De Rätselbilder van Neo Rauch

De Rätselbilder van Neo Rauch

Neo Rauch

Neo Rauch: “Ich lasse mich gern als Deutscher wahrnehmen”. Rauch staat niet bekend als een ster in de internationale jetset. En ook bij het grote publiek is hij nog niet zo populair, maar het is wel een schilder die internationaal al jaren aan de weg timmert. In de Münchense Pinakothek der Moderne en in het Leiziger Museum der bildenden Künste werd tot half augustus dit jaar het retrospectief Begleiter aan hem gewijd. Hij mag een topschilder worden genoemd, een kunstenaar met een heel eigen stijl. Een eerste hindernis voor nadere kennismaking is: hoe spreek je zijn naam uit? Op zijn Engels? Nee, op zijn Duits. En Neo is niet een of ander nieuw isme, het is de voornaam die deze Malerstar bij zijn geboorte in Leipzig anno 1960 als DDR-burger kreeg. Na zijn doorbraak eind jaren negentig en een daaropvolgende bliksemcarrière maakt hij grote furore. Belangrijke mijlpalen waren in 2001 zijn deelname aan de Biënnale van Venetië en in 2002 het ontvangen van The Vincent Award gepaard gaande met een tentoonstelling in het Bonnefantenmuseum. Het afgelopen decennium zijn solotentoonstellingen aan zijn werk gewijd in Montreal, Malaga, Wenen, München en Zürich. Het hoogtepunt was een tentoonstelling in het New Yorkse Metropolitan Museum of Art in 2008. Hij wordt gepresenteerd door twee

BertvanderLinden.com | [email protected]

galerieën, namelijk Galerie Eigen+Art met vestigingen in Berlijn en Leipzig, en de galerie van David Zwirner in New York.

Űbung (1999), 180 x 300 cm, olieverf op doek

De schilderijen die Rauch maakt tonen absurde taferelen waarop mensen op een schijnbaar ongeïnteresseerde, uitdrukkingsloze manier een of andere onduidelijke activiteit uitoefenen. De handelende personen, veelal arbeiders en militaristisch ogende mannen en vrouwen, zijn volkomen passief, ze doen levenloos aan, alsof ze bevroren zijn in een tableau vivant. En dat in een vreemde, moeilijk in de tijd te plaatsen, unheimliche sfeer, waarin geen groei of vooruitgang plaatsvindt. Er heerst een schijn van nuttige activiteit, het lijkt business as usual, maar eigenlijk komt het allemaal zinloos over. Bovendien doen de figuren gedateerd aan. Hun kleding, veelal bestaande uit werkkleding of een uniform, en hun uiterlijk, zoals de haardracht, illustreren dat ze niet van onze tijd zijn. Hun identiteit blijft onduidelijk. Al met al een surrealistische wereld die volgens Rauch ontstaat vanuit zijn persoonlijke herinneringen en droombeelden. En inderdaad, zijn schilderijen verraden op een subtiele wijze zijn afkomst uit de mistroostige DDR. Ze doen ook een beetje denken aan het raadselachtige werk van Max Ernst en Giorgio de Chirico uit de vorige eeuw. 2 BertvanderLinden.com | [email protected]

De stijl waarin Rauch schildert kan als figuratief worden beschouwd. Dat is niet zo vreemd, want hij is aan de Hochschule für Grafik und Buchkunst in Leipzig opgeleid in de socialistisch-realistische schilderstijl. Maar ook al noemen we zijn stijl figuratief, hij neigt naar abstractie. Tien jaar geleden schilderde hij nog dun, met een beperkt palet van kalkachtige, vale kleuren die deden denken aan oude Oost-Duitse propagandaposters. Voor Rauch waren het dominerende rood, geel en blauw naar eigen zeggen een herinnering aan het speelgoed uit zijn jeugd.

Das alte Lied ( 2006), 300 x 420, olieverf op doek.

In zijn latere werk wordt het kleurgebruik contrastrijker en gevarieerder, maar ook donkerder, bruiner en wat somber. De mensen die we op zijn recentere werk zien, zijn gehuld in kledij behorend tot de periode van de achttiende- en negentiende-eeuwse Duitse romantiek. Ze roepen een associatie op met Weltschmerz, een melancholisch en nostalgisch gevoel over een niet geslaagde wereld, volgens de Neue Züricher Zeitung “ein Mischung aus Biedermeierbetulichkeit und Beambtenlangeweile”. Rauch nadert hiermee – en hij realiseert zich dat hij hiermee moet oppassen - de grens van kitsch. Overziet men zijn werk over een periode van ongeveer twee decennia, 3 BertvanderLinden.com | [email protected]

dan is daarin duidelijk een ontwikkeling waar te nemen: van monochroom naar polychroom, van plat naar de illusie van diepte, van lineair naar schilderachtig, en naar doeken van een steeds groter formaat. De constante in zijn oeuvre is dat zijn schilderijen een verhaal suggereren dat in eerste instantie niet meer lijkt te zijn dan een onmogelijke aaneenschakeling van rebusachtige fragmenten, waarvan de betekenis ongewis blijft. Het fascinerende van een schilderij van Rauch is dat hij als het ware delen uit verschillende realiteiten mixt waardoor een nieuw exotisch mengsel ontstaat. Men spreekt van visuele poëzie, van pictorial brainteasers of van Rätselbilder, qua type voorstelling te vergelijken met Las Meninas van Velazquez of De Nachtwacht van Rembrandt. Het Rätselbild heeft een zekere lading. Het doet je stilstaan bij wat je ziet. Zelf zegt hij hier over: “Es geht mir schon darum solche Dinge zu bündeln in einem Bild und hierbei die illustratieve Peinlichkeit und sagen wir mal, den Philosophiekitsch zu vermeiden, den spirituellen Kitsch, verwende ich gern Elemente der Werbegraphik und vielleicht auch des Comics”.

Vater (2007), 200 x 150 cm, olieverf op doek

Leipzig, waar ook de schilders Lucas Cranach en Max Beckmann, en de componist Johann Sebastian Bach vandaan komen, heeft sinds de jaren negentig het 4 BertvanderLinden.com | [email protected]

imago gekregen van een artistieke broedplaats. Rauch geldt als de vornaamste representant van de Neue Leipziger Schule, de verzamelnaam van een groep schilders. Zij vormen geen school in de kunsttechnische zin dat zij tot dezelfde stroming behoren, maar hanteren allen een overwegend figuratieve stijl, waarin de socialistisch-realistische leerschool herkenbaar is. Hij werkt samen met deze kunstenaars in een oude katoenspinnerij, de Baumwollspinnerei op het Plagwitz-industrieterrein in Leipzig. Zij hebben aan hem te danken dat zijn succes op hen afstraalt en dat hun werk momenteel goed verkocht wordt op internationale kunstbeurzen.

Duitse kunst doet het goed, in Duitsland zelf en internationaal. Waar in de jaren negentig nog sprake was van Young British Artists hebben we nu te maken met Young German Artists. Rauch is er duidelijk over dat hij gezien wil worden als Duitser. De vraag is of zijn identiteit het thema vormt van zijn werk. Hans belting, hoogleraar kunstgeschiedenis in Karlsruhe, meent dat “German art always ends up being the measure for German identity”. Vooral in Amerika is de interesse voor Duitse kunst uit de twintigste eeuw, met name jonge Duitse kunst, de laatste jaren sterk gestegen, ook al bestaat de interesse voor Duitse kunst daar al langer. De generatie Duitsers uit de jaren twintig en dertig, die op de vlucht was voor het opkomende nationaal-socialisme, heeft als het ware het expressionisme naar Amerika geëxporteerd, toen dat in Europa al over zijn hoogtepunt heen was. Daarnaast is de Amerikaanse belangstelling voor Duitse kunstenaars mede toe te schrijven aan vanaf de jaren zeventig bestaande contacten van Amerikaanse galeriehouders, handelaren, verzamelaars, critici en curatoren met in Duitsland en Bazel gevestigde collega’s. Amerikanen staan blijkbaar open voor Duitse kunst. Zij ontdekten Rauch op de Armory Show van 1999. Een extra succesfactor voor Rauch is dat hij op een moment dat de schilderkunst terrein terug won op andere media, met een eigen, sterk tot de verbeelding sprekend figuratief concept voor de dag is gekomen. Toen figuratieve kunst in de late jaren negentig voor recordprijzen werd aangekocht, is hij erin geslaagd de aandacht van het publiek te vangen met een alternatief voor conceptuele kunst. Figuratieve schilderijen met een zweem van romantiek, ook al zijn ze mystiek, zijn nu eenmaal toegankelijker dan puur abstracte of conceptuele kunst. Daar komt bij dat producten uit de voormalige

5 BertvanderLinden.com | [email protected]

DDR een cultstatus hebben. Een Rauch geldt als een label voor degelijkheid en traditie; het begrip Leipzig is zoiets als Mercedes geworden.

Het ligt voor de hand Rauchs werk te interpreteren vanuit zijn Oost-Duits verleden waaraan in 1989 een einde kwam met de val van de Berlijnse muur. Zelf hecht hij hieraan niet al te veel betekenis, maar toch lijkt zijn werk vanuit een nostalgische grondhouding het verleden naar boven te halen. Bovendien was het juist de Wende die nieuwe rolmodellen opleverde. Na 1945 werd in West-Duitsland bij voorkeur abstract geschilderd, als reactie op de nazi-tijd waarin figuratieve kunst tot norm werd verheven en expressionisme als entartet gold. Beuys, Baselitz, Kiefer, Roth, Richter, Polke en Immendorf openden nieuwe richtingen in de kunst en lieten zien dat je ook anders dan academisch kon schilderen. Het specifieke verleden van de Duitse natie – gesticht in 1871, betrokken bij twee wereldoorlogen en tijdelijk in twee landen opgedeeld – is een Leitmotiv dat vaak doorspeelt in de thematiek van hun werk. In zekere zin speelt dit ook bij Rauch. Met het succes dat Duitse kunstenaars in Amerika hadden deed Rauch zijn voordeel. Vanaf 1990 begon de Leipziger Galerie Eigen+Art van Gerd Harry Lybke zijn werk te verkopen. Toen in 2002 de eerste Rauch in New York op een veiling kwam, bracht die meteen het dubbele van de geschatte waarde op. Vier jaar later bracht het schilderij Lösung (2005) bij Sotheby’s in Londen £ 456.000,- op. En tijdens de Art Basel van 2009 kocht de Amerikaanse filmacteur Brad Pitt het schilderij Etappe voor circa € 700.000,-. Voor een liefhebber van Rätselbilder is Rauch een figuur om in de gaten te houden.

6 BertvanderLinden.com | [email protected]