De rol van cultuur in tijden van verwarring

Re:think Debat met Abdelkader Benali, Rachid Benzine en Yamila Idrissi

De rol van cultuur in tijden van verwarring Yamila Idrissi

“It was the best of times, it was the worst of times. It was the age of wisdom, it was the age of foolishness.’” Dames en heren, geacht publiek, dit zijn woorden die Charles Dickens schreef in 1859, bijna twee eeuwen geleden. Woorden die vandaag pijnlijk actueel zijn. We leven in vreemde en verwarrende tijden. We leven zelfs in huiveringwekkende tijden. De beelden waarmee we de afgelopen periode geconfronteerd werden, zijn barbaars en gruwelijk. Van een kale woestijnplek in Syrië waar mensen onthoofd worden tot een redactielokaal in Parijs waar journalisten in koelen bloede afgeslacht worden. Maar ook de velen vluchtelingen die hun hebben en houden achterlaten, vluchten van bommen, hun leven riskeren in gammele bootjes en hopen dat ze welkom zijn, en hopen dat de nachtmerrie hier stopt. En voor wie denkt dat het een ver van mijn bed show is, de tentenkampen waar de vluchtelingen slapen, staan hier honderd meter verder in het park. Het lijkt wel het einde van een beschaving. Angst, onbehagen en onzekerheid zijn binnengeslopen in onze dagdagelijkse realiteit. En op hetzelfde moment zijn we ook getuige van een diep menselijke tijd, waar generositeit, empathie en solidariteit opnieuw uitgevonden worden door het beeld van een jongetje dat aanspoelt op het strand. Een beeld dat op ons netvlies staat gebrand.

Kaaitheater, 29 september 2015


Wij zijn met z’n allen zonder kompas de nieuwe eeuw ingegaan. Er is sprake van een intellectuele, financiële en klimatologische ontregeling, maar ook van een geopolitieke en vooral een ethische ontregeling, zoals de Libanese schrijver Amin Maalouf het verwoordt. Toen ik deze avond aan het voorbereiden was, herlas ik zijn boek De ontregeling van de wereld en was ik getroffen door zijn profetische en toch hoopvolle woorden, maar ook door de manier waarop hij het complex tijdgewricht waarin we vandaag leven reeds vatte in zijn boek. ((2009)) Dames en heren, het Kaaitheater vroeg mij vanavond Rachid Benzine en Abdelkader Benal in te leiden. Dat is een eer. Mijn eerste ontmoeting met Rachid en Abdelkader was vreemd genoeg niet in Brussel, niet in Parijs, noch in Amsterdam. Maar wel 10 jaar geleden in Marokko. Rachid op een congres in Rabat, Abdelkader tijdens een debat in Casablanca. Alledrie zijn we in Marokko geboren. Onze ouders zijn migranten die Marokko achterlieten in de zoektocht naar een betere toekomst voor hun kinderen. Alledrie groeiden we op in een relatief traditioneel Marokkaans gezin, in de volkswijken van Europa. En alledrie hadden we thuis maar één boek: de Koran. En bij Abdelkader thuis was er ook nog een telefoongids. Alledrie worstelden we ook met onze islamitische identiteit. Of om het met de woorden van Abdelkader te zeggen: “We moesten een manier vinden om onze religieuze achtergrond te verzoenen met de seculiere wereld rondom ons. En vaak voelden we ons verweesd”. Met “Le Coran expliqué aux Jeunes”. Schreef Rachid het boek dat hij graag als 16 jarige zelf had gelezen, maar niet vond. Kaaitheater, 29 september 2015


Vandaag zijn we alledrie begaan met het samenleven in onze steden. Rachid als islamoloog, Abdelkader als schrijver en ik als politica. “De mooiste daad die een mens kan stellen, is te leren begrijpen. Want als je kan begrijpen, dan ben je vrij”. Dit zijn de wijze woorden van de Nederlandse filosoof Baruch Spinoza. Ik heb al een paar keren lachend tegen Rachid Benzine gezegd: “Jij hebt alles in jou om de Spinoza van de Islam te worden”. Rachid is een denker met een hoog rock’n roll gehalte, een gelauwerd ex-‐ kickboxer, hangjongere uit de banlieues van Parijs die zich opgewerkt heeft tot een guerilla-‐intellectueel. Abdelkader Benali werd al op zijn tweeëntwintigste genomineerd voor de Libris Literatuurprijs. Vandaag is hij een gerenommeerd schrijver en opiniemaker. Een schrijver die af en toe ook zijn loopschoenen aantrekt voor een marathon. Het enige echte antwoord op de verwarring van deze tijden, is oprechte emotie én een nog oprechter debat. Om een nieuwe leefbare wereld te creeren is er maar een optie, stelt Amin Maalouf: universele waarden en culturele diversiteit met elkaar verbinden. Alle gemeenschappen ongeacht van welke kleur of godsdienst, zullen zich tot deze twee principes moeten bekennen. En de miljoenen migranten zullen hierbij een sleutelrol als de brugfiguur moeten spelen. Vandaag onderhouden zowel Rachid, Abdelkader als ik sterke banden met verschillende werelden tegelijk. En elk op ons terrein hebben we de kans – om niet te zeggen de plicht -‐ om als doorgeefluik, als schakel, te fungeren.



“Zullen we in de komende jaren een nieuw soort solidariteit zien ontstaan?” vraagt Amin Alouf zich hoopvol af. Zijn de vele spontane genereuze hulpacties die gewone mensen aanbieden een sprankeltje van deze hoop? Een solidariteit die over alle grenzen heen gaat, die universeel, complex, veelzijdig, weldoordacht en volwassen is? Een solidariteit die losstaat van religies, maar absoluut niet antireligieus is noch ongevoelig voor de spirituele behoeften van de mens. Een solidariteit die boven naties, gemeenschappen, bevolkingsgroepen kan uitstijgen, zonder afbreuk te doen aan ieders rijkdom? Met andere woorden: zullen we in deze eeuw een nieuw humanisme zien ontstaan?” Dames en Heren, het is aan ons. Aan U en ik, wij allen hier vanavond samen en iedereen daarbuiten. Alleen zo kunnen we een nieuw kompas vinden. “Be the change you want to see! Maar hoe doen we dat dan precies, deze pertinente historische woorden omzetten in daden? Wie ervoor pleit terug te keren naar hoe het vroeger was, koestert een illusie. Dit tijdperk biedt ons de kans om onze morele geloofwaardigheid te herstellen. Door zich eindelijk trouw te tonen aan onze eigen waarden: het naleven van de democratie en de mensenrechten, het toezien op de rechtvaardigheid, individuele vrijheid en de scheiding van kerk en staat. Dat vergt lef, dat vergt wijsheid, en dat vergt een open geest. Want we moeten de handen in mekaar slaan, onszelf en anderen geruststellen, luisteren, grenzen stellen en de boel bij elkaar houden. Dat is de taak waar we voor staan; wij, de vrouwen en mannen van deze tijd, Van waar we ook komen. Alleen zo kunnen we samen een nieuw kompas vinden. Kaaitheater, 29 september 2015


En welke rol kunnen cultuur – en cultuurhuizen zoals dit mooie Kaaitheater – spelen bij het vinden van dit kompas? Voor ons alledrie heeft kunst en cultuur, zowel persoonlijk als maatschappelijk, een belangrijke rol gespeeld. Persoonlijk, omdat kunst en cultuur ons heeft gemaakt tot wie we vandaag zijn. Maatschappelijk omdat we alledrie de betekenis van cultuur voor de samenleving hoog in het vaandel dragen Op de vraag “Op welke manier vind jij nog de kracht om kunst te creëren terwijl jouw land aan flarden ligt?”antwoordt Tamman Azzam, een gevluchte Syrische kunstenaar met dit werk. De Kus van Gustave Klimt, geprojecteerd op de ruines van de burgeroorlog in Syrie. Met dit werk toont Tamman Azzam "het geloof in de kunst" te behouden. Een geloof dat kunstenaars in staat stelt om strijdvaardig te blijven. Cultuurhuizen hebben vandaag de opdracht, de plicht zelfs, om de Azzammen van deze wereld onderdak te bieden. Ze moeten plaatsen zijn waar kunstenaars en denkers hun gedurfde en afwijkende meningen kunnen delen. Plaatsen ook waar kunstenaars het onzegbare onder woorden kunnen brengen zoals het ontroerende en treffende gedicht van Peter Verelst (Er was eens het water) Cultuurhuizen moeten daarom meer dan ooit, een ontmoetingsplek zijn. Op hun schouders rust de taak, de verantwoordelijkheid, om ramen en deuren open te gooien. Zonder taboes. Ze moeten een plek zijn waar we kunnen leren kennen en begrijpen wie we zijn en hoe we (samen)leven, dat permanent in vraag durven stellen en verbeelden hoe het in de toekomst anders kan. Een plek die vertrouwen geeft in wat anders kan.



Het Kaaitheater is hier vanavond een voorbeeld van. Brussel is hier vandaag in deze zaal in al zijn diversiteit aanwezig: jongeren, ouderen, mensen met en zonder hoofddoek, Franstaligen, Nederlandstaligen, moslims, niet-‐moslims, atheïsten, christenen. Met Rachid Benzine en Abdelkader Benali zit u alvast op de eerste rij om samen dat nieuwe kompas te vinden. En om dit nieuwe kompas te vinden zou er nog aan willen toevoegen: If not we, then who? If not now, then when? Dames en heren ik wens jullie een inspirerende avond toe, En ik wens dit Kaaitheater een fantastisch seizoen toe.

(Tamman Azzam, Freedom graffiti)


De rol van cultuur in tijden van verwarring

Recommend Documents