2
De Slimste Woning van Nederland Flexibel, slim, duurzaam en toegankelijk
Onderdeel van het provinciaal project ‘Het Huis van Morgen’
Voorwoord Hans Esmeijer:
Bent u al in de Slimste Woning van Nederland geweest? Wij voelen ons er al
“Door middel van woning-
heel erg thuis. Op onze werkgebieden – volkshuisvesting, ICT en zorg en
automatisering – domotica –
welzijn – betekent de Slimste Woning van Nederland een aantal forse stappen
wordt een betere kwaliteit
vooruit. U vindt hier alles op het gebied van domotica, duurzaamheid, flexibel
van wonen bereikt en worden
en levensloopbestendig bouwen wat haalbaar en volgens ons het nastreven
de dienst- en zorgverlening
waard is. Deze woning is onderdeel van het provinciaal project ‘Het Huis van
beter geregeld.”
Morgen’. In het kader van dit project worden nog diverse andere activiteiten georganiseerd, zoals workshops, congressen en themamiddagen. Daarnaast worden er diverse publicaties verzorgd. Samen met andere overheden ondersteunen wij dit project van harte. Met de Slimste Woning van Nederland willen wij de aandacht van gemeenten, woningcorporaties, zorginstellingen, welzijnsorganisaties, ouderenbonden en bewoners
Theo Peters:
vestigen op de nieuwe mogelijkheden van bouwen en wonen. Mogelijkheden
“In de praktijk zullen
die naadloos aansluiten op de maatschappelijke ontwikkelingen van vandaag
gemeenten, corporaties en
en morgen.
zorginstellingen meer met elkaar moeten en ook gaan
De Slimste Woning van Nederland toont niet alleen aan dat een hoge woon-
samenwerken.”
kwaliteit en een hoogwaardige technologische infrastructuur in en om de woning haalbaar zijn. De Slimste Woning van Nederland laat ook zien dat nieuwe vormen van wonen, leven, werken, leren en ontspannen vanuit de eigen woning geen luxe, maar juist heel goed mogelijk en zelfs noodzakelijk zijn. Theo Peters, gedeputeerde Volkshuisvesting, Huub Doek, gedeputeerde ICT, Hans Esmeijer, gedeputeerde Zorg en Welzijn Provincie Gelderland
Huub Doek: “De relatie ICT, wonen en zorg wordt in de komende jaren ook voor de provincie Gelderland een belangrijk onderwerp.”
De gedeputeerden (van links naar rechts) Theo Peters (Volkshuisvesting), Huub Doek (ICT) en Hans Esmeijer (Zorg en Welzijn) slaan de handen ineen voor de Slimste woning van Nederland.
4
D E
S L I M S T E
W O N I N G
V A N
N E D E R L A N D
Inhoud
I N H O U D
Wonen bij de tijd
7
In welke wereld wonen wij?
7
Een noodzakelijke inhaalslag
9
Wonen naar wens
10
Wat mogen we van een woning verwachten?
11
Flexibiliteit voor elk huishouden
11
Intelligentie en met elkaar verbonden apparaten
11
Energiebesparing en duurzame energie
12
Toegankelijkheid voor iedereen
13
Loopt u even mee?
15
Voordeur en entree
15
Plattegrond
16
Woonkamer, keuken en serre
18
Technische ruimte
19
Tussenhal, hoofdslaapkamer en badkamer
19
Tienerkamer, kinderkamer en kleine badkamer
21
Terras en tuin
21
Bouwtechniek
22
Veel inspiratie gewenst
23
Meer weten?
24
Termen en afkortingen
25
Namenlijst participanten
29
5
Waarom flexibel, slim, duurzaam en toegankelijk wonen? De samenleving verandert snel en daarmee ook onze manier van leven. Wonen gebeurt echter veelal nog volgens de normen die vele decennia geleden golden. Er is in en om de woning dus een forse inhaalslag noodzakelijk. We zetten de belangrijkste noodzakelijke stappen daarvoor op een rij.
De woning moet het gemak dienen Technologisch zijn er vele mogelijkheden beschikbaar om het leven en het wonen veilig, gemakkelijk en flexibel te maken. Woonconsumenten vragen hier ook meer en meer om. De woning moet de technologie en ergonomie bevatten die beschikbaar is.
De woning moet toegang geven tot de hele wereld The global village is een begrip dat steeds meer inhoud krijgt. De hedendaagse technologie die daarvoor zorgt, vinden we nog niet standaard in de woning terug. Die voorzieningen zijn noodzakelijk om thuiswerken en de gewenste multimediale toegang tot elke plek van de wereld mogelijk te maken.
De woning moet verantwoord omgaan met energie Niet alleen het overheidsbeleid richt zich op verantwoorde omgang met de eindige energiebronnen. Ook bewoners staan erop vanwege hun maatschappelijke verantwoordelijkheid en de kosten die bespaard kunnen worden. De woning moet hieraan in haar omgang met energie tegemoetkomen.
De woning moet gereed zijn voor alle levensfasen De veranderingen van babykamer tot studentenkamer, de levensfasen van jonge tweeverdiener tot empty nester, de extramuralisering van de zorg en de groeiende behoefte van mensen om langer thuis te wonen, ook bij ziekte en ouderdomsgebreken, maken een flexibele indeling van ruimte en functies in de woning noodzakelijk.
In de Slimste Woning van Nederland hebben wij deze stappen gezet, met middelen die momenteel beschikbaar zijn. Wij moedigen u aan deze stappen ook te zetten. Lees er meer over in deze brochure.
6
D E
S L I M S T E
W O N I N G
V A N
N E D E R L A N D
Wonen bij de tijd De Slimste Woning van Nederland is een gezamenlijk project van Stichting Smart Homes en een groot aantal bedrijven. Mede dankzij subsidies van provinciale en lokale overheden wordt de woning op diverse plekken in Nederland tentoongesteld. Smart Homes is het nationale kenniscentrum voor domotica en slim wonen. Wij verzamelen en verspreiden kennis over: • industrieel, flexibel en demontabel bouwen; • domotica; • duurzame energie en energiebesparing; • toegankelijk wonen voor iedereen. Die vier elementen vormen de pijlers van de Slimste Woning van Nederland. De woning is een demonstratiewoning, waar consumenten en professionals uit de bouw, de zorg, woningcorporaties en overheden in een zo natuurlijk en realistisch mogelijke woonomgeving kunnen ervaren wat de bundeling van al die facetten kan betekenen. Alles wat de deelnemende bedrijven hebben toegeleverd is nu te koop en leverbaar. De Slimste Woning van Nederland is dus geen huis van de toekomst maar een huis van nu, waarin flexibele, intelligente, duurzame en toegankelijke oplossingen op een innovatieve manier onder één dak zijn gebracht. Samen met de deelnemende bedrijven zoeken wij voortdurend naar vernieuwingen en aanvullingen, met producten en diensten die onlangs op de markt kwamen of binnenkort op de markt komen. De woning fungeert in dat opzicht als een onderzoeksinstrument, om de bevindingen van de bezoekers te inventariseren. De woning kan zelfs tijdelijk bewoond worden, zodat mensen het comfort, de luxe, de veiligheid en het plezier kunnen ervaren op een hoger niveau dan het alledaagse wonen. In het middelpunt van de Slimste Woning van Nederland staat altijd de mens, niet de techniek. Wij willen de techniek niet omwille van haarzelf toepassen, maar ten dienste van de bewoners. Voor hen willen wij hoogwaardige voorzieningen inzetten en voortdurend verbeteringen aanbrengen.
In welke wereld wonen wij? De ontwikkelingen rond het wonen lopen flink achter bij de andere ontwikkelingen in onze maatschappij. De opvattingen over wonen die we in de praktijk van vandaag terugvinden, zijn voor een groot deel nog gestoeld op de opvattingen van vele decennia geleden. Wonen moet een forse inhaalslag maken. De Slimste Woning van Nederland wil daaraan een bijdrage leveren. Wat is de achtergrond waartegen we onze opdracht af kunnen zetten? We zien onze samenleving niet alleen in culturele, economische en technologische zin snel veranderen. Ook qua samenstelling van de bevolking maken we ingrijpende wijzigingen mee. We zetten enkele belangrijke tendensen op een rij.
De wereld wordt kleiner We krijgen het steeds drukker en willen onze (vrije) tijd zo efficiënt mogelijk gebruiken. Onder invloed van de massamedia en de telecommunicatie treedt een globalisering op en tegelijkertijd een individualisering. Via tv en internet kunnen we 24 uur per dag getuige zijn van welke gebeurtenis, waar ter wereld dan ook. We treffen die wereld ook voor onze deur aan omdat onze samenleving meer en meer multicultureel wordt.
Groeiende economie De sterk groeiende economie van de laatste decennia zorgde voor een tekort aan arbeidskrachten op veel terreinen. Velen hebben hun inkomen flink zien groeien. Huiseigenaren willen vaak meer investeren in hun woning. Na de keuken en badkamer kwam ook de tuin
W O N E N
B I J
D E
T I J D
7
aan de beurt. Huurders zijn in de economisch voorspoedige tijden veel meer en betere dienstverlening gaan vragen. De groeiende economie zorgt ook voor overvolle autoverkeerswegen, met als gevolg veel tijdverlies en ergernis.
Groeiend energieverbruik Andere belangrijke economische ontwikkelingen zijn de liberalisering van de telecomsector en de energiesector, en een jaarlijks stijgend energieverbruik. De wereldwijde olie- en gasreserves zijn misschien nog wel honderd jaar voldoende, maar zijn zeker eindig. Misschien nog zorgwekkender is de voortdurend stijgende uitstoot van CO2 wat het broeikaseffect versterkt. Het energieverbruik van de Nederlandse huishoudens neemt in totaal toe omdat er meer huishoudens komen en per huishouden meer apparaten die energie gebruiken. Per huishouden is er ook een toename van het energieverbruik om water te verwarmen. Mede dankzij verbeterde warmte-isolatie en energiezuinige cv-ketels is die toename relatief beperkt gebleven.
Internationale afspraken Bij ongewijzigd overheidsbeleid zal het aandeel duurzame energie in 2020 zeker niet het streven van 10% bedragen en zal het gebruik van fossiele energie en de uitstoot van CO2 niet gestabiliseerd zijn. Dit in tegenstelling tot de internationale afspraken hierover (Kyoto 1997). De Nederlandse overheid moet daarvoor in de komende jaren energiebesparing en het gebruik van veel meer duurzame energie sterk stimuleren of zelfs verplicht stellen.
Snelle technologische ontwikkeling Technologisch gezien geldt nog steeds de wet van Moore: computerprocessoren verdubbelen elke twaalf tot zestien maanden in snelheid bij dezelfde omvang en prijs. Er is verdergaande miniaturisatie van computerapparatuur. Internet en mobiele telefonie zijn algemeen geaccepteerd. De breedband internetaansluiting van de woning op de elektronische snelweg wordt in snel tempo razend populair.
Meer huishoudens, meer woningen Het aantal eenpersoonshuishoudens groeit sterk. Jongeren willen zelfstandig wonen. Het aantal echtscheidingen neemt toe en er is een groeiend aantal alleenwonende ouderen. Deze ontwikkelingen zorgen voor een toenemende druk op de woningmarkt en op de opdracht van de overheid om woningbouw te plegen.
Toenemende vergrijzing Veel westerse landen kampen met vergrijzing. Het percentage ouderen neemt de komende decennia fors toe en de gemiddelde levensverwachting wordt steeds hoger. In Nederland worden vrouwen gemiddeld 80,6 jaar en mannen gemiddeld 75,5 jaar oud. Dat zorgt voor een onevenredig snelle toename van behoefte aan zorg en adequate woonomgevingen. De daling van het aantal geboorten die we nu waarnemen, zal in de komende decennia ook nog eens zorgen voor een groot tekort aan jonge arbeidskrachten.
De zorg verandert Er is een snel groeiende behoefte aan zorg en er zijn te weinig arbeidskrachten om dit op te vangen, nu en in de toekomst. Er is ondersteuning nodig om kwetsbare groepen zo lang mogelijk thuis te kunnen laten wonen. Ziekenhuizen en verzekeraars streven naar een zo kort mogelijke tijd dat een patiënt een bed in gebruik heeft. Ziekenhuiszorg speelt zich meer en meer thuis af, als daarvoor mogelijkheden bestaan. Ook verzorgingshuiszorg en verpleeghuiszorg worden steeds meer thuis geleverd, mede omdat de betrokkenen dat zelf graag willen. De afnemende kwaliteit van het standaard zorgpakket voor zorgbehoevenden maakt bovendien dat velen de zorg in huis halen, als ze dat kunnen betalen.
8
D E
S L I M S T E
W O N I N G
V A N
N E D E R L A N D
Een noodzakelijke inhaalslag De samenleving en onze manier van leven veranderen. Het wonen kan daarbij niet achterblijven. De woning is niet meer louter om in te wonen en te leven, maar is steeds meer de plek van waaruit we leven, wonen, werken, leren en ontspannen. Welke eisen stelt deze ontwikkeling aan de woning? We verkennen enkele belangrijke eigenschappen die de woning van nu en straks moet hebben, eigenschappen die u terugvindt in de Slimste Woning van Nederland.
De wereld over de vloer Bewoners willen op elk moment en op elke plek in de woning contact kunnen leggen met de buitenwereld, of het nu gaat om communicatie met andere mensen of met apparaten, of om communicatie tussen apparaten onderling. Bewoners vragen nieuwe diensten binnen hun woning. Ze willen overal in de woning kunnen beschikken over muziek, film, beelden of foto’s naar wens. Ook informatie voor privé-gebruik en voor thuiswerken moet op elke plek moeiteloos opgezocht of binnengehaald kunnen worden. Door de technische ontwikkelingen van breedband internet en mobiele telefonie komen deze mogelijkheden binnen bereik. Thuiswerken wordt op die manier steeds aantrekkelijker. Al zijn een goede en beveiligde internetverbinding en een computernetwerk alleen hiervoor niet voldoende; er moet ook een verantwoorde werkplek ingericht kunnen worden.
Duurzame energie We verwachten dat de overheid de energieprestatienorm van de woning gaat verscherpen en energiebesparing gaat stimuleren. De groei van het aantal huishoudelijke apparaten zal teruggedrongen worden en het gebruik van duurzame energie in de woning zal gestimuleerd worden. Dit zal de komende jaren drastische veranderingen teweegbrengen in en rondom de woning: meer isolatie, lagetemperatuurverwarming, zonneboilers en andere energiebesparende maatregelen, en het slim omgaan met apparaten, bijvoorbeeld door vele te combineren tot één.
En de veiligheid? De elektrotechnische infrastructuur van woningen is in de afgelopen decennia niet veel veranderd. Daar moet nu verandering in komen en dat begint zich ook af te tekenen. De elektrotechnische veiligheidseisen van NEN1010 kunnen niet langer als standaard gelden voor de moderne woning. Het toenemend aantal apparaten in de woning vereist veel meer energieaansluitpunten, maar ook netwerkverbindingen om onderling informatie uit te wisselen of elkaar aan te sturen. Daarbij zal steeds meer een combinatie van bedrade en draadloze oplossingen voorkomen. Van groot belang is dat de elektrotechnische infrastructuur van een nieuwbouwwoning vanaf het begin flexibel is en met het oog op snelle technische veranderingen voorbereid is op toekomstige ontwikkelingen.
Klantgericht bouwen De moderne woonconsument wordt mondiger. Kopers en huurders van nieuwe woningen willen meer invloed op de indeling van de woning en vragen flexibiliteit in het gebruik van de verschillende vertrekken. Ook moeten apparaten op eenvoudige wijze vervangen, aangepast of nieuw aangebracht kunnen worden. Het beheer en onderhoud van apparaten zal ook steeds meer vakkundigheid vereisen en moet efficiënt door nieuwe dienstverleners overgenomen kunnen worden.
Gereed voor zorg Bij tijdelijke gezondheidsproblemen en bij langdurige zorg willen we in onze woning blijven. Er moet thuis niet alleen verschillende, maar ook meer efficiënte hulp geboden kunnen worden. De keuken moet (natuurlijk) ingericht zijn om te koken en te eten, maar bijvoorbeeld ook om te leren of te werken. Een slaapkamer moet geschikt zijn of gemaakt kunnen worden om er ook te leren en te werken. Een werkkamer moet slaap- of woonkamer kunnen worden. Kortom, de vertrekken van de woning moeten multifunctionele ruimten zijn, die snel en gemakkelijk van functie kunnen veranderen als dat nodig of wenselijk is.
W O N E N
B I J
D E
T I J D
9
Wonen naar wens Woningen moeten levensloopbestendig zijn. Tijdens de levensloop veranderen de omstandigheden en daarmee ook de eisen die aan de woning gesteld worden. Denk daarbij aan de uiteenlopende fasen als de kindertijd, de schoolperiode, de studie, het werk, samenwonen of trouwen, kinderen krijgen, kinderen die het huis verlaten, de pensioentijd. Elke fase kenmerkt zich door een eigen omgang met vrije tijd, ziekte, werk en sociale contacten. De huidige woningen bieden meestal weinig mogelijkheden om op die uiteenlopende eisen van de levensloop in te spelen. Vertrekken kunnen niet vergroot of verkleind worden en ze kunnen ook moeilijk een andere functie krijgen. De Slimste Woning van Nederland laat zien dat er tegenwoordig zeer veel mogelijkheden zijn om elke ruimte in een woning precies naar wens in te delen en een geheel andere functie te geven. Alle apparatuur in huis kan precies op die plek gezet worden waar de bewoner deze wil hebben, zonder verlengsnoeren of ontsierende kabelgootjes. Zelfs na oplevering van de woning heeft de bewoner nog alle vrijheid om te bepalen waar hij de stopcontacten wil en de aansluitingen voor tv, radio, telefoon, computer, internet, et cetera. Bovendien zijn alle aansluitingen een leven lang gemakkelijk te verplaatsen en uit te breiden zonder hakken en breken. www.kisshome.nl www.hager.nl
Het casco van de Slimste Woning van Nederland is gebouwd volgens het principe van Industrieel Flexibel en Demontabel bouwen (IFD). De woning kan eenvoudig uitgebreid worden door er meer units aan te koppelen of op te plaatsen. De woning kan ook eenvoudig verplaatst worden. Elke unit kan in oppervlakte en hoogte variëren. De demonstratiewoning zoals de architecten Aat van Tilburg en Florian von Behr deze ontwierpen, is samengesteld uit acht units van circa 6 bij 3 meter voor het woongedeelte en twee units (samen circa 150 m2) voor het terras. www.demeeuw.com www.vantilburgenpartners.nl
In de Slimste Woning van Nederland vindt u een doordacht samenspel van voorzieningen die samen volop comfort, luxe en veiligheid bieden, en tegelijkertijd recht doen aan duurzaamheid en energiebesparing. Het duurzame karakter wordt nog eens benadrukt door de windturbine buiten de woning, waarmee groene stroom wordt opgewekt en geleverd. www.essent.nl
De rijksoverheid vindt energiebesparing in de komende decennia van groot belang. In de Slimste Woning van Nederland hebben we veel gedaan aan isolatie. Bovendien worden de vertrekken alleen verwarmd wanneer dat nodig is en gaan lampen in vertrekken waarin zich niemand bevindt na korte tijd automatisch weer uit. www.novem.nl
De provinciale overheden hebben samen met vooruitstrevende lokale overheden de plaatsing van de Slimste Woning van Nederland in hun provincie en hun gemeente financieel ondersteund. Zij willen de aandacht van woningcorporaties, zorginstellingen, welzijnsorganisaties en ouderenbonden vestigen op de mogelijkheden van langer zelfstandig wonen en zo lang mogelijk zelfredzaam blijven. Bovendien willen zij hun inwoners bewust maken van de veranderingen rond het wonen en de mogelijkheden om hierop in te spelen. De Slimste Woning van Nederland met haar hoogwaardige technologische infrastructuur, zowel binnen als buiten de woning, zal bijdragen aan nieuwe vormen van wonen, leven, werken, leren en ontspannen vanuit de eigen woning. www.brabant.nl www.vitaalgrijs.nl www.gelderland.nl www.almere.nl
10
D E
S L I M S T E
W O N I N G
V A N
N E D E R L A N D
Wat mogen we van een woning verwachten? Flexibiliteit voor elk huishouden De Slimste Woning van Nederland is voor elk huishouden bewoonbaar: de alleenwonende jongere, jonge tweeverdieners, een gezin met twee kinderen, ouderen en kwetsbare groepen. De alleenwonende jongere heeft uiteraard ruimte in overvloed. Overdag kan de bewoner boodschappen laten bezorgen via de Home Delivery Box. De drukke tweeverdieners zullen ongetwijfeld gebruikmaken van telewerken. Het gezin met opgroeiende kinderen zal het computernetwerk druk gebruiken, voor een permanente toegang tot internet, het opdoen van inspiratie voor het koken, het communiceren via de pc in de keuken, het spelen van computergames met en tegen elkaar... www.siemens.nl/huishouden www.hphomework.nl
Mensen in allerlei omstandigheden moeten deze woning goed kunnen gebruiken. Zo is het denkbaar dat er een atelier, galerie, buurtinformatiecentrum, praktijk of klein kantoor in gevestigd wordt – als dat past binnen de plaatselijke bestemmingsplannen. De woning is opgebouwd uit units, bouwsystemen die industrieel vervaardigd worden. Hierdoor is snelle en flexibele huisvesting mogelijk. Uitbreiden of inkrimpen is geen probleem. En omdat de systemen demontabel zijn, is verplaatsing naar een andere locatie mogelijk. www.demeeuw.com
Mensen die zorg nodig hebben, jong en oud, maken gebruik van allerlei zorgverlening: inactiviteitsbewaking, automatische verlichting bij het ‘s nachts uit bed stappen, personenalarmering in badkamer en toilet, direct contact met de telefoon van een zorgverlener die aanwezig is in een aangrenzende woning of appartement in het complex. www.estafette.com
De Slimste Woning van Nederland kent al veel voorzieningen voor uiteenlopende huishoudens. Maar het bijzondere van de aanpasbaarheid van infrastructuur en slimme oplossingen is dat er zonder hak- en breekwerk nog allerlei diensten en voorzieningen bijgeleverd kunnen worden, als dat gewenst of nodig is. In de woning is een zogenaamd KISS-systeem aanbracht: een elektrische installatie met aansluitmogelijkheden in elk vertrek, op welke plek dan ook, voor elektriciteit, telefoon, radio, tv, internet en woningautomatisering. www.kisshome.nl
Flexibiliteit komt in deze woning ook tot uiting in het feit dat veel apparatuur geschakeld kan worden in de meterkast, dat alles naar behoefte in- en uitgeschakeld kan worden of opnieuw geprogrammeerd kan worden wanneer de volgorde of soort van functies anders ingericht moeten worden. Hiervoor is kennis van systeemintegratie nodig. Bijzonder flexibel zijn de touch screens of aanraakschermen in de diverse vertrekken, en het draadloze touch screen in de woonkamer. Die kunnen geheel naar de wens en de mogelijkheden van de bewoner ingesteld en geprogrammeerd worden: met of zonder geluid, grotere karakters en andere kleuren. www.entron.nl/slimwonen.html www.spm-home.com www.crestron-int.be
Intelligentie en met elkaar verbonden apparaten Hoezeer het er soms ook op lijkt, de Slimste Woning van Nederland is zelf niet intelligent. Zij kan niet denken en nieuwe ideeën vormen zoals wij mensen dat doen. De bewoners kunnen de apparaten en functies in een huis wel een zekere mate van intelligentie geven, zodat er precies die dingen gebeuren die de bewoners graag wensen. De woning lijkt intelligent te zijn als zij zaken automatisch waarneemt om vervolgens automatisch actie te ondernemen.
W A T
M O G E N
W E
V A N
E E N
W O N I N G
V E R W A C H T E N ?
11
Voorbeelden van die intelligentie zijn: het opmerken van ongewenste beweging (bijvoorbeeld bij inbraak), het automatisch inschakelen van de verlichting, een camera laten opnemen wat er gebeurt, alarm slaan en automatisch een meldcentrale waarschuwen via de telefoon. Of de bewoner komt thuis en drukt bij het betreden van de entree op de “thuis-knop”, waardoor de verwarming naar een vastgesteld peil gaat, de sfeerverlichting aangaat en de tv op een vastgestelde voorkeurzender springt en zichtbaar wordt op de muur via een projectiescherm en een projector uit het plafond. Dit slim samenwerken en automatiseren van elektronische apparatuur noemen we domotica. In de Slimste Woning van Nederland zijn alle computers met elkaar verbonden via een netwerk met een server. Voor thuiswerken of telewerken is een werkplek ingericht met eigentijdse, geïntegreerde mogelijkheden: een multimedia pc (of laptop), een dockingstation, printer, fax, fotokopieerapparaat, telefoon, en snelle internetverbindingen zoals kabel of ADSL die optimaal gebruikt kunnen worden via een multimediazuil. Alle communicatieapparatuur in de woning kan met elkaar verbonden worden. Vanuit een centraal opgestelde server kan alle apparatuur vanuit welke ruimte dan ook met elkaar communiceren. Een computerspelletje spelen kan in elke ruimte en ook ‘op afstand’, bijvoorbeeld vanuit een slaapkamer naar de woonkamer. Er zijn allerlei verbindingen mogelijk en via diverse netwerken. Audio- en videosignalen (tv- en radiozenders, internetradio, video, cd-rom, dvd) worden via een eigen netwerk vanuit één centrale ruimte verdeeld over alle ruimten in de woning. www.hphomework.nl www.dell.com www.spm-home.com
Diverse instellingen van verlichting en verwarming zijn op afstand via internet te bedienen en aan te passen. Via de tv in de slaapkamers, een monitor op het bureau en een touch screen in de slaapkamer of een draadloos scherm in de woonkamer is te zien wie er aanbelt en kan de voordeur op afstand geopend worden. www.crestron-int.be
Energiebesparing en duurzame energie De Slimste Woning van Nederland maakt gebruik van een driestappenstrategie om tegemoet te komen aan de milieuproblematiek, de Trias Ecologica: 1. Voorkom onnodig gebruik van energie. 2. Gebruik duurzame energiebronnen. 3. Gebruik de eindige energiebronnen zo efficiënt mogelijk.
Stap 1 De effectiviteit van iedere stap afzonderlijk wordt vergroot wanneer de stappen in de juiste volgorde worden gezet. Stap 1 heeft dus de voorkeur, met name als het gaat om de maatregelen die nauwelijks of niet gedurende de levensduur van de woning te wijzigen zijn. Denk daarbij aan de instellingen die te maken hebben met de ligging van de woning ten opzichte van de zon. Deze hoeven maar één keer ingesteld te worden. De architect heeft in de Slimste Woning van Nederland gekozen voor een grote serreachtige uitbouw om goed gebruik te kunnen maken van zonne-energie. Ook de mate van warmte-isolatie hoeft maar één keer vastgesteld te worden. De energieadviseurs hebben gekozen voor een goede isolatie in wanden en daken. www.vantilburgenpartners.nl www.nelissenbv.nl www.gasunie.nl www.rockwool.nl
12
D E
S L I M S T E
W O N I N G
V A N
N E D E R L A N D
Stap 2 Vanzelfsprekend heeft de slimste woning een energiezuinige cv-ketel. De warmteterugwin-unit zorgt ervoor dat de warmte van de binnenlucht niet verdwijnt maar aan de koude binnenstromende lucht wordt overgedragen. Warmtetechniek en een uitgebalanceerde ventilatie maken de woning tot een aangenaam verblijf. Via een intelligente thermostaat kan de temperatuur per vertrek en per tijdsduur geregeld worden. www.awb.nl www.feenstra.com www.comair.nl www.hometronic.nl
De Slimste Woning van Nederland maakt gebruik van enkele duurzame energiebronnen: een zonnecollector en een kleine windmolen. Deze duurzame energie wordt gecombineerd met een lagetemperatuursysteem, waarmee niet alleen veel energie wordt bespaard, maar ook een aangenaam leefklimaat in de woning ontstaat. Radiatoren hebben geen grote inhoud nodig, zoals soms wordt verondersteld. De woning maakt gebruik van radiatoren die worden opgewarmd tot 55oC en die maar één liter water per radiator bevatten. www.awb.nl www.essent.nl www.jaga.be
Stap 3 De Slimste Woning van Nederland verbruikt in eerste instantie meer elektrische stroom dan een normale woning: er kunnen veel meer lampen en apparaten aan. Toch hebben die lampen voornamelijk een decoratieve functie en kunnen zij worden gedimd. Sommige lampen gaan na korte tijd automatisch uit als er in een ruimte een bepaalde tijd geen beweging wordt waargenomen. En de apparaten volgen waar mogelijk het principe van de energiezuinigheid. www.sylvania-lighting.com
De bewoners van deze woning worden er bovendien permanent aan herinnerd wat het energie-, water- en elektriciteitsverbruik is gedurende de afgelopen periode ten opzichte van het streefverbruik, uitgedrukt in euro’s en met suggestieve icoontjes. www.intergas.nl
Voor de selectie en de definitieve keuze van energiebesparende maatregelen worden de bewoners geholpen deze Trias Ecologica te volgen, daarbij ondersteund door berekeningen van de energieprestatiecoëfficiënt (EPC). De Gasunie heeft advies verleend voor de combinatie van het gebruik van aardgas en duurzame energie. www.nelissenbv.nl www.gasunie.nl
Toegankelijkheid voor iedereen De Slimste Woning van Nederland houdt rekening met toegankelijkheid en bewoonbaarheid voor iedereen, ongeacht zijn of haar lichamelijke mogelijkheden en gezondheidstoestand. De woning is gebouwd volgens de eisen van WoonKeur. www.woonkeur.nl
WoonKeur is het nieuwe keurmerk voor nieuwbouwwoningen die voldoen aan een bepaalde kwaliteit: een hoog niveau van gebruikskwaliteit, inbraakbeveiliging, sociale veiligheid, valveiligheid, toegankelijkheid en flexibiliteit. Een WoonKeur-woning heeft geen ontwerpfouten die de consument nu of in de toekomst ongemakken opleveren. De woning kan gemakkelijk worden aangepast wanneer de bewoners een andere indeling of een ander gebruik wensen of wanneer zij moeilijker ter been worden. Deze aanpasbaarheid biedt ook latere bewoners een flexibeler en beter bruikbare woning.
W A T
M O G E N
W E
V A N
E E N
W O N I N G
V E R W A C H T E N ?
13
WoonKeur is samengesteld uit de basiseisen van het Seniorenlabel, het Politiekeurmerk Veilig Wonen, de VAC-kwaliteitswijzer en het Handboek voor Toegankelijkheid. WoonKeur bestaat uit een verplicht basispakket met eisen voor de directe woonomgeving, het woongebouw en de woning zelf. WoonKeur is bedoeld om voor bewoners, corporaties en gemeenten bij nieuwbouw op aantrekkelijke wijze integratie en afstemming van wensenlijsten te bereiken. Verder zijn er drie pluspakketten, die men er al dan niet aan toe kan voegen. Ze gaan over: • gebruikskwaliteit, • veiligheid, • toekomstwaarde. Bij gebruikskwaliteit gaat men ervanuit dat de woning voor iedere bewoner met zijn of haar eigen mogelijkheden en beperkingen, ongeacht leeftijd en huishoudensamenstelling, geschikt is of eenvoudig geschikt te maken is. Bij veiligheid gaat het om het verminderen van het risico van diefstal, inbraak, vandalisme, overlast en om het onveiligheidsgevoel weg te nemen. Een woning heeft toekomstwaarde als een opgeleverde woning op verschillende manieren en door verschillende huishoudens bewoond kan worden. WoonKeur is in april 2000 geïntroduceerd. Sinds die tijd tot begin 2003 hebben zich dertig projecten met ongeveer duizend woningen voor het WoonKeur-certificaat aangemeld. WoonKeur is niet verplicht. Gemeenten en provincies buigen zich over de vraag hoe zoveel mogelijk volgens WoonKeur gebouwd kan worden. Het eisenpakket van WoonKeur is relatief onbekend. Met de Slimste Woning van Nederland probeert Smart Homes hier verandering in te brengen.
14
D E
S L I M S T E
W O N I N G
V A N
N E D E R L A N D
Loopt u even mee? Voordeur en entree Buiten de woning, bij de voordeur, is verlichting die alleen ’s avonds automatisch aangaat als er iemand bij de voordeur komt. Voor de bezoeker is er een video-intercom. Als iemand aanbelt, wordt zijn of haar beeld zichtbaar op een touch screen, videofoon of tv, al naar gelang de bewoner het op dat moment wil zien. De bewoner kan het slot op afstand vrijgeven. www.elbotechnology.nl
De bewoner krijgt toegang tot de woning met een zogenaamde proximity-sleutel, die het elektronische driepuntsslot ontgrendelt. De robuuste en passend vormgegeven grijskleurige voordeur is van metaal. De proximity-sleutel bevat een chip waarin de toegang voor iedere persoon afzonderlijk kan worden vastgelegd. In de hal van de woning is een inbraakalarmerings-unit die de bewoner bij binnenkomst moet bedienen, bijvoorbeeld met een pincode of met de proximity-sleutel. Verder kan de bewoner hier via een draaiknop aangeven welke leefstijl hij of zij op dat moment wil: ’s avonds gezellig thuis-zijn, tv-kijken, overdag werken, slapen… Bij elke keuze hoort een scenario van voorgeprogrammeerde acties: de verwarming wordt op een bepaalde temperatuur gebracht, bepaalde verlichting gaat aan, gordijnen gaan dicht, et cetera. Video-intercom
www.vema-locks.com www.weru.nl www.hometronic.com
In de entree is een bewegingsmelder die ervoor zorgt dat het licht in de hal automatisch aangaat als het te donker is. Bij de garderobe is nog zo’n bewegingsmelder. In de entree bevindt zich ook de binnenkant van de Home Delivery Box. Dit is een opbergsysteem voor boodschappen, waarvan ook een deel gekoeld kan worden. De box is toegankelijk met een pincode die de bezorgdienst eenmalig krijgt, en met een afstandbediening van de bewoner. www.siemens.nl/huishouden
Proximity-sleutel
Bij de garderobe bevindt zich een grote designradiator, die op het lagetemperatuurverwarmingssysteem is aangesloten. www.jaga.be
In de entree is ook de toegangsdeur tot het toilet en de tienerslaapkamer. In het toilet zijn urinoir, toiletpot en fontein zeer compact opgesteld, zodanig dat ze in een beperkte ruimte toch comfortabel kunnen functioneren. De verlichting gaat automatisch aan en uit. Er zijn aansluitingen voor telefonie en data. Het urinoir spoelt automatisch, de fontein gaat automatisch aan als iemand zijn of haar handen onder de kraan houdt. www.sanidrome.nl
Home Delivery Box
De toegang van de entree naar de woonkamer is een comfortabele schuifdeur. www.berkvens.nl
Comfortabele schuifdeur
L O O P T
U
E V E N
M E E ?
15
Plattegrond de Slimste Woning van Nederland
Badkamer
Technische ruimte
Thuiswerkplek
Eethoek
Leefruimte
Keuken
Hal
Kinderslaapkamer
Entree
16
D E
S L I M S T E
W O N I N G
V A N
N E D E R L A N D
Ouderslaapkamer
Hal
Terras
Kinderslaap/studeerkamer
Douche
L O O P T
U
E V E N
M E E ?
17
Woonkamer, keuken en serre De woonkamer en keuken vormen één grote open ruimte. De keuken neemt een redelijk centrale positie in, midden tussen zitkamer en serre, waar een eettafel en een telewerkplek zijn. In de woonkamer is een homecinema: tv-, video-, of dvd-beelden en projectie van het computerscherm worden met een beamer en een projectiescherm afgebeeld. Beamer en scherm verdwijnen automatisch buiten zicht in het plafond als ze niet worden gebruikt. Met een druk op de knop kunnen ze weer tevoorschijn worden getoverd. De bediening van beamer, scherm, verlichting, gordijnen, screens en voordeur gebeurt via een vast touch screen in de muur of via een draadloos touch screen dat overal in de woning gebruikt kan worden. www.spm-home.com www.rockfon.nl www.crestron-int.be
De woning wordt verwarmd door radiatoren met lagetemperatuurverwarming. Er is geen vloerverwarming toegepast, omdat de cementen vloer van de verplaatsbare woning een beperkte dikte heeft. In de wanden van de woonkamer zijn schuifdeuren naar alle aanliggende vertrekken aangebracht. www.jaga.be
Homecinema
www.berkvens.nl
De keuken is geheel van roestvrij staal. Op het aanrechtblad is een permanente internetverbinding waarmee kookrecepten opgehaald kunnen worden of e-mails verstuurd kunnen worden. De inductiekookplaat en diverse andere keukenapparaten zijn praktisch, comfortabel en gebruiksvriendelijk. De vaatwasmachine bespaart water doordat deze het wasprogramma automatisch afstemt op de vuilgraad van de vaat. www.bruynzeel-keukens.nl www.siemens.nl/huishouden
Draadloos touch screen
In de woonkamer, keuken en serre bevinden zich verschillende audiozones. De speakers zitten in het systeemplafond en zijn afzonderlijk te bedienen. www.werff-goede.nl
Telewerken en teleleren doen steeds meer hun intrede in de moderne woonomgeving. De telewerkplek is uitgerust met een snelle internetverbinding (ADSL of kabel) en is in de serre ingericht: licht, modern en huiselijk. Er is een dockingstation met notebook en printer. De printer is via het netwerk ook bruikbaar voor de andere computers in de woning. Alle apparatuur is aangesloten op een multimediazuil. Hiermee kan de bewoner eenvoudig toegang krijgen tot elektriciteit, telefonie, datacommunicatie, internet en tv. De werkplek voldoet aan de meest recente normen voor werkomstandigheden. www.hager.nl
Permanente internetverbinding in keuken
www.eurodesk.nl
Als de zon (te) fel naar binnen schijnt kunnen de buiten gemonteerde screens via een afstandsbediening of via het touch screen neergelaten worden. De serre heeft bovendien elektrisch bedienbare gordijnen over de volle lengte. Deze kunnen worden bediend met een druk op het touch screen. De kozijnen in de serre zijn zeer sterk en solide en de dubbele beglazing is van HR++-glas. www.eurosunservice.nl www.mado.com www.artelux.nl www.waltervanlier.nl
Elektrisch bedienbare gordijnen en screens
18
www.weru.de
D E
S L I M S T E
W O N I N G
V A N
N E D E R L A N D
Technische ruimte In de technische ruimte of bijkeuken bevinden zich de hersenen en het hart van de woning. Een “slimme” woning heeft een twee keer zo grote meterkast nodig als de gebruikelijke woning. In de Slimste Woning van Nederland is de meterkast extra groot omdat er ook experimenteerruimte moet zijn voor de intelligentie. De technische ruimte herbergt drie systemen voor centraal regelen en sturen, die samen het brein van de woning vormen: hier worden signalen ontvangen, verwerkt en weer de woning ingestuurd. Verder is er in de technische ruimte plaats voor een centraal DECT-station. Zo’n station wordt veelal toegepast om in een appartementencomplex voor alle appartementen de personenalarmering op te vangen en door te geven aan de betreffende verzorgenden. www.estafette.com
Schakelknoppen en bewegingsmelder
Ruimtebesparend voor de woning is een centraal audio-videostation. Hier worden voor de hele woning cd’s, dvd’s, audio- en videosignalen opgeslagen en gedistribueerd. www.spm-home.nl
De technische ruimte wordt ook gebruikt voor opslag van warm water in de zonneboiler en voor de bijverwarming met een HR 107-ketel. Verder staat hier de warmteterugwin-unit die verse lucht de woning inpompt nadat deze eerst op de gewenste temperatuur is gebracht. Deze unit zorgt ervoor dat zo weinig mogelijk warmte verloren gaat en zoveel mogelijk gebruik wordt gemaakt van zonne-energie. www.awb.nl www.comair.nl www.feenstra.com
Centraal stofzuigsysteem
In de technische ruimte staan de motor en het opvangsysteem van het centrale stofzuigsysteem, en de stofzuigslang. Centraal stofzuigen is niet alleen gemakkelijk en licht – op vier plekken in de woning kan de stofzuigslang worden aangesloten – maar zorgt er ook voor dat de opgezogen stofdeeltjes werkelijk verwijderd in plaats van rondgeblazen worden. Voor mensen met een aandoening aan de luchtwegen is dit veel beter. www.cssinfo.nl
De server voor het computernetwerk staat eveneens in de technische ruimte. www.dell.com
Tussenhal, hoofdslaapkamer en badkamer Naast de woonkamer is een tussenhal, die de verbinding vormt naar de hoofdslaapkamer en badkamer. Hoe een woning ook gebruikt wordt, opbergruimten voor persoonlijke eigendommen, kleding, hobbymaterialen en bijvoorbeeld administratie blijven noodzakelijk. In de tussenhal is een handige ‘kledingkast’ met een draaimechanisme waarmee een gedeelte van de kast naar voren gedraaid kan worden. Hierdoor ontstaat extra opbergruimte. www.inzetkast.nl
De ruimte naast de tussenhal is nu als hoofdslaapkamer ingericht, met daarin een comfortabel waterbed. www.klimaatbed.nl
Kledingkast met draaimechanisme
In de grote slaapkamer staat een tv-toestel met een bijzondere voorziening. Deze kan als gewoon tv-toestel gebruikt worden, maar de bewoner kan er ook kijken naar het energieverbruik van de woning. Het telemetriesysteem toont op verzoek een handig overzicht van gas-, elektriciteits- en waterverbruik in de woning. www.intergas.nl www.hometronic.com
L O O P T
U
E V E N
M E E ?
19
Vanuit de hoofdslaapkamer kan de voordeur worden geopend via het touch screen. Dat kan van belang zijn voor mensen die ziek of bedlegerig zijn en die vanuit hun bed anderen toegang tot de woning willen geven. Op een van de nachtkastjes staat een DECT-zorgalarmeringstelefoon, waarmee via een druk op de rode knop of via een draadloze halszender een noodoproep gedaan kan worden. www.estafette.com
De ruimte die nu als hoofdslaapkamer is ingericht, heeft een eigen uitgang naar het terras. Een bijzonderheid in de hoofdslaapkamer is de “sterrenhemel”. De fonkelende sterren aan het plafond zorgen ’s avonds voor een romantische sfeer. www.triolight.com
DECT-zorgalarmeringstelefoon en touchscreen
De badkamer heeft een moderne douchecabine en een ligbad. Het ligbad en de douche zijn van acryl, een kunststof die in contact met water stroef wordt en daarmee uitglijden voorkomt. De warmwatertoevoer is zo geregeld – zonder thermostaatkraan in het ligbad – dat niemand direct met heet water in aanraking komt. In de badkamer zijn ook data- en telefoonaansluitingen. www.sanidrome.nl
Toepassingen voor medische thuisbewaking en thuisbehandeling worden steeds belangrijker. Het opmeten van de bloeddruk kan gebeuren met apparatuur die in de badkamer is aangesloten. De gegevens kunnen direct worden geregistreerd en via laptop en internet bijvoorbeeld naar een ziekenhuis of medisch centrum worden doorgezonden.
Draadloze halszender
De kraan boven de wastafel geeft automatisch water wanneer iemand zijn of haar handen onder de kraan houdt. Temperatuur en hoeveelheid water zijn instelbaar. Na enkele seconden houdt de watertoevoer automatisch op. Het toilet heeft een automatische bidet-functie, waarvan de hoeveelheid en temperatuur van het water instelbaar zijn. Verder heeft het toilet een waterbesparende knop om “de kleine boodschap” door te spoelen.
Data- en telefoonaansluitingen in badkamer
Automatisch water
20
D E
S L I M S T E
W O N I N G
V A N
N E D E R L A N D
Tienerkamer, kinderkamer en kleine badkamer De tienerkamer (of studeerkamer) en de kinderkamer bevinden zich aan de andere zijde van de woning, aan weerszijden van de entree. In zowel de tiener- als de kinderkamer kan de voorgeprogrammeerde muziek of radiozender worden beluisterd en bediend met een touch screen. Beide ruimtes hebben luidsprekers in het plafond. In de tienerkamer staat een internet-radio, waarmee via een rechtstreekse ADSL-aansluiting op internet naar radiozenders uit de hele wereld geluisterd kan worden. Ook is dit toestel op de server van het huisnetwerk aangesloten, waarmee MP3-files beluisterd kunnen worden. Op beide slaapkamers staan pc’s met aansluiting op het netwerk en internet. www.philips.nl
Internet-radio
www.dell.nl
De tienerkamer heeft dezelfde slimme ‘kledingkast’ die ook in de tussenhal staat, met een draaimechanisme waarmee een gedeelte van de kast naar voren gedraaid kan worden. Hierdoor ontstaat extra opbergruimte. www.inzetkast.nl
Ook hier is veel aandacht besteed aan sfeerverlichting, die via afzonderlijke armaturen en spotjes in het plafond gedimd kan worden. De vloerbedekking in beide slaapkamers is projecttapijt met een comfortabele uitstraling. www.sylvania-lighting.com www.toucan-t.nl
De tienerkamer heeft een eigen badkamer met douche en wastafel. Deze badkamer is ook goed bruikbaar als seniorenbadkamer: er zijn geen drempels, er is een stroeve vloer en zitgelegenheid onder en naast de douche. De douchevloer is stroef, wat uitglijden voorkomt. Verder is het douchepaneel in hoogte verstelbaar. De compacte designradiator maakt de badkamer aantrekkelijk en behaaglijk warm. www.apollo-medical.nl www.sanidrome.nl www.jaga.be
Terras Op het terras is het comfortabel verblijven. Vaak zijn de temperaturen in het voor- en najaar nog aangenaam, maar mocht het iets te fris zijn dan kan er op dit terras via verwarmingsspiralen bijgewarmd worden. Ook zijn er audiospeakers, zodat op het terras naar muziek geluisterd kan worden. De terrasvloer is van duurzaam hout. Het terras is met de woonkamer verbonden via een glazen schuifpui en met de beide aangrenzende slaapkamers via een draai-kiepraam. Er is extra aandacht gegeven aan de inbraakbeveiliging. Voor alle ramen die aan het terras grenzen, zijn aan de buitenkant screens gemonteerd die elektrisch bediend kunnen worden. De screens houden zonnestraling tegen, maar men kan er wel goed door naar buiten kijken. Terras
www.weru.de www.mado.com www.eurosunservice.tk
Boven de terrasdeuren bevinden zich weerbestendige hightech gevelplaten, waarop ontwerpers via digitale bedrukking elk gewenst decor kunnen aanbrengen. www.abet.nl
L O O P T
U
E V E N
M E E ?
21
Het gazon wordt door een automatische grasmaaier continu bijgehouden, binnen het terrein dat met een ingegraven zwakstroomdraad is afgeperkt. De grasmaaier laadt zichzelf telkens na vier uur op in het dockingstation. www.husqvarna.nl
In de tuin staat een opvallende windturbine om Groene stroom voor de Slimste Woning van Nederland op te wekken en te leveren. www.essent.nl
Verlichting via Groene stroom
Bouwtechniek De woning is opgebouwd uit verplaatsbare units waarop aan de buitenzijde een vliesgevelproduct is aangebracht. Dit bestaat uit keramische elementen, die in verschillende kleuren en met verschillende oppervlaktestructuren verkrijgbaar zijn. De hier toegepaste uitvoering is oxiderood met gerilde oppervlaktestructuur. www.alphaton.nl www.sgt.nl
Keramische elementen aan buitenzijden
Op het middengedeelte van de woning is een ellipsvormige stalen dakluifel aangebracht. De platte daken zijn voorzien van kalzip dakbedekking. Dit is een corrosiebestendige aluminiumlegering, die gemakkelijk vormgegeven kan worden en volledig recyclebaar is. Verder geeft het materiaal weerstand tegen brand en stralingswarmte. www.bersselaar.com www.versteegmetaal.nl www.hafkon.nl
Binnen de units zijn de muren opgebouwd uit metal stud, een raamwerk van dunne stalen profielen. Door in de fabriek het raamwerk te bekleden met plaat- en isolatiemateriaal ontstaan panelen, die relatief licht en gemakkelijk te vervoeren zijn. Leidingen kunnen eenvoudig weggewerkt worden. Staalframebouw is zeer geschikt voor IFD-bouwen. www.matafbouw.nl
Sommige binnenwanden zijn van standaard laminaat voorzien. De vloer in de woonkamer is een laminaat uit het topsegment dat vakkundig is geïnstalleerd. www.abet.nl www.gemarparket.nl
De Slimste Woning van Nederland heeft diverse elektrotechnische systemen en netwerken, die met elkaar gekoppeld zijn. De structuur van de woning is extra gecompliceerd omdat de acht units snel en eenvoudig van elkaar losgekoppeld en gemonteerd moeten kunnen worden. Voor het ontwerp en de installatie van moderne elektrotechnische en warmtetechnische voorzieningen, waarbij steeds meer onderlinge afstemming en samenhang optreedt in slimme woningen, zijn systeemintegratoren nodig. www.entron.nl www.feenstra.com
Voordeur en Home Delivery Box
22
D E
S L I M S T E
W O N I N G
V A N
N E D E R L A N D
Veel inspiratie gewenst Smart Homes is het nationale kenniscentrum voor Domotica en Slim Wonen. De stichting verzamelt en verspreidt kennis over flexibel, slim, duurzaam en toegankelijk bouwen en wonen. De medewerkers van Smart Homes verspreiden deze kennis via seminars en symposia voor uiteenlopende disciplines. Die seminars zijn toegesneden op specifieke doelgroepen zoals installateurs en opdrachtgevers in de bouw, maar ook op consumenten. Een rondleiding door de Slimste Woning van Nederland is altijd onderdeel van een seminar- of bezoekprogramma. Naast een bezoek aan de woning, kunt u de woning ook op internet bezoeken en er een rondwandeling door maken. Op de website van de Stichting Smart Homes is een driedimensionale virtual community. Daar kunt u vragen stellen, met anderen in contact komen en opmerkingen plaatsen. Omdat de woning steeds in ontwikkeling is en een belangrijk onderdeel vormt van het kenniscentrum, kijken we voortdurend naar ideeën en oplossingen die de woning nog slimmer en aantrekkelijker kunnen maken. Na het intoetsen van enkele gegevens, zoals uw naam en e-mailadres, krijgt u een wachtwoord en toegangscode. Daarna kunt u virtueel door de woning wandelen en deelnemen aan de virtual community. www.smart-homes.nl www.quadrix.nl www.philemon.nl
Wonen en leven in een woning als de Slimste Woning van Nederland is gebaseerd op waarneming en visie op huidige en toekomstige veranderingen in de wijze van bouwen en wonen. Het is belangrijk om die veranderingen te koppelen aan huidige en te verwachten technische mogelijkheden en te vertalen in een flexibel en toekomstvast ontwerp van elektrotechnische en ICT-infrastructuur. www.swel.nl
De Slimste Woning van Nederland is dus geen tentoonstellingsruimte voor nieuwe uitvindingen; u vindt hier een samenhangend systeem van oplossingen die het wonen nu en in de toekomst nodig hebben, als inspiratie voor alle betrokkenen bij het wonen. Wij wensen u veel inspiratie!
L O O P T
U
E V E N
M E E ?
23
Meer weten? Provincie Gelderland
Contactpersonen: Onderafdeling Zorg Marie-Louise Helmes
[email protected] Telefoon (026) 359 92 63 Onderafdeling Stedelijke Ontwikkeling Henk Langes
[email protected] Telefoon (026) 359 97 61 Postbus 9090 6800 GX Arnhem www.gelderland.nl
Stichting Smart Homes
Contactpersoon: Corien van Berlo, directeur
[email protected] Telefoon (0497) 514 984 Fax (0497) 518 542 Postbus 8825 5605 LV Eindhoven www.smart-homes.nl
24
D E
S L I M S T E
W O N I N G
V A N
N E D E R L A N D
Termen en afkortingen ADSL
Asymmetric Digital Subscriber Line, een techniek waarbij de koperdraadverbinding voor telefonie beter wordt benut. Hierdoor kunnen er meer elektrische signalen door lopen, waarmee een snellere internetverbinding totstandkomt.
Breedband
Een algemene term voor een verbinding waarover zeer snel informatie kan worden uitgewisseld. Volgens een definitie van de overheid spreken we pas van breedband wanneer 10 Mb/s (10 miljoen bits per seconde) verstuurd kunnen worden. In praktijk kan op dit moment alleen met glasvezel 10 Mb/s gehaald worden. De aanbieders van internet via de kabel en de telefoonlijn (ADSL) spreken echter ook over breedband wanneer snelheden van minder dan 0,5 Mb/s gehaald worden.
Broeikaseffect
Het verschijnsel waarbij door de verbranding van kolen, gas en olie CO2 vrijkomt, dat zich in de dampkring rond de aarde ophoopt en net als bij een broeikas wel zonnestralen doorlaat, maar de warmte maar heel geleidelijk laat ontsnappen. Het gevolg is een langzame opwarming van de aarde.
Casco
Het casco van de Slimste Woning van Nederland is de ruwbouw ofwel het framewerk, waaromheen binnenwanden, vloeren en plafonds zijn gemonteerd.
DECT-station
Digital Enhanced Cordless Technology, ofwel digitale telefoontechniek. Het resultaat is zeer heldere en goed verstaanbare telefonie.
Dockingstation
Een apparaat waarin een draadloos apparaat ingeschoven kan worden voor het opladen van batterijen of het gebruiken van daaraan gekoppelde apparatuur. Dockingstations in de Slimste Woning van Nederland zijn bijvoorbeeld het oplaadapparaat voor de automatische grasmaaier en het apparaat op de telewerkplek waar de notebook-pc ingeschoven kan worden. Na inschuiven kan de pc gebruikmaken van het grote pc-scherm en is de pc direct aangesloten op het netwerk, de printer, et cetera.
Domotica
Het geheel van samenwerkende apparaten en daaraan gekoppelde diensten binnen een woning voor een hogere kwaliteit van wonen op de gebieden van woningautomatisering en energiebesparing, communicatie en informatie, productiviteit en werken en ontspanning.
Elektronische snelweg
Het wereldwijde kabelnetwerk tussen steden, gebouwen en woningen, waarover met hoge snelheid gegevens verstuurd kunnen worden.
Energieprestatienorm
De norm waarin beschreven staat hoe men de energieprestatie van een woning of woongebouw kan bepalen.
Energiezuinige cv-ketel
Een verwarmingsketel die zodanig ontworpen is dat bij de opwarming van water zo weinig mogelijk energie verloren gaat.
EPC
De energieprestatiecoëfficiënt (EPC) is een uitdrukking voor de energieprestatie van een woning of woongebouw. Hoe lager de EPC, hoe energiezuiniger de woning is.
Globalisering
De maatschappelijke tendens waarbij we steeds meer op wereldschaal denken, communiceren en handelen.
Handboek voor Toegankelijkheid
Handboek met richtlijnen voor het ontwerpen van een woning of woongebouw, zodanig dat iedereen ongeacht handicap toegang heeft en gebruik kan maken van de woning of het woongebouw.
Home Delivery Box
Benaming van een systeem van Siemens voor het bezorgen en afleveren van huishoudelijke boodschappen, inclusief gekoelde en bevroren artikelen. Het bijzondere is dat er een koel-vriescombinatie is ingebouwd die van buiten de woning via een code geopend kan worden door de bezorger.
T E R M E N
E N
A F K O R T I N G E N
25
Home-medicine
Het medisch bewaken of behandelen van mensen in hun eigen woning.
HR++-glas
Zeer goed isolerend dubbel glas, met een coating op het glas en een edelgas in de spouw tussen de glazen, om zo weinig mogelijk warmte uit de woning verloren te laten gaan.
Huis van Morgen
Het project het Huis van Morgen is een initiatief van de provincie Gelderland. In het kader van dit project worden diverse activiteiten georganiseerd, zoals de plaatsing van de Slimste Woning van Nederland in Duiven, waar rondleidingen worden georganiseerd. Daarnaast vinden er workshops, congressen en themamiddagen plaats. En worden bovendien diverse publicaties verzorgd.
Inactiviteitsbewaking
Het “in de gaten houden” van de bewoner, controleren of deze nog wel actief is. Dit kan via bewegingsmelders, activiteit in stopcontacten of gebruik van water. Afhankelijk van de instellingen zal de woning automatisch een zorgcentrale opbellen, bijvoorbeeld overdag bij inactiviteit gedurende drie uur. Het systeem van inactiviteitsbewaking is bedacht voor alleenwonende ouderen die geen rode alarmeringsknop hebben of deze niet om de hals willen dragen.
Individualisering
De trend in de maatschappij dat mensen steeds meer individueel en alleen handelen, wonen en leven.
Industrieel Flexibel en Demontabel bouwen (IFD)
De manier van bouwen van woningen en gebouwen waarbij delen van de woning of het gebouw zoveel mogelijk in een fabriekshal gemaakt worden, op zo’n wijze dat woningen en gebouwen qua ruimte, indeling, bekabeling en pijpleidingen heel makkelijk veranderd kunnen worden en dat het geheel na enkele jaren weer gedemonteerd kan worden.
Kabel
Draad of bundel van draden waarover elektronische signalen of elektriciteit verstuurd kunnen worden.
Kyoto
Stad in Japan waar in 1997 een groot aantal landen een conferentie over het klimaat hielden en waar afspraken zijn gemaakt over vermindering van de wereldwijde CO2-uitstoot, om het broeikaseffect aan te pakken.
Lagetemperatuursysteem
Het verwarmingssysteem voor de verwarming van woningen waarbij met veel lagere watertemperaturen gewerkt wordt. Het water dat van de ketel komt, is hierbij gewoonlijk niet meer dan 55oC en het water dat teruggaat rond 40 oC. De radiatoren hebben een groter oppervlak, maar vaak wordt vloerverwarming toegepast. Met lagetemperatuursystemen wordt veel energie bespaard.
Levensloopbestendig
De term die gebruikt wordt om aan te duiden dat een woning voor mensen van alle leeftijden geschikt is om in te wonen, of eenvoudig aangepast kan worden aan de behoeften van een andere levensfase. Wanneer iemand bijvoorbeeld minder makkelijk loopt of een rolstoel nodig heeft, hoeft hij of zij niet uit een levensloopbestendige woning te verhuizen. Zo zijn er geen drempels, kan overal makkelijk een rolstoel passeren, zitten de belangrijke wandcontactdozen op juiste hoogte en is er een makkelijk toegankelijke badkamer.
Multifunctionele ruimte
In woningen bedoelt men hiermee dat een vertrek diverse functies kan vervullen of dat die ruimte eenvoudig voor ander gebruik geschikt gemaakt kan worden. Voorbeeld: een slaapkamer is ook hobbykamer of werkkamer.
Multimediazuil
In de Slimste Woning van Nederland wordt hiermee een kolom of paal bedoeld waarin diverse bekabeling en aansluitpunten aangebracht zijn om computer, telefoon, videocamera, radio en tv rechtstreeks aan te sluiten.
NEN1010
Een pakket van voorschriften waaraan de elektrotechnische installatie in een woning minimaal moet voldoen om de vereiste elektrotechnische veiligheid te behalen.
26
D E
S L I M S T E
W O N I N G
V A N
N E D E R L A N D
Netwerk
Een stelstel van draden die met elkaar verbonden zijn en waarmee apparaten (zoals beveiligingsapparatuur of computers) met elkaar gekoppeld kunnen worden. Door een netwerk kunnen gegevens tussen computers eenvoudig uitgewisseld worden en kunnen zaken automatisch afgehandeld worden.
Passieve zonne-energie
Het gebruik van zonnestraling om (een deel van) de woning op te warmen. Hiervoor is de ligging van de woonkamer of de serre ten opzichte van de zon belangrijk.
Personenalarmering
Het systeem waarbij een bewoner via een druk op de knop van een halssnoer of polsband een noodoproep kan plaatsen. Na enkele seconden wordt een zogenaamde spreek-luisterverbinding tot stand gebracht tussen een telefoniste van de zorgcentrale en de bewoner. De luidspreker en microfoon bij personenalarmering zitten op een speciaal toestel dat centraal in huis staat opgesteld.
Politiekeurmerk Veilig Wonen
Een keurmerk of certificaat dat een woning of woongebouw kan verkrijgen wanneer aan speciale eisen voor veilig wonen voldaan is. Die eisen betreffen niet alleen goed hang- en sluitwerk, maar ook de ligging in de wijk et cetera.
Proximitysleutel
Een elektronische kaart ter grootte van een bankpas of een klein staafje dat gebruikt wordt om een elektronisch slot te ontgrendelen. Hiervoor moet de sleutel dicht bij een ‘lezer’ gehouden worden.
Seniorenlabel
Het keurmerk of certificaat dat een woning tot enkele jaren geleden kon krijgen wanneer deze voldeed aan eisen voor toegankelijkheid, aanpasbaarheid, veiligheid en comfort. Het Seniorenlabel is rond 2000 opgegaan in het nieuwe keurmerk WoonKeur.
Server
Een computer in een kantoor of woning, die meestal gebruikt wordt om centraal gegevens en bestanden op te slaan in een netwerk, waaraan meerdere stations gekoppeld zijn. Gewoonlijk slaan de computers die op de server zijn aangesloten hun gegevens op de server op.
Snelle internetverbinding
Een internetverbinding die veel sneller is dan de oorspronkelijke snelheden die behaald worden met een analoog modem. Met ISDN zijn al hogere snelheden haalbaar, maar men spreekt nu pas van snelle internetverbindingen wanneer men internet via de kabel of ADSL bedoelt. Echt snel wordt een internetverbinding wanneer die via glasvezel loopt.
Stichting Smart Homes
Het nationale kenniscentrum voor domotica en slim wonen. Deze organisatie laat via de Slimste Woning van Nederland zien en beleven wat domotica en slimme technische oplossingen kunnen betekenen. Smart Homes organiseert speciale seminars voor bedrijven en heeft ook een driedimensionale virtual community. Daar kunnen consumenten en professionals ideeën en kennis uitwisselen over slim wonen.
Systeemintegratie
De technische kennis en vaardigheid om verschillende systemen en technieken samen te brengen en samen te laten werken in één geheel.
Teleleren
Het op afstand volgen van cursussen of opleidingen. Meestal worden leerstof en opgaven via internet aangeboden en verwerkt.
Telemetriesysteem
Een systeem waarmee op afstand meterstanden afgelezen kunnen worden, bijvoorbeeld die van water- gas- en elektriciteitsverbruik.
Telewerken
Het op afstand verrichten van werkzaamheden voor een bedrijf. Meestal wordt hiermee bedoeld dat thuis via internet kantoorwerkzaamheden gedaan worden voor het bedrijf waarvoor men werkt.
Touch screen
Een beeldscherm waarop via aanraken toetsen bediend kunnen worden.
T E R M E N
E N
A F K O R T I N G E N
27
Trias Ecologica
Een driestappenstrategie om milieuproblemen te benaderen. Voor energie zien die stappen er als volgt uit: 1) voorkom onnodig gebruik van energie, 2) gebruik duurzame energiebronnen, 3) gebruik de eindige energiebronnen zo efficiënt mogelijk.
VAC-kwaliteitswijzer
Het handboek van de Vrouwen Advies Commissie om een woning bouwkundig zo comfortabel en veilig mogelijk te maken. Inmiddels zijn de aanbevelingen van de VAC voor een belangrijk deel opgegaan in het WoonKeur.
Vergrijzing
De verandering in de leeftijdssamenstelling van de bevolking waarbij een toenemend percentage ouder is. Men spreekt van dubbele vergrijzing, wanneer een bevolking niet alleen in absolute aantallen meer ouderen krijgt, maar wanneer ook de gemiddelde levensverwachting hoger wordt.
Warmteterugwin-unit
Een apparaat waarmee de warmte van de lucht die uit een woning geventileerd wordt, teruggegeven wordt aan de verse koude lucht die van buiten komt. Hierdoor hoeft de koude lucht maar heel weinig bijverwarmd te worden.
WoonKeur
Het nieuwe keurmerk voor nieuwbouwwoningen die voldoen aan een bepaalde kwaliteit: een hoog niveau van gebruikskwaliteit, inbraakbeveiliging, sociale veiligheid, valveiligheid, toegankelijkheid en flexibiliteit. Een WoonKeur-woning heeft geen ontwerpfouten die de consument nu of in de toekomst ongemakken opleveren. De woning kan gemakkelijk worden aangepast wanneer de bewoners een andere indeling of een ander gebruik wensen of wanneer zij moeilijker ter been worden. Deze aanpasbaarheid biedt ook latere bewoners een flexibeler en beter bruikbare woning.
28
D E
S L I M S T E
W O N I N G
V A N
N E D E R L A N D
Namenlijst participanten Hoofdparticipanten
Provincie Gelderland (www.gelderland.nl) Provincie Noord-Brabant (www.brabant.nl) Gemeente Almere en Almere Kennisstad (www.almere.nl en www.almerekennisstad.nl) Hager Tehalit (www.hager.nl) De Meeuw Bouwsystemen (www.demeeuw.com) Essent (www.essent.nl)
Participanten
Abet Apollo Medical Artelux Aarle AWB Berkvens Van den Bersselaar Bruynzeel Keukens Comair Holland Crestron CSS D2 Design Dell Nederland Elbo Technology Entron Nederland Estafette Eurodesk Eurosun Excellent Slaapsystemen Feenstra Gasunie Gebroeders Smits Gemar Parket Grafico de Poost Graphiset Hafkon Harvink Honeywell HP Husqvarna Intergas Jaga-Konvektco Lander Bouwkeramiek Mado Nederland Mat Nelissen Ingenieursbureau Philips DAP QuadriX Rockfon Rockwool Sanidrome Schipper Geveltechniek Scorpion Nederland Siemens Nederland SLI-Benelux Spectrum SPM Home SWEL Ingenieursbureau Van Tilburg & Partners Toucan-T Tri-o-light Vema Van der Ven Versteeg Metaal Groep Vivare Walter van Lier Van der Werff & De Goede Weru Nederland Wolfs Architectenbureau
N A M E N L I J S T
P A R T I C I P A N T E N
IJsselstein Zwammerdam Rixtel Beek en Donk Someren Udenhout Bergen op Zoom Bladel Rijmenam (België) Zoetermeer Knegsel Schipholrijk Eindhoven Dongen Susteren Utrecht Alphen Heemskerk Tilburg Groningen Veldhoven Helmond Eindhoven Uden Maassluis IJsselstein Amsterdam Amstelveen Alphen aan de Rijn Oosterhout ’s-Hertogenbosch Kaatsheuvel Eindhoven Zaltbommel Eindhoven Eindhoven Eindhoven Roermond Roermond Eindhoven Eemnes Enschede ’s-Gravenhage Breda Bergeijk Eindhoven Eindhoven Rotterdam Helmond Barneveld Raamsdonksveer Etten-Leur Heusden Arnhem Helmond Heusden Eindhoven Moergestel 29
Colofon
!
Uitgave:
Provincie Gelderland en Stichting Smart Homes, 2003
Tekst:
Ad van Berlo, Knegsel
Tekstadvies en -redactie:
BHM LaVerbe, Nijmegen
Grafische vormgeving:
Kees de Bruijn, Giesbeek
Fotografie:
Dick Brouwers, Arnhem
Druk:
Provincie Gelderland
Architectuur de Slimste Woning van Nederland:
Aat van Tilburg, Florian von Behr, Van Tilburg & Partners, Rotterdam
Hoofdparticipanten:
Provincie Gelderland www.gelderland.nl Provincie Noord-Brabant www.brabant.nl Gemeente Almere en Almere Kennisstad www.almere.nl en www.almerekennisstad.nl Hager Tehalit www.hager.nl De Meeuw Bouwsystemen www.demeeuw.com Essent www.essent.nl
30
D E
S L I M S T E
W O N I N G
V A N
N E D E R L A N D
31
