooit nog eens 40

orgel te dragen. Terwijl er aan de andere kant openingen in het hout zitten voor de lucht van het orgel, die met pennen open en dicht gaan. Daar zitten passingen op van 0,1 mm. En dat moet ook nog soepel bewegen. Een orgel heeft de afmetingen van een huis maar is gemaakt met de nauwkeurigheid van een horloge. Dat lukt alleen met goed materiaal.

bruikbaar kan zijn wordt opgeslagen, in afwachting van de restauratie van een orgel waarin het weer gebruikt kan worden.

“Met goed materiaal krijg je een beter product en het kost minder tijd, zodat je uiteindelijk nog goedkoper uit bent ook.”

Groot en klein Een kerkorgel is een groot ding, zo maar zes meter hoog, hoger dan menig huis. Maar een orgel moet ook luchtdicht zijn en luchtdicht blijven. Daar is een zware constructie voor nodig met balken en kolommen. Die zaag je niet uit een eikenboom. Daarvoor moeten verschillende planken met elkaar worden verlijmd tot balken sterk genoeg om het

“Ik doe wat ik wil” Er zijn in Nederland zo’n 25 orgelbouwers, dus een redelijke concurrentie want er worden nauwelijks nieuwe orgels meer gebouwd. Het is hoofdzakelijk restauratie en renovatie. Toch neemt Sicco Steendam niet iedere opdracht aan. Hij doet alleen projecten waar hij zich lekker bij voelt, waarbij er iets moois uit zijn handen komt en de klant tevreden is over het resultaat. Dat kan hij

De bovenkap voor het orgel van de kerk in Kesteren. zich min of meer permitteren doordat hij veel van zijn opdrachten uit het buitenland haalt. ❧

Sicco in zijn magazijn, dat vol ligt met orgelpijpen. Dat moet ook wel want in een groot kerkorgel zitten zo’n twintigduizenden pijpen. open monumentendagen 2015 - 41

28

Oosteinde worden gelopen. En, hoewel we het ons soms amper realiseren, er was - en is - ook kunst in onze dorpen. Huisschilder Kornelis P. Smit maakte als onderduiker schilderijen die nu voor het eerst aan het grote publiek getoond worden. Naamgenoot Luit Smit schreef zang- en muziekspelen (musicals). Het stuk ‘Haarfstvrijweek ien Boetendieks’ werd meer dan 30 keer opgevoerd door het V.O.-koor uit Oosteinde. Tot slot, alleen al door een bezoek aan de kerk uit 1846 maakt u kennis met veel ambachtsvormen en kunst die in het bouwwerk zijn verenigd. We vertellen u er graag meer over. U ontmoet er vast en zeker ook oude bekenden. ❧

‘t Nijkerkje in Oosteinde.

‘t Nijkerkje Oosteinde Radsweg 11, 9983RB Oosteinde

Openingstijden : za. van 11.00-17.00 en zo. van 13.00-17.00 uur Tentoonstelling over de verdwenen middenstand in Oosteinde, Roodschool en Oudeschip. Rondwandeling langs de voormalige winkels en werkplaatsen. za. 12.00 en 15.30 uur en zo. 15.30 uur.

O

osteinde is een klein dorp in de voormalige Fivelboezem ontstaan rond de kerk die in 1846 werd gesticht voor de bewoners van de kort daarvoor droog gelegde Oostpolder. Hier zijn geen middeleeuwse gebouwen. Maar ieder jaar keren de bewoners van Oosteinde hun lades en kasten om, en weten daar een geweldige expositie van te maken over de geschiedenis van hun dorp Krimpregio is een actueel begrip. Daarmee wordt meestal bedoeld een teruglopend aantal inwoners en wegvallen van voorzie42

ningen. Tijdens de expositie over Kunst en Ambacht in ’t Nijkerkje aan de Radsweg in Oosteinde staan we vooral stil bij de talloze bedrijven die vroeger in de dorpen Roodeschool, Oosteinde en Oudeschip gevestigd waren. Er zijn foto’s, advertenties, nota’s en reclameuitingen uit vroeger dagen en gereedschappen die de ambachtslieden destijds gebruikten. We zijn benieuwd wat u hiervan nog herkent. Aan de hand van kaartmateriaal wordt weergegeven waar de bedrijven gevestigd waren. Als het weer het toelaat, kan onder leiding van een verteller een rondje

Links, van Sluis (Taxibedrijf, fietsenmaker en winkel in elektrische apparaten) en rechts Baar (timmerman en aannemer) aan de Radsweg te Oosteinde.

Beide dagen is er een rondwandeling door Oosteinde langs de voormalige middenstanders van het dorp.

De bakkerij W. Bultena in Oosteinde. Op deze plek staat nu hotel Ekamper.

De olieman Piet Swijghuizen in de M.H. Trompstraat te Roodeschool open monumentendagen 2015 - 43

Kunst en Ambacht

I

eder 2de weekend in september zijn veel monumenten in Nederland gratis te bezoeken, ook in Eemsmond. Honderden mensen in onze gemeente werken hier aan mee. Ze zijn trots op dit gebied en willen vertellen over onze geschiedenis. Over de kerken, jonkers en boeren die hier hun monumenten hebben achter gelaten. Maar dit jaar vooral over de monniken, de arbeiders en de ambachtslieden die dit gebied met hun handen op de zee hebben veroverd en bebouwd.

Rabobank Noord-Groningen heeft zich ook in 2015 verbonden als sponsor van de Open Monumentendagen. De bank wenst alle deelnemers veel plezier.

omslag: De meestervervalser Yvonne Nijlunsing

De tandarts, de kleermaker, de fotograaf

Recommend Documents