De relatie tussen. nummerloterijen en. kansspelverslaving

De relatie tussen deelname aan nummerloterijen en kansspelverslaving in Nederland Eindrapport

De relatie tussen deelname aan nummerloterijen en kansspelverslaving

Inhoudsopgave Leeswijzer

4

Conclusies en samenvatting

5

Deelonderzoek 1

Deelonderzoek 2

25

Interviews met informanten en (ex-)kansspelverslaafden

Deelonderzoek 3

in Nederland

13

Literatuur

33

Face-to-face interviews met lotkopers

Deelonderzoek 4

61

Bevolkingsonderzoek 2004

Eindrapport

Deelonderzoek 5

79

Internetpanel

IVO

CVO

Heemraadssingel 194

Keulsekade 22

3021 DM Rotterdam

3531 JX Utrecht

www.ivo.nl

www.drugresearch.nl

[email protected]

[email protected]

Dr. Gert-Jan Meerkerk

Drs. Dick de Bruin

Drs. Bianca de Ruiter

Drs. Minke Dijkstra

Drs. Mijke van Vliet

Drs. Richard Braam

Drs. Agnes van der Poel Prof.Dr. Dike van de Mheen Juli 2008

3

De relatie tussen deelname aan nummerloterijen en kansspelverslaving in Nederland.

Leeswijzer

Conclusies en samenvatting

Het voorliggende rapport presenteert de resultaten van het onderzoek naar de relatie

De hoofdvraag van de onderhavige studie richt zich op de relatie tussen

tussen deelname aan de vier grote nummerloterijen in Nederland (te weten de

deelname aan nummerloterijen en het ontstaan of de instandhouding van

Nederlandse Staatsloterij, de Nationale Postcode Loterij, de BankGiro Loterij en de

kansspelproblematiek. In geen van de vijf deelonderzoeken kon een relatie

Sponsor Bingo Loterij) en kansspelverslaving. De hoofdvraag van het onderzoek luidt:

worden aangetoond tussen deelname aan de onderzochte nummerloterijen en kansspelverslaving. Daaruit wordt geconcludeerd dat – onder de huidige condities

Wat is de relatie tussen deelname aan deze nummerloterijen en het ontstaan dan wel de

zoals vastgelegd in de Nederlandse Wet op de kansspelen en vormgegeven in het

instandhouding van kansspelverslaving?

Nederlandse kansspelbeleid – de vier onderzochte nummerloterijen niet bijdragen

1

aan het ontstaan en de instandhouding van kansspelproblemen. Naast deze hoofdvraag komen ook verschillende deelvragen aan bod: • Wat is de relatie tussen deelname aan nummerloterijen en deelname aan andere

In geen van de vijf deelonderzoeken kon een persoon worden gevonden waarop

kansspelen?

de term ‘loterijverslaving’ van toepassing zou kunnen zijn. Het spel in zijn huidige

• Wat is de invloed van diverse kenmerken van nummerloterijen op het potentiële

vorm, een typisch long odds2 kansspel met een lage event frequency3, leent zich niet

risico op kansspelverslaving?

voor continu spelen in langdurige sessies in een op spelen ingerichte omgeving

• Welke groepen deelnemers aan nummerloterijen lopen risico op kansspel

waarbij de speler in een roesachtige toestand tracht eerdere verliezen goed te maken

verslaving?

door steeds hoger in te zetten (chasing). Nummerloterijen hebben daarmee geen

• Wat is de motivatie voor deelname aan nummerloterijen?

van de belangrijkste kenmerken van risicovolle kansspelen.

Om de onderzoeksvragen te beantwoorden zijn vijf verschillende deelonderzoeken

Aannemelijk kan worden gemaakt dat er geen causale relatie bestaat tussen

uitgevoerd:

het deelnemen aan nummerloterijen en het ontstaan of de instandhouding van

• een literatuurstudie,

kansspelverslaving. Deze relatie kan wel worden aangetoond voor andere meer

• een kwalitatief onderzoek onder (ex)kansspelverslaafden en informanten

riskante kansspelen zoals kansspelautomaten. Mensen met kansspelproblemen

(mensen die beroepsmatig kennis hebben van of ervaring met loterijen en

nemen wel deel aan nummerloterijen maar de deelname aan deze kansspelen

kansspelverslaving),

maakt geen wezenlijk onderdeel uit van het kansspelprobleem, niet bij het

• een surveyonderzoek onder deelnemers aan nummerloterijen,

ontstaan van het probleem en niet bij de instandhouding van het probleem.

• een kwantitatief onderzoek bestaande uit secundaire analyses op de gegevens van het eerder uitgevoerde bevolkingsonderzoek van De Bruin et al. (2006) en

Nummerloterijen, tot slot, blijken ook geen opstapje voor andere, meer riskante

• een kwantitatief surveyonderzoek onder een representatieve steekproef van

vormen van kansspelen (stepping stone). In de meeste gevallen wordt begonnen

de Nederlandse bevolking.

met andere kansspelen en wordt in een later stadium, op oudere leeftijd, ook met deelname aan nummerloterijen begonnen.

Deze rapportage bevat zowel de samenvattende conclusies (‘Conclusies en samen vatting’) alsook de resultaten van de afzonderlijke deelonderzoeken (‘Deelonderzoek 1’ tot en met ‘Deelonderzoek 5’). Het onderzoek is gefinancierd door de Nationale Postcode Loterij en de Nederlandse Staatsloterij.

1

4

Onder nummerloterijen wordt hierbij verstaan een kansspel waarbij deelnemers loten kopen, in de losse verkoop of via een abonnementssysteem, en door middel van een in principe maandelijkse trekking (naast de maandelijkse trekking wordt nog één of twee maal per jaar een extra trekking georganiseerd) kans maken een geldbedrag te winnen. Een aantal nummerloterijen kent ook dagen weekprijzen, hierbij worden prijswinnaars bekend gemaakt van de maandelijkse trekking. Om dit kansspel te onderscheiden van andere vormen van loterijen zoals het lottospel en de krasloterij wordt in dit rapport expliciet van nummerloterijen gesproken.

2

3

De term long respectievelijk short odds heeft (o.a.) betrekking op de tijd die verstrijkt tussen inzet en uitkomst bij een kansspel. De term event frequency heeft betrekking op de frequentie waarmee aan een kansspel deelgenomen kan worden binnen een bepaalde tijd en daarmee op mate waarin het spel zich leent voor repetitief (herhaald) spelen.

5


Conclusies naar aanleiding van de deelvragen

substantieel stijgt. Dit wil echter niet zeggen dat deze hoge prijzen de nummer loterijen tot riskante kansspelen maken. Kenmerken als prijsverleiding, toegankelijk heid en reclame lijken vooral de verkoop van loten te bevorderen zonder dat het de directe oorzaak is van het ontstaan van kansspelproblemen.

De relatie tussen deelname aan nummerloterijen en deelname aan andere kansspelen

Prijs van inleg

Deelname aan nummerloterijen lijkt, zo blijkt uit deze studie, een aanvullend

Uit de deelonderzoeken zijn geen aanwijzingen naar voren gekomen dat de inleg

karakter te hebben. Dat wil zeggen dat het (eventueel) naast andere kansspelen

(lotprijs) bij nummerloterijen van invloed is op het risico van kansspelverslaving.

gespeeld wordt maar niet daarvoor in de plaats komt. Er zijn ook geen aanwijzingen

De loten van de Nederlandse Staatsloterij kosten meer dan de loten van de andere

gevonden dat deelname aan nummerloterijen de deelname aan andere kansspelen

drie nummerloterijen. Er blijken echter geen verschillen in kansspelproblematiek

stimuleert. Kennelijk vervullen nummerloterijen een andere functie en worden zij

te zijn tussen de vier nummerloterijen.

anders beleefd dan andere kansspelen. ‘Suggestie van invloed op spelverloop’

De invloed van kenmerken van nummerloterijen op het potentiële risico op kansspelverslaving

Bij sommige kansspelen (bijvoorbeeld kansspelautomaten of blackjack) denken spelers invloed te kunnen uitoefenen op het spelverloop. Deze ‘suggestie van invloed

Toegankelijkheid en distributie

op het spelverloop’ wordt als risicofactor voor kansspelverslaving gezien. Bij geen

Op de Nederlandse markt is de Nederlandse Staatsloterij de enige nummerloterij

van de huidige deelstudies zijn aanwijzingen gevonden dat er een verband bestaat

die losse loten verkoopt. Deelname aan de drie andere nummerloterijen van

tussen de suggestie van invloed op het spelverloop van nummerloterijen en het

dit onderzoek is enkel mogelijk door middel van abonnementen. Hoewel de

risico op kansspelverslaving. Een deel van de respondenten (vooral probleemspelers

Nederlandse Staatsloterij de grootste (naar omzet) loterijaanbieder in Nederland

van wie de kansspelproblematiek gerelateerd kan worden aan andere kansspelen)

is, is uit het onderzoek niet gebleken dat het risicopotentieel van de Nederlandse

denkt overigens wel invloed uit te kunnen oefenen op het spelverloop van

Staatsloterij groter is dan dat van de andere nummerloterijen. Hiermee is

nummerloterijen.

het onwaarschijnlijk dat onder de huidige condities de toegankelijkheid en distributievorm van de huidige nummerloterijen bijdragen aan het risico op het

Omdat er uit dit onderzoek geen specifieke loterijverslaving bij deelname aan

ontstaan en de instandhouding van kansspelverslaving.

nummerloterijen naar voren komt, is het moeilijk aan te geven wat de invloed van de kenmerken van de nummerloterijen op het risico op kansspelverslaving is. De

Frequentie van trekking

vier nummerloterijen kennen onderlinge verschillen in spelkenmerken zoals prijs

De Nederlandse nummerloterijen zijn onder de huidige condities, zoals vastgelegd

van inleg, winkans en distributie, maar deze kunnen niet aan bepaalde risicofactoren

in de Wet op de kansspelen en het kansspelbeleid, typische long odds kansspelen met

voor kansspelproblemen worden gerelateerd.

lage event frequencies. Het aantal trekkingen is daarbij gelimiteerd tot 14 per jaar; dat wil zeggen één maal per maand met nog enkele extra trekkingen ter gelegenheid

Risicogroepen binnen deelnemers aan nummerloterijen

van bijzondere dagen of momenten. Uit het onderhavige onderzoek wordt duidelijk

Vanwege het ontbreken van aan nummerloterijen gerelateerde kansspelproblemen

dat deze vorm van nummerloterijen niet bijdraagt aan het ontstaan en/of de

is het ook niet mogelijk specifieke aan nummerloterij gerelateerde risicogroepen

instandhouding van kansspelverslaving. Uit verschillende buitenlandse studies

te beschrijven.

blijkt dat loterijen zoals het lottospel, met meer frequente, bijvoorbeeld dagelijkse, trekkingen en hogere event frequencies, wel kunnen bijdragen aan het ontstaan en de

De belangrijkste motivaties voor deelname aan nummerloterijen

instandhouding van kansspelverslaving. Het is daardoor denkbaar dat Nederlandse

De belangrijkste motivaties die de deelnemers aan nummerloterijen aanvoeren zijn

nummerloterijen onder andere dan de huidige condities, zoals met een dagelijkse

van financiële en praktische aard. Deelnemers spelen in een nummerloterij omdat

trekking, wel bij zouden kunnen dragen aan het ontstaan en de instandhouding

zij op een eenvoudige wijze kans willen maken een groot geldbedrag te winnen.

van kansspelverslaving.

Deze motivaties gelden voor deelname aan alle nummerloterijen. Daarnaast speelt het goede doelen motief bij de Nederlandse Staatsloterij een minder belangrijke en

Winkansen en omvang van het prijzenpakket

bij de Nationale Postcode Loterij en de Sponsor Bingo Loterij een belangrijkere rol.

Hoewel respondenten desgevraagd aangeven voorkeur te geven aan een loterij

Het voorkómen van spijt vanwege een gemiste prijs speelt, tot slot, bij de Nationale

met een grotere kans op een prijs dan aan een loterij met een grotere prijs

Postcode Loterij een belangrijkere rol dan bij de andere nummerloterijen.

(en een kleinere kans), blijkt uit de praktijk dat er van een (zeer) hoge prijs een grote aantrekkingskracht uitgaat en dat bij een zeer hoge prijs de lotenverkoop

6

7


Samenvattingen

de huidige Nederlandse condities) en kansspelverslaving. Men denkt niet dat het spelen in nummerloterijen op zich bijdraagt aan het ontstaan of de instandhouding van kansspelverslaving. Dit wil niet zeggen dat mensen met kansspelproblemen

Hieronder worden de beknopte samenvattingen van de vijf deelonderzoeken

niet deelnemen aan nummerloterijen. Deze deelname wordt echter niet gezien als

gepresenteerd.

wezenlijk of oorzakelijk onderdeel van het kansspelprobleem. Er wordt, voornamelijk op basis van het short vs. long odds karakter van een spel, onderscheid gemaakt tussen

Het literatuuronderzoek

risicovolle kansspelen zoals kansspelautomaten en risicoarme kansspelen zoals

Uit het literatuuronderzoek wordt duidelijk dat het risico op kansspelverslaving niet

nummerloterijen. Door het long odds karakter ervaren loterijspelers niet de spanning

voor elk kansspel even groot is. Op basis van verschillende kenmerken kunnen zowel

die tot kansspelproblemen kunnen leiden. Kenmerken van nummerloterijen, zoals

kansspelen met een relatief groot als met een relatief gering risico op kansspel

inlegkosten, de hoogte van het prijzengeld en de suggestie van invloed, hebben

verslaving worden onderscheiden. Tot de belangrijkste karakteristieken die het

invloed op deelname, maar zijn volgens geïnterviewden niet van invloed op het risico

risico op kansspelverslaving bepalen behoort het short vs. long odds karakter van

op kansspelverslaving.

een kansspel. Kansspelen waarbij het resultaat van de inleg korte tijd na de inleg bekend wordt (short odds) hebben een beduidend hoger risico dan spelen waarbij

Het surveyonderzoek onder deelnemers aan nummerloterijen

het resultaten pas lange tijd na de inzet bekend wordt. Een daarmee samenhangend

Ook uit het deelonderzoek onder 75 regelmatige loterijspelers blijkt geen relatie

kenmerk betreft de hoogte van de event frequency; de mate waarin het spel zich leent

tussen deelname aan nummerloterijen en kansspelverslaving. Waar dit onderdeel

voor repetitief (herhaald) spelen. Typisch voorbeeld van een short odds kansspel met

van het onderzoek meer inzicht moest geven in het speelgedrag en de speelpatronen

een hoge event frequency is de kansspelautomaat (fruitautomaat).

van mogelijk loterijverslaafden blijkt dat loterijverslaafden niet aangetroffen worden binnen de respondentengroep veel- en vaakspelers. Ondanks de grote inspanningen bij

De nummerloterijen die momenteel op de Nederlandse markt zijn toegelaten

het zoeken naar respondenten die op een problematische wijze met nummerloterijen

en functioneren binnen de condities bepaald door de huidige Wet op de kansspelen

omgaan, konden geen problematische loterijspelers worden gevonden. Dit geeft aan dat

en het kansspelbeleid, behoren vanuit dit perspectief tot kansspelen met een laag

loterijverslaving wellicht niet bestaat of althans niet zichtbaar prevalent is. Onder de

risico op kansspelverslaving. Het zijn typische long odds spelen met een lage event

respondenten is wel één vrouwelijke loterijspeler gevonden die op basis van de SOGS4

frequency. Er zijn diverse internationale publicaties die melding maken van het

als risicospeler kan worden aangeduid waarbij de problemen uitsluitend gerelateerd

risico op kansspelverslaving bij loterijen, bijvoorbeeld Grüsser, Plontzke, Albrecht,

worden aan nummerloterijen. Bij twee andere respondenten die hun problematiek

& Morsen (2007) en Felsher, Derevensky, & Gupta (2004). Bij bestudering blijkt

mede relateerden aan nummerloterijen blijkt uit het interview de problematiek toch

echter dat in deze studies kansspelen zoals krasloten, het lottospel en dagelijkse

hoofdzakelijk gerelateerd te zijn aan de deelname aan andere kansspelen.

loterijen zijn meegenomen, welke in belangrijke mate op de eerder genoemde risicokenmerken van de Nederlandse nummerloterijen afwijken. De resultaten van

Respondenten geven over het algemeen aan hun deelname aan nummerloterijen

deze studies zijn daardoor niet op de Nederlandse situatie toepasbaar. Wel maken

niet als verslavend te ervaren. De loterijspelers zijn bovendien niet meer aan andere

deze studies duidelijk dat de Nederlandse nummerloterijen onder andere dan de

kansspelen deel gaan nemen door deelname aan nummerloterijen; de meeste

huidige condities, zoals met een dagelijkse trekking, wel zouden kunnen bijdragen

respondenten hadden al ervaring met andere kansspelen vóór zij deel gingen nemen

aan het ontstaan en de instandhouding van kansspelverslaving.

aan nummerloterijen. Hoewel de loterijspelers meer aan andere kansspelen deelnemen dan gemiddeld, speelt deze deelname voor hen over het algemeen geen belangrijke rol.

Samenvattend wordt geconcludeerd dat de wetenschappelijke literatuur over kansspelverslaving het onaannemelijk maakt dat er een relatie bestaat tussen

De belangrijkste reden om mee te doen met nummerloterijen is voor de meeste

kansspelverslaving en deelname aan nummerloterijen zoals momenteel op de

respondenten het kans maken op een groot geldbedrag. Het merendeel zegt ook het

Nederlandse markt toegelaten en functionerend binnen de condities van de huidige

steunen van goede doelen als goede reden te zien. De helft van de respondenten

weten regelgeving.

geeft ten slotte aan mee te doen uit gewoonte.

Het onderzoek onder informanten en (ex)kansspelverslaafden

Secundaire analyses op het bevolkingsonderzoek

De resultaten van het deelonderzoek onder de mensen die beroepsmatig

Uit het onderzoek dat in 2004 is uitgevoerd onder de Nederlandse bevolking

met kansspelen, loterijen en/of kansspelverslaving te maken hebben (hierna:

van 16 jaar en ouder blijkt dat nummerloterijen, en dan vooral de Nederlandse

informanten) en (ex)kansspelverslaafden laat een vergelijkbaar beeld zien als het literatuuronderzoek. De geïnterviewde informanten achten het onwaarschijnlijk dat er een directe relatie bestaat tussen deelname aan nummerloterijen (binnen

8

4

De SOGS (Lesieur & Blume, 1987) is een instrument met behulp waarvan kansspelspelers kunnen worden ingedeeld in recreatieve spelers, risicospelers en probleemspelers.

9


Staatsloterij en de Nationale Postcode Loterij, zeer populair zijn. Meer dan de helft

Het surveyonderzoek met behulp van het internetpanel

(55%) van de Nederlandse bevolking had het afgelopen jaar aan tenminste één

Het laatste deelonderzoek betreft een surveyonderzoek met behulp van een online

van de vier nummerloterijen deelgenomen die in dit onderzoek centraal staan.

enquête onder een representatieve groep Nederlanders (n = 6.783) van 18 jaar en

Kansspelgerelateerde problemen, ongeacht welk kansspel, komen niet frequent voor;

ouder. Deelname aan nummerloterijen blijkt wederom zeer populair; bijna drie kwart

0,3% van de Nederlandse bevolking is als probleemspeler en 0,6% als risicospeler

van de respondenten heeft het afgelopen jaar aan één van de vier nummerloterijen

geïdentificeerd. Er kan daarbij geen relatie met de deelname aan nummerloterijen

deelgenomen. Vooral de Nederlandse Staatsloterij en Nationale Postcode Loterij zijn

worden vastgesteld. Kansspelverslaving blijkt vooral samen te hangen met deelname

populair; bijna twee derde van de respondenten heeft het afgelopen jaar aan de

aan short odds kansspelen en niet met deelname aan nummerloterijen.

Nederlandse Staatsloterij deelgenomen en ruim één derde aan de Nationale Postcode Loterij. Bijna de helft van de respondenten neemt aan zowel nummerloterijen als

Bij de BankGiro Loterij is een correlatie aangetroffen met algemene kansspel

aan andere kansspelen deel.

problematiek. Onder de respondenten die aan de BankGiro Loterij deelnemen zijn meer probleemspelers (1,5%) dan onder de respondenten die niet aan de BankGiro Loterij

Met behulp van de SOGS is het voorkomen van kansspelproblemen vastgesteld.

deelnemen (0,2%). Uit nadere analyse blijkt echter dat deze problemen vooral verband

Hierbij is onderscheid gemaakt tussen kansspelproblemen die gerelateerd worden

houden met deelname aan short odds kansspelen, in het bijzonder aan kansspel

aan deelname aan loterijen, aan deelname aan andere kansspelen of aan deelname

automaten, en niet door de deelname aan de BankGiro Loterij zijn veroorzaakt.

aan beide. Daarnaast is nog onderscheid gemaakt tussen kansspelproblemen die zich het afgelopen jaar hebben voorgedaan en kansspelproblemen die zich ooit

Eveneens is een correlatie gebleken tussen kansspelproblematiek en het aantal loten

in het leven van de respondent hebben voorgedaan.

waarmee op jaarbasis aan nummerloterijen wordt deelgenomen. Meer specifiek betreft het een positieve samenhang tussen de score op de SOGS en het aantal

Actuele kansspelproblemen, dus kansspelproblemen die zich het afgelopen jaar

loten waarmee op jaarbasis wordt meegedaan in de Nationale Postcode Loterij.

hebben voorgedaan, en die enkel aan deelname aan loterijen worden toegeschreven,

Ook hier kan echter worden gesteld dat de samenhang niet van causale aard is

komen nauwelijks voor. Slechts zes respondenten (0,1%) kunnen als risicoloterijspeler

omdat er alternatieve verklaringen zijn gevonden. Zo blijkt de relatie tussen de SOGS

worden aangemerkt en geen enkele respondent kan als probleemloterijspeler worden

en de frequentie waarmee aan bepaalde nummerloterijen wordt meegedaan weg te

aangemerkt. ‘Loterijverslaving’ blijkt dus, zo laat ook dit deelonderzoek zien, niet voor

vallen als ook andere factoren in de analyse worden betrokken. Vooral de frequentie

te komen. Wel zijn er een paar spelers die enkele problemen melden die zij (mede)

waarmee aan short odds kansspelen (kansspelautomaten) wordt deelgenomen

aan loterijdeelname relateren zoals het geen vertrouwen hebben zonder problemen

blijkt sterk samen te hangen met de SOGS en biedt een verklaring voor de hogere

de deelname te kunnen staken, het wel eens deelnamebewijzen verborgen houden

prevalentie van kansspelproblematiek onder de frequente deelnemers in de

voor belangrijke naasten en het vaker dan voorgenomen deelnemen aan het spel.

Nationale Postcode Loterij.

Bij geen van allen leidde dit echter tot problemen van dusdanige omvang dat gesproken kan worden van problematische loterijdeelname.

De carrière van kansspelverslaafden start vaak (op jonge leeftijd) met het spelen op kansspelautomaten of andere short odds kansspelen. Pas in een later stadium

De analyses maken duidelijk dat er geen verband is tussen deelname aan nummer

komt daar de deelname aan nummerloterijen bij. Om deze reden dient de vraag of

loterijen en kansspelproblematiek. Het ontbreken van dit verband maakt het

deelnemers aan nummerloterijen aan meer riskante kansspelen gaan deelnemen

onwaarschijnlijk dat nummerloterijen gerelateerd zijn aan het ontstaan en de

ontkennend te worden beantwoord. Het is in de praktijk eerder andersom: mensen

instandhouding van kansspelproblemen. Zou dit namelijk het geval zijn dan

die aan short odds kansspelen deelnemen, gaan op den duur ook aan nummerloterijen

zouden degenen die meer deelnemen aan nummerloterijen ook vaker problemen

deelnemen. Het meespelen in de ene nummerloterij hangt wel sterk samen met het

met kansspelen moeten hebben en dit is niet het geval. Uit het ontbreken van een

meespelen in andere nummerloterijen. Naarmate spelers aan meer nummerloterijen

verband tussen nummerloterijen en kansspelproblematiek, en uit het ontbreken van

meedoen, doen ze ook vaker met meer loten per trekking mee.

personen in de onderzochte steekproef die problematische loterijspeler genoemd zouden kunnen worden, wordt geconcludeerd dat er geen relatie bestaat tussen

Concluderend kan worden gesteld dat er ook in dit deelonderzoek geen samenhang is

deelname aan nummerloterijen en kansspelproblematiek. Met andere woorden;

gevonden tussen deelname aan de nummerloterijen en (het ontstaan van) kansspel

er bestaat niet zo iets als ‘loterijverslaving’ en deelname aan nummerloterijen draagt

problematiek. Het is niet zo dat kansspelproblematiek onder deelnemers aan nummer

in Nederland niet op een directe wijze bij aan het ontstaan of de instandhouding van

loterijen vaker voorkomt dan onder de spelers die niet aan deze loterijen meedoen.

kansspelproblematiek.

Er zijn geen probleemspelers aangetroffen onder de respondenten die uitsluitend aan nummerloterijen deelnemen. Alle probleemspelers die aan nummerloterijen deelnemen, nemen ook aan short odds kansspelen deel.

10

11


Referenties de Bruin, D. E., Meijerman, C. J. M., Leenders, F. R. J., & Braam, R. V. (2006). Verslingerd aan meer dan een spel. Een onderzoek naar de aard en omvang van kansspelproblematiek in Nederland. Den Haag: CVO/WODC. Felsher, J., Derevensky, J., & Gupta, R. (2004). Lottery participation by youth with gambling problems: are lottery tickets a gateway to other gambling venues? International Gambling Studies, 4(2), 109 - 125. Grüsser, S. M., Plontzke, B., Albrecht, U., & Morsen, C. P. (2007). The addictive potential of lottery gambling. Journal of Gambling Issues, 19-30. Lesieur, H. R., & Blume, S. B. (1987). The South Oaks Gambling Screen (SOGS): a new instrument for the identification of pathological gamblers. American Journal of Psychiatry, 144(9), 1184-1188.

Deelonderzoek 1 Literatuur

12


Literatuur

In Nederland is het aanbod van legale kansspelen streng gereguleerd en mag alleen een beperkt1 aantal aanbieders onder strikte voorwaarden een beperkte verscheidenheid aan kansspelproducten op de markt brengen. De opbrengst

Kansspelen zijn al eeuwen oud. Sinds mensenheugenis wordt er gedobbeld,

van deze kansspelproducten wordt volgens een wettelijke regeling voor een deel

gekaart en gegokt. Al vanaf begin af aan worden er regels gesteld ten aanzien van

uitgekeerd als gewonnen prijzen aan de inleggers, voor een deel gebruikt voor

deze praktijken met als doel de negatieve gevolgen ervan te elimineren dan wel

de bedrijfsvoering en voor een deel uitgekeerd aan zogenoemde ‘goede doelen’

te beperken. Ten aanzien van het organiseren van loterijen werden al vanaf de

of afgedragen aan de staat. Deze strenge regulering van het kansspelaanbod van

middeleeuwen regels gesteld (Van ’t Veer, Moerland & Fijnaut, 1993). Zo kwamen

overheidswege komt deels voort uit het streven kansspelverslaving of pathologisch

er rond 1250 bepalingen in de provinciale regelgeving om het dobbelen onder de

gokken2 zo veel mogelijk tegen te gaan.

burgerij te beperken en werden er rond 1750 bepaalde belastingen over dobbelstenen en kaartspelen geheven. De huidige wetgeving ten aanzien van kansspelen – de

Deelname aan kansspelen is een populaire vorm van amusement onder de Neder

Nederlandse Wet op de Kansspelen – dateert uit 1964. Latere aanpassingen betreffen

landse bevolking. Uit onderzoek van Hermkens & Kok (1988) onder de Nederlandse

onder andere het verlenen van een vergunning aan Holland Casino om speelcasino’s

bevolking van 18 jaar en ouder blijkt deelname aan loterijen de populairste vorm van

in te richten en aan de verschillende nummerloterijen om de betreffende loterij te

kansspelen te zijn. Van de respondenten gaf 80% aan ooit aan een loterij te hebben

organiseren (www.st-ab.nl).

deelgenomen. Verder gaf 21% aan ooit op een kansspelautomaat in de horeca te hebben gespeeld en gaf 14% aan ooit een casino te hebben bezocht. Kingma (1993)

Kansspelen in Nederland

deed onderzoek naar deelname aan kansspelen in het afgelopen jaar. In totaal had

In artikel 1 onder a van de Wet op de Kansspelen (WKS) staat dat

51% van de respondenten van 12 jaar recentelijk deelgenomen aan een kansspel.

“het verboden is gelegenheid te geven om mede te dingen naar prijzen of premies,

Een ander onderzoek uit 1994 onder 12-35 jarigen in Noord Holland laat zien dat 55%

indien de aanwijzing der winnaars geschiedt door enige kansbepaling waarop de

recentelijk had deelgenomen aan een kansspel (Koeter, Van den Brink & Niewijk,

deelnemers in het algemeen geen overwegende invloed kunnen uitoefenen, tenzij

1996). Uit onderzoek van De Bruin, Meijerman, Leenders & Braam (2006) blijkt dat

daarvoor ingevolge deze wet vergunning is verleend.”

ongeveer 86% van de Nederlandse bevolking ooit heeft deelgenomen aan één of

In artikel 2 van de Wet op de Kansspelbelasting (WKB) staat dat

meer kansspelen. Van de verschillende kansspelen blijken loterijen het populairst:

“onder kansspelen worden verstaan gelegenheden, gegeven tot mededinging naar:

76% van de Nederlanders gaf aan ooit aan een loterij te hebben deelgenomen.

a. prijzen en premies, indien de aanwijzing der winnaars geschiedt door enige

Op de tweede plek van populariteit staan de kansspelautomaten: 35% heeft

kansbepaling waarop de deelnemers in het algemeen geen overwegende invloed

ooit op een kansspelautomaat gespeeld. De derde plaats is voor casinospelen:

kunnen uitoefenen, met uitzondering van levensverzekeringen, premieleningen,

24% van de Nederlanders heeft ooit aan een spel in een casino deelgenomen.

alsmede toestellen, ingericht voor de beoefening van een spel, dat bestaat uit een door de speler in werking gesteld mechanisch, elektrisch of elektronisch proces,

Kansspelverslaving

waarbij het resultaat kan leiden tot de middellijke of onmiddellijke uitkering

Classificatie

van prijzen of premies, daaronder begrepen het recht om gratis verder te spelen

Voor de meeste mensen is deelname aan kansspelen een plezierige bezigheid,

(speelautomaten);

maar ondanks de populariteit schuilt er toch een gevaar in deelname. Veelvuldige

b. prijzen en premies, uitgeloofd ten behoeve van de deelnemers aan een prijsvraag

deelname aan kansspelen kan bij sommige mensen leiden tot kansspelverslaving

van welke aard ook, tenzij een wetenschappelijke of kunstzinnige prestatie wordt

(Grüsser, Plönzke, Albrecht & Mörsen, 2007). In de literatuur worden verschillende

gevorderd, dan wel een prestatie waarmee het algemeen maatschappelijk belang

termen gebruikt om gokproblemen mee aan te duiden: compulsive gambling

wordt gediend.

(Lorenz, 1990), problem gambling (Hraba, Mok & Huff, 1990), excessive gambling. In het Nederlands wordt gesproken van kansspelverslaving (De Bruin et al., 2006),

In gewoon Nederlands betekent voorgaande dat onder kansspelen wordt verstaan

gokverslaving (Kingma, 1993) of probleemgokken (Van ’t Veer et al., 1993).

“al die activiteiten die gemeen hebben dat iemand, in beginsel anders dan beroeps matig, iets onderneemt dat hem met het nodige geluk een materieel voordeel zal opleveren” (Van ’t Veer et al., 1993, p.VI). Te denken valt aan casinospelen zoals roulette en blackjack, het spelen op een kansspelautomaat, het dobbelen of kaarten om geld, het spelen van bingo en het deelnemen aan een loterij.

1

2

14

Een uitzondering hierop vormen kansspel (fruit) automaten, alle uitbaters van hoogdrempelige horeca kunnen hiervoor in principe een vergunning aanvragen. Hoewel in de volksmond vaak gesproken wordt van kansspel- of gokverslaving wordt in het diagnostisch handboek van de American Psychiatric Association – de DSM – gesproken van pathological gambling (pathologisch gokken), een aandoening van het impulscontrole systeem (APA, 2000). In het huidige stuk is er voor gekozen de naam kansspelverslaving te hanteren.

15


Kansspelverslaving kan grote financiële en sociale problemen met zich meebrengen, zoals verwaarlozing van werk en criminele activiteiten om het gokken te bekostigen (Van ‘t Veer et al., 1993). Een veel gebruikte methode om kansspelproblematiek vast te stellen is de score op een screeningsvragenlijst voor kansspelverslaving: de South Oaks Gambling Screen (SOGS; Lessieur & Blume, 1987). Dit gevalideerde en gestandaardiseerde screenings instrument sluit aan bij de criteria voor kansspelverslaving, zoals deze sinds 1980 in het Diagnostisch en Statistisch handboek (DSM) zijn opgenomen onder

• liegt tegen gezinsleden, behandelaar of anderen om de mate van betrokkenheid bij het gokken te verhullen; • heeft onwettige handelingen begaan om het gokken te kunnen betalen, zoals vervalsing, oplichting, diefstal of verduistering; • heeft vanwege het gokken belangrijke relaties, werk of onderwijs- of carrièremogelijkheden op het spel gezet of is deze kwijtgeraakt; • rekent op anderen om voor geld te zorgen om een uitzichtloze financiële situatie, die door het gokken is ontstaan, te verlichten.

pathologisch gokken. In de DSM-IV wordt een pathologisch gokker omschreven als “iemand die een voortdurend terugkerend onaangepast gokgedrag vertoont dat zijn

Prevalentie

of haar (gezins)leven of werksituatie ontwricht” (APA, 1994). De DSM criteria voor

De lifetimeprevalentie van kansspelverslaving, gemeten in 2004, wordt geschat

pathologisch gokken zijn gebaseerd op onderzoeksresultaten en discussies tussen

op 1%. Dat betekent dat ongeveer 133.000 inwoners van Nederland ooit te kampen

wetenschappers en behandelaars op het gebied van gokproblematiek. Sinds de

heeft gehad met gokproblemen (De Bruin et al., 2006). De laatstejaarprevalentie,

introductie van pathologisch gokken als stoornis in 1980 zijn de diagnostische criteria

eveneens gemeten in 2004, geeft het aantal kansspelverslaafden aan dat recent

aan verandering onderhevig geweest. In de derde versie van de DSM (APA, 1980) werd

(het afgelopen jaar) gokproblemen had en ligt rond de 0,3%. Dit betekent dat

pathologisch gokken geschaard onder de Impuls Controle Stoornissen. In de loop

het aantal recente kansspelverslaafden ligt rond de 40.000 mensen (De Bruin

van de jaren werd er kritiek geuit op de criteria en werd pathologisch gokken steeds

et al., 2006). Deze prevalenties zijn een stuk lager in vergelijking met metingen

meer als een verslaving gezien. Dit leidde ertoe dat de criteria voor pathologisch

die gedaan zijn in 1994 en 1995 (Koeter et al., 1996). In 1993 lag de schatting van

gokken werden aangepast aan de criteria voor drugs- en alcohol afhankelijkheid

het aantal kansspelverslaafden rond de 70.000 personen. Volgens De Bruin et al.

en –misbruik (APA, 1987). Pathologisch gokken komt sterk overeen met de criteria

(2006) is deze afname van het aantal kansspelverslaafden mogelijk het gevolg van

van middelenverslaving wat betreft de gedragscriteria. Er is bij pathologisch gokken

de beleidsveranderingen met betrekking tot kansspelen die sinds 1996 hebben

eveneens sprake van controleverlies, ontwikkeling van preoccupatie, ontwikkeling

plaatsgevonden. Deze maatregelen hadden tot doel om het aantal probleemspelers

van tolerantie, coping, negeren van verplichtingen en onthoudingsverschijnselen

terug te dringen. Zo zijn er strengere regels gekomen voor het aantal kansspel

(APA, 2000). In de DSM-IV uit 1994 werden de criteria opnieuw aangepast, vanwege

automaten dat aanwezig mag zijn in horecagelegenheden en er is een strikt

de vaagheid en subjectiviteit van sommige criteria en omdat sommige criteria elkaar

preventiebeleid voor de casino’s en amusementshallen opgezet.

overlapten. Ook de huidige criteria zoals beschreven in de DSM-IV-TR liggen niet vast en de discussie over de adequaatheid van de diagnostische criteria duurt voort.

Etiologie

Volgens de DSM-IV is er sprake van pathologisch gokken bij een persoon indien het

Voor het ontstaan van kansspelverslaving is niet één oorzaak aan te wijzen.

gokgedrag niet toe te schrijven is aan een manische episode, én er minstens vijf van

Of iemand wel of niet verslaafd raakt, hangt af van biologische, psychische en

de volgende kenmerken op een persoon van toepassing zijn (APA, 2000; vertaling

sociale factoren. Studies tonen aan dat een belangrijke rol lijkt te zijn weggelegd voor

van Koeter & Benschop, 2000): De persoon:

hersenstructuren die een rol spelen bij de regulatie, mediatie en onderdrukking van

• is gepreoccupeerd door gokken (bijvoorbeeld preoccupatie met het herbeleven

impulsief gedrag. Bij kansspelverslaafden blijken veelal afwijkingen aanwezig te zijn

van eerdere gokervaringen, de bij het gokken horende handicaps of het plannen

in de neurotransmitter huishouding van serotonine, noradrenaline en dopamine

van de volgende gok, of denken over de manier om aan geld te komen om te

(Potenza, 2006; Ibanez, Perez de Castro, Fernandez-Piqueras & Saiz-Ruiz, 2000). Een

gokken);

verlaagd niveau van serotonine wordt geassocieerd met een verhoogd niveau van

• heeft steeds meer geld nodig om te gokken om de gewenste opwinding te bereiken; • doet herhaaldelijk weinig succesvolle pogingen het gokken in de hand te houden, te verminderen of te stoppen; • is rusteloos of prikkelbaar bij pogingen om het gokken te verminderen of te stoppen; • gokt als een middel om te ontsnappen aan problemen of om een sombere

hun gokgedrag minder onder controle hebben. Noradrenaline bevordert impulsiviteit en is verhoogd bij kansspelverslaafden. Verder lijkt een aangeboren verminderde activiteit van dopamine een rol te spelen bij het ontstaan van kansspelverslaving. Deze verminderde activiteit leidt tot een beloningstekort, waardoor kansspel verslaafden minder plezier ervaren. Dit tekort kan worden opgeheven door te gokken, omdat zo het dopamineniveau in de hersenen wordt gestimuleerd.

stemming te verlichten (bijvoorbeeld gevoel van hulpeloosheid, schuld, angst,

Ook genetische factoren spelen een rol bij de verklaring van kansspelverslaving.

depressie);

Tweelingonderzoek toont aan dat 62% van de variantie in kansspelverslaving wordt

• keert vaak de volgende dag terug om het geld dat eerder verspeeld werd terug te winnen (‘quitte’ te spelen);

16

impulsief (agressief) gedrag wat er bij kansspelverslaafden voor kan zorgen dat zij

verklaard door genetische factoren (Eisen, Slutske, Lyons, Lassman, Xian, Toomey et al., 2001; Eisen, Lin, Lyons, Scherrer, Griffith, True et al., 1998).

17


Vanuit psychologisch oogpunt wordt veelal uitgegaan van leertheorieën om het

een speler bijna wint, deze bemoedigen het verder spelen) en, als laatste, de reclame

ontstaan van kansspelverslaving te verklaren. Volgens de leertheorie wordt gedrag

voor het kansspel (Griffiths & Wood, 1999).

aangeleerd en geconditioneerd door beloning en heeft de beloning het grootste effect indien deze onregelmatig is (Meerkerk, Van Oers, Hendriks & Garretsen, 1997).

Naar aanleiding van deze kenmerken kan een risicoanalyse gemaakt worden voor elk

Hiervan is bij het spelen van een kansspel sprake, omdat winst en verlies elkaar in

kansspel. Een kansspel kan op elk kenmerk hoog of laag scoren. Uit de risicoanalyse

een onregelmatig patroon afwisselen.

van de verschillende kansspelen blijkt dat casinospelen en kansspelautomaten het

Sociale factoren die van belang zijn bij de verklaring van kansspelverslaving zijn

hoogste risico vormen voor verslaving, omdat de spelen omgevingskenmerken deze

onder andere de omgeving waarin iemand opgroeit en de functie die het gokken

kansspelen aantrekkelijk maken (Kingma, 1993). Deze kansspelen kunnen lang en veel

heeft voor de speler. Wanneer iemand opgroeit in een omgeving waarin veel deel

achter elkaar gespeeld worden. Kansspelverslaafden willen ook graag de illusie van

genomen wordt aan kansspelen, is de kans groter dat hij of zij dit later ook gaat

controle hebben. Er moet dus enige behendigheid bij het spelen van het spel aan te

doen. Ook de houding van de maatschappij lijkt de mate van gokken te kunnen

pas komen (Hraba et al., 1990). Daarnaast zijn deze kansspelen goedkoop, toegankelijk,

beïnvloeden. Gokken is in de loop van de tijd steeds meer sociaal geaccepteerd

er is weinig controle, er zijn veel bijna gewonnen situaties en de omgeving is spel

geraakt waardoor deelname aan kansspelen is toegenomen (Hraba et al., 1990).

gericht (Kingma, 1993). Uit onderzoek blijkt dan ook dat de meeste gokproblemen te maken hebben met kansspelautomaten en casinospelen (Van ‘t Veer et al., 1993).

Risicofactoren Kansspelen kunnen globaal onderverdeeld worden in harde/risicovolle en zachte/

Binnen het spectrum van kansspelen worden traditionele nummerloterijen over

risicoarme vormen. Het risico op kansspelverslaving verschilt van spel tot spel en

het algemeen als relatief onschuldige vormen van kansspelen gezien. Het is een

hangt (mede) samen met de specifieke kenmerken van het spel (productkenmerken)

typische vorm van een long odds kansspel dat zich niet goed leent voor continu

en kenmerken die betrekking hebben op spelomgeving en -beleving (gedrags

spelen en waarbij behendigheid of tactiek geen rol kan spelen. De enige risicovolle

karakteristieken rondom het spel). Daarnaast verschilt het verslavingsrisico van

kenmerken zijn de prijsverleiding vanwege bijvoorbeeld een hoge jackpot, de grote

de verschillende spellen ook van persoon tot persoon. Zoals eerder is beschreven,

toegankelijkheid, de verliesquote en de verleidende reclame (Felscher, Derevensky

is de kans dat iemand verslaafd raakt aan kansspelen afhankelijk van biologische,

& Gupta, 2004; Griffiths & Wood, 1999; Kingma, 1993).

psychologische en sociale factoren. Een belangrijk productkenmerk is het zogenaamde short odds versus long odds karakter van een kansspel. Bij short odds

18

Kansspelverslaving en deelname aan loterijen

kansspelen volgt het resultaat korte tijd na inleg zoals bij kansspelautomaten of

Deelname aan loterijen wordt door mensen gezien als een sociaal geaccepteerde

roulette, waar het resultaat binnen enkele seconden of minuten na de inzet bekend

manier van gokken dat weinig problemen met zich mee brengt (Grüsser et al.,

wordt. Bij long odds kansspelen, zoals nummerloterijen, wordt het resultaat pas na

2007). Deze acceptatie wordt gecreëerd door meerdere factoren. Zo zorgen de

dagen of weken bekend. Als het resultaat van het winnen op zich laat wachten is

verbondenheid met de staat, de reclame, de toegankelijkheid, de goede doelen en

het spel minder aantrekkelijk voor probleemspelers (Griffiths & Wood, 1999). De

de tv-programma’s ervoor dat mensen in deelname aan loterijen geen gevaar zien

bekrachtiging duurt te lang. Een short odds kansspel gaat gepaard met een snelle

(Griffiths & Wood, 1999; Griffiths & Wood, 1998). Gevreesd wordt dat vanwege het

bekrachtiging, dat zorgt voor operante conditionering, het proces van een beloning

onschuldige karakter en de sociale acceptatie, deelname aan loterijen toe zal nemen

dat een bepaalde gedraging aanmoedigt. Hoe sneller en onregelmatiger de beloning

met als gevolg dat het aantal kansspelverslaafden daardoor zal groeien (Hraba et

komt (winst en verlies wisselen elkaar steeds af), hoe meer het gedrag bekrachtigd

al., 1990). Deze aanname is gebaseerd op de single distribution theory (Rose, 1985).

wordt en dus herhaald zal worden. Dit maakt een short odds spel verslavingsgevoelig

Deze theorie stelt dat het aantal afwijkende individuen van een populatie afhangt

(Griffiths & Wood, 1999).

van het gemiddelde niveau van deze karaktereigenschap in de populatie. Grun &

Een ander kenmerk dat bepalend is voor het risico van een kansspel, is de

McKeigue (2000) onderzochten in hoeverre de single distribution theory toepasbaar is

frequentie van deelname (event frequency). Een kansspel is risicovoller als er vaak

op gokgedrag. De gemiddelde uitgaven aan gokken (gambling) per huishouden werd

in een korte tijdsperiode aan deelgenomen kan worden (Griffiths & Wood, 1999).

gemeten voor en na de introductie van een nationale loterij met wekelijkse trekking

De herhaalbaarheid van het spel is dan groot en ook dit maakt een short odds spel

in het Verenigd Koninkrijk. De introductie van de loterij in 1994 ging gepaard met

verslavingsgevoelig (Kingma, 1993).

een toename in de gemiddelde wekelijkse uitgaven aan gokken (verdubbeling

Andere kenmerken die kansspelen risicovoller maken zijn: een lage inleg, een

naar bijna 4 pond per week) en met een toename van het aandeel huishoudens

hoge mate van behendigheid die vereist is om het spel te kunnen spelen, grote

dat meer dan tien procent van het inkomen aan gokken uitgeeft (verviervoudiging

toegankelijkheid van het spel, hoge prijsverleiding, een stimulerende speel

naar 1,7%) (Grun & McKeigue, 2000). Uit ander onderzoek (Welte, Barnes, Wieczorek,

omgeving, een lage verliesquote (aandeel van de inzet dat systematisch verloren

Tidwell & Parker, 2004) blijkt dat kansspelverslaafden vaker meedoen aan loterijen

gaat) (Griffiths & Wood, 1999; Kingma, 1993), een lage mate van toezicht op het

in vergelijking met recreatieve kansspelers. Ex-kansspelverslaafden geven in zelf

speelgedrag (Kingma, 1993), grote winkans, veel near win situaties (situaties waarin

rapportages aan dat deelname aan loterijen voor hen een verleidelijke manier is om

19


weer in contact te komen met de meer risicovolle vormen van kansspelen (Parsons

Tabel 1 Overzicht studies samenhang kansspelverslaving en deelname loterijen

& Webster, 2000). Ondanks het risicoarme karakter van loterijen, zijn er recentelijk enkele buitenlandse studies verschenen naar de samenhang tussen deelname aan loterijen en kansspelverslaving, waaruit echtert geen eenduidig beeld van de richting van de samenhang naar voren komt. De prevalentiecijfers van kansspelverslaafden die

Studie en jaar

Steekproef

Meetinstrumenten

Wat gemeten

Definitie loterijen

Bevindingen

Grüsser, Plöntzke, Albrecht & Mörsen (2007)

N=171 Duitse Lotto deelnemers (min. 1 keer per week) waarvan 42% alleen deelneemt aan Lotto en 58% ook deelneemt aan sportwedden schappen. Andere kansspelen zijn niet geïncludeerd in het onderzoek.

- QDAA (Questionnaire of Differential Assessment of Addiction)

Pathologisch gokken m.b.t loterijen

Duitse Lotto; trekking vindt twee keer per week plaats

15,2% van actieve loterijspelers voldoet aan criteria pathologisch gokken

Felsher, Derevensky & Gupta (2004)

N=1.072 Canadese jongeren (10-18 jaar)

- GAQ (Gambling Activities Questionnaire) DSM-- IV-MR-J revised - Instrument om deelname aan loterijen en speelgedrag te meten (40 items)

Pathologisch gokken per kansspel

Lotery Draws, Daily Draws (dagelijkse trekking), Sports Proline (sport weddenschappen) en krasloten

2,8% pathologisch gokker. Daarvan speelt 48,1% regulier (wekelijks en dagelijks) in een loterij (m.u.v. sportloterij)

Götestam & Johansson (2003)

N=2.014 Noorse populatie

- Telefonisch interview - Vragenlijst op basis van de DSM-IV

Pathologisch gokken per kansspel

Loterijen (geen kenmerken bekend)

0,15% pathologisch gokker. 1 problematische gokker heeft ‘loterijen’ (excl. lotto) als ‘first choice’ kansspel

Petry (2003)

N=347 Personen uit de VS die beginnen met behandeling voor gokproblemen

- ASI (Addiction Severity Index) - SOGS (South Oaks Gambling Screen)

Vergelijken van kansspel verslaafden op basis van gespeelde kansspel en de relatie met psychosociale problemen

Loterijen/krasloten

15% geeft aan dat deelname aan loterijen/ krasloten voor hen meest problematische manier van gokken is. Hieraan wordt het minste geld uitgegeven, maar deze kansspelen worden het meest frequent gespeeld. Hoge cijfers middelengebruik en psychiatrische problemen

Grun & McKeigue (2000)

N=10.000 Huishoudens in het Verenigd Koninkrijk (respons 70%)

- Family Expenditure Survey

Samenhang tussen gemiddelde uitgaven aan kansspelen en het percentage individuen dat excessief gokt

Nationale Loterij (wekelijkse trekking)

Door de invoering van deze Nationale Loterij verdubbelde de gemiddelde gok uitgaven en was er sprake van een viervoudige toename in het aandeel van huishoudens waar excessief wordt gegokt

Lorenz (1990)

N=263 Compulsieve gokkers (VS)

- Analyse van 24-uurs hotline - Zelf-rapportage

Compulsief gokken m.b.t. loterijen

State lotteries (geen kenmerken bekend)

9% van de bellers geeft aan aan loterij verslaafd te zijn

Griffiths & Wood (1998)

N=1.195 Engelse jongeren (11-15 jaar)

Vragenlijst op basis van DSM-IV

Pathologisch gokken m.b.t loterijen

Nationale Loterij en krasloten

6% probleemgokker Nationale Loterij 6% probleemgokker met krasloten

frequent deelnemen aan loterijen of die gokproblemen hebben door deelname aan loterijen, lopen uiteen van 0,0001% tot 15,2% (Grüsser et al., 2007; Felscher et al., 2004; Götestam & Johansson, 2003; Petry, 2003; Griffiths & Woods, 1998; Lorenz, 1990). Tabel 1 geeft een schematisch overzicht van verschillende studies die zijn verricht. Uit onderzoek van Grüsser et al. (2007) komt naar voren dat ruim 15% van actieve loterijdeelnemers voldoet aan de criteria voor pathologisch gokken. Dit onderzoek had betrekking op een Duitse loterij waarbij twee keer per week een trekking plaatsvindt. Onderzoek van Götestam & Johansson (2003) laat zien dat 0,15% van de Noren voldoet aan de DSM-criteria voor problematisch gokken en 0,45% voldoet aan de criteria voor risicospeler. Eén van de problematische gokkers heeft ‘loterijen’ (exclusief Lotto) als eerste keus van kansspelen gegeven. Petry (2003) vond dat 15% van de personen die aan een behandeling voor gokken beginnen (in de VS) aangeeft dat deelname aan loterijen/-krasloten voor hen de meest problematische manier van gokken is. Uit onderzoek van Lorenz (1990) komt naar voren dat 9% van compulsieve gokkers die (eveneens in de VS) belden naar een 24-uurs hulplijn aangaf verslaafd te zijn aan deelname aan de State Lotteries (kenmerken onbekend). Als laatste laat onderzoek van Felsher et al. (2004) zien dat Canadese jongeren met gokproblemen voornamelijk gokken door deel te nemen aan loterijen en overeenkomstige gedragingen vertonen in vergelijking met mensen die gokproblemen hebben met andere kansspelen. In dit onderzoek werden ook krasloten meegenomen en ging het om dagelijkse of wekelijkse deelname aan loterijen. Conclusie literatuuronderzoek Samenvattend kan geconcludeerd worden dat er op basis van de literatuur geen aanwijzingen zijn dat er sprake is van een directe relatie tussen enerzijds kansspel verslaving en anderzijds deelname aan nummerloterijen met een long odds karakter, zoals de Staatsloterij, de Nationale Postcode Loterij, de BankGiro Loterij en de Sponsor Bingo Loterij. Een long odds karakter van een kansspel wordt geassocieerd met een laag risico op kansspelverslaving. De nummerloterijen waar dit onderzoek betrekking op heeft hebben in principe een maandelijkse trekking, waardoor de tijdspan tussen inzet en beloning groot is en de kans op kansspelverslaving relatief klein. Een klein aantal buitenlandse studies heeft wel een samenhang aangetoond tussen deelname aan loterijen en kansspelverslaving, echter, deze studies tonen enkel dat een deel van de kansspelverslaafden meespeelt in (wekelijkse) loterijen en/of krasloten krast. In deze studies zijn ook krasloten meegenomen als loterij, terwijl deze duidelijk een short odds karakter hebben en een hoge event frequency. Ook hebben de buitenlandse loterijen een ander karakter met meerdere trekkingen per maand of worden er meer losse loten verkocht. Dit maakt het onmogelijk om de resultaten te interpreteren en te generaliseren naar de vier Nederlandse nummerloterijen die in de huidige studie onderzocht worden.

20

21


Referenties

Grüsser, S.M., Plöntzke, B., Albrecht, U. & Mörsen, C.P. (2007). The addictive potential of lottery gambling. Journal of Gambling Issues, 19-30.

American Psychiatric Association (1980). Diagnostic and Statistical Manual Of Mental

Hermkens, P.L.J. & Kok, K.M. (1988). Kansspelen in Nederland: ontwikkelingen,

Disorders. (Third Edition). Washington DC: American Psychiatric Association.

deelname en risico-aspecten. TADP, 14, 162-172.

American Psychiatric Association (1987). Diagnostic and Statistical Manual of Mental

Hraba, J., Mok, W. & Huff, D. (1990). Lottery Play and Problem Gambling. Journal of

Disorders. (Third Edition-Revised). Washington DC: American Psychiatric Association.

Gambling Studies, 6 (4), 355-377.

American Psychiatric Association (1994). Diagnostic and Statistical Manual of Mental

Ibanez, A., Perez de Castro, I., Fernandez-Piqueras, J. & Saiz-Ruiz, J. (2000). Association

Disorders. (Fourth Edition). Washington DC: American Psychiatric Association.

between the low-functional mao-a gene promotor and pathological gambling. American Journal of Medical Genetics, 96 (4), 464-465.

American Psychiatric Association (2000). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (Fourth Edition-Text revision). Washington DC: American Psychiatric

Kingma, S. (1993). Risico-analyse kansspelen. Onderzoek naar de aard en omvang van

Association.

gokverslaving in Nederland. Tilburg: Vakgroep Vrijetijdswetenschappen, KU-Brabant.

De Bruin, D.E., Meijerman, C.J.M., Leenders, F.R.J. & Braam, R.V. (2006).Verslingerd aan

Koeter, M.W.J. & Benschop, A. (2000). Prevalentie van Kraslotverslaving onder kraslotkopers

meer dan een spel. Een onderzoek naar de aard en omvang van kansspelproblematiek in

in Nederland. Amsterdam: AIAR.

Nederland. Utrecht: CVO / WODC. Koeter, M.W.J., Van den Brink, W. & Niewijk, A. (1996). Een gokje wagen of gewaagd Eisen, S.A., Lin, N., Lyons, M.J., Scherrer, J.F., Griffith, K., True, W.R., et al. (1998).

gokken. Een onderzoek naar deelname aan kansspelen en gokverslaving in Amsterdam en

Familial influences on gambling behavior: An analysis of 3359 twin pairs. Addiction,

Provincie Noord-Holland. Amsterdam: AIAR.

93 (9), 1375-1384. Lesieur, H.R. & Blume, S.B. (1987). The South Oaks Gambling Screen (SOGS): A new Eisen, S.A., Slutske, W.S., Lyons, M.J., Lassman, J., Xian, H., Toomey, R., et al. (2001).

instrument for the identification of pathological gamblers. American Journal of

The genetics of pathological gambling. Seminars in Clinical Neuropsychiatry, 6 (3), 195-204.

Psychiatry, 144, 1184-1188.

Felsher, J., Derevensky, J. & Gupta, R. (2004). Lottery participation by youth with

Lorenz, V.C. (1990). State Lotteries and Compulsive Gambling. Journal of Gambling

gambling problems: are lottery tickets a gateway to other gambling venues?

Studies, 6 (4), 383-396.

International Gambling .Studies, 4(2), 109 - 125. Meerkerk, G.-J., Van Oers, H.A.M., Hendriks, V.M. & Garretsen, H.F.L. (1997). De Götestam, K.G. & Johansson, A. (2003). Characteristics of gambling and problematic

Krasloterij geëvalueerd. Rotterdam: IVO.

gambling in the Norwegian context. Addictive Behaviors, 28, 189-197. Parsons, K. & Webster, D. (2000). The consumption of gambling in everyday life. Griffiths, M.D. (2007). A social responsibility risk assessment of the fair chance lottery.

Consumer Studies & Home Economics, 24(4), 263-271.

Nottingham: Trent University. Petry, N.M. (2003). A comparison of treatment-seeking pathological gamblers based Griffiths, M.D. & Wood, R.T.A. (1998). The acquisition, development and maintenance

on preferred gambling activity. Addiction, 98, 645-655.

of lottery and scratchcard gambling in adolescence. Journal of Adolescence, 21. 265-273. Potenza, M.N. (2006). Should addictive disorders include non-substance-related Griffiths, M.D. & Wood, R.T.A. (1999). Lottery gambling and addiction: an overview of

conditions? Addiction, 101 (1), 142-151.

European research [Electronic Version], 1-34. Rose, G. (1985). Sick individuals and sick populations. International Journal of Grun, L. & McKeigue, P. (2000). Prevalence of excessive gambling before and after

Epidemiology, 14, 32-38.

introduction of a national lottery in the United Kingdom: another example of the single distribution theory. Addiction, 95(6), 959-966.

22

23


Van ‘t Veer, A., Moerland, H. & Fijnaut, C. (1993). Gokken in drievoud. Facetten van deelname, aanbod en regulering. Arnhem: Gouda Quint. Welte, J.W., Barnes, G.M., Wieczorek, W.F., Tidwell, M.O. & Parker, J.C. (2004). Risk factors for pathological gambling. Addictive Behaviors, 29, 323-335. www.st-ab.nl/wetten/0667_Wet_op_de_kansspelen_WKS.htm

Deelonderzoek 2 Interviews met informanten en (ex-)kansspelverslaafden

24


Methode

telefonisch afgenomen en duurde gemiddeld een half uur. Enkele interviews zijn face-to-face afgenomen en duurden gemiddeld een uur. Eén onderzoeker nam het interview af en een andere onderzoeker maakte aantekeningen. Na afloop van ieder

Informanten Er zijn interviews afgenomen bij 19 informanten die vanwege hun functie kennis

interview werd direct een verslag gemaakt. Dit verslag werd toegezonden aan de geïnterviewde ter controle op feitelijke onjuistheden.

hebben over en te maken hebben met deelnemers aan (nummer)loterijen en/ of kansspelverslaafden. Er is gezocht naar informanten die vanuit verschillende

Wat de analyse betreft, zijn de bevindingen per respondent samengevat (aan de

invalshoeken hun visie kunnen geven op de relatie tussen deelname aan

hand van de topiclijst en andere onderwerpen die ter sprake kwamen tijdens het

nummerloterijen enerzijds en kansspelverslaving anderzijds.

interview) en verwerkt tot een verslag. Vervolgens is gezocht naar overeenkomsten

Allereerst is er contact gelegd met hulpverleningsinstanties, waaronder reguliere

en verschillen per groep respondenten (hulpverleners, preventiemedewerkers,

en particuliere instellingen voor verslavingszorg en AGOG (Stichting Anonieme

lotenverkopers, ledenservice, wetenschappers en (ex-)kansspelverslaafden).

Gokkers Omgeving Gokkers Nederland). Er is contact opgenomen via het algemene

Deze bevindingen zijn verwerkt tot een algemeen verslag.

nummer, vervolgens is het doel van het onderzoek uitgelegd, waarna gevraagd

De bevindingen op basis van de interviews met informanten worden apart

is of er iemand binnen de instelling werkzaam is die expertise bezit op het

gerapporteerd van de bevindingen op basis van het gesprek met (ex-)kansspel

gebied van kansspelverslaving. Van de volgende instellingen zijn hulpverleners

verslaafden. De citaten in de resultaten weerspiegelen de meningen en ervaringen

en preventiewerkers geïnterviewd: BoumanGGZ, Centrum Maliebaan, IrisZorg,

van de informanten en (ex-)kansspelverslaafden.

Jellinek, Tactus, Mondriaan Zorggroep, Verslavingszorg Noord Nederland, CrisisCare, Solutions Addiction Treatment Consultants en AGOG. Er is gesproken met in totaal zes hulpverleners en vijf preventiemedewerkers. Drie preventiemedewerkers zijn werkzaam bij één van de genoemde instellingen voor verslavingszorg; twee

Resultaten

preventiemedewerkers zijn werkzaam in de particuliere sector. Daarnaast is er gesproken met een gespreksbegeleider bij AGOG. De instellingen Emergis, NovadicKentron en Parnassia hebben geen informant aangewezen.

Door middel van interviews met 19 informanten die vanwege hun functie te maken

Ten tweede is er contact gezocht met schuldhulpverleningsinstanties waaronder

hebben met deelnemers aan nummerloterijen en/of kansspelverslaafden en een

de NVVK (Nederlandse Vereniging voor Volkskrediet), een lokale kredietbank van een

groepsgesprek met 16 (ex-) kansspelverslaafden zelf, is inzicht verkregen in de wijze

grote stad en het NIBUD (Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting). Geen van deze

waarop zij de relatie tussen deelname aan nummerloterijen (Staatsloterij, Nationale

organisaties kon relevante informatie verschaffen.

Postcode Loterij, BankGiro Loterij en Sponsor Bingo Loterij) en kansspelverslaving

Ten derde zijn twee lotenverkopers geïnterviewd die eigenaar zijn van een tabakzaak

beoordelen.

waar onder andere Staatsloten verkocht worden. Ten vierde is er via het algemene informatienummer contact gelegd met de

Relatie tussen deelname aan loterijen en kansspelverslaving

Nationale Postcode Loterij, waarna een interview is afgenomen bij een medewerker

Informanten

van de ledenservice.

De geïnterviewde informanten achten het onwaarschijnlijk dat er een directe relatie

Ten slotte is contact gezocht met personen die zich op wetenschappelijke wijze

bestaat tussen deelname aan nummerloterijen en kansspelverslaving, in die zin

bezig houden met kansspelverslaving (kortweg aangeduid als ‘wetenschappers’).

dat alleen het spelen in nummerloterijen niet zal leiden tot het ontstaan of de

Er is gesproken met een hoogleraar, twee universitair docenten en een

instandhouding van kansspelverslaving.

beleidsmedewerker (die eerder onderzoek deed naar kansspeldeelname). Op een uitzondering na heeft geen van de informanten ervaring met mensen die

(Ex-)kansspelverslaafden

excessief deelnemen aan de Staatsloterij, Nationale Postcode Loterij, BankGiro

Met 16 (ex-)kansspelverslaafden is een groepsgesprek gevoerd. Zij nemen deel aan

Loterij of Sponsor Bingo Loterij. Een hulpverlener, werkzaam bij een reguliere

een Voorbereiding op Behandeling (VOB) gokgroep bij een reguliere instelling voor

instelling voor verslavingszorg, vertelt: “Ik heb tijdens al die jaren dat ik hier werk

verslavingszorg.

slechts een enkele keer een cliënt meegemaakt waarbij deelname aan loterijen problematisch leek te zijn.” De belangrijkste reden waarom deelname aan deze

Meetinstrument en analyse

26

loterijen niet zal leiden tot kansspelverslaving is volgens de geïnterviewden het long

De interviews vonden plaats in februari en maart 2008, en zijn gehouden

odds karakter ervan. De tijd tussen inzet en resultaat is relatief lang, waardoor de

aan de hand van een topiclijst. De topiclijst is samengesteld op basis van de

kans op kansspelverslaving klein is. “Ik heb nog nooit een cliënt gehad die zei dat hij

onderzoeksvragen en relevante literatuur. Het grootste deel van de interviews is

zenuwachtig was voor de uitslag over drie weken”, vertelt één van de hulpverleners.

27


Toch menen sommigen dat de loterijen de spanning trachten te vergroten door

kansspelverslaafden deel blijven nemen aan loterijen tijdens de behandeling.

bijvoorbeeld te zeggen dat mensen nog drie dagen hebben om een lot te kopen.

Wanneer zij blijven meespelen in een loterij, “is de kick die ze ervaren wel een

De tijd tussen inleg en resultaat wordt hierdoor verkort. “Zo kan een nummerloterij

stuk minder in vergelijking met andere kansspelen, maar er komt een klein beetje

met een long odds karakter de laatste dagen van de maand ineens een short odds

spanning terug die ze gevoeld hebben tijdens het heftige gokken. En daardoor wordt

karakter krijgen,” is wat twee hulpverleners zeggen. Een preventiemedewerker,

het beloningssysteem in de hersenen weer even geprikkeld. De hersenen maken

werkzaam bij een reguliere verslavingszorginstelling, noemt het een zorgelijke

geen onderscheid tussen riskante en minder riskante kansspelen”, aldus één van

ontwikkeling dat loterijen proberen om tijdsspan te verkorten door acties, waarbij

deze hulpverleners.

frequenter prijzen gewonnen kunnen worden en deelnemers vaker de uitslag

Een andere hulpverlener, werkzaam bij een reguliere verslavingszorginstelling,

kunnen bekijken, omdat hiermee de aantrekkelijkheid van het spel wordt vergroot.

zegt dat hij het niet als een probleem ziet wanneer (ex-)kansspelverslaafden deel

Eén van de wetenschappers merkt eveneens op dat de grens tussen long odds en short

blijven nemen aan een loterij. Deelname aan een loterij wordt in het algemeen niet

odds aan het verschuiven is: “Loterijen krijgen steeds een frequenter en interactiever

afgeraden, maar men mag zich dan alleen beperken tot deelname aan een loterij

karakter, waardoor een long odds kansspel steeds meer short odds wordt”. Ook zegt

en geen andere kansspelen meer spelen. Hij geeft aan dat binnen de instelling

hij dat de grens tussen long en short odds wordt gezien als een objectief criterium,

waar hij werkzaam is loterijen worden beschouwd als de meest onschuldige

maar van belang is ook het subjectieve criterium, met andere woorden de perceptie

vorm van gokken: “Een verslaving is chronisch en om die reden kunnen (ex-)

van mensen: “Het hangt ervan af hoe mensen ermee omgaan. De grens tussen long

kansspelverslaafden zich beter beperken tot deelname aan een loterij waarbij

en short odds verschilt per persoon en per situatie.” Gedoeld wordt op het gegeven

zij eens per maand meespelen, dan dat zij weer terugvallen in de gokverslaving”.

dat nummerloterijen één trekkingsmoment hebben per maand, maar meerdere

Twee andere geïnterviewden (een preventiemedewerker in de particuliere sector

momenten door de maand heen hebben waarop uitslagen bekend worden gemaakt.

en een gespreksbegeleider bij de AGOG) zijn van mening dat de (ex-)kansspel verslaafde een keuze heeft of hij volledig wil stoppen met alle mogelijke vormen

Een andere reden die de informanten noemen waarom deelname aan

van gokken, of dat hij ernaar wil streven om gecontroleerd te kunnen spelen. Als hij

nummerloterijen niet leidt tot kansspelverslaving, is dat deelnemers niet het idee

met alles wil stoppen, dan moet hij ook stoppen met deelname aan loterijen. Voor

hebben dat zij invloed kunnen uitoefenen op het spel. Dit maakt loterijen, wat dit

mensen die gecontroleerd willen spelen, is deelname aan loterijen een goede uitweg.

aspect betreft, onaantrekkelijk. (Ex-)kansspelverslaafden Ook acht het merendeel van de geïnterviewden het onwaarschijnlijk dat deelname

Onder de 16 (ex-)kansspelverslaafden zijn de meningen verdeeld als het gaat om

aan nummerloterijen leidt tot deelname aan meer riskante (short odds) kansspelen.

de relatie tussen deelname aan nummerloterijen en kansspelverslaving. Sommigen

Enkele geïnterviewden denken hier anders over door te stellen dat deelname

menen dat deelname aan loterijen niet te vergelijken is met de kansspelen waaraan

aan loterijen wellicht een opstap zou kunnen zijn naar deelname aan riskante

zij verslaafd zijn geraakt. Zij geven aan dat het meespelen in een nummerloterij

kansspelen. Een hulpverlener zegt zich voor te kunnen stellen dat zogenoemde

voor hen geen verslavende werking heeft, omdat er geen of weinig spanning aan is

“thrill seekers” (spanningzoekers) die deelnemen aan loterijen op zoek gaan naar

verbonden. De redenen dat zij momenteel deelnemen aan een nummerloterij zijn

een heftigere kick en zo bij short odds kansspelen terecht komen.

met name de hoop om veel geld te winnen, uit gewoonte en om het goede doel te steunen. Andere (ex-)kansspelverslaafden zien wel degelijk gevaar in deelname aan

Een aantal geïnterviewden zegt wel dat deelname aan loterijen onder kansspel

nummerloterijen: zij ervaren met het meespelen in een nummerloterij soms toch

verslaafden relatief hoog is (echter, zij kunnen niet aangeven hoe hoog ‘relatief hoog’

de spanning. Deelname aan een nummerloterij kan, zo geven zij aan, voor hen een

is). De reden die zij hiervoor geven is dat kansspelverslaafden gevoelig zijn voor alles

“trigger” zijn om weer aan riskante kansspelen te gaan deelnemen (terugval).

wat met gokken te maken heeft. “De algemene mentaliteit om te gokken is aanwezig, dit zorgt ervoor dat kansspelverslaafden ook aan loterijen mee willen doen”, aldus

Invloed van productkenmerken en spelomgeving op deelname

een preventiemedewerker. Een beleidsmedewerker merkt op: “Loterijen worden niet

Informanten

als verslavend beschouwd, voor kansspelverslaafden is deelname aan loterijen een

Hoewel de informanten het short odds karakter van een kansspel verreweg als

gemakkelijke manier om hun speelzucht achter te verbergen.”

belangrijkste risicofactor voor kansspelverslaving beschouwen, noemen zij ook andere risicofactoren. Deze ander risicofactoren kunnen worden verdeeld

28

Hulpverleners en preventiemedewerkers hebben verschillende adviezen voor

in specifieke kenmerken van het spel (productkenmerken) en kenmerken die

mensen met een kansspelverslaving die tevens aan loterijen deelnemen.

betrekking hebben op de spelomgeving en –beleving (gedragskarakteristieken

Twee hulpverleners, die (ex-)kansspelverslaafden behandelen, streven naar

rondom het spel). Productkenmerken die genoemd worden zijn: de spanning die

abstinentie van iedere vorm van gokken, dus ook van het meespelen in een

het spel met zich mee brengt, de behendigheid die spelers denken nodig te hebben

loterij. Zij zijn van mening dat kansspelverslaving in stand wordt gehouden als

om het spel te spelen, de invloed die spelers denken uit te kunnen oefenen op het

29


spel, de hoogte van het prijzengeld, de winkans en het gevoel hebben te kunnen

Motivatie voor deelname

winnen. Gedragskarakteristieken rondom het spel die genoemd worden zijn de

De belangrijkste motivatie om deel te nemen aan nummerloterijen is volgens

toegankelijkheid en beschikbaarheid van een kansspel en de cultuur waarin gokken

meerdere geïnterviewden de kans om iets te winnen. Eén van de geïnterviewde (ex-)

is ingebed.

kansspelverslaafden zegt hierover dat de kans om een geldbedrag te winnen voor

De meeste informanten menen dat bovengenoemde kenmerken van invloed zijn op

hem van belang is omdat hij daarmee zijn schulden zou kunnen aflossen. Eén van

het speelgedrag van loterijdeelnemers, maar achten de kans dat daardoor het risico

de hulpverleners uit de verslavingszorg geeft aan dat mensen “altijd een hengeltje

op kansspelverslaving toeneemt relatief klein, omdat het belangrijkste verslavende

in het water willen hebben”, waarmee hij bedoelt dat mensen altijd de kans willen

element – het short odds karakter – ontbreekt. Naarmate de hoofdprijs hoger is, wordt

hebben om iets te winnen, ook al is die kans relatief klein. Andere motivaties die

deelname aantrekkelijker, aldus de geïnterviewden.

informanten noemen, zijn: het goede doel steunen, het hoge prijzengeld, het kunnen

Volgens één van de lotenverkopers en de medewerker van de ledenservice van een

wensdromen en dagdromen/fantaseren, om zorgen dragelijker te maken, meespelen

nummerloterij neemt deelname aan nummerloterijen af naarmate de kosten van

uit gewoonte en het voorkomen van spijt achteraf. Eén van de geïnterviewden

een lot stijgen. “Voor sommige mensen komen de kosten dan net boven de grens van

zegt dat de laatstgenoemde motivatie voornamelijk een rol speelt bij mensen die

wat zij aan loten willen uitgeven” zegt de medewerker van de ledenservice hierover.

deelnemen aan de Nationale Postcode Loterij: “Mensen stoppen niet met deelnemen

De andere lotenverkoper zegt echter dat deelname gelijk zal blijven, omdat dan ook

uit angst dat de buurman ineens wel iets wint.”

het prijzengeld stijgt. Eén van de hulpverleners (reguliere verslavingszorg) is van mening dat de goedkoopste loten het minst in trek zijn, omdat deelnemers denken

Conclusie interviews informanten en (ex-)kansspelverslaafden

dat zij meer kans maken om te winnen wanneer zij een relatief duur lot kopen.

Op basis van de meningen en ervaringen van de geïnterviewde informanten en (ex-)

Geïnterviewden stellen dat deelnemers aan loterijen niet het idee hebben dat ze

kansspelverslaafden kan geconcludeerd worden dat deelname aan nummerloterijen

het spel kunnen beïnvloeden. Sommige loterijen bieden de mogelijkheid om een

niet bijdraagt aan het ontstaan en niet bijdraagt aan de instandhouding van

deel van het lotnummer zelf te bepalen of bepaalde eindcijfers te kiezen. Volgens

kansspelverslaving. Ook is de kans dat deelname aan nummerloterijen leidt tot

één van de preventiemedewerkers blijven mensen vaak met een bepaald eindcijfer

deelname aan meer riskante (short odds) kansspelen klein. De tijd tussen inzet en

spelen, omdat ze bang zijn dat hun eindcijfer ineens valt wanneer ze een ander

resultaat duurt bij het spelen in nummerloterijen relatief lang, waardoor het risico

eindcijfer selecteren. Een lotenverkoper: “De meeste mensen die meespelen in

van verslaving klein is. Productkenmerken van nummerloterijen zoals inlegkosten,

een loterij vinden het gewoon leuk om zelf een bepaald eindcijfer of lotnummer

hoogte van het prijzengeld en de suggestie van invloed hebben invloed op deelname,

te kiezen, niet zozeer omdat ze denken daarmee invloed uit te kunnen oefenen op

maar zijn niet van invloed op het risico op kansspelverslaving.

de uitkomst, maar mensen zijn ook vaak bijgelovig. Ze kiezen bepaalde nummers die een bepaalde betekenis hebben en ze denken dan dat dat nummer geluk zal brengen”. Mensen met kansspelproblematiek hebben sterker het gevoel dat ze het spel kunnen beïnvloeden en manipuleren, zo is de algemene mening. Eén van de preventiemedewerkers, werkzaam bij een reguliere instelling voor verslavingszorg, geeft aan dat “gokkers vaker dan gemiddeld ‘magische denkers’ zijn; ze denken het spel te kunnen beïnvloeden, ook al is dit nergens op gebaseerd”.

Risicogroepen Informanten Op de vraag of er risicogroepen te onderscheiden zijn binnen deelnemers aan loterijen hebben maar weinig geïnterviewden een antwoord gegeven, omdat de meesten een relatie tussen deelname aan loterijen en kansspelverslaving onwaarschijnlijk achten. Een klein aantal geïnterviewden kan zich voorstellen dat er bepaalde groepen mensen zijn die een groter risico lopen om problemen te krijgen met het meespelen in loterijen dan andere groepen mensen. Maar, zo geven zij aan, het gaat daarbij niet zozeer om het risico om verslaafd te raken, maar om het risico om bijvoorbeeld in de schulden te komen. Genoemd worden: mensen die aan alle loterijen meedoen, laagopgeleiden, ouderen, allochtonen en sociaal kansarmen.

30

31


Deelonderzoek 3 Face-to-face interviews met lotkopers

32


Methode

Er is gebruik gemaakt van de volgende methoden en strategieën. • Netwerkbenadering

Dit deelonderzoek is gericht op het verzamelen van gegevens (ook kwalitatief) over

• Advertenties in kranten

de wijze waarop spelers met de nummerloterij omgaan, hoe deelname beleefd wordt

• Verkooppunten

en wat de aard en oorzaken zijn van aan nummerloterijen gerelateerde kansspel

• Internetpanel

problematiek. Er is gericht gezocht naar veel en vaak spelers die aan meer dan

• Abonnementen nummerloterijen

één nummerloterij deelnemen. De focus lag vooral op het werven van mensen die mogelijk kansspelverslaafd zouden zijn vanwege deelname aan de nummerloterijen.

Netwerkbenadering

Minimale eisen voor deelname aan de face-to-face interviews waren het deelnemen

Voor het zoeken naar respondenten is ondermeer gebruik gemaakt van de sneeuwbal

aan twee of meer loterijen; het met meer dan drie loten deelnemen aan een loterij of

methode. Hierbij wordt binnen verschillende netwerken aan individuen gevraagd of

ooit verslaafd zijn geweest aan loterijspelen. Omdat dit deel van het onderzoek niet

zij mensen kennen die voldoen aan de gestelde criteria of andere mensen kennen

bedoeld is voor prevalentieschattingen, maar voor de onderzoeksvragen die betrekking

die ons mogelijk aan respondenten zouden kunnen helpen. In eerste instantie zijn

hebben op invloed, achtergrond en motieven van deelname aan nummerloterijen,

sneeuwballen uitgezet via de netwerken van de onderzoekers en interviewers. Het

is geen a-selecte steekproef genomen maar een convenience sample.

directe netwerk van de interviewers leverde weinig respondenten op. Na uitbreiding

In dit deel van het onderzoek komen de volgende onderzoeksvragen aan de orde.

van de netwerken via familie en kennissen konden wel verschillende respondenten

Hoofdvragen

geworven worden. Via het ene netwerk leverde dit slechts één respondent op, terwijl

1 In hoeverre is het meespelen in nummerloterijen gerelateerd aan het ontstaan

via andere netwerken meerdere regelmatige spelers werden gevonden.

van kansspelverslaving? 2 In hoeverre is het meespelen in nummerloterijen gerelateerd aan de instand houding van kansspelverslaving? 3 In hoeverre leidt het spelen in nummerloterijen tot deelname aan meer riskante (continue short odds) kansspelen?

Behalve via de netwerken van de onderzoekers en interviewers is ook geprobeerd via de netwerken van respondenten regelmatige spelers te werven. Na afloop van het interview is alle respondenten gevraagd of zij nog mensen kennen die veel meespelen met loterijen en wellicht hier ook over geïnterviewd wilden worden. Veel respondenten gaven aan dat zij van anderen niet wisten of die aan een of meer

Deelvragen

loterijen deelnemen. Uiteindelijk heeft de sneeuwbalmethode via de respondenten

4 Hoe verhoudt zich deelname aan nummerloterijen tot deelname aan andere

slechts één respondent opgeleverd.

kansspelen? Is er sprake van substitutie (hogere deelname loterijen → lagere

In totaal zijn twintig respondenten middels de netwerkbenadering geworven en

deelname andere kansspelen) of additie (hogere deelname loterijen → hogere

geïnterviewd.

deelname andere kansspelen)? 5 Wat is de invloed van de toegankelijkheid/distributie (abonnementen, internet, losse verkoop) op het ontstaan en/of de instandhouding van kansspelverslaving? 9 Welke invloed hebben winkansen en omvang van het prijzenpakket van een nummerloterij op het risico op kansspelverslaving bij de speler? 10 Wat is de invloed van de prijs van de inleg (kosten van het lot). Leidt een lagere

Advertenties in kranten en oproepen op internet In de eerste weken van het veldwerk hebben in verschillende kranten advertenties gestaan (zogenaamde mini’s) met een oproep voor respondenten. De eerste advertentie was specifiek gericht op mensen die vanwege deelname aan nummerloterijen kans spelverslaafd waren. De volgende advertenties zijn algemener opgesteld en waren

lotprijs tot een hogere deelname en daardoor een hoger risico op kansspel

gericht op de veel en vaakspelers.

verslaving?

Op de eerste advertentie in Volkskrant, Trouw en NRC Handelsblad (za 23-02-2008)

11 Wat is de invloed van de ‘suggestie van invloed’, zoals het kiezen van nummers of symbolen waarmee wordt deelgenomen? 12 Wat zijn de belangrijkste motivaties om deel te nemen aan de verschillende nummerloterijen?

waarin gevraagd werd naar mensen die veel of vaak meespelen met loterijen of loterijverslaafd zijn (geweest) zijn geen reacties gekomen. Op dezelfde advertentie in Spits (26-02-2008) en Telegraaf (za 01-03-2008) zijn evenmin reacties gekomen. Op een volgende advertentie in Volkskrant, Trouw en NRC (01-03-2008) waar ‘loterij verslaafd’ werd weggelaten zijn ook geen reacties gekomen.

Werving respondenten

Een laatste advertentie in Spits (10-03-2008) en in Volkskrant, Trouw, NRC, AD en

De respondenten zijn middels diverse technieken en strategieën geworven op zo

Telegraaf (15-03-2008), waarin bovendien werd gewezen op een beloning van tien

divers mogelijke vindplaatsen, zowel op locatie (losse verkoop) als via de registratie

euro voor deelname aan het interview, leverde uiteindelijk zeven respondenten op.

van de loterijaanbieders (abonnementen).

Op internet is op diverse fora (Libelle Forum, Forum Stand.nl, Gaming Only Forum) een oproep gedaan aan mensen die met meerdere loterijen meespelen om deel te nemen aan het onderzoek. Hoewel hier een enkele reactie op gekomen is, heeft deze methode uiteindelijk geen geschikte respondenten opgeleverd die aan de

34

35


inclusiecriteria voldeden. Ook op oproepjes op de websites van het CVO en IVO zijn

Abonnementen nummerloterijen

geen reacties gekomen.

De Nationale Postcode Loterij (NPL) heeft 500 leden die met meer dan tien loten meespeelden in de Postcode loterij, de BankGiro Loterij of de Sponsor Bingo Loterij

Verkooppunten

een brief gestuurd met uitleg over het onderzoek en met het verzoek of zij mee

Eind februari zijn een negental verkooppunten (tabakszaken en tijdschriften- en

wilden werken aan een interview. In de brief werd aangegeven dat zij door het CVO

boekwinkels) benaderd. Twee verkooppunten wilden niet meewerken, zij wilden

(namens de NPL) benaderd konden worden maar dat ze ook zelf contact konden

hun klanten niet lastig vallen met vragen over eventuele kansspelverslaving. Bij

opnemen met het CVO om een afspraak te maken voor een interview. Op deze wijze

zeven verkooppunten zijn kaartjes achtergelaten met informatie over het onder

zijn elf respondenten geworven en geïnterviewd.

zoek, het interview (de beloning die hier tegenover stond) en onze contactgegevens.

Door de Staatsloterij zijn 150 brieven verstuurd aan abonnees die maandelijks

Bij twee verkooppunten is daarnaast een lijst achtergelaten waarop verkopers

met meer dan drie loten meespelen. Ook hier zijn 11 respondenten geworven

de contactgegevens van eventueel geïnteresseerden konden noteren zodat wij

en geïnterviewd.

contact met hen op konden nemen. Dit alles heeft uiteindelijk geen respondenten

Er werd slechts door een enkeling spontaan contact opgenomen met het CVO.

opgeleverd. In verschillende supermarkten zijn briefjes opgehangen met een oproep

De meeste respondenten werden geworven nadat telefonisch contact met hen

voor respondenten. Ook hier zijn geen reacties op gekomen.

was opgenomen. De respons op de belrondes was wisselend. 18 procent van de

Een andere manier om respondenten te vinden was het posten bij sigarenzaken

benaderde veelkopers was bereid mee te werken aan een interview.

en het aldaar zelf aanspreken van lotkopers. Bij verschillende sigarenzaken in Bilthoven en Utrecht is een of meer keer gepost. Op de meeste dagen had deze

Speurtocht naar risico- en probleemspelers

manier van werven geen succes. De sigarenzaken gaven aan dat dag en tijdstip niet

Het vinden van veel- en vaakspelers bleek lastig en tijdrovend. Diverse advertenties

ideaal waren en dat ze niet veel lotkopers of klanten verwachten die middag. Zij

in verschillende dagbladen en op internet leverde slechts zeven respondenten op.

gaven suggesties voor andere verkooppunten waar meer lotkopers zouden komen,

Diverse malen posten bij tabakszaken leverde vijf respondenten op. Op de kaartjes

maar wezen vooral op de volgende trekking van de Staatsloterij. Drie dagen voor

met uitleg over het onderzoek die werden achtergelaten in diezelfde tabakszaken,

de trekking is bij een sigarenzaak in een kleine twee uur iedereen die binnenliep

supermarkten en andere verkooppunten kwam zelfs geen enkele reactie. Via

(55 mensen) aangesproken. Slechts één vrouw nam deel aan (meer dan) twee

de netwerken van de onderzoekers, contactpersonen en respondenten werden

loterijen. Helaas wilde zij niet meewerken aan een interview. Tien mensen deden

uiteindelijk twintig veel en vaak spelers gevonden. Het meest gericht konden

maandelijks met een of twee mee met een loterij, andere deden slechts af en toe

respondenten worden geworven via het internetpanel en via de ledenregistratie

mee, hadden in het verleden wel eens mee gedaan of deden helemaal niet mee.

(abonnementen) van de Postcode Loterij en de Staatsloterij. Hierbij was het mogelijk

Op de dag voor de trekking van de Staatsloterij (10 van de maand, in dit geval

gericht te zoeken naar frequent spelers met een abonnement op meerdere loten.

april en mei) leverde verschillende uren posten in totaal vijf respondenten op.

Dit heeft 22 respondenten opgeleverd. Via het internetpanel was het mogelijk

Ook zijn voor het postkantoor klanten aangesproken maar daar werden de

gericht risico- en probleemspelers te werven. Dit heeft 21 respondenten opgeleverd.

interviewers al snel weggestuurd. De tien mensen die zijn aangesproken gaven

Uiteindelijk zijn in totaal 75 regelmatige lotkopers geïnterviewd. Ondanks deze

allemaal aan niet mee te doen met loterijen.

inspanningen is het niet gelukt om mensen te vinden die vanwege nummerloterijen

e

mogelijk kansspelverslaafd zijn of zijn geweest. Internetpanel Aan het eind van de enquête die via internet bij 6.783 respondenten werd afgenomen (zie panelstudie) is gevraagd of zij mee wilden werken aan vervolgonderzoek. Uit dit

Tabel 1 Overzicht wervingsmethoden

internetpanel is een selectie gemaakt van respondenten met een hoge SOGS-score. Aan 45 risico- en probleemspelers (verspreid over het hele land) en 82 recreatieve

Wervingsmethode

spelers (in de regio Utrecht) is een mail gestuurd met de uitnodiging te reageren

Netwerkbenadering

als zij mee wilden werken. Hier kwam veel respons op (43 reacties). Een deel bleek

aantal

%

20

27%

Advertenties in kranten

7

9%

Verkooppunten

5

7%

Internetpanel

21

28%

nog een extra respondent op. Uiteindelijk zijn met 21 panelleden interviews

Abonnementen nummerloterijen

22

29%

afgenomen.

Totaal

75

100%

echter bij benadering niet binnen de doelgroep te vallen of het lukte niet om een afspraak te maken. Drie panelleden die met betrekking tot deelname aan loterijen hoger dan drie scoorden op de SOGS zijn nog een tweede keer gemaild. Dit leverde

36

37


De interviews

Veel van de geïnterviewden zijn hoog opgeleid, 45% heeft het HBO of WO afgerond.

In de face-to-face interviews is onder meer ingegaan op de verschillende loterijen

Verder heeft een kwart een opleiding op MBO niveau afgerond en heeft 4% alleen de

waaraan respondenten meedoen en het aantal loten waarmee zij meespelen. Ook is er

lagere school afgemaakt.

gevraagd naar de motivatie om aan (de verschillende) loterijen deel te nemen en naar de relatie tot andere kansspelen. Bovendien zijn de speelcarrière en de hoeveelheid tijd en geld die aan verschillende kansspelen besteed worden aan de orde gekomen.

Tabel 4 Dagbesteding

Verder is gevraagd naar eventuele kansspelgerelateerde problemen, is een screener voor kansspelproblematiek afgenomen (SOGS), is mogelijke co-morbiditeit onderzocht

aantal

%

en zijn demografische kenmerken verzameld.

Fulltime baan

26

35%

De face-to-face interviews werden afgenomen door een team van acht ervaren en

Parttime baan

15

20%

Studerend

1

1%

Vrijwilligerswerk

1

1%

Huisvrouw

5

7%

De 75 regelmatige loterijspelers die voor dit onderzoek zijn geïnterviewd zijn voor

Werkloos

1

1%

het merendeel van het mannelijk geslacht (n=46; 61%) en van relatief hoge leeftijd.

WAO

1

1%

38 van de 75 respondenten zijn vijftig plus (51%), 33 respondenten zijn tussen de 30

Pensioen

18

24%

en 49 jaar oud (44%) en slechts 4 respondenten zijn tussen 18 en 29 jaar oud (5%). 66

Zelfstandig ondernemer

3

4%

van de 75 geïnterviewden zijn autochtoon (88%).

Anders

3

4%

voor het onderzoek getrainde interviewers. Interviews vonden plaats bij de respondent thuis of in een horecagelegenheid en duurden gemiddeld iets langer dan een uur.

Demografische achtergrond respondenten

Ruim een derde heeft een fulltime baan en een vijfde een parttime baan. Bijna een

Tabel 2 Burgerlijke staat

kwart (24%) is met pensioen. Een enkeling is studerend, werkloos of zit in de WAO. aantal

%

Gehuwd

36

48%

Samenwonend

10

13%

Weduwstaat

8

11%

Gescheiden

4

5%

17

23%

Alleenstaand

Het merendeel van de geïnterviewden is gehuwd (48%) of woont samen (13%), ruim tien procent is weduwe of weduwnaar.

Tabel 3 Opleiding aantal

%

Lagere school

3

4%

Lbo/vmbo

8

11%

Vmbo-tl mavo

5

7%

19

25%

Havo

3

4%

Vwo/gymnasium

3

4%

34

45%

Mbo

Hbo/wo

38

Tabel 5 Gemiddeld netto maandinkomen aantal

%

Minder dan 450 euro

1

1%

Tussen de 450-675

1

1%

Tussen de 675-900

3

4%

Tussen de 900-1350

10

13%

Tussen de 1350-1800

9

12%

Tussen de 1800-2700

27

36%

Tussen de 2700-4500

13

17%

Meer dan 4500

5

7%

Wil niet zeggen

6

8%

Ongeveer een derde van de respondenten heeft een gemiddeld netto maandinkomen tussen de 1800 en 2700 euro. Een kwart verdient meer, terwijl de overige respondenten een lager inkomen hebben.

39


Resultaten

Respondenten namen gemiddeld met het meeste aantal loten per jaar deel aan de Postcode Loterij. Deelnemers aan de Postcode Loterij spelen gemiddeld met 37 loten per jaar, wat neer komt op ongeveer 3 loten per maand. Deelnemers aan de

Speelgedrag respondenten

Staatsloterij spelen met gemiddeld 25 loten per jaar. Voor de BankGiro Loterij en

Deelname aan loterijen

de Sponsor Bingo Loterij ligt dit gemiddeld op respectievelijk 18 en 20 loten. 22

Alle 75 geïnterviewden deden recent mee aan loterijen; dit was immers een van

respondenten die in het afgelopen jaar wel met de Staatsloterij meespeelden maar

de criteria waaraan de respondenten moesten voldoen om mee te mogen doen aan

geen lid zijn speelden met gemiddeld 13 loten per jaar (standaard deviatie= 17,

het onderzoek. Op één respondent na hebben alle 75 geïnterviewden ooit aan de

mediaan= 6). Leden van de Staatsloterij spelen met gemiddeld 36 loten (standaard

Staatsloterij meegedaan. Bijna negen op de tien respondenten speelden ooit mee

deviatie= 60, mediaan= 13), wat dus bijna gelijk is aan het aantal loten waarmee

met de Postcode Loterij. 45 van de 75 respondenten hebben ooit meegedaan met

leden van de Postcode Loterij gemiddeld deelnemen.

de BankGiro Loterij tegenover 31 respondenten die ooit meededen met de Sponsor Bingo Loterij. 65 participeerden in het laatste jaar in de Staatsloterij, terwijl 64 recent meespeelden

Tabel 8 Gemiddeld aantal loten laatste jaar

in de Postcode Loterij. Bijna de helft van de respondenten deed recent mee met de BankGiro Loterij en een derde speelde mee met de Sponsor Bingo Loterij.

Tabel 6 Lifetime deelname en recente deelname loterijen

Gemiddeld

Standaard deviatie

Mediaan

>24 loten per jaar

Staatsloterij (n=65)

25

50

13

32%

Postcode Loterij (n=64)

37

40

26

58%

BankGiro Loterij (n=35)

18

30

13

17%

Sponsor Bingo Loterij (n=25)

20

18

13

40%

Loterij

Lifetimeprevalentie (LTP)

Laatstejaarprevalentie (LJP)

Staatsloterij

74 (99%)

65 (87%)

Postcode Loterij

67 (89%)

64 (85%)

De respondenten in dit onderzoek die deelnemen aan de Staatsloterij geven

BankGiro Loterij

45 (60%)

35 (47%)

gemiddeld €362,50 per jaar uit aan Staatsloten (een Staatslot kost €14,50). Postcode

Sponsor Bingo Loterij

31 (41%)

25 (33%)

Loterij deelnemers geven €333 uit aan de Postcode Loterij (een lot kost €9,00).

Lotto

34 (45%)

23 (31%)

BankGiro- en Sponsor Bingo Loterij deelnemers besteden respectievelijk €130,50 en

Dayzers

23 (31%)

15 (20%)

€156,00 aan de betreffende loterijen (een lot in de BankGiro Loterij kost €7,25, voor

Andere loterij

18 (24%)

10 (13%

de Sponsor Bingo Loterij is dit €7,80). Omdat veel loterijdeelnemers aan meerdere

Loterij

loterijen meedoen is het gemiddelde geldbedrag wat de spelers uitgeven aan Bijna alle respondenten speelden in het laatste jaar mee met meerdere loterijen.

loterijen hoger. Aan deze vier loterijen besteden de respondenten gemiddeld 711

Vier respondenten speelden met één loterij mee. Uit Tabel 7 blijkt dat evenveel

euro per jaar. Het totale bedrag wat uitgegeven wordt is nog hoger als ook uitgaven

respondenten recent participeerden in twee loterijen als in drie loterijen (namelijk

aan de andere loterijen (Lotto, Dayzers, Duitse loterijen etc.) worden meegenomen.

23). 25 respondenten speelde in het laatste jaar mee met vier of meer loterijen.

Aan kansspelen in het algemeen besteden de respondenten gemiddeld per jaar 1096 euro (gemiddeld 21 euro per week, standaard deviatie= 33, mediaan = 11 euro). Respondenten geven dus gemiddeld veel meer uit aan loterijen dan aan andere kansspelen.

Tabel 7 Aantal loterijen waaraan respondenten meedoen Aantal loterijen

aantal

%

1

4

5%

2

23

31%

3

23

31%

4

15

20%

5

3

4%

6

6

8%

7

1

1%

40

Aantal loten en uitgaven

Bijna de helft van de respondenten (34) zegt minder dan 1 procent van hun inkomen te besteden aan kansspelen. Een kwart geeft tussen de 1 en 2 procent van zijn of haar inkomen uit aan kansspelen. 17 van de 75 respondenten besteden 2 tot 5 procent aan kansspelen en 5 respondenten tenslotte meer dan 5%.

41


De leeftijd waarop respondenten gemiddeld voor het eerst in aanraking komen met

Tabel 9 Deel inkomen besteed aan kansspelen

kansspelen is 21 jaar. Met betrekking tot loterijen is dat 26 jaar. Respondenten die in aantal

%

ooit behalve loterijen ook andere kansspelen speelden, begonnen gemiddeld jonger

Minder dan 1%

34

45%

met zowel kansspelen in het algemeen als met loterijen (namelijk respectievelijk 19

1-2%

19

25%

en 25 jaar).

2-5%

13

17%

5-10%

2

3%

10-25%

3

4%

Wil niet zeggen

4

5%

Tabel 11 Beginleeftijd kansspelen Respondenten (n=75)

Meerspelers (n=65)*

Speelcarrière

Loterijen

26 jaar

25 jaar

De respondenten is gevraagd naar de ontwikkeling van hun speelgedrag. Het meren

Andere kansspelen

21 jaar

19 jaar

deel van de 75 geïnterviewden (62%) geeft aan begonnen te zijn op ongeveer het zelfde

* respondenten die ooit behalve loterijen ook andere kansspelen speelden.

niveau als waarop zij nu spelen. 14 respondenten (19%) zeggen in de loop der jaren langzamerhand steeds meer te zijn gaan spelen. 10 respondenten (14%) geven aan dat hun speelfrequentie (en bestedingen) hoger is geworden sinds zij begonnen, tot zij een

Deelname andere kansspelen

bepaalde piek bereikten, waarna hun speelpatroon afnam tot op een bepaald niveau.

65 van de 75 respondenten hebben behalve aan loterijen in hun leven ook aan

Voor de overige vier respondenten (5%) wisselde hun speelfrequentie sterk, terwijl één

andere kansspelen deelgenomen. 39 respondenten namen in het laatste jaar

respondent zegt dat hij in de loop der jaren langzaam minder is gaan spelen.

aan andere kansspelen deel. Terwijl fruit- of kansspelautomaten door de meeste respondenten ooit gespeeld werden, waren in het laatste jaar krasloten het

Iets minder dan één op de drie respondenten, namelijk 31% van de loterijspelers

populairst bij de loterijspelers.

begon zijn of haar ‘kansspelcarrière’ met loterijen. Een groter deel (36%) kwam eerder in aanraking met fruit- of kansspelautomaten. De overige respondenten (totaal 33%) kaartten of dobbelden om geld, speelden mee met in een sportpoule of kochten

Tabel 12 Deelname andere kansspelen lifetime en laatste jaar

bijvoorbeeld een kraslot.

Tabel 10 Eerste kansspel waar respondenten mee in aanraking kwamen Kansspel

Respondenten

Meerspelers*

Lifetimeprevalentie

Laatstejaarprevalentie

Fruit- Kansspelautomaten

48 (64%)

10 (13%)

Krasloten

36 (48%)

17 (23%)

Casino- Tafelspelen

32 (43%)

8 (11%)

Fruitautomaten

27

36%

27

42%

Bingo

31 (41%)

4 (5%)

Loterijen

23

31%

15

23%

Sportpoules / Toto

28 (37%)

4 (5%)

Kaarten /dobbelen

6

8%

6

9%

Kaarten & dobbelen om geld

24 (32%)

7 (9%)

Sportpoules / Toto

5

7%

5

7%

Poker

16 (21%)

8 (11%)

Krasloten

4

5%

4

6%

Wedden op paarden

14 (19%)

1 (1%)

Ander kansspel

4

5%

3

5%

Weddenschappen afsluiten

12 (16%)

2 (3%)

Casinospelen

3

4%

3

5%

Illegale kansspelen

10 (13%)

1 (1%)

Bingo

2

3%

1

2%

8 (11%)

5 (7%)

Poker

1

1%

1

2%

4 (5%)

1 (1%)

Illegale kansspelen

0

0%

0

0%

65 (87%)

39 (52%)

Internet kansspelen

0

0%

0

0%

Weddenschappen Totaal

0

0%

0

0%

75

100%

65

100%

*respondenten die ooit behalve loterijen ook andere kansspelen speelden.

42

Kansspelen op internet Andere kansspelen Kansspelen algemeen

De respondenten spelen duidelijk meer mee met loterijen dan dat zij andere kansspelen spelen. Terwijl alle respondenten in de laatste maand meespeelden in

43


één of meer loterijen, heeft 72% van de regelmatige spelers in de laatste maand

Tabel 14 SOGS-waarden loterijspelers lifetime

geen ander kansspel gespeeld. In het laatste jaar heeft de helft van de respondenten (48%) in geen andere kansspelen dan loterijen geparticipeerd, 13% heeft nooit andere

kansspelen dan loterijen gespeeld. Uit interviews blijkt dat veel respondenten krasloten eerder onder ‘loterijen’ schaalden, dan onder andere kansspelen. Als krasloten niet meegerekend worden als ‘andere kansspel’ blijkt het aantal respondenten dat andere (short odds) kansspelen spelen nog een stuk minder. 19% van de respondenten heeft dan nooit aan andere kansspelen deelgenomen (LTP), 68% niet in het laatste jaar en 89% niet in de laatste maand.

SOGS LTP

SOGS LTP ‘beide’*

SOGS LTP ‘loterijen”**

aantal

%

aantal

%

aantal

%

66

88%

72

96%

74

99%

Risico

5

7%

2

3%

1

1%

Probleem

4

5%

1

1%

0

0%

Recreatief

(*uitgezonderd problemen uitsluitend gerelateerd aan andere kansspelen ** problemen uitsluitend gerelateerd aan deelname loterijen)

39 respondenten scoren negatief op alle SOGS-waarden. 17 respondenten

Tabel 13 LTP, LJP, LMP andere kansspelen

antwoordden positief op één SOGS-item, terwijl 10 respondenten twee SOGS-items Andere kansspelen

positief beantwoordden. Gemiddeld scoren respondenten 1,17 op de SOGS waarden;

Andere kansspelen behalve krasloten

0,51 wanneer problemen uitsluitend gerelateerd aan andere kansspelen dan loterijen

Ja

Nee

Ja

Nee

Lifetimeprevalentie

65 (87%)

10 (13%)

61 (81%)

39 (19%)

gerelateerd aan deelname aan loterijen.

Laatstejaarprevalentie

39 (52%)

26 (48%)

24 (32%)

51 (68%)

De SOGS-vraag “Heeft u wel eens vaker gegokt dan u zich had voorgenomen” werd

Laatstemaandprevalentie

21 (28%)

54 (72%)

8 (11%)

67 (89%)

het vaakst met ja beantwoorden (19 keer), 15 respondenten kregen ooit opmerkingen

worden weggelaten; en 0,33 wanneer uitsluitend gekeken worden naar problematiek

van mensen over hun speelgedrag, 13 loterijspelers voelden zich ooit schuldig over hun speelgedrag en 11 respondenten hebben ooit wel eens gedacht om te stoppen

SOGS-score

met kansspelen terwijl ze tegelijk dachten dat ze dat niet zouden kunnen. Overige SOGS-waarden werden maximaal vier keer positief beantwoord.

Onderstaande tabellen geven de SOGS-scores van de respondenten weer. Respondenten met een SOGS-score van 0-2 worden bestempeld als recreatieve speler. Risicospelers zijn respondenten die op drie of vier SOGS-waarden positief scoren. Respondenten die vijf of hoger scoren op de SOGS worden als probleemspeler

Tabel 15 SOGS-waarden loterijspelers laatste jaar

bestempeld. Respondenten konden aangeven of problemen recent (in het laatste jaar) speelden of langer geleden. Negen respondenten kunnen gezien hun problematiek ooit als risico- of probleemspeler bestempeld worden. Voor drie van hen spelen die problemen nog recent; twee respondenten beantwoorden 3 of 4 SOGS-waarden positief, terwijl een respondent recent op 5 of meer SOGS-items positief antwoordde. Wanneer een

SOGS LTP

SOGS LTP ‘beide’*

SOGS LTP ‘loterijen”**

aantal

%

aantal

%

aantal

%

72

96%

72

96%

74

99%

Risico

2

3%

2

3%

1

1%

Probleem

1

1%

1

1%

0

0%

Recreatief

respondent scoorde op een SOGS-item werd gevraagd of de problematiek gerelateerd

(*uitgezonderd problemen uitsluitend gerelateerd aan andere kansspelen

was aan loterijen, andere kansspelen of beide. Uit de tabel blijkt dat één respondent

** problemen uitsluitend gerelateerd aan deelname loterijen)

risicospeler genoemd mag worden (SOGS-score 3) wanneer gekeken wordt naar problematiek uitsluitend gerelateerd aan loterijen. Wanneer SOGS-waarden gerelateerd aan loterijen én andere kansspelen (‘beide’) worden meegenomen waren 2 respondenten recent risicospeler en één probleemspeler.

Risico- en probleemspelers De achtergrond en problematiek van de negen risico- en probleemspelers zullen we in het nu volgende nader beschrijven. Omdat het om relatief weinig mensen gaat zullen we dit op case-niveau doen. Allereerst worden de ervaringen van de zes respondenten die ooit risico- of probleemspeler zijn geweest samengevat, de uitgewerkte cases van deze spelers staan in bijlage 1 bij dit hoofdstuk. Daarna gaan we uitgebreid in op de drie respondenten die recent risico- of probleem speler waren. De ervaringen worden weergegeven zoals de respondenten hun speelverleden hebben geschetst en herinneren, in sommige gevallen kan dit

44

45


feitelijk niet kloppen bijvoorbeeld omdat een bepaalde loterij nog niet zo lang

Sponsor Bingo Loterij. In die tijd heeft ze ook een aantal malen bingo gespeeld. Op

bestaat.

haar 48e is ze begonnen met het spelen in de Duitse en Engelse lotto en nam ze deel aan een illegale loterij. Twee jaar later is zij begonnen met krasloten, de Toto en de

Respondent 4 is een ex-risicospeler. Zijn SOGS 3 score, die hem kwalificeert als

Lotto. Weer twee jaar later ten slotte, heeft ze een aantal malen op paarden gewed

risicospeler is terug te voeren op een periode vijf jaar geleden, waarin hij regelmatig

en is ze Dayzers gaan spelen. Desondanks schetst respondent 37 dat zij in het begin

tijd in Holland Casino en amusementscentra doorbracht. Dat is nu verleden tijd, hij

heel vaak aan kanspelen en loterijen heeft deelgenomen en dat dat gaandeweg

heeft nu een SOGS 0 score. Tegenwoordig besteed hij het meeste tijd en geld aan

steeds minder is geworden.

de Staats- en de BankGiro Loterij.

Haar belangrijkste motief om mee te doen aan loterijen is de kans iets te winnen.

Respondent 10 is een ex-risicospeler. Zijn SOGS 3, wat hem kwalificeert als

Op haar piek, ongeveer vier jaar geleden, had respondent 37 een SOGS score van 11.

risicospeler, had hij 28 jaar geleden toen hij veel op kansspelautomaten speelde.

In die tijd heeft zij voor hulp aangeklopt bij de Jellinek, de AGOG, de schuldsanering

Tegenwoordig besteedt hij de meeste tijd en geld aan de deelname aan loterijen.

en is het ook misgegaan met haar relatie omdat zij huishoudgeld ontvreemdde. Op

Momenteel heeft respondent 10 een SOGS 0 score.

dit moment besteedt zij de meeste tijd en geld aan kansspelautomaten.Het laatste

Respondent 23 is een ex-risicospeler. Op dit moment besteedt respondent 23 het

jaar heeft zij nog steeds een SOGS score van 7, die zij vooral verklaart door haar

meeste geld en de meeste tijd aan loterijen. Zij heeft nu een SOGS 0 score.

wekelijkse bezoeken aan Holland Casino om op kansspelautomaten te spelen.

Respondent 40 is een ex-risicospeler. Achttien jaar geleden kwam hij veel in een

Respondent 37 heeft haar deelname aan loterijen niet geleid tot deelname aan

illegaal casino en dertien jaar geleden in een vestiging van Holland Casino. Uit die

riskante kansspelen, haar probleem wordt immers vooral veroorzaakt door het

perioden dateert zijn SOGS 3 score. Tegenwoordig is zijn SOGS score 0.

spelen op kansspelautomaten. Zij heeft wel bij anderen gezien dat deelname aan

Respondent 43 is een ex-probleemspeler. Respondent 43 beschrijft zijn patroon

loterijen heeft geleid tot deelname aan meer riskante kansspelen. Zij vindt ook dat

van kansspeldeelname als een langzame piek waarna zijn speelfrequentie tot nul

deelname aan loterijen geen relatie heeft met het ontstaan of de instandhouding

is gedaald. Hij is tijdens die piek in grote problemen gekomen door zijn spel op

van kansspelverslaving.

kansspelautomaten. Zijn SOGS score tijdens de piek, vijftien jaar geleden, bedroeg 11. Op dit moment speelt hij geen kansspelen meer behalve loterijen en besteedt

Respondent 44 is een risicospeler. Hij een Nederlandse man van 47 jaar en is

daarom de meeste tijd en geld aan loterijen. Momenteel heeft hij een SOGS 0 score.

werkzaam in de verzekeringsbranche. Hij is getrouwd en heeft twee kinderen. Op

Respondent 75 is een ex-probleemspeler. Door de dood van een vriendin, 25 jaar

zijn 18e is hij begonnen met spelen in de Toto. Op zijn 20e heeft hij een keer bingo op

geleden, is hij veel gaan spelen op kansspelautomaten, waardoor hij in de problemen

school gespeeld, gekaart om geld en kocht hij zijn eerste Staatslot. Op zijn 25e begon

is geraakt. Toen had hij een SOGS score van 8. Op dit moment besteedt respondent

hij deel te nemen aan een Duitse loterij, op zijn 30e aan de BankGiro Loterij en op

75 de meeste tijd en geld aan de Lotto en Staatsloterij die hij onregelmatig koopt

zijn 35e aan de Postcode Loterij. In dat jaar kocht hij ook zijn eerste kraslot. Zijn grote

bij de sigarenboer. Hij ervaart recent geen problematisch speelgedrag.

passie de laatste jaren is het spelen van poker op het internet. Hoewel hij nog steeds deelneemt aan loterijen, zegt het hem niet veel, hij blijft het vooral doen omdat hij

De zes regelmatige deelnemers, die hierboven worden genoemd, hebben in het

het gezellig vindt om het samen met collega’s te doen. Zijn deelname aan loterijen

verleden problemen gehad door andere kansspelen dan loterijen. Nu zij minder

beschrijft hij als een toename tot een bepaalde piek, waarna zijn speelfrequentie

frequent andere kansspelen spelen of slechts nog aan loterijen deelnemen spelen

afnam tot een bepaald niveau. De deelname aan kansspelen in het algemeen heeft

hun vroegere problemen niet langer. In het sample van loterijspelers bevinden zich

volgens respondent 44 een ander patroon: de frequentie is door de jaren heen heel

echter drie spelers die recent, dat wil zeggen in het laatste jaar, problemen hadden

verschillend geweest, maar hij is nooit echt gestopt.

met kansspelen. Bij twee van deze respondenten was het risico of probleemspelen

Zijn problemen met kansspelen, respondent 44 heeft een laatste jaar SOGS score van

niet enkel gerelateerd aan kansspelen. Een respondent tenslotte speelt uitsluitend

3 en een levensscore van 5 wijt hij aan zijn pokeren op internet. Hij heeft soms vaker

mee in loterijen en is risicospeler.

gepokerd dan hij zich had voorgenomen, opmerking van anderen gekregen over zijn gokgedrag, wel eens ruzie gehad om geld dat hij nodig had om te kunnen pokeren.

Respondent 37 is een probleemspeler. Zij is een Nederlandse vrouw van 54. Zij

Daarnaast verstopt hij deelnamebewijzen voor loterijen voor zijn partner en heeft

is hoog opgeleid maar zit momenteel in de WAO. Op haar 13 begon ze thuis met

met haar ook ruzie over zijn deelname aan loterijen. Respondent 44 vindt dat hij

vrienden met het spelen van blackjack om haar zakgeld te verdienen. Zij heeft in

nooit problemen heeft gehad met gokken. Volgens hem leidt het spelen in loterijen

haar leven aan een heel scala van kansspelen deelgenomen. Zij beschouwt zichzelf

niet tot deelname aan meer riskante kansspelen. Hij denkt daarentegen wel dat het

als beroepsgokker. Op haar 16 begon ze met het spelen van poker en op haar 18 met

meespelen in loterijen een relatie heeft met kansspelverslaving ‘de abonnementen

het spelen op kansspelautomaten. Op haar 24 begon ze te spelen in de Staatsloterij

zorgen ervoor dat je mee blijft doen aan loterijen, door de hoge jackpots worden

en op haar 28e bezocht zij voor het eerst een vestiging van Holland Casino. Op haar

mensen gek gemaakt’.

e

e

e

e

40 begon ze te spelen in drie loterijen: de Postcode Loterij, de BankGiro Loterij en de e

46

47


Respondent 60 is een risicospeler. Zij is een Nederlandse vrouw van 54 en heeft een

Hoofdvraag 2 In hoeverre is het meespelen in nummerloterijen gerelateerd aan de

middelbare beroepsopleiding genoten. Zij is getrouwd en heeft twee kinderen uit

instandhouding van kansspelverslaving?

een eerder huwelijk. Op haar 19 kocht zij haar eerste Staatslot en haar eerste Lotto.

Uit de face-to-face interviews komt geen significante relatie naar voren tussen

Zij was 24 toen zij begon mee te spelen in de BankGiro Loterij, 35 in de Postcode

meespelen in nummerloterijen en het ontstaan of de instandhouding van

Loterij en 39 met de Sponsor Bingo Loterij. Op haar 36 kocht zij haar eerste kraslot.

kansspelverslaving. Er wordt geen relatie gevonden voor het aantal loterijen waaraan

e

e

Daarnaast heeft zij vanaf haar 43 een paar jaar meegespeeld in een Duitse loterij

respondenten deelnemen en de SOGS-score, noch is er een relatie zichtbaar tussen

vanaf haar 44e een aantal meegedaan aan een bingo op een busreis en sinds haar

het aantal loten waarmee men met loterijen meespeelt en de SOGS.

44 doet zij wekelijks mee met Dayzers.

Met betrekking tot hoofdvraag 1 en 2 is in de face-to-face interviews alle respondenten

Haar belangrijkste reden om deel te nemen aan loterijen is het winnen van een grote

gevraagd naar de relatie tussen het meespelen in loterijen en het ontstaan en/of

prijs om die vervolgens aan haar kinderen te geven.

de instandhouding van kansspelverslaving. Het merendeel van de respondenten

Volgens respondent 60 is zij in de loop der jaren steeds meer in loterijen mee gaan

(41) denkt dat een dergelijke relatie wel bestaat. Motieven die worden gegeven voor

spelen. Andere kansspelen doet zij niet. Respondent 60 is de enige respondent in

een relatie met kansspelverslaving zijn dat mensen gemakkelijk mee blijven spelen

het sample die een SOGS 3 score heeft, die uitsluitend veroorzaakt wordt door het

door het systeem van abonnementen; deelname aan loterijen is geaccepteerd, er is

meespelen in loterijen. Voor Staatsloterij, Postcode Loterij, BankGiro Loterij, Sponsor

geen sociale controle; “mensen gaan toch over gokken nadenken”. Een respondent

Bingo Loterij is zij automatisch lid, vaak met meerdere loten per trekking, terwijl zij

omschrijft “De hoop om te winnen wordt groter na elk verlies en dat kan in sommige

in de losse verkoop ook nog loten bijkoopt. Bovendien doet zij wekelijks mee aan

gevallen tot verslaving leiden”. Veel mensen denken dat de relatie slechts in lichte

de Lotto en Dayzers. Respondent 60 besteedt per maand €170 aan loterijen, wat een

mate bestaat of alleen opgaat wanneer mensen vatbaar zijn voor verslaving.

e

e

grote wissel trekt in het huishouden, zij en haar man zitten in de WAO. Respondent 60 geeft toe dat zij recent vaker loten heeft gekocht dan dat zij zich had voorgenomen,

Vijf respondenten geven zelf aan dat ze vinden dat ze verslaafd zijn aan loterijen.

krijgt zij opmerkingen van mensen over haar gokgedrag en houdt zij deelnamebewijzen

Een respondent legt uit dat hij aan alle loterijen meedoet en er heel intens mee

achter voor haar partner, in de hoop hem te verrassen wanneer zij wint.

bezig is. Hij weet precies welke dagen de trekkingen zijn en is er iedere week echt

Respondent 60 vindt niet dat zij ooit problemen heeft gehad met gokken, maar vindt

mee bezig. Maar, zo legt hij uit, hij speelt wel bewust en zorgt ervoor dat hij niet in

zichzelf wel verslaafd aan loterijen: ‘een klein beetje wel, ik doe zoveel mee en blijf

geldproblemen raakt. De man heeft een gemiddeld netto maandinkomen van 2600

zoveel meedoen, ik zeg het niet gauw op’.

euro en besteed maandelijks 868 euro aan loterijen. Een andere respondent vindt

Bij haar heeft het meespelen in loterijen niet geleid tot deelname aan meer riskante

zichzelf wel een beetje verslaafd omdat hij elke keer als hij eigenlijk wil stoppen,

kansspelen, maar zij heeft dat wel bij anderen gezien. Voordat respondent 60 in de

denkt “maar wat als ik nu wel win”. Een derde concludeert dat hij verslaafd is;

WAO terecht kwam, werkte zij bij de afdeling schuldsanering van de Sociale Dienst.

“het zal wel, anders zou ik het niet zo vaak doen”. Deze ‘loterijverslaafden’ scoren

Zij denkt ook dat er een relatie bestaat tussen het meespelen aan loterijen en het

respectievelijk 0, 1, 2 en 3 (2x) op de SOGS-waarden en worden dus feitelijk niet als

ontstaan of de instandhouding van kansspelverslaving: ’sommige mensen zitten

probleemspeler bestempeld.

in de schuldsanering maar blijven toch doorgaan met het spelen in loterijen’. Op basis van de schetsen van de zes spelers die ooit problemen met kansspelen

Onderzoeksvragen bij de face-to-face interviews

hebben gehad en de drie spelers die dat nog steeds hebben, kan op deze onderzoeks

Hoewel 75 respondenten gevonden zijn die veel of vaak meespelen met

vragen nader antwoord worden gegeven.

loterijen blijken slechts negen spelers op basis van de SOGS-score als risico- of

Alle respondenten, behalve respondent 60, geven aan dat zij door andere kansspelen

probleemspeler te kunnen worden gedefinieerd, voor slechts drie van hen speelden

dan loterijen in de problemen zijn geraakt. Twee respondenten hebben ooit een

problemen in het laatste jaar. Op basis van de data wordt geen relatie gevonden

score van SOGS 5+ gehad en konden worden gekarakteriseerd als waarschijnlijk

tussen deelname aan loterijen en kansspelverslaving. Een verband tussen de

kansspelverslaafden. De hoge SOGS score werd veroorzaakt door het spelen op

verschillende aspecten van nummerloterijen en kansspelverslaving (vragen 1; 2; 5;

kansspelautomaten. Eén respondent heeft laatste jaar nog een score van SOGS 5+,

9; 10; 11) kan op basis van de 75 face-to-face interviews dan ook niet worden gelegd.

maar zij wijt dat ook aan het spelen op kansspelautomaten.

Per vraag zal echter worden getracht relevante bevindingen voortkomend uit de face-

Respondent 60 heeft het laatste jaar een SOGS 3 score, die uitsluitend te verklaren

to-face interviews weer te geven. Deze bevindingen kunnen uiteindelijk gekoppeld

valt door haar deelname aan loterijen. Zij heeft een SOGS 3 score en is mogelijk

worden aan en inzicht geven in uitkomsten van het panel- en bevolkingsonderzoek.

kansspelverslaafd. Daarom kan ook vanuit de face-to-face interviews met regelmatige spelers niet

Relatie meespelen loterijen en kansspelverslaving Hoofdvraag 1 In hoeverre is het meespelen in nummerloterijen gerelateerd aan het

geconcludeerd worden dat het spelen aan nummerloterijen gerelateerd is aan het ontstaan van kansspelverslaving.

ontstaan van kansspelverslaving?

48

49


Tevens kan geconcludeerd worden dat nummerloterijen niet gerelateerd zijn aan

Het meespelen aan nummerloterijen leidde voor de case-respondenten ook niet

de instandhouding van kansspelverslaving. Eerder is het omgekeerde het geval.

tot deelname aan riskante kansspelen. Behalve respondent 60 zijn ze allemaal

De ex-probleem- en ex-risicospelers zijn gestopt met hun riskante short odds kans

begonnen met riskante kansspelen voordat zij mee gingen spelen aan loterijen.

spelen, maar spelen nog steeds mee in loterijen. Op dit moment zijn zij allemaal

De verhouding tussen deelname aan nummerloterijen en de deelname aan andere

te karakteriseren als recreatieve spelers.

kansspelen is niet eenduidig te beantwoorden. Voor respondent 4 en respondent 40

Strikt genomen geldt voor respondent 37 dat deelname aan nummerloterijen

is er sprake van additie, een hogere deelname aan loterijen correleert met een hogere

gerelateerd is aan kansspelverslaving, zij is immers waarschijnlijk kansspelverslaafd

deelname aan andere kansspelen. Beide respondenten omschrijven hun spelpatroon

op basis van de SOGS en speelt nog steeds mee aan loterijen. Van een causale relatie

als volgt: de speelfrequentie en de bestedingen zijn hoger geworden tot een bepaalde

is echter geen sprake. Respondent 37 is begonnen met riskante short odds kansspelen

piek, waarna de speelfrequentie afnam tot een bepaald niveau. Met andere woorden

en wijt haar hoge SOGS score uitsluitend aan haar wekelijks bezoek aan Holland

tijdens de piek speelden de respondenten frequent nummerloterijen en andere

Casino om op kansspelautomaten te spelen.

kansspelen, maar toen de frequentie van nummerloterijen minder werd is ook de frequentie van andere kansspelen minder geworden. Voor respondent 23 is er

Relatie meespelen loterijen en andere kansspelen

sprake van substitutie: haar deelname aan loterijen is door de tijd heen steeds meer,

Hoofdvraag 3 In hoeverre leidt het spelen in nummerloterijen tot deelname aan meer riskante

terwijl haar deelname aan andere kansspelen door de jaren heen steeds minder

(continue short odds) kansspelen?

is geworden. Voor alle andere respondenten is er noch sprake van additie als van

Deelvraag 4 Hoe verhoudt zich deelname aan nummerloterijen tot deelname

substitutie. Respondent 60, ten slotte, kan deze vraag niet beantwoorden. Door de

aan andere kansspelen? Is er sprake van substitutie (hogere deelname loterijen -

jaren heen is zij steeds meer gaan deelnemen aan nummerloterijen, maar zij heeft

lagere deelname andere kansspelen) of additie (hogere deelname loterijen - hogere

nooit aan andere kansspelen deelgenomen.

deelname andere kansspelen)? Het merendeel van de respondenten (52; 69%) speelde reeds andere kansspelen

Loterijkenmerken en relatie met kansspelverslaving

voor zij begonnen met deelname aan loterijen (Tabel 10), voor minder dan een derde

Deelvraag 5 Wat is de invloed van de toegankelijkheid/distributie (abonnementen,

van de respondenten (23; 31%) was loterijen het eerste kansspel waar zij mee in

internet, losse verkoop) op het ontstaan en/of de instandhouding van kansspelverslaving?

aanraking kwamen. De gemiddelde beginleeftijd voor kansspelen in het algemeen

De meeste respondenten in dit onderzoek nemen automatisch deel aan de

ligt dan ook lager dan de beginleeftijd voor deelname aan loterijen (respectievelijk

verschillende loterijen. Bij de Postcode Loterij, de BankGiro Loterij en de Sponsor

21 en 26 jaar).

Bingo Loterij is het enkel mogelijk via een abonnement deel te nemen. Bij de

Hoewel het op basis hiervan niet aannemelijk is dat respondenten door deelname

Staatsloterij kan men (net als bij de Lotto en Dayzers) ook met de losse verkoop

aan loterijen ook aan andere kansspelen zijn gaan deelnemen zien we wel dat

meespelen. Minder dan een derde van de respondenten in dit onderzoek die

de loterijspelers in dit onderzoek vaker aan andere kansspelen deelnemen dan

recent meededen met de Staatsloterij kochten hun loten in de losse verkoop. De

de respondenten in het internetpanel en het bevolkingsonderzoek. Hier lijkt

respondenten die meespeelden in de losse verkoop speelden gemiddeld met veel

sprake te zijn van additie (hogere deelname loterijen- hogere deelname andere

minder loten per jaar mee dan de respondenten die automatisch meespeelden (zie

kansspelen). Toch spelen andere kansspelen over het algemeen een kleinere rol voor

ook Tabel 8). Er is geen reden aan te nemen dat loterijspelers wanneer loten via de

de loterijspelers. In de laatste maand speelde immers 72% van de respondenten

losse verkoop makkelijker toegankelijk zijn met meer loten mee gaan spelen.

geen andere kansspelen dan loterijen, terwijl in het laatste jaar de helft van de

Respondenten geven zelf aan dat (blijven) meespelen in loterijen erg gemakkelijk

respondenten (48%) in geen ander kansspel participeerde.

is omdat zij automatisch meespelen. Respondenten zeggen vaak aan loterijen mee te doen uit gewoonte en dat meespelen makkelijk is. In hun toelichting geven

Met betrekking tot hoofdvraag 3 geven slechts twee respondenten zelf aan dat

respondenten soms aan te lui te zijn of ‘vergeten’ hun abonnementen op te zeggen.

meedoen aan loterijen voor hen leidt (leidde) tot deelname aan meer riskante

Voor deelnemers aan alle loterijen geldt dat zij het feit dat deelname makkelijk is

kansspelen. Een van hen gaf aan dat zij daardoor ook krasloten is gaan kopen, terwijl

vaak als belangrijke reden zien aan de betreffende loterijen deel te nemen. Voor de

de ander zegt dat hij mee is gaan spelen met loterijen met meer frequente trekkingen.

Postcode Loterij geldt dit zelfs voor 90% van de respondenten, terwijl voor andere

38 respondenten denken dat meedoen aan loterijen voor anderen kan leidden tot

loterijen ongeveer 8 op de 10 respondenten dit als belangrijke reden zien.

deelname aan meer riskante kansspelen. Veelal lichten zij toe “bij uitzondering” of “als iemand hier gevoelig voor is”. Een respondent die deze vraag negatief beantwoord zegt dat deelname aan loterijen niet te vergelijken is met andere kansspelen. Deelname aan loterijen is passief, terwijl het spelen van andere kansspelen actief is; de soort spanning die je voelt is heel anders volgens deze respondent.

50

51


Tabel 16 Makkelijk reden deelname Loterij

Tabel 18 Hoge prijzen of speciale acties reden deelname Belangrijk

Neutraal

Onbelangrijk

n

Staatsloterij

82%

7%

11%

(n=73)

Postcode Loterij

91%

3%

6%

BankGiro Loterij

78%

9%


70%

Lotto

Loterij

Belangrijk

Neutraal

Onbelangrijk

n

Staatsloterij

51%

19%

30%

(n=73)

(n=67)

Postcode Loterij

43%

12%

45%

(n=67)

13%

(n=45)

BankGiro Loterij

27%

18%

56%

(n=45)

13%

17%

(n=30)


27%

23%

50%

(n=30)

76%

12%

12%

(n=34)

Lotto

38%

12%

50%

(n=34)

Dayzers

91%

0%

9%

(n=22)

Dayzers

5%

23%

73%

(n=22)

Andere loterijen

61%

6%

33%

(n=18)

Andere loterijen

65%

6%

39%

(n=18)

Omdat er geen relatie kan worden aangetoond tussen deelname aan loterijen

Er is geen relatie gevonden tussen de winkans of de omvang van het prijzenpakket

en kansspelverslaving zegt dit wederom niets over een mogelijk risico op

en het risico op kansspelverslaving.

kansspelverslaving. Deelvraag 10 Wat is de invloed van de prijs van de inleg (kosten van het lot)? Leidt Deelvraag 9 Welke invloed hebben winkansen en omvang van het prijzenpakket van een

een lagere lotprijs tot een hogere deelname en daardoor een hoger risico op

nummerloterij op het risico op kansspelverslaving bij de spelers?

kansspelverslaving?

De winkans bij een bepaalde loterij wordt door ongeveer de helft van de deelnemers

Respondenten is gevraagd aan te geven of de kosten van een lot voor hen een

aan de meeste loterijen als belangrijke reden geacht om aan de loterij mee te doen. Bij

belangrijke of onbelangrijke reden zijn om mee te doen aan de betreffende loterij,

de Staatsloterij ligt dit hoger; op 64%, terwijl 68% van de deelnemers aan de Dayzers

of dat zij hier neutraal tegenover staan. Respondenten die meedoen aan de Lotto en

aangeeft dit een belangrijke reden te vinden. Deelnemers aan dit onderzoek zeggen

Dayzers waarvan de loten relatief goedkoop zijn, geven vaker aan dat de kosten van

gemiddeld vaker (per jaar) te winnen met de Staatsloterij dan met andere loterijen.

een lot belangrijk zijn als reden om met deze loterijen mee te doen. Respondenten die meespelen met de Staatsloterij die relatief duur is geven juist minder vaak aan dat de kosten van een lot een belangrijke reden is om mee te doen met de betreffende loterij.

Tabel 17 Winkans reden deelname Loterij

Belangrijk

Neutraal

Onbelangrijk

n

Staatsloterij

64%

15%

22%

(n=73)

Postcode Loterij

49%

18%

33%

(n=67)

BankGiro Loterij

44%

19%

38%

(n=45)


40%

10%

50%

(n=30)

Lotto

53%

29%

18%

(n=34)

Dayzers

68%

14%

18%

(n=22)

Andere loterijen

61%

6%

33%

(n=18)

Tabel 19 Kosten lot reden deelname Loterij

Belangrijk

Neutraal

Onbelangrijk

n

Staatsloterij

16%

33%

51%

(n=73)

Postcode Loterij

33%

18%

49%

(n=67)

BankGiro Loterij

29%

31%

40%

(n=45)


13%

23%

63%

(n=30)

Lotto

56%

18%

27%

(n=34)

Meer dan de helft van de spelers die met andere dan de genoemde loterijen

Dayzers

46%

14%

41%

(n=22)

meedoen geven hoge prijzen of speciale acties als een belangrijke reden mee te doen

Andere loterijen

39%

11%

50%

(n=18)

met deze loterijen. Meestal speelden deze spelers mee in Duitse loterijen (De NoordDuitse Loterij (NKL) en de Zuid-Duitse Loterij (SKL)) of met de Engelse Euromillions

Terwijl Staatsloterijloten relatief duur zijn doen veel respondenten mee aan deze

Loterij. De respondenten geven aan dat de prijzengelden hier hoog liggen.

loterij (87% speelde mee met de Staatsloterij in het laatste jaar) terwijl de relatief goedkope Lotto en Dayzers veel minder spelers kennen onder de respondenten (Laatste jaar prevalentie is respectievelijk 31% en 20%). Het is dus niet aannemelijk dat goedkopere loterijen automatisch meer spelers aantrekken of dat daardoor het risico op kansspelverslaving hoger wordt.

52

53


Spelers die echter ooit lid waren geweest van een Duitse Loterij gaven aan dat de

Tabel 21 Meespelen met geluksnummer reden deelname

(hoge) prijs die zij betaalden voor hun loten reden was geweest dit lidmaatschap weer op te zeggen. Ééntiende lot van de Süddeutsche Klassenlotterie (SKL) kost

Loterij

bijvoorbeeld €12,50, een respondent betaalde echter €62,50 per maand voor het halve lot waar zij mee meespeelde.

Belangrijk

Neutraal

Onbelangrijk

n

Staatsloterij

2%

8%

91%

(n=73)

Postcode Loterij

8%

5%

88%

(n=67)

BankGiro Loterij

7%

2%

91%

(n=45)


3%

7%

90%

(n=30)

Lotto

32%

6%

62%

(n=34)

Deelvraag 11 Wat is de invloed van de ‘suggestie van invloed’, zoals het kiezen van nummers

Dayzers

55%

0%

46%

(n=22)

of symbolen waarmee wordt deelgenomen?

Andere loterijen

17%

0%

83%

(n=18)

Er is geen relatie gevonden tussen de hoogte van de prijs van de inleg en het risico op kansspelverslaving.

Respondenten is gevraagd aan te geven of het gevoel dat zij invloed uit kunnen oefenen op het spel voor hen een belangrijke of onbelangrijke reden is om mee

Er is geen relatie gevonden tussen ‘suggestie van invloed’ en het risico op

te doen aan de betreffende loterij, of dat zij hier neutraal tegenover staan. Bij de

kansspelverslaving.

Staatsloterij is het mogelijk het laatste nummer van een lot zelf te kiezen. Bij de Lotto kiest een speler alle nummers plus een kleur. Bij Dayzers spelen deelnemers

Motivaties deelname loterijen

mee met een speciale datum. Een op de vijf Staatsloterijdeelnemers geeft dit als

Deelvraag 12 Wat zijn de belangrijkste motivaties om deel te nemen aan de

belangrijke reden om mee te doen, ongeveer een op de zes deelnemers van de

verschillende nummerloterijen?

Lotto en Dayzers vinden “invloed uit kunnen oefenen ”op het spel belangrijk.

Wanneer respondenten gevraagd wordt naar de belangrijkste reden waarom zij

Een respondent die meespeelt met meerdere straatjes (serie van loten met

meedoen aan loterijen varieert hun antwoord van “om goede doelen te steunen” en

opeenvolgende eindcijfers) met de Staatsloterij geeft dit ook als belangrijke reden.

“ik beleef er plezier aan” tot “hopen op een groter klapper” of “de kans hebben eens te

Door met alle eindcijfers mee te spelen heeft hij altijd prijs.

winnen”. Een aantal respondenten geeft aan dat zij vooral uit gewoonte mee doet; loten

Voor het ‘meespelen met bepaalde geluksnummers’ wordt opnieuw voor de loterijen

worden automatisch afgeschreven en de respondenten kunnen het geld wel missen.

waar deelnemers zelf hun getallen kunnen kiezen dit vanzelfsprekend vaker

Voor loterijen in het algemeen geeft 88% aan dat het kans maken om een groot

aangewend als reden aan de loterijen mee te doen.

geld bedrag te winnen voor hen een belangrijke reden is mee te doen met loterijen. 58% vindt het steunen van goede doelen een belangrijke reden om mee te doen aan loterijen en voor 50% is ‘gewoonte’ een belangrijke reden om mee te spelen. Problemen vergeten, verveling, verslaving of sociaal contact worden onbelangrijk

Tabel 20 Gevoel van invloed reden deelname

gevonden. De spanning, gezelligheid en sociaal contact worden vaker als belangrijke Loterij

Belangrijk

Neutraal

Onbelangrijk

n

22%

6%

73%

(n=73)

Postcode Loterij

2%

8%

91%

(n=67)

BankGiro Loterij

2%

2%

96%

(n=45)


0%

3%

97%

(n=30)

Lotto

18%

15%

68%

(n=34)

Dayzers

14%

5%

82%

(n=22)

6%

0%

94%

(n=18)

Staatsloterij

Andere loterijen

54

reden genoemd voor kansspelen in het algemeen dan voor deelname aan loterijen.

55


Samenvatting

Tabel 22 Reden deelname loterijen en kansspelen algemeen Redenen deelnemen loterijen (n=75)

Reden

Redenen kansspelen algemeen (n=59)

De zoektocht naar loterijverslaafden was een lastige opgave. Hoewel (na enig

Belangrijk

Neutraal

Onbelangrijk

Belangrijk

Neutraal

Onbelangrijk

Kans groot geldbedrag

88%

7%

5%

83%

14%

3%

Goede doelen

58%

20%

22%

n.b.

n.b.

n.b.

loterijen; respondenten die met bijna alle loterijen meespeelden; respondenten die

Gewoonte

50%

19%

31%

n.b.

n.b.

n.b.

veel geld staken in hun deelname aan loterijen en respondenten bovendien die al

Spanning

41%

8%

51%

51%

14%

36%

jaren meespeelden, zijn er onder de respondenten geen echte loterijverslaafden

Snel geld verdienen

37%

23%

40%

32%

24%

44%

Rijk worden

35%

27%

39%

36%

22%

42%

Ontspanning

23%

12%

65%

31%

22%

48%

Gezelligheid

18%

11%

72%

29%

14%

58%

loterijen; bij benadering bleek voor hun echter problematiek gerelateerd aan

Sociaal contact

7%

5%

88%

14%

5%

81%

andere kansspelen een hoofdrol te spelen. Voor zes andere respondenten gold dat

Verslaving

3%

8%

89%

7%

3%

90%

problemen die zij langer dan een jaar geleden ervoeren ook vooral gerelateerd waren

Verveling

1%

4%

95%

7%

9%

85%

aan andere kansspelen. Respondenten speelden weliswaar ook mee in loterijen,

Problemen vergeten

0%

5%

95%

7%

2%

92%

maar koppelden hun problemen hier niet aan.

speurwerk) 75 respondenten gevonden werden die veel en vaak met loterijen meespeelden; respondenten die met (heel) veel loten meespeelden met bepaalde

aangetroffen. Op basis van de SOGS-score werd één vrouwelijke respondent gevonden die op basis van recente problematiek uitsluitend gerelateerd aan loterijen (en dus niet aan andere kansspelen) als risicospeler kon worden aangeduid. Voor twee respondenten speelden er recent problemen die zij mede relateerden aan

Hoewel voor de geïnterviewde loterijspelers vaker dan in de algemene bevolking Met name voor de Sponsor Bingo Loterij (67%) en de Postcode Loterij (66%) geven

geldt dat zij ook aan andere kansspelen deelnamen, speelt dit voor velen slechts

deelnemers aan dat de goede doelen een belangrijke reden voor hen zijn om mee

een marginale rol. De meeste loterijspelers speelden andere kansspelen voor zij

te doen aan de betreffende loterijen. Bijna de helft van de deelnemers van de

begonnen met loterijen. Het lijkt onwaarschijnlijk dat deelname aan loterijen leidt

BankGiro Loterij zegt goede doelen een belangrijke reden te vinden, terwijl goede

tot deelname aan meer riskante kansspelen.

doelen minder vaak als reden genoemd worden om mee te doen aan de Dayzers (36%), de Staatsloterij (24%) en de Lotto (27%). Zowel Dayzers als de Staatsloterij

Er blijkt uit dit onderzoek geen relatie tussen de toegankelijkheid/ distributie van

hoeven geen geld af te dragen aan goede doelen, maar dragen een (kleiner) deel van

loterijen en het ontstaan en /of de instandhouding van kansspelverslaving, noch

het binnenkomende geld af aan de staat. Lotto draagt net als de eerste genoemde

blijkt er een relatie met de winkansen of de omvang van het prijzen pakket van

loterijen geld af aan goede doelen, maar profileert zich minder als een Goede Doelen

loterijen, of met de prijs van inleg (de kosten van een lot). Tenslotte wordt er ook

Loterij. Op hun website wordt niet direct duidelijk welke goede doelen zij steunen,

geen relatie gevonden met de suggestie van invloed bij loterijen.

terwijl informatie over goede doelen op de websites van de andere loterijen direct in het oog springt.

De belangrijkste reden om mee te doen met loterijen is voor de meeste respondenten het kans maken op een groot geld bedrag. Het merendeel zegt goede doelen als goede reden te zien. De helft van de respondenten geeft ten slotte aan mee te doen uit gewoonte.

Tabel 23 Goede doelen reden deelname Loterij

Conclusie face-to-face interviews lotkopers

Belangrijk

Neutraal

Onbelangrijk

n

Staatsloterij

34%

11%

55%

(n=73)

Onder de regelmatige loterijdeelnemers komen problemen weinig voor.

Postcode Loterij

66%

9%

25%

(n=67)

Kansspelverslaving uitsluitend gerelateerd aan meespelen in loterijen lijkt helemaal

BankGiro Loterij

47%

11%

42%

(n=45)


67%

13%

20%

(n=30)

Lotto

27%

17%

56%

(n=34)

kunnen bovendien met loterijen door blijven spelen zonder zich nog verslaafd te

Dayzers

36%

5%

59%

(n=22)

voelen. Er is uit de face-to-face interviews geen relatie gebleken tussen deelname

Andere loterijen

28%

6%

67%

(n=18)

aan loterijen en (het ontstaan en/of de instandhouding van) kansspelverslaving.

56

niet voor te komen. Spelers ervaren hun deelname aan loterijen over het algemeen niet als verslavend en zijn ook niet meer andere risicovollere kansspelen gaan spelen. Loterijspelers die in het verleden problemen hadden met andere kansspelen

57


Bijlage 1 Uitgewerkte cases

het ontstaan en instandhouding van kansspelverslaving: ’Als je gokverslaafd bent dan moet je niet gokken’.

Respondent 4 is een ex-risicospeler. Hij is een hoog opgeleide, alleenstaande

Respondent 23 is een ex-risicospeler. Zij is een Nederlandse vrouw van 35 jaar. Zij

Nederlandse man van 38 jaar. Hij is op zijn 14 na schooltijd begonnen met het

is dierenarts, woont samen en heeft geen kinderen. Op haar 12e heeft zij voor de lol

spelen op kansspelautomaten in een snackbar. Op zijn 17e bracht hij voor het eerst

een keer op een kansspelautomaat in een sportkantine gespeeld en op haar 15e een

een bezoek aan Holland Casino. Op zijn 18e begon hij mee te spelen in de BankGiro

paar keer bingo op een schoolfeest. Echt met kansspelen begon zij met black jack in

Loterij, terwijl hij op zijn 25 mee ging spelen in zowel de Staats- en Postcode Loterij.

Holland Casino op haar 23e . Op haar 25e begon zij te spelen in de BankGiro Loterij en

Als belangrijkste reden om deel te nemen aan loterijen noemt hij de kans op een

op haar 26e met de Staatsloterij. Zij was 27 toen ze haar eerste en enige kraslot kocht.

grote prijs.

Als belangrijkste reden dat zij meedoet aan loterijen stelt zij dat ‘je een illusie koopt

Zowel zijn speelfrequentie als zijn deelname aan loterijen als dat aan kansspelen in

om ieder moment rijk te kunnen zijn’.

het algemeen is hoger geworden sinds hij begon, tot het een bepaalde piek bereikte,

Loterijen is zij steeds meer gaan spelen, terwijl zij kansspelen in het begin veel

waarna zijn speelfrequentie afnam tot een bepaald niveau.

gedaan heeft en later steeds minder is geworden.

Zijn SOGS 3 score, die hem kwalificeert als risicospeler is terug te voeren op een

Op dit moment besteedt respondent 23 het meeste geld en de meeste tijd aan

periode vijf jaar geleden, waarin hij regelmatig in Holland Casino en amusements

loterijen. Zij heeft nu een SOGS 0 score.

centra doorbracht. Toen ging hij meestal terug om zijn verloren geld terug te

Op dit moment heeft zij volgens eigen zeggen geen problemen met kansspelen,

verdienen, heeft vaker gegokt dan hij zich had voorgenomen en heeft zich schuldig

vindt zichzelf niet gokverslaafd en vindt ook niet dat deelname aan loterijen

gevoeld over de manier waarop hij gokte.

leidt tot deelname aan riskante kansspelen. Daarentegen vindt zij wel dat deel

Dat is nu verleden tijd, hij heeft nu een SOGS 0 score. Tegenwoordig besteed hij het

name aan loterijen een relatie heeft met de deelname of instandhouding van

meeste tijd en geld aan de Staats- en de BankGiro Loterij.

kansspelverslaving:’als je gevoelig bent voor gokverslaving kan deelname aan

Respondent 4 geeft zelf aan dat hij nooit in de problemen is gekomen door kans

loterijen een introductie zijn’.

e

e

spelen noch dat hij aan kansspelen verslaafd is geweest. Hij stelt daarentegen wel dat deelname aan nummerloterijen samenhangt met kansspelverslaving:’Wanneer

Respondent 40 is een ex-risicospeler. Hij is een Nederlandse man van 42 jaar,

je niets wint in de nummerloterijen is de kans groot om je geluk ergens anders te

alleenstaand en hoog opgeleid. Op zijn 6e heeft hij een keertje op een kansspel

zoeken’.

automaat gespeeld op de veerboot naar Noorwegen. Op zijn 18e bezocht hij voor de eerste keer een vestiging van Holland Casino. Hij was ook 18 toen hij voor het

Respondent 10 is een ex-risicospeler. Hij een Nederlandse man van 45 jaar met

eerst een illegaal casino bezocht. Op zijn 24 deed hij voor het eerst mee met de

een middelbare beroepsopleiding. Hij is getrouwd en heeft drie kinderen. Op zijn

Staatsloterij, op zijn 29e aan de Postcode Loterij en op zijn 37e heeft respondent 40

16e begon hij samen met vrienden met het spelen op kansspelautomaten in het

een keer meegespeeld in een Australische loterij.

café. Zijn eerste kraslot kocht hij toen hij 23 was en die koopt hij nu nog steeds

Zijn ‘hoop op geld’ is de belangrijkste reden om deel te nemen aan loterijen.

regelmatig. Op zijn 24 bezocht hij voor het eerst een vestiging van Holland Casino.

In zowel zijn deelname aan loterijen als kansspelen in het algemeen ziet respondent

e

Staatsloten begon hij te kopen op zijn 20e, vanaf zijn 34e speelt hij me in de Postcode

40 eenzelfde patroon, hij is langzaam meer gaan spelen en na een piek is zijn speel

Loterij. Sinds zijn 38 speelt hij met twee loten wekelijks mee in de Lotto. Op zijn 38

frequentie gestabiliseerd op een bepaald speelniveau. Achttien jaar geleden kwam

e

e

is hij ook begonnen met het spelen van poker op het internet.

hij veel in een illegaal casino en dertien jaar geleden in een vestiging van Holland

Zijn deelname aan loterijen noemt hij een gewoonte en als belangrijkste motief om

Casino. Uit die perioden dateert zijn SOGS 3 score. Tegenwoordig is zijn SOGS score 0.

mee te doen noemt hij het winnen van een prijs van 16 miljoen.

Respondent 40 zegt dat hij nooit problemen met kansspelen heeft gehad. Hij vindt

Zijn SOGS 3, wat hem kwalificeert als risicospeler, had hij 28 jaar geleden toen hij

zichzelf niet verslaafd aan kansspelen, maar wel verslaafd aan loterijen omdat hij

veel op kansspelautomaten speelde. Toen heeft hij een groot geldbedrag verspeeld,

daar niet mee kan stoppen. Onlangs heeft hij één loterij opgezegd. Hij vindt niet

zodat hij de huur van zijn kamer niet kon betalen en daar uit moest. Zijn deelname

dat deelname aan loterijen leidt tot deelname aan riskante kansspelen: ‘ik speel al

aan kansspelen in het algemeen is daarna steeds minder geworden, terwijl hij

jaren geen kansspelen meer, ik blijf alleen meedoen aan loterijen’. Hij denkt wel

stelt dat zijn deelname aan loterijen steeds op eenzelfde niveau is gebleven.

dat dat voor anderen geldt: ’als je constant bezig bent met loterijen bestaat de kans

Tegenwoordig besteedt hij de meeste tijd en geld aan de deelname aan loterijen.

dat je ook gaat meedoen aan andere kansspelen’. Ook denkt hij dat er een relatie

Momenteel heeft respondent 10 een SOGS 0 score.

is tussen het meespelen in loterijen en het ontstaan of de instandhouding van

Respondent 10 zegt dat hij niet verslaafd is aan loterijen en andere kansspelen.

kansspelverslaving.

Ook vindt hij dat de deelname aan loterijen niet leidt tot deelname aan andere kansspelen. Wel zegt respondent 10 dat deelname aan loterijen een relatie heeft met

58

59


Respondent 43 is een ex-probleemspeler. Hij is een Nederlandse man van 33 jaar, gehuwd en heeft één kind en heeft een middelbare beroepsopleiding. Op zijn 12e speelde hij voor het eerst op een kansspelautomaat in een snackbar. Hij neemt deel aan drie loterijen, de Staatsloterij sinds zijn 18e, de Postcode Loterij sinds zijn 25e en de Sponsor Bingo Loterij sinds zijn 30e. Daarnaast kocht hij zijn eerste kraslot en Dayzers op zijn 18e, heeft een aantal malen op paarden gewed sinds zijn 20e en ook sinds zijn 20e een aantal malen poker gespeeld in een vestiging van Holland Casino. Zijn belangrijkste reden om mee te doen aan loterijen is ‘de illusie ineens een hoop geld te winnen’. Respondent 43 beschrijft zijn patroon van kansspeldeelname als een langzame piek waarna zijn speelfrequentie tot nul is gedaald. Hij is tijdens die piek in grote problemen gekomen door zijn spel op kansspelautomaten. Zijn SOGS score tijdens de piek, vijftien jaar geleden, bedroeg 11. In die tijd is hij vaak teruggegaan naar amusementscentra om zijn verloren geld terug te verdienen, vaker gegokt dan dat hij zich had voorgenomen, ruzie gehad met zijn ouders over het gokken, zich schuldig gevoeld over de manier waarop hij gokte, gedacht om te stoppen, maar dat niet zou kunnen, geld geleend heeft en niet terugbetaald, geld geleend van de bank, rood gestaan op de bank en van zijn werk weggebleven. Op dit moment speelt hij geen kansspelen meer behalve loterijen en besteedt daarom de meeste tijd en geld aan loterijen. Momenteel heeft hij een SOGS 0 score. Respondent 43 vindt zichzelf nog steeds verslaafd: ’eens verslaafd, altijd verslaafd’. Hij vindt niet dat deelname aan loterijen tot deelname aan riskante kansspelen leidt en vindt ook niet dat deelname aan loterijen een relatie heeft met het ontstaan of de instandhouding van kansspelverslaving. Respondent 75 is een ex-probleemspeler. Hij is een alleenstaande Nederlandse man van 54 jaar. Op zijn 16e begon hij met het spelen op kansspelautomaten in het café. Hij heeft in zijn leven aan veel verschillende kansspelen deelgenomen. Op zijn 18e begon hij met kaarten en dobbelen om geld en kocht hij zijn eerste kraslot. Vanaf zijn 23e nam hij een aantal malen deel aan een illegale loterij in een café. Op zijn 25e begon hij met het spelen in de Lotto en bezocht hij de eerste keer een vestiging van Holland Casino. Op zijn 30e speelde hij een aantal malen bingo en begon mee te doen aan de Staats- en Postcode Loterij. Vanaf zijn 35e speelt hij tevens in de BankGiro Loterij. Zijn belangrijkste motief om mee te doen aan loterijen is ‘de kans om snel rijk te worden’. Direct nadat respondent 75 in aanraking kwam met loterijen is hij steeds vaker gaan spelen, maar de speelfrequentie is in de loop der jaren minder geworden. Door de dood van een vriendin, 25 jaar gelden, is hij veel gaan spelen op kansspel automaten, waardoor hij in de problemen is geraakt. Toen had hij een SOGS score van 8. In die tijd had hij financiële problemen, problemen met zijn huisvesting, ruzie gekregen met zijn familie en heeft hij hulp gezocht bij de Jellinek en de schuldsanering. Op dit moment besteedt respondent 75 de meeste tijd en geld aan de Lotto en Staatsloterij die hij onregelmatig koopt bij de sigarenboer. Volgens respondent 75 leidt bij hem het spelen in loterijen niet tot deelname riskante kansspelen. Hij weet niet of dat voor anderen ook geldt. Hij denkt wel dat meedoen aan loterijen een relatie heeft met het ontstaan en de instandhouding van kansspelverslaving:’als je wint, ga je door en zet je telkens meer in, als je verliest ga je ook steeds door, je kijkt of je het eruit kan halen’.

60

Deelonderzoek 4 Bevolkingsonderzoek 2004


Methode

Deelvragen: 4 Hoe verhoudt zich deelname aan nummerloterijen tot deelname aan andere kansspelen? Is er sprake van substitutie (hogere deelname loterijen leidt tot

Eind 2004 heeft het CVO in samenwerking met TNS NIPO een onderzoek uitgevoerd

lagere deelname andere kansspelen) of additie (hogere deelname loterijen leidt

onder de Nederlandse bevolking van 16 jaar en ouder (de Bruin et al., 2006). In

tot hogere deelname andere kansspelen)?

totaal werd bij 5.575 respondenten een vragenlijst afgenomen. Daarbij is onder

5 Zijn er risicogroepen (o.a. maar niet uitsluitend op grond van demografische

meer ingegaan op het speelgedrag en speelmotivatie van de deelnemers aan

kenmerken) te onderscheiden binnen deelnemers aan nummerloterijen?

kansspelen. Er is bij de dataverzameling gekozen voor een zogenoemde mixed mode; vragenlijsten zijn telefonisch afgenomen, maar konden desgewenst ook schriftelijk of via internet worden ingevuld. De steekproef is aselect tot stand gekomen gebaseerd op postcodes en betrof daarmee een zogenoemde huishoudensteekproef.

Resultaten

Bij de huishoudens uit de steekproef is vervolgens een vast telefoonnummer gezocht. Indien een huishouden hier niet over beschikte is een vragenlijst naar het adres gestuurd met het verzoek deze in te vullen en te retourneren of deze via

Alvorens in te gaan op de onderzoeksvragen zal eerst worden ingegaan op het

internet in te vullen met behulp van een inlogcode en paswoord. De respons bij de

aandeel van de bevolking dat aan de vier hier centraal staande loterijen mee doet.

huishoudens met vaste telefoonaansluiting lag op 36%, de respons bij huishoudens

Ook wordt ingegaan op het aantal loten dat op jaarbasis wordt aangeschaft en het

zonder vaste telefoonaansluiting op 15%. De gemiddelde respons van het

aantal loterijen waaraan de respondenten meedoen.

bevolkingsonderzoek lag daarmee op 28%. Om de representativiteit (externe validiteit) van het onderzoek te vergroten is de

Deelname aan loterijen

steekproef naderhand gewogen op de variabelen sekse, leeftijd, opleiding, gezins

De respondenten is onder meer gevraagd naar hun recente deelname aan de

grootte en etniciteit. Het doel hiervan was om de steekproef zo veel mogelijk

verschillende loterijen. Van de 5.575 respondenten die aan het bevolkingsonderzoek

representatief te maken voor de Nederlandse bevolking van 16 jaar en ouder.

meededen had 76% ooit aan een loterij deelgenomen, 60% had recentelijk (het

De weging is gebaseerd op bevolkingstatistieken van het CBS (Statline). Bij de

afgelopen jaar) aan een loterij deelgenomen. Als alleen de vier loterijen worden

beschrijving van de resultaten is steeds uitgegaan van de gewogen steekproef.

betrokken die centraal staan in onderhavig onderzoek blijkt 55% recentelijk aan

Om vast te kunnen stellen of sprake is van kansspelproblematiek is een screener

een van deze loterijen te hebben deelgenomen.

gebruikt, de South Oaks Gambling Screen (SOGS). Dit is een veelgebruikt en gevalideerd onderzoeksinstrument met goede psychometrische eigenschappen

Uit Tabel 1 blijkt dat de deelname aan de verschillende loterijen het hoogst is bij

(Gambino & Lesieur, 2006; Stinchfield et al., 2001). De SOGS is gebaseerd op de

de Staatsloterij, 45% had daar het afgelopen jaar aan deelgenomen. 31% van de

DSM en bestaat uit 20 items waar met ja of nee op kan worden geantwoord. Indien

bevolking deed mee aan de Postcode Loterij en 9% aan de BankGiro Loterij. Het

iemand 5 of meer items bevestigend beantwoordt spreken we van een probleem

marktaandeel van de Sponsor Bingo Loterij is het kleinst, 6% van de bevolking had

speler, indien iemand 3 of 4 keer bevestigend antwoordt van een risicospeler.

daar recent (in de afgelopen twaalf maanden) aan deelgenomen. Wanneer de vier

Respondenten die 0, 1 of 2 keer bevestigend antwoorden worden als recreatieve

genoemde loterijen samen worden gevoegd blijkt 55% van de respondenten het

spelers gezien.

afgelopen jaar aan tenminste één van de vier loterijen te hebben deelgenomen.

De SOGS kan in verschillende “timeframes” worden afgenomen, de vragen kunnen betrekking hebben op iemands gehele leven, maar ook op de afgelopen twaalf maanden. Om recente kansspelproblemen vast te stellen is een timeframe van één

Tabel 1 Recente deelname (LJ) aan de vier onderscheiden loterijen

jaar aangehouden. Onderzoeksvragen secundaire analyses bevolkingsonderzoek 2004

Loterij

Deelnemers in 2004 (CVO)

Hoofdvragen:


45%

1 In hoeverre is het meespelen in nummerloterijen gerelateerd aan het ontstaan


31%


9%


6%

van kansspelverslaving? 2 In hoeverre is het meespelen in nummerloterijen gerelateerd aan de instandhouding van kansspelverslaving? 3 In hoeverre leidt het spelen in nummerloterijen tot deelname aan meer riskante

Totaal (n=3052) *

55%

* Aan tenminste 1 van de vier genoemde loterijen deelgenomen

(continue short odds) kansspelen?

62

63


Het totaal van 55% (dat veel minder is dan de som van de deelnamecijfers van de

Tabel 3 Percentage van de respondenten dat met 120 loten of meer aan een loterijen mee doet

vier loterijen) suggereert dat een groot aantal respondenten aan meerdere loterijen mee doet. Van de loterijspelers doet 55% aan 1 loterij mee, 34% aan twee, 10% aan drie en doet 1% aan alle vier genoemde loterijen mee.

Percentage van de deelnemers ≥ 120 loten per jaar

n


1,4%

33


0,4%

6


0,2%

1


1,3%

4

Totaal (n=2939)

1,5%

451

Loterij

Aantal loten op jaarbasis De frequentie waarmee respondenten aan loterijen deelnemen als ook het aantal loten waarmee wordt deelgenomen laat een aantal verschillen zien. Niet alleen tussen de loterijen onderling maar ook tussen de deelnemers aan een loterij onderling.

1

Tabel 2 Gemiddeld aantal loten op jaarbasis

Er is één respondent die in twee nummerloterijen met meer dan 120 loten op jaarbasis mee doet en één respondent die in drie nummerloterijen met meer dan 120 loten op jaarbasis mee doet. In totaal zijn er 4 respondenten die in geen enkele nummerloterij met 120 of meer loten deel-

nemen maar wel in de vier nummerloterijen gezamenlijk met 120 of meer loten deelnemen.

Gemiddeld

Standaard deviatie

Percentage van de deelnemers ≥ 24 loten per jaar


12

16,9

9%


18

19,6

32%


11

7,2

5%


16

25,1

19%

Loterij op 0,2% en bij de Sponsor Bingo Loterij op 1,3%.

Totaal (n=2939)

23

27,1

41%

Nu hebben we eerder gezien dat veel spelers aan meerdere loterijen meedoen. Als

Loterij

Een relatief klein deel van de spelers in nummerloterijen doet met (extreem) veel loten mee. Het deel van de spelers in een de staatsloterij dat met 120 loten per jaar of meer meedoet ligt op 1,4%. Bij de Postcodeloterij ligt dat op 0,4%, bij de BankGiro

we daarom het totaal aantal loten dat op jaarbasis in de vier nummerloterijen wordt aangeschaft bezien, blijkt 1,5% van de spelers met 120 loten of meer mee te doen in Het aantal loten dat op jaarbasis wordt aangeschaft ligt bij de deelnemers aan

de vier nummerloterijen.

de Postcode Loterij gemiddeld het hoogst: 18 per jaar. Voor de deelnemers aan

We zien tevens een samenhang tussen het aantal loten waarmee aan een bepaalde

de Sponsor Bingo Loterij ligt dit aantal op 15 per jaar. Voor de andere twee loterijen,

loterij wordt meegedaan en het aantal loterijen waaraan mensen deelnemen. Dus,

de Staatsloterij en de BankGiro Loterij ligt dit gemiddeld op respectievelijk 12 en

naarmate spelers aan meer loterijen deelnemen kopen ze per trekking meer loten.

11 loten per jaar. Het relatief hoge gemiddelde aantal loten dat op jaarbasis wordt aangeschaft

Deelname aan andere kansspelen

door de deelnemers aan de Postcode Loterij wordt weerspiegeld in het percentage

In Tabel 4 zijn de prevalentiecijfers voor de andere kansspelen weergegeven.

respondenten dat per jaar met 24 loten of meer meedoet; bij de Postcode Loterij

Deelname aan loterijen blijkt de meest populaire vorm van ‘gokken’ te zijn. Zoals

doet 32% van de respondenten met 24 of meer loten per jaar mee. Bij de Staatsloterij

eerder geconstateerd had in 2004 een meerderheid van de bevolking (60%) in

ligt dit percentage op 9%, terwijl dit bij de Sponsor Bingo Loterij op 19% ligt en bij

het afgelopen jaar aan een loterij meegedaan (55% had aan een van de vier hier

de BankGiro Loterij op 5%.

onderscheiden nummerloterijen meegedaan). Ter vergelijk: 12% had het afgelopen

Nu kunnen we ons afvragen of 24 loten op jaarbasis ook ‘veel’ is. Om de ‘echte’

jaar krasloten gekocht, 9% op kansspelautomaten gespeeld, 9% aan sportpoules

veelspelers te identificeren en te kunnen beschrijven is de lat wat hoger gelegd:

meegedaan en 8% aan de bingo. Kaarten & dobbelen om geld werd door 7% van

veelspelers zijn hier gedefinieerd als spelers die met tenminste 120 loten

de bevolking gedaan. Een relatief klein deel van de bevolking (4%) had in het

op jaarbasis aan een loterij meedoen. Voor elk van de vier nummerloterijen

afgelopen jaar aan casinospelen als blackjack en roulette meegedaan. Aan de

afzonderlijk is vervolgens het percentage veelspelers berekend.

andere onderscheiden kansspelen wordt door (minder dan) 1% van de bevolking meegedaan: kansspelen via internet, het wedden op paarden en illegale kansspelen.

64

65


tussen nummerloterijen en kansspelverslaving te kunnen beantwoorden, is het

Tabel 4 Prevalentiecijfers deelname kansspelen

dus van belang om (i) vast te stellen of er een correlatie of samenhang is tussen loterijdeelname en kansspelproblematiek, (ii) vast te stellen of loterijdeelname

Kansspel

Percentage recente deelnemers (LJP)

Loterijen

60%

daarmee naar alternatieve verklaringen voor de gevonden samenhang tussen

Krasloten

12%

deelname aan loterijen en kansspelproblematiek.

voorafgaat aan kansspelproblematiek en (iii) te zoeken naar derde factoren en

Kansspelautomaten

9%

Sportpoules

9%

We zullen dit aan de hand van een hypothetisch voorbeeld toelichten:

Bingo

8%

Stel dat de prevalentie van kansspelverslaving onder loterijspelers groter is dan onder de spelers

Kaarten & dobbelen

7%

Casinospelen

4%

Wedden op paarden

1%

Kansspelen via internet

1%

en perk te stellen. Totdat er iemand is die weet dat de mate van kansspelverslaving samenhangt met

Illegale kansspelen

1%

de mate van deelname aan short odds kansspelen. En aangezien loterijspelers vaker aan short odds

Anders

1%

kansspelen deelnemen dan niet-loterijspelers, kun je je afvragen of het wel de deelname aan loterijen

Bron: Bevolkingsonderzoek 2004 (De Bruin et al., 2006)

die niet aan loterijen deelnemen. Dit blijkt uit een onderzoek waarin de vastgestelde mate van kansspelverslaving een afspiegeling vormt van de werkelijke omvang van kansspelverslaving. Als je dit zondermeer zou publiceren dan krabben de politici zich achter een oor en stellen maatregelen voor om aan de exorbitant hoge mate van kansspelverslaving onder loterijspelers paal

is die verantwoordelijk is voor de relatief hoge mate van kansspelverslaving onder loterijspelers. Daarom wordt een CHAID analyse (of regressieanalyse) uitgevoerd waarin aan de variabele deelname aan short odds kansspelen voorrang wordt gegeven boven loterijdeelname. En

Zoals in het rapport “Verslingerd aan meer dan een spel” al werd geconstateerd

wat blijkt nu: doe je dat (houd je deelname aan short odds kansspelen constant) dan is er

nemen veel respondenten die aan het bevolkingsonderzoek hebben deelgenomen

helemaal geen verschil meer tussen loterijspelers en niet-loterijspelers wat betreft de mate van

niet aan één maar aan meerdere kansspelen deel. Gemiddeld genomen hebben

kansspelverslaving. Dat betekent niet dat de politici wat dit betreft niets meer te doen hebben maar

spelers aan twee kansspelen deelgenomen. Ongeveer een derde van de spelers

zij moeten zich in de eerste plaats richten op de gevolgen van short odds kansspelen, die op hun

heeft aan meer dan drie verschillende kansspelen deelgenomen.

beurt weer ten grondslag liggen aan kansspelverslaving, in plaats van bijvoorbeeld afkickcentra voor loterijverslaafden in te richten.

Zoals ook de titel van het rapport suggereert neemt de prevalentie van kansspel

Het constant houden voor de mate van deelname aan short odds kansspelen is een poging om

problemen toe naarmate respondenten aan meer verschillende kansspelen hebben

de interne validiteit te bevorderen. Wat je doet is een soort van benadering van het experiment: je

deelgenomen. Dit gegeven is met name voor onderhavig onderzoek van belang. Ook

vergelijkt tussen bevolkingsgroepen en probeert relevante verschillen zo veel mogelijk uit te schakelen.

loterijspelers nemen vaak nog aan andere kansspelen deel, kansspelen die op hun beurt (mede) verantwoordelijk kunnen zijn voor het ontstaan en de instandhouding

Om kansspelverslaving te kunnen vaststellen is zoals gezegd een screener

van problemen met kansspelen.

(de SOGS) gebruikt, die onderscheid maakt tussen recreatieve spelers (SOGS 0-2), risicospelers (SOGS 3-4) en probleemspelers (SOGS 5+). Om de relatie met deelname

Onderzoeksvraag 1 & 2 Relatie tussen loterijen en kansspelproblematiek

aan loterijen vast te kunnen stellen is in eerste instantie het percentage recreatieve

De centrale onderzoeksvraag in het onderzoek betreft de vraag of er een relatie

spelers, risicospelers en probleemspelers berekend voor de respondenten die aan

bestaat tussen deelname aan loterijen en kansspelverslaving. Meer specifiek betreft

de vier onderscheiden loterijen deelnemen (zie Tabel 5). Dat er risicospelers en

het de vraag in hoeverre het meespelen in de vier nummerloterijen gerelateerd is

probleemspelers onder de deelnemers aan de loterijen worden aangetroffen mag niet

aan het ontstaan en de instandhouding van kansspelverslaving.

automatisch tot de conclusie leiden dat de deelname aan loterijen ook als oorzaak

Dit laatste impliceert dat met het onderzoek wordt gepoogd een causale relatie vast

van de problemen met kansspelen moet worden gezien. Een deel van de mensen

te stellen tussen loterijdeelname en kansspelverslaving. Bij het beantwoorden van

die aan loterijen deelneemt, neemt tenslotte ook aan andere kansspelen deel.

de onderzoeksvraag is het van belang onderscheid te maken tussen een correlatie (statistische samenhang) en een causale relatie. Uit de methodologische literatuur (De Goede et al., 2005) blijkt dat er drie belangrijke voorwaarden zijn voor het vaststellen van een causale relatie tussen X en Y. Er is een correlatie tussen X en Y, X gaat aan Y vooraf en er is er geen derde factor die zowel oorzaak is van X als van Y. Om de vraag naar een causale relatie

66

67


Tabel 5 Percentage recreatieve spelers, risicospelers en probleemspelers van recente (LJP)

Figuur 1 SOGS in categorieën als afhankelijke variabele en deelname aan kansspelen als

deelnemers aan loterijen

onafhankelijke variabelen SOGS trichotoom (LJP)

Percentage recreatieve spelers (LJP)

Percentage risicospelers (LJP)

Percentage probleemspelers (LJP)


99,2

0,6

0,4


99,0

0,7

0,5


98,1

0,6

1,5


99,1

0,3

0,3

Gemiddeld alle recente spelers (n=3983) *

98,9

0,8

0,4

Recente deelnemers aan loterijen

Geen SOGS 3_4 SOGS 5+

– Kansspelautomaten (LJP) Adj. P-value=0,000, Chi-square = 36,883, df=1 Nee

* dit aantal is exclusief niet-spelers en ex-spelers

loterijen vaker voorkomt dan onder de niet-deelnemers3. Bij de deelnemers aan

wijkt niet significant af van het percentage risicospelers en probleemspelers in de steekproef (0,7% en 0,3%). Dit geldt tevens voor de deelnemers aan de Sponsor Bingo

Nee

Loterij, daar ligt zowel het percentage risicospelers als het percentage probleem de BankGiro Loterij: 1,5% van de spelers in de BankGiro Loterij is als probleemspeler gescreend. Bij de niet-spelers in de BankGiro Loterij ligt dit percentage op 0,2%.

als met kansspelverslaving. Hiervoor zijn zogenoemde CHAID analyses gebruikt. CHAID staat voor Chi kwadraat Automatic Interaction Detector en is een exploratieve

Node 4 Category % Geen 96,6 SOGS 3_4 2,1 SOGS 5+ 1,4 Total 2,9

Nee n 140 3 2 145


Ja n 438 6 3 447


–

We treffen hier een significante samenhang aan tussen deelname aan de BankGiro

gegaan naar factoren die zowel samenhangen met deelname aan de BankGiro Loterij

Kaarten / dobbelen (LJP) Adj. P-value=0,000, Chi-square = 16,365, df=1

Ja

Node 3 Category % n Geen 99,5 4232 SOGS 3_4 0,4 17 SOGS 5+ 0,1 4 Total 85,8 4253

spelers op 0,3%. We zien daarentegen relatief veel probleemspelers bij de spelers in

van kansspelproblematiek moet worden gezien zijn we in de analyses op zoek

n 535 11 10 556 –

Casinospelen (LJP) Adj. P-value=0,001, Chi-square = 10,940, df=1

probleemspeler is getypeerd en respectievelijk 0,6% en 0,7% als risicospeler. Dit

Om inzicht te geven in de vraag of deelname aan de BankGiro Loterij als oorzaak


–

de Staatsloterij en de Postcode Loterij zien we dat 0,4% respectievelijk 0,5% als

aangetroffen samenhang niet van causale aard is.

Ja


Het is niet zo dat kansspelproblematiek onder deelnemers aan drie van de vier

Loterij en kansspelproblematiek4. Uit de vervolganalyses is echter gebleken dat deze


Bingo (LJP) Adj. P-value=0,040, Chi-square = 4,217, df=1 Ja Node 7 Category % Geen 100,0 SOGS 3_4 0,0 SOGS 5+ 0,0 Total 8,0

Nee n 397 0 0 397


analysemethode. Met behulp van CHAID kunnen meerdere factoren die van invloed kunnen zijn op een afhankelijke variabele (in dit geval kansspelproblematiek)

Uit Figuur 1 kan worden afgeleid dat het spelen op kansspelautomaten de beste

tegelijkertijd worden getoetst. Het CHAID model maakt vervolgens een boomdiagram

voorspeller is van kansspelproblematiek, de variabele “spelen op kansspelautomaten”

waarbij de factor die de afhankelijke variabele het beste kan voorspellen bovenaan

staat bovenaan het boomdiagram. Van de spelers op kansspelautomaten (Node 2)

komt te staan. Vervolgens wordt per subgroep bekeken of andere (of dezelfde)

is 2,0% risicospeler en 1,8% probleemspeler, voor de spelers die niet op kansspel

variabelen een samenhang met kansspelverslaving vertoont. Op deze wijze zijn met

automaten spelen (Node 1) ligt dit op 0,5% en 0,1%. Ook onder de respondenten die

behulp van CHAID de factoren worden bepaald die problemen met kansspelen het

aan casinospelen deelnemen of om geld kaarten en dobbelen zien we relatief hoge

best kunnen voorspellen. Uiteindelijk kunnen met behulp CHAID groepen worden

prevalentiecijfers voor kansspelproblematiek. Belangrijkste risicogroep wordt hierbij

onderscheiden (Nodes) met een verhoogd risico op kansspelverslaving.

gevormd door de respondenten die zowel op kansspelautomaten spelen als om geld kaarten en dobbelen (Node 6). Van deze groep spelers is 4,6% een risicospeler en 6,4% een probleemspeler. Een tweede risicogroep wordt gevormd door spelers die niet

3

4

68

Staatsloterij: Pearson X2 = 0,7, df=2, p = 0,968. Postcode Loterij: Pearson X2 = 1,1, df=2, p = 0,567. Sponsor Bingo Loterij: Pearson X2 = 0,1, df=2, p = 0,978. Pearson X2 = 18,4, df=2, p < 0,0005.

op kansspelautomaten spelen maar aan casinospelen deelnemen (Node 4), bij deze groep zien we 2,1% risicospelers en 1,4% probleemspelers.

69

n 97 5 7 109


Uit de CHAID analyses is gebleken dat deelname aan short odds kansspelen de

In de analyses zijn de frequentie van deelname aan een loterij en het aantal loten

sterkste samenhang vertoont met kansspelverslaving. De invloed die deelname

waarmee per keer wordt meegedaan samengevoegd tot het aantal loten waarmee

aan de BankGiro Loterij heeft op kansspelproblematiek valt in de analyses weg.

het afgelopen jaar aan een loterij is meegedaan.

Deelname aan short odds kansspelen biedt dus een belangrijke alternatieve verklaring voor de hogere prevalentiecijfers van kansspelproblemen onder de lotkopers van de BankGiro Loterij. Dit wijst er op dat niet zozeer het deelnemen aan

Tabel 7 Aantal loten op jaarbasis & de relatie met SOGS

de BankGiro Loterij als oorzaak van problemen met kansspelen moet worden gezien maar veeleer de deelname aan short odds kansspelen. Anders gezegd, de deelnemers

Correlatie tussen aantal loten op jaarbasis en de SOGS waarde

aan de BankGiro Loterij hebben weliswaar relatief vaak een SOGS5+ score maar de

Pearson Correlation

Significantie (2-zijdig)

-0,036

0,085


0,043

0,083

loterijspelers opgesplitst in een groep die uitsluitend aan loterijen deelneemt (61%)


0,010

0,831

en een groep die daarnaast ook aan andere (short odds) kansspelen deelneemt


-0,042

0,466

(39%). Als we van deze twee groepen de SOGS percentages berekenen zien we dat

Totaal (n=2939)

0,018

0,325

bij de groep respondenten die uitsluitend aan loterijen deelneemt het percentage

* Correlatie is significant op het 0,05 niveau (2-zijdig).

risicospelers op 0,3% ligt en het percentage probleemspelers op 0%, bij deze groep

** Correlatie is significant op het 0,01 niveau (2-zijdig).

probleemspelers onder hen nemen allemaal aan short odds kansspelen deel.

Loterij Staatsloterij (n=2322)

Loterijspelers onderscheiden Om de verschillen tussen groepen loterijspelers te belichten is de groep recente

zijn dus geen probleemspelers aangetroffen. Het aantal loten waarmee op jaarbasis wordt meegedaan aan de nummerloterijen laat geen significante relatie zien met de SOGS-waarde; naarmate op jaarbasis meer loten worden aangeschaft is de SOGS-waarde niet hoger.

Tabel 6 Percentage recreatieve spelers, risicospelers en probleemspelers van recente (LJP) deelnemers aan kansspelen

Als dezelfde analyse wordt uitgevoerd met de SOGS als categorale variabele Percentage recreatieve spelers (LJP)

Percentage risicospelers (LJP)

Percentage probleemspelers (LJP)

Uitsluitend loterijen (n=2042)

99,7

0,3

0,0

Loterijen en andere kansspelen (n=1298)

98,4

0,9

0,8

Uitsluitend andere kansspelen (n=641)

97,6

1,7

0,6

Gemiddeld (n=3981) *

99,2

0,8

0,4

Groepen recente spelers (LJP)

* dit aantal betreft uitsluitend recente deelnemers aan kansspelen en is dus exclusief niet-spelers en ex-spelers.

(recreatieve spelers, risicospelers en probleemspelers) zien we opnieuw een samen hang met het aantal loten waarmee aan de BankGiro Loterij wordt deelgenomen. Uit de CHAID analyses blijkt dat de respondenten die 1 keer of vaker aan de BankGiro Loterij deelnemen vaker als risicospeler (0,7%) of probleemspelers (1,5%) worden getypeerd dan de spelers die niet aan de BankGiro Loterij deelnemen, deze percentages liggen hier op respectievelijk 0,6% en 0,2%. In wezen gaat het hier dus niet zozeer om de frequentie waarmee aan de BankGiro Loterij wordt deelgenomen maar meer om het feit of respondenten al dan niet aan deze loterij deelnemen. Uit de CHAID analyses is wel een samenhang naar voren gekomen tussen de SOGS en het aantal loten waarmee aan de Postcode Loterij wordt deelgenomen.

Bij de groep die zowel aan loterijen als aan short odds kansspelen deelneemt, ligt het

Van de respondenten die meer dan 22 postcodeloten per jaar kopen is 1,7% als

percentage risicospelers op 0,9% en het percentage probleemspelers op 0,8%. Dit

risicospeler en 1,1% als probleemspeler gescreend. Van de respondenten die minder

duidt er wederom op dat niet zozeer het deelnemen aan loterijen tot problemen met

(of geen) loten kopen in de Postcode Loterij liggen de percentages risicospelers en

kansspelen leidt maar vooral de deelname aan short odds kansspelen. Ter vergelijk,

probleemspelers op respectievelijk 0,5% en 0,2%.

van de groep respondenten die uitsluitend aan short odds kansspelen neemt is 1,7% een risicospeler en 0,6% een probleemspeler.

Gezamenlijk analysemodel Als het aantal loten waarmee op jaarbasis aan de vier loterijen wordt meegedaan

Frequentie van deelname en het aantal loten per trekking

gezamenlijk in het analysemodel wordt betrokken blijkt het aantal loten waarmee

Een andere manier om de relatie tussen loterijdeelname en kansspelproblematiek

aan Postcode Loterij en de BankGiro Loterij wordt meegedaan de beste voorspellers

vast te stellen is door de frequentie van deelname aan een loterij en het aantal

op te leveren voor kansspelproblematiek. Van de groep respondenten die met meer

loten waarmee per trekking wordt meegedaan te relateren aan de SOGS-score.

dan 22 loten aan de Postcode Loterij mee doet en ook in de BankGiro Loterij speelt (Node 6) is 2,4% een risicospeler en 4,1% een probleemspeler.

70

71


Figuur 2 CHAID analyse waarbij SOGS LJP (trichotoom) als afhankelijke variabele en het aantal

Aantal loterijen waaraan wordt deelgenomen Behalve naar de vier in het onderzoek centraal staande loterijen is de respondenten

loten op jaarbasis als onafhankelijke variabelen zijn opgenomen

ook gevraagd naar hun deelname in andere loterijen zoals de Lotto, Dayzers, de

Geen SOGS 3_4 SOGS 5+

SOGS trichotoom (LJP)

grote Clubactie of andere loterijen. Als we het aantal loterijen waaraan wordt deel


genomen relateren aan de SOGS waarde zien we dat de SOGS waarde toeneemt naarmate de respondenten aan meer loterijen meedoen. Het aantal loterijen waaraan wordt deelgenomen vertoont met andere woorden een positieve samen hang met problematische speelgedrag. Ook hier kan echter worden gesteld dat

–

als andere variabelen in het analyse model worden betrokken de invloed van het

Aantal loten per jaar NPL Adj. P-value=0,004, Chi-square = 12,412, df=1

meedoen aan meerdere loterijen (of het totaal aantal gekochte loten) wegvalt. De SOGS waarde wordt wederom het best voorspeld door het aantal en de frequentie

<= 22; <missing>

waarmee men aan short odds kansspelen deelneemt. Met name de frequentie waarmee

> 22



–

op kansspelautomaten wordt gespeeld blijkt van invloed te zijn op de SOGS waarde. n 529 9 6 544

Stepping Stone Hypothese De derde hoofdvraag van het onderzoek betreft de vraag in hoeverre het spelen in loterijen tot deelname aan de meer riskantere short odds kansspelen leidt. Ook hier

–

Aantal loten per jaar SL Adj. P-value=0,001, Chi-square = 15,209, df=1

geldt dat een causale relatie op grond van bevolkingsonderzoek moeilijk is vast te

Bankgiro Loterij (LJP) Adj. P-value=0,002, Chi-square = 9,754, df=1

stellen. Toch zijn uit het bevolkingsonderzoek wel (indirecte) aanwijzingen verkregen dat loterijen niet leiden tot deelname aan riskantere kansspelen en dat deze stepping

<= 5; <missing> Node 3 Category % n Geen 98,8 2157 SOGS 3_4 0,8 18 SOGS 5+ 0,4 9 Total 52,3 2184

>5 Node 4 Category % n Geen 99,8 1441 SOGS 3_4 0,2 3 SOGS 5+ 0,0 0 Total 34,6 1444

Nee Node 5 Category % Geen 98,3 SOGS 3_4 1,4 SOGS 5+ 0,2 Total 10,1

Ja n 414 6 1 421


stone hypothese verworpen dient te worden. n 115 3 5 123

Groepen spelers Een manier om inzicht te krijgen in het antwoord op deze vraag is door te bezien in hoeverre deelnemers aan loterijen sowieso aan short odds kansspelen deelnemen. Zoals eerder geconstateerd neemt 39% van de recente loterijspelers ook aan andere (short odds)kansspelen deel. Het merendeel van de loterijspelers heeft recentelijk niet aan andere (short odds)kansspelen deelgenomen. Het is dus niet zo dat alle

De belangrijkste risicogroep die met behulp van CHAID wordt geïdentificeerd

loterijspelers ook aan andere ‘risicovollere’ kansspelen gaan deelnemen.

(Node 6) betreft een relatief kleine groep van 123 personen (3% van het totaal aantal spelers). Deze groep maakt echter 10% van het totaal aantal risicospelers uit en 33%

In Tabel 8 is te zien aan welke andere kansspelen de vier onderscheiden groepen

van het totaal aantal probleemspelers. Het merendeel van de probleemspelers zien

loterijdeelnemers nog meer deelnemen. De tabel dient van boven naar beneden

we terug in de relatief grote groep respondenten die met 22 of minder loten aan de

te worden gelezen. Dus van de deelnemers aan de Staatsloterij heeft 17% aan kras

Postcode Loterij en met 5 of minder loten in de Staatsloterij deelnemen (Node 3).

loten deelgenomen, 11% aan kansspelautomaten, 7% aan casinospelen et cetera.

Deze groep maakt 52% van het totaal aantal spelers uit (2184 van de 4172) en maakt

In de laatste kolom is de deelname aan andere kansspelen weergegeven voor alle

60% van het totaal aantal probleemspelers uit (9 van de 15).

respondenten die aan kansspelen hebben deelgenomen.

Ook bij de gevonden samenhang tussen het aantal loten dat op jaarbasis wordt aangeschaft en de SOGS zijn echter alternatieve verklaringen gevonden die er op duiden dat niet het aantal gekochte loten als oorzaak van kansspelproblematiek moeten worden gezien maar vooral de frequentie waarmee aan short odds kans spelen wordt deelgenomen, in het bijzonder de frequentie waarmee op kansspel automaten wordt gespeeld. Als de frequentie waarmee aan short odds kansspelen wordt deelgenomen constant wordt gehouden valt de invloed van deelname aan loterijen weg.

72

73


BankGiro Loterij

Tabel 8 Deelname aan andere kansspelen voor vier groepen loterijspelers

Bij de deelnemers aan de BankGiro Loterij zien we dat een relatief groot deel Staatsloterij

Postcode Loterij

BankGiro Loterij


Totaal

krasloten koopt maar juist een kleiner deel aan sportpoules meedoet. 17% van de spelers in de BankGiro Loterij kocht recentelijk krasloten terwijl dit voor de niet-

Ja

nee

ja

nee

ja

nee

ja

nee

17**

11

15

13

17*

13

20**

13

14

meedoen aan sportpoules minder populair dan bij de niet-spelers in de BankGiro

11

12

9 **

13

11

12

11

12

12

Loterij, respectievelijk 7% en 11% deed hieraan mee. Hier zien we derhalve een

Casinospelen

7

6

6

7

7

6

7

6

6

negatieve samenhang tussen loterijdeelname en deelname aan andere kansspelen.

Paardenwedden

1

1

1

<1

1

1

<1

<1

1

Zoals op grond van het voorgaande verwacht kon worden vertoont deelname aan

Illegaal

1

1

1

1

1

1

1

1

1

Internet

1

1

1

1

<1

<1

1

1

1

Kaarten/dobbelen

7

7

6*

8

7

8

6

8

7

10

11

9

11

7*

11

14*

10

10

groot deel krasloten koopt, 20% had dat recentelijk gedaan. Bij de niet-spelers

9

10

9

10

10

10

15**

9

10

in de Sponsor Bingo Loterij had 13% recentelijk krasloten gekocht. Nu is het zo

X

66**

40

67**

47

62**

48

49

dat de goede doelen die de Sponsor Bingo Loterij ondersteunt op het gebied van

x

63**

32

77**

32

35

gezondheid en sport liggen. Wellicht niet heel opmerkelijk is het daarom dat de een

X

26**

9

10

relatief groot deel van de deelnemers aan de Sponsor Bingo Loterij meedoet aan

X

7

sportpoules. Van de deelnemers in de Sponsor Bingo Loterij deed 14% recentelijk

Krasloten Kansspelautomaten

Sportpoules Bingo Staatsloterij

spelers in de BankGiro Loterij op 13% ligt. Bij de spelers in de BankGiro Loterij is het

Postcode Loterij

47**

23

BankGiro Loterij

13**

6

18**

6

9**

5

15**

2

17**

6

16**

6

17**

8

19**

10

22**

10

11

5**

1

3**

2

3

2

3

2

2

Sponsor Bingo Loterij Lotto Dayzers

de BankGiro Loterij een sterke samenhang met de deelname aan andere loterijen. Sponsor Bingo Loterij Tot slot zien we ook bij de deelnemers aan Sponsor Bingo Loterij dat een relatief

mee aan een sportpoule terwijl dit voor de niet-deelnemers op 10% ligt. Vanwege de overeenkomsten in het type spel is het wellicht evenmin opmerkelijk is dat een relatief groot deel van de deelnemers aan de Sponsor Bingo Loterij bingomiddagen

* Correlatie is significant op het 0,05 niveau (2-zijdig).

en avonden (van hun eigen vereniging) bezoeken. Van de deelnemers aan de Sponsor

** Correlatie is significant op het 0,01 niveau (2-zijdig).

Bingo Loterij deed 15% recentelijk aan een bingo mee, terwijl dit voor 9% van de nietdeelnemers geldt.

Staatsloterij Van de deelnemers aan de Staatsloterij kocht 17% recentelijk krasloten, bij de niet-

Resumerend kunnen we stellen dat loterijdeelname over het algemeen niet

deelnemers aan de Staatsloterij ligt dit percentage op 11%. Bij de andere short odds

samenhangt met deelname aan short odds kansspelen. Alleen bij de krasloten

kansspelen zien we geen verschillen tussen de deelnemers en niet-deelnemers aan

zien we een positieve samenhang met deelname aan loterijen. Deelname aan

de Staatsloterij. We zien bij de deelnemers aan de Staatsloterij ook dat een groter

de ene loterij hangt wel sterk samen met deelname aan de andere loterijen.

deel aan andere loterijen meedoet dan de niet-deelnemers.

Loterijdeelname lijkt dus niet zozeer tot deelname aan short odds kansspelen te leiden maar wel tot deelname aan méér loterijen.

Postcode Loterij Bij de deelnemers aan de Postcode Loterij zien we dat een relatief klein deel op

Beginleeftijd

kansspelautomaten speelt: 9% van de deelnemers aan de Postcode Loterij speelde

Ook de leeftijd waarop met deelname aan de diverse kansspelen wordt begonnen

recentelijk op kansspelautomaten terwijl dit percentage voor de niet-spelers in de

zou een indicatie kunnen geven van de mate waarin het deelnemen aan loterijen

Postcode Loterij op 13% ligt. Deelname aan de Postcode Loterij vertoont met andere

tot deelname aan meer riskante kansspelen leidt.

woorden een negatieve samenhang met deelname aan kansspelautomaten. Die

In het bevolkingsonderzoek is deze vraag echter niet opgenomen. Er is wel een

negatieve samenhang zien we ook bij het kaarten/dobbelen om geld. 6% van de

andere gegevensbron beschikbaar, in het kader van datzelfde bevolkingsonderzoek

deelnemers in de Postcode Loterij had recentelijk gekaart of gedobbeld om geld

zijn ook diepte-interviews afgenomen bij (450) regelmatige spelers van diverse

terwijl dit voor de niet-deelnemers op 8% ligt.

kansspelen. Gemiddeld genomen starten deze regelmatige spelers op 22 jarige

We zien wel een sterke positieve samenhang tussen deelname aan de Postcode

leeftijd met deelname aan kansspelen en op 26 jarige leeftijd met deelname

Loterij en de deelname aan andere loterijen.

aan loterijen (De Bruin et al., 2006, p.120). Ook hieruit kunnen we afleiden dat loterijdeelname over het algemeen niet tot deelname aan andere short odds kans spelen leidt, maar dat het eerder andersom is: deelname aan short odds kansspelen leidt op termijn ook tot deelname aan loterijen.

74

75


Risicogroepen

de gerapporteerde problemen met kansspelen door de deelname aan de BankGiro

Een deelvraag van het onderzoek is of er risicogroepen te onderscheiden zijn binnen

Loterij zijn veroorzaakt.

deelnemers aan nummerloterijen. Risicogroepen in de zin van groepen loterijspelers die een verhoogd risico op kansspelverslaving lopen zijn in het voorgaande reeds

Uit de secundaire analyses van het bevolkingsonderzoek is ook een statistische

beschreven. De belangrijkste risicogroep wordt gevormd door de deelnemers aan de

correlatie gebleken tussen kansspelproblematiek en het aantal loten waarmee op

Postcode Loterij die op jaarbasis met 22 of meer loten meedoen èn aan de BankGiro

jaarbasis aan loterijen wordt deelgenomen. Meer specifiek betreft het een positieve

Loterij meedoen. Uit de analyses is evenwel gebleken dat andere factoren dan

samenhang tussen de SOGS-score en het aantal loten waarmee op jaarbasis

deelname aan loterijen veelal verantwoordelijk moeten worden gehouden voor het

wordt meegedaan in de Postcode Loterij. Ook hier kan echter worden gesteld

ontstaan en de instandhouding van kansspelverslaving.

dat de samenhang niet van causale aard is omdat er alternatieve verklaringen zijn gevonden. Zo blijkt de relatie tussen de SOGS en de frequentie waarmee aan

Risicogroepen kunnen ook worden bepaald op basis van het aantal loten dat

bepaalde loterijen wordt meegedaan weg te vallen als ook andere factoren in

wordt aangeschaft. We hebben hier de veelspelers, de loterijdeelnemers die per

de analyse worden betrokken. Met name de frequentie waarmee aan short odds

jaar met 120 of meer loten aan loterijen meedoen, als uitgangspunt genomen. Het

kansspelen (kansspelautomaten) wordt deelgenomen blijkt sterk samen te hangen

risicoprofiel van de veelspelers is bepaald aan de hand van CHAID analyses waarbij

met de SOGS en biedt een alternatieve verklaring voor de hogere prevalentie van

de demografische variabelen (leeftijd, sekse, dagbesteding, inkomen, burgerlijke

kansspelproblematiek onder de frequente deelnemers in de Postcode Loterij.

staat en land van herkomst) als onafhankelijke variabelen zijn opgenomen. Uit deze analyse is een aantal risicogroepen naar voren gekomen. Verrassend genoeg blijkt

De carrière van gokverslaafden start vaak (op jonge leeftijd) met het spelen op

het land van herkomst een belangrijk criterium te zijn: Surinaamse respondenten

kansspelautomaten of andere short odds kansspelen. Pas in een later stadium

vormen daarbij de grootste risicogroep. Van de Surinaamse respondenten koopt 18%

komt daar de deelname aan loterijen bij. Om deze reden dient de onderzoeks

per jaar 120 of meer loten (gemiddeld voor alle spelers is dit 4%). Een andere risico

vraag of deelnemers aan loterijen aan meer riskante kansspelen gaan deelnemen

groep wordt gevormd door westers allochtonen met een fulltime baan; 14% van deze

ontkennend te worden beantwoord. Het is in de praktijk eerder andersom: mensen

groep koopt per jaar tenminste 120 loten. Tot slot wordt een autochtone risicogroep

die aan short odds kansspelen deelnemen gaan op den duur ook aan loterijen deel

onderscheiden: respondenten die werkzoekend zijn. Van deze groep schaft 12% op

nemen. Het meespelen in de ene loterij hangt wel sterk samen met het meespelen

jaarbasis tenminste 120 loterijloten aan.

in andere loterijen. Naarmate spelers aan meer loterijen meedoen doen ze ook vaker met meer loten per trekking mee.

Conclusie bevolkingsonderzoek 2004 Uit het onderzoek dat in 2004 is uitgevoerd onder de Nederlandse bevolking van

Concluderend kunnen we stellen dat er geen samenhang is tussen deelname aan de

16 jaar en ouder blijkt dat loterijdeelname, en dan met name de Staatsloterij en

nummerloterijen en kansspelproblematiek. Het is niet zo dat kansspelproblematiek

de Postcode Loterij, zeer populair is. Meer dan de helft (55%) van de Nederlandse

onder deelnemers aan deze loterijen vaker voorkomt dan onder de spelers die

bevolking had het afgelopen jaar aan tenminste één van de vier loterijen deel

niet aan loterijen meedoen. Er zijn geen probleemspelers aangetroffen onder de

genomen die in dit onderzoek centraal staan. Kansspelgerelateerde problemen

respondenten die uitsluitend aan loterijen deelnemen. Alle probleemspelers die aan

komen echter niet frequent voor; 0,3% van de Nederlandse bevolking is als probleem

loterijen deelnemen, nemen ook aan short odds kansspelen deel.

speler en 0,6% als risicospeler geïdentificeerd. We zien daarbij geen relatie met de deelname aan loterijen. Kansspelverslaving blijkt vooral samen te hangen met deelname aan short odds kansspelen en niet met deelname aan een van de vier nummerloterijen. Bij de BankGiro Loterij is wel een statistische correlatie aangetroffen met kansspel problematiek. Bij de respondenten die aan de BankGiro Loterij deelnemen zien we meer probleemspelers (1,5%) dan bij de spelers die niet aan de BankGiro Loterij deelnemen (0,2%). De probleemspelers die aan de BankGiro Loterij deelnemen nemen echter niet alleen aan de BankGiro Loterij deel maar ook aan short odds kansspelen, in het bijzonder kansspelautomaten, die op hun beurt verantwoordelijk kunnen worden gehouden voor de kansspelproblematiek. Als in de analyses de deelname aan short odds kansspelen constant wordt gehouden blijkt de invloed van deelname aan de BankGiro Loterij weg te vallen. Dit maakt het onwaarschijnlijk dat

76

77


Referenties Bruin, D.E. de, Meijerman, C. Leenders, F.R.J. & Braam, R.V. (2006). Verslingerd aan meer dan een spel. Een onderzoek naar de aard en omvang van kansspelproblematiek in Nederland. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Gambino, B. & Lesieur, H. (2006). The South Oaks Gambling Screen (SOGS): A rebuttal to critics. Journal of Gambling Issues, 17. Goede, M., de, Boeije, H. & Hox, J. (2005). Het experiment. In: Hart, H. ‘t et al. Onderzoeksmethoden. Amsterdam: Boom onderwijs, 7e druk. Stinchfield, R., Govoni, R. & Frisch, G.R. (2001). An evaluation of diagnostic criteria for pathological gambling: Final report. Windsor: University of Windsor.

Deelonderzoek 5 Internetpanel

78


Methode

Beschrijving steekproef De gewogen steekproef (n=6.783) bestaat voor 49,0% (48,1% ongewogen) uit mannen en 51,0% (51,9% ongewogen) uit vrouwen. De leeftijd varieert van 18 to 97 jaar en

Voor het onderzoek is gebruik gemaakt van het internetpanel van SSI

bedraagt gemiddeld 44,9 jaar, S.D. 15,1 (ongewogen 44,9 jaar, S.D. 14,5). Ongeveer

(www.surveysampling.com). Dit panel bestaat uit ca. 170.000 mensen die zich via

een derde, 34,7% (ongewogen 30,7%), van de respondenten heeft een lagere

internet hebben aangemeld om op vrijwillige basis regelmatig online een vragenlijst

opleiding genoten (lager onderwijs, lager beroepsonderwijs of middelbaar algemeen

in te vullen. De deelnemers worden beloond voor het invullen van de vragenlijsten

onderwijs), iets meer dan een derde, 37,6% (ongewogen 35,0%), middelbaar onderwijs

met kleine geldbedragen, bijdragen aan goede doelen en kansen op luxe artikelen.

(middelbaar beroepsonderwijs of hoger algemeen onderwijs) en iets meer dan een

Voor het huidige onderzoek zijn 33.000 mensen van 18 jaar en ouder uit het panel

kwart, 27,7% (ongewogen 34,3%), hoger onderwijs (hoger beroepsonderwijs

benaderd met het verzoek mee te doen aan een onderzoek. De uitnodigingsmail

of wetenschappelijk onderwijs).

was standaard vorm gegeven en bevatte geen inhoudelijke verwijzing naar het

Leeswijzer

onderwerp van het onderzoek.

In het onderhavige hoofdstuk worden de resultaten beschreven van het survey Weging

onderzoek met behulp van het internetpanel. Belangrijkste onderzoeksvragen die

De steekproef is vooraf gestratificeerd en naderhand gewogen op de variabelen

daarbij aan de orde komen zijn: is het meespelen in nummerloterijen gerelateerd

leeftijd, geslacht en opleiding met als doel de steekproef op deze variabelen zo veel

aan het ontstaan van kansspelverslaving, is het meespelen in nummerloterijen

mogelijk representatief te maken voor de Nederlandse volwassen bevolking van 18

gerelateerd aan de instandhouding van kansspelverslaving, en leidt het meespelen

jaar en ouder gebaseerd op de CBS cijfers van 2006. Voor de weging en stratificatie

in nummerloterijen tot deelname aan andere meer riskante (short odds) kansspelen?

zijn de variabelen leeftijd en opleiding ingedeeld in respectievelijk 5 en 3 klassen. De weegfactor varieerde van 0,602 tot 1,501. Bij de beschrijving van de resultaten

Als eerste wordt de deelname aan kansspelen in het algemeen en aan nummer

zal steeds worden uitgegaan van de gewogen steekproef tenzij anders aangegeven.

loterijen in het bijzonder beschreven. Vervolgens worden de (zelfgerapporteerde) problemen beschreven die samen kunnen hangen met deelname aan kansspelen.

Respons

Problemen met kansspelen worden gemeten met behulp van de SOGS. De

Van de 33.000 benaderde mensen hebben 6.450 de gehele vragenlijst ingevuld, 333

respondenten is daarbij gevraagd of de problemen in verband staan met deelname

bleken nooit aan enig kansspel te hebben deelgenomen en waren na het invullen

aan loterijen5, met deelname aan andere kansspelen of met deelname aan beide.

van de vragen over de deelname aan kansspelen klaar met de vragenlijst. Ruim

Daarbij wordt ook onderscheid gemaakt tussen problemen die zich ooit in het leven

drie kwart van de benaderden (77,0%) heeft helemaal niet op de oproep gereageerd

van de respondent hebben afgespeeld (Life Time Prevalence LTP) en problemen die

en 2,4% is tijdens het invullen voortijdig gestopt, zie Tabel 1. De bruikbare respons

zich de afgelopen 12 maanden hebben voorgedaan (Last Year Prevalence LYP).

bedroeg daarmee 20,6% (n=6.783) wat niet afwijkt van de gemiddelde respons die met het panel behaald wordt. De steekproef waarmee verder gerekend zal worden bevat dus 6.783 mensen waarvan 333 (4,9%) nooit en 6.450 (95,1%) ooit aan enig kansspel heeft deelgenomen.

Resultaten Deelname kansspelen

Tabel 1 Response

De respondenten is gevraagd naar de deelname aan de verschillende kansspelen. Complete vragenlijst Buiten doelgroep Niet gereageerd Gestopt Totaal

Frequentie

Percentage

6.450

19,5

333

1,0

25.416

77,0

801

2,4

33.000

100,0

Uit Tabel 2 blijkt dat van de verschillende nummerloterijen de deelname het hoogst is bij de Staatsloterij (77,2% ooit en 61,3% afgelopen jaar deel genomen) en het laagst bij de Sponsor Bingo Loterij (20,6% ooit en 12,8% afgelopen jaar deelgenomen). Wanneer alle nummerloterijen samen worden genomen blijkt 85,3% van de respondenten ooit aan één van de vier nummerloterijen te hebben deelgnomen.

5

80

In de enquête wordt gesproken van loterijen en niet van nummerloterijen omdat deze term voor het grote publiek onbekend en daarmee verwarrend zou kunnen zijn. Het is daardoor niet uit te sluiten dat de gerapporteerde problemen op andere loterijen dan de vier nummerloterijen betrekking hebben. Dit houdt in dat de gerapporteerde prevalenties wat betreft de nummerloterijen overschat zouden kunnen zijn.

81


Het afgelopen jaar heeft 72,9% aan enige nummerloterij deelgenomen. De meeste

Tabel 3 Aantal verschillende kansspelen deelgenomen afgelopen jaar

mensen (36,9%) nemen aan één nummerloterij deel, er zijn echter ook mensen die

(nummerloterijen samen genomen)

aan twee, drie of zelfs alle vier de nummerloterijen deelnemen (respectievelijk 23,9%, 9,2% en 2,9%).

Aantal kansspelen

Niet alleen nemen veel mensen aan meer dan één nummerloterij deel, ook nemen

Frequentie

Percentage

0

982

14,5

veel mensen aan verschillende soorten kansspelen deel. Wanneer de deelname

1

2.303

33,9

aan de verschillende nummerloterijen samen wordt genomen en als één wordt

2

1.583

23,3

geteld, dan blijkt meer dan de helft van de respondenten (51,6%) aan twee of meer

3

921

13,6

4

482

7,1

5

247

3,6

6

140

2,1

7

64

0,9

8

38

0,6

9

15

0,2

10

4

0,1

11

1

0,0

12

2

0,0

13

3

0,0

6.783

100,0

kansspelen deel te nemen en 28,2% aan drie of meer (Tabel 3). Tot slot blijken sommigen mensen alleen aan nummerloterijen deel te nemen (27,9%) en andere alleen aan andere kansspelen (12,6%). De meeste mensen nemen aan zowel nummerloterijen als andere kansspelen deel (45,1%). De kenmerken van de deelnemers aan de verschillende nummerloterijen staan beschreven in Tabel 4.

Tabel 2 Deelname kansspelen (n=6.450)

Totaal

% ooit deelgenomen

% afgelopen jaar deelgenomen

- Staatsloterij

77,2

61,3

- Postcode Loterij

53,1

36,6

- BankGiro Loterij

31,6

13,4

- Sponsor Bingo Loterij

20,6

12,8

- Enige nummerloterij

85,3

72,9

- Krasloten

43,4

24,8

- Kansspelautomaten Casino Amusementscentrum/speelhal Café/restaurant Anders

41,6 19,3 10,1 23,2 1,8

16,4

- Bingo

33,2

10,4

genomen), bingo (33,2% ooit en 10,4% afgelopen jaar deelgenomen) en de Lotto

- De Lotto

29,3

17,1

- Casinospelen/tafelspelen

21,2

8,6

(29,3% ooit en 17,1% afgelopen jaar deelgenomen) populair. Pokeren om geld, dat

- Weddenschappen om geld

15,7

6,5

- Kaarten/dobbelen (niet poker)

15,3

6,1

- Dayzers

14,8

7,6

- Pokeren om geld Casino Vriendenkring Internet Anders

12,0 1,9 10,4 2,0 0,4

8,3

- Andere loterij/kansspel

10,8

6,8

geleden is, en of de gebeurtenis of belevenis terug te voeren is op deelname aan

- Sportpoules/Toto

10,4

2,6

loterijen (zie voetnoot 1), op deelname aan andere kansspelen of op deelname aan

- Kansspelen internet

5,6

4,8

beide. De 12 items staan vermeld in Tabel 5. In de tabel staan de percentages en

- Illegale kansspelen

3,4

1,4

de aantallen respondenten vermeld die op de betreffende vraag een bevestigend

- Paardenweddenschappen

3,4

0,6

antwoord hebben gegeven.

Kansspel Nummerloterijen

Andere kansspelen

82

De populariteit van nummerloterijen in het algemeen, en van de Staatsloterij en de Postcode Loterij in het bijzonder, blijkt ook uit de vraag aan de respondenten aan welk kansspel zij het afgelopen jaar het meeste geld hebben besteed. Bijna de helft van de respondenten (47,5%) geeft aan het meeste geld aan de Staatsloterij te hebben besteed en 19,2% besteedt het meeste geld aan de Postcode Loterij. Alle andere kansspelen scoren beduidend lager; 0,1% besteedt het meeste geld aan paardenweddenschappen en 5,5% besteedt het meeste geld aan de Lotto. Van de overige kansspelen zijn vooral krasloten (43,4% ooit en 24,8% afgelopen jaar deelgenomen), kansspelautomaten (41,6% ooit en 16,4% afgelopen jaar deel

de laatste tijd veel in de publiciteit is geweest, is door 12,0% van de respondenten ooit en door 8,3% het afgelopen jaar gedaan.

Problemen met kansspelen Om kansspelverslaving vast te stellen is de SOGS in de vragenlijst opgenomen. De SOGS bestaat uit 12 ja/nee vragen waarbij telkens gevraagd is of de betreffende gebeurtenis of belevenis het afgelopen jaar heeft plaatsgevonden of dat dat langer

83


belangrijke naasten (0,7% ooit) en zelf wel eens het gevoel te hebben gehad een

Tabel 4 Deelname aan nummerloterijen in het afgelopen jaar (n=6.783)

probleem te hebben met deelname aan loterijen (0,7% ooit). Wanneer uitsluitend gekeken wordt naar het voorkomen van problemen tijdens het afgelopen jaar blijkt

Eén of meer nummer-loterijen

Staatsloterij

Postcode Loterij

BankGiro Loterij


72,9% (n=4.947)

61,3% (n=4.156)

36,6% (n=2.480)

13,4% (n=907)

12,8% (n=870)

– mannen

49,7%

51,2%

45,5%

53,8%

48,0%

voor belangrijke naasten (0,4%) en het vaker dan zich voorgenomen deelgenomen

– vrouwen

50,3%

48,8%

54,6%

46,2%

52,0%

hebben aan een loterij (0,4%).

47,1 jaar

46,7 jaar

50,1 jaar

53,2 jaar

51,9 jaar

– lager

36,5%

35,6%

39,3%

39,7%

48,4%

– middel

37,3%

37,3%

36,9%

34,0%

31,9%

– hoger

26,1%

27,1%

23,8%

26,3%

19,7%

– ja

74,2%

74,7%

77,5%

74,9%

74,0%

– nee

25,8%

25,3%

22,5%

25,1%

26,0%

Deelname Sekse

de rapportage van problemen nog geringer te worden. Relatief het vaakst worden nog genoemd het geen vertrouwen hebben zonder problemen de deelname te kunnen staken (0,6%), het wel eens verborgen hebben van deelnamebewijzen (loten)

Leeftijd – gemiddeld Onderwijs

Tabel 5 De items van de SOGS (n=6.783) SOGS item

Partner

Arbeidsstatus – ft/pt werkend

59,1%

60,1%

56,5%

53,2%

53,3%

– gepensioneerd

20,2%

20,0%

23,7%

29,5%

25,0%

– student/scholier

3,9%

3,9%

1,9%

1,1%

1,6%

– huisvrouw/-man

11,3%

10,5%

12,6%

11,1%

14,5%

5,5%

5,5%

5,4%

5,1%

5,6%

96,0%

95,8%

95,9%

94,8%

95,3%

4,0%

4,2%

4,1%

5,2%

4,7%

– niet werkzaam Geboorteland – Nederland – buiten Nederland Financiële situatie – (veel) geld tekort

21,7%

21,3%

20,8%

24,3%

25,9%

– precies rondkomen

32,7%

32,4%

32,6%

30,9%

31,4%

– (veel) geld over

45,6%

46,3%

46,6%

44,8%

42,8%

Het meest gerapporteerd blijkt het vaker spelen dan zich voorgenomen; 8,8% van de respondenten geeft aan dit wel eens gedaan te hebben. Ook relatief frequent blijkt het zich schuldig voelen vanwege deelname aan een kansspel (4,0%), de subjectieve ervaring een aan kansspeldeelname gerelateerd probleem te hebben (3,7%), het denken aan stoppen met kansspelen zonder er vertrouwen in te hebben daartoe in staat te zijn (3,1%) en het hebben ontvangen van opmerkingen van anderen over kansspeldeelname (3,0%).

% (#) % (#) % (#) % (#) Ongeacht Ongeacht Loterij of beide Loterij of beide kansspel LTP* kansspel LYP** LTP LYP

% (#) Enkel loterij LTP

% (#) Enkel loterij LYP

1 ‘Chasen’

0,5 (31)

0,2 (15)

0,1 (10)

0,1 (6)

0,1 (5)

0,1 (4)

2 Liegen over deelname

0,3 (19)

0,2 (10)

0,2 (15)

0,1 (9)

0,1 (8)

0,1 (5)

3 Subjectief probleem

3,7 (254)

1,1 (78)

1,5 (105)

0,7 (49)

0,7 (48)

0,3 (18)

4 Vaker dan zich voorgenomen

8,8 (595)

2,5 (167)

1,9% (129)

0,7 (46)

1,1 (76)

0,4 (26)

5 Opmerkingen van anderen

3,0 (206)

1,0 (70)

0,7 (49)

0,4 (29)

0,4 (26)

0,3 (20)

6 Schuldig voelen over kansspeldeelname

4,0 (269)

1,4 (98)

0,9 (61)

0,5 (32)

0,4 (26)

0,2 (13)

7 Zonder vertrouwen denken aan stoppen

3,1 (213)

1,6 (107)

1,7 (116)

1,1 (71)

1,0 (66)

0,6 (44)

8 Deelnamebewijzen verbergen

1,9 (131)

0,9 (64)

1,0 (67)

0,6 (43)

0,7 (50)

0,4 (30)

9 Ruzie met naasten over kansspelfinanciering

0,8 (54)

2 (15)

0,1 (7)

0,1 (3)

0,1 (4)

0,0 (1)

10 Schulden vanwege kansspeldeelname

0,3 (17)

0,0 (3)

0 (0)

0 (0)

0 (0)

0 (0)

11 Verzuim vanwege kansspeldeelname

0,2 (13)

0,0 (3)

0,0 (1)

0,0 (1)

0,0 (1)

0,0 (1)

0,1 (7) 0,1 (6) 0,1 (9) 0,2 (16) 0,2 (10) 0,0 (1) 0 (0) 0,0 (3) 0,3 (22)

0,0 (2) 0,0 (2) 0,0 (2) 0,1 (5) 0,0 (2) 0,0 (1) 0 (0) 0,0 (1) 0,1 (6)

0 (0) 0,0 (1) 0,0 (2) 0 (0) 0,0 (1) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0,0 (1)

0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0,0 (1)

0 (0) 0,0 (1) 0 (0) 0 (0) 0,0 (1) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0,0 (1)

0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)

12 Geld geleend van: - huishoudgeld - partner - familieleden - bank, giro, etc. - creditcards - afpersers etc. - speculatie aandelen - verkoop eigendom - rood staan

Problemen die uitsluitend aan deelname aan loterijen worden gerelateerd, komen

*: LTP: Life Time Prevalence

beduidend minder voor. Het vaker dan zich voorgenomen deelnemen aan een loterij

**: LYP: Last Year Prevalence

komt daarbij nog het vaakst voor; 1,1% van de respondenten maakt melding dit probleem ooit te hebben ondervonden. Daarnaast geven relatief veel respondenten aan er geen vertrouwen in te hebben zonder problemen de deelname te kunnen staken (1,0% ooit), wel eens deelnamebewijzen (loten) verborgen te houden voor

84

85


Door de antwoorden van de 12 vragen bij elkaar op te tellen kunnen verschillende

Tot slot is gekeken naar het vóórkomen van kansspelproblematiek het afgelopen

indices worden vastgesteld:

jaar (ongeacht welk kansspel) binnen de groep respondenten die het afgelopen

• SOGS_LTP: voorkomen ooit van kansspelproblemen ongeacht welk kansspel

jaar enkel aan nummerloterijen deelnemen, vergeleken met respondenten die

• SOGS_LYP: voorkomen afgelopen jaar van kansspelproblemen ongeacht welk

enkel aan andere kansspelen deel nemen en respondenten die aan beide vormen

kansspel

van kansspelen deel nemen. Uit de analyse (zie Tabel 7) wordt duidelijk dat de

• SOGS_LTP_L+: voorkomen ooit van kansspelproblemen betrekking hebbende op

meeste kansspelproblemen voorkomen binnen de groep respondenten die aan

loterijen of op loterijen en andere kansspelen

zowel nummerloterijen als andere kansspelen deelneemt (1,1% risicospeler en 0,6%

• SOGS_LYP_L+: voorkomen afgelopen jaar van kansspelproblemen betrekking

probleemspeler) en de minste binnen de groep die alleen aan nummerloterijen

hebbende op loterijen of op loterijen en andere kansspelen

deelneemt (0,1% risicospeler en 0,1% (n = 1) probleemspeler). Bij nadere inspectie

• SOGS_LTP_L: voorkomen ooit van kansspelproblemen uitsluitend betrekking

blijkt deze laatste speler het afgelopen jaar alleen aan nummerloterijen deel

hebbende op loterijen

genomen te hebben maar daarvoor ook aan andere kansspelen. De gerapporteerde

• SOGS_LYP_L: voorkomen afgelopen jaar van kansspelproblemen uitsluitend

problemen worden dan ook mede aan andere kansspelen geweten.

betrekking hebbende op loterijen Deze somscores, die minimaal 0 en maximaal 20 bedragen, geven aan of er ooit

Tabel 6a SOGS indices LTP (n = 6.783)

of in het afgelopen jaar aan kansspelen in het algemeen, aan loterijen en andere kansspelen, of aan uitsluitend loterijen gerelateerde problemen zijn geweest. Een score van 5 of hoger wordt gezien als indicatie voor probleemspelen, een score van 3 of 4 als indicatie voor risicospelen en een score van 0, 1 of 2 als indicatie voor

SOGS score

Ooit ongeacht kansspel

Ooit loterij of beide

Ooit enkel loterij

Aantal

Procent

Aantal

Procent

Aantal

Procent

recreatief spelen. Tabel 6a en 6b geven een overzicht van de verschillende indices,

0

5.841

86,1

6.370

93,9

6.526

96,2

Tabel 6a heeft betrekking op de verschillende lifetime prevalenties en Tabel 6b op

1

599

8,8

322

4,7

218

3,2

de afgelopen jaar prevalenties.

2

142

2,1

58

0,9

28

0,4

3

68

1,0

18

0,3

8

0,1

Tabel 6a maakt duidelijk dat 1,4% (n=94) ooit probleemspeler en 1,6% (n=108)

4

39

0,6

6

0,1

1

0,0

ooit risicospeler is geweest (ongeacht welk kansspel). Het aantal probleem- en

5

37

0,5

4

0,1

2

0,0

6

19

0,3

4

0,1

7

15

0,2

1

0,0

8

10

0,1

bij de gerapporteerde problemen in ieder geval ook aan deelname aan loterijen

9

3

0,0

gerelateerd kunnen worden. Twee van de 6.783 respondenten (0,03%) zouden ooit

10

1

0,0

als problematisch loterijspeler en 9 (0,1%) als risicoloterijspeler gekenmerkt kunnen

11

3

0,0

worden afgaande op de problemen die uitsluitend aan deelname aan loterijen

12

3

0,0

worden gerelateerd.

13

1

0,0

14

1

0,0

15

1

0,0

6.581

97,0

6.751

99,5

6.772

99,8

108

1,6

24

0,3

9

0,1

94

1,4

9

0,1

2

0,0

risicospelers blijkt beduidend geringer te zijn wanneer de problemen in ieder geval óók op loterijen betrekking hebben en nog minder wanneer de gemelde problemen enkel op loterijen betrekking hebben. Duidelijk wordt dat 0,1% (n=9) ooit probleemspeler en 0,3% (n=24) ooit risicospeler genoemd kon worden waar

Zoals te verwachten daalt het aantal gemelde problemen verder wanneer deze alleen op het afgelopen jaar betrekking mogen hebben (Tabel 6b). De laatste jaar prevalentie van kansspelproblematiek bedraagt 0,3% (n=24) en nog eens 0,6% (n=43) zou als risicospeler gekenmerkt kunnen worden. Wanneer de problemen in ieder geval deels aan loterijen moeten kunnen worden gerelateerd, bedragen de

Recreatieve speler Risicospeler Probleemspeler

prevalenties respectievelijk 0,0% (n=3) en 0,2% (n=14). Wanneer de gerapporteerde

NB door weging en afronding is het mogelijk dat de totalen in de bovenste helft van de tabel minimaal afwijken van de

problemen enkel op deelname aan loterijen betrekking dienen te hebben blijken er

onderste helft

zich geen probleemspelers in de sample te bevinden. Wel zouden 6 spelers (0,1%) als risicospelers kunnen worden gekenmerkt.

86

87


‘Problematische loterijspelers’

Tabel 6b SOGS indices LYP (n = 6.783)

Uit het bovenstaande blijkt dat er in de steekproef geen actuele probleemspelers SOGS score

Ooit ongeacht kansspel

Ooit loterij of beide

Ooit enkel loterij

zijn gevonden waarbij de problemen specifiek aan loterijdeelname kunnen worden gerelateerd. Er komen dus geen actuele ‘problematische loterijspelers’ of

Aantal

Procent

Aantal

Procent

Aantal

Procent

0

6.407

94,5

6.568

96,8

6.646

98,0

1

261

3,8

170

2,5

119

1,8

zonder problemen de deelname te kunnen staken, het wel eens deelnamebewijzen

2

49

0,7

28

0,4

12

0,2

(loten) verborgen houden voor belangrijke naasten en het vaker dan voorgenomen

3

26

0,4

10

0,1

6

0,1

deelnemen aan een loterij. Bij geen van allen leidde dit echter tot problemen van

4

17

0,2

4

0,1

dusdanige omvang dat gesproken kan worden van problematische loterijdeelname.

5

11

0,2

2

0,0

Daarbij kan niet geheel uitgesloten worden dat de gerapporteerde problemen

6

8

0,1

1

0,0

7

1

0,0

8

2

0,0

9

1

0,0

11

1

0,0

denkbaar tussen het spelen in nummerloterijen en kansspelproblematiek in het

12

1

0,0

algemeen. Zo zou het spelen in een loterij voor sommige spelers een opstapje

melden die zij aan loterijdeelname relateren zoals het geen vertrouwen hebben

betrekking op andere loterijen dan de vier nummerloterijen die in dit onderzoek centraal staan. De hier gerapporteerde problemen vormen dus de bovengrens van problemen die betrekking hebben op de vier nummerloterijen.

Relatie nummerloterijen en kansspelproblematiek

10

Hoewel geen ‘loterijverslaafden’ gevonden konden worden, zijn ook andere relaties

kunnen zijn voor het deelnemen aan meer riskante vormen van kansspelen. Ook

13

zou het deelnemen aan loterijen voor mensen met bestaande kansspelproblemen

14

bij kunnen dragen aan de instandhouding van de kansspelproblematiek.

15 Recreatieve speler

‘loterijverslaafden’ voor. Wel is er een gering aantal spelers die enkele problemen

6.717

99,0

6.766

99,7

6.777

99,9

Risicospeler

43

0,6

14

0,2

6

0,1

Probleemspeler

24

0,3

3

0,0

0

0

Om de relatie tussen nummerloterijen en kansspelproblemen verder te onderzoeken is eerst de correlatie bepaald tussen deelname aan nummerloterijen, geoperationaliseerd als de frequentie van deelname in het afgelopen jaar, en de ernst

NB door weging en afronding is het mogelijk dat de totalen in de bovenste helft van de tabel minimaal afwijken van de

van algemene kansspelproblemen zoals gemeten door de SOGS, zowel wat betreft

onderste helft

het afgelopen jaar als lifetime. Tabel 8 toont deze correlaties.

Tabel 7 Voorkomen kansspelproblemen per type speler

Tabel 8 Correlaties tussen frequentie van deelname aan nummerloterijen het afgelopen jaar en SOGS score (LJP en LTP)

Loterijen, andere spelen of beide in afgelopen jaar Alleen loterijen

Loterijen en andere spelen

Geen enkel spel

Alleen andere spelen

Totaal

88

SOGS Overall LJP trichotoom

Totaal Pearson r LJP


Pearson r LTP


Staatsloterij (n=5.237)

,015

,289

-,003

,833

Postcode Loterij (n=3.604)

,001

,945

-,012

,488

BankGiro Loterij (n=2.148)

,075

,001

,034

,120

Sponsor Bingo Loterij (n=1.402)

,003

,903

,012

,660

Recreatief

Risico

Probleem

Recreatief

1.886

2

1

1.889

99,8%

0,1%

0,1%

100,0%

3.004

35

18

3.057

98,3%

1,1%

0,6%

100,0%

982

0

0

982

100,0%

0,0%

0,0%

100,0%

845

5

4

854

98,9%

0,6%

0,5%

100,0%

nummerloterij niet gecorreleerd is aan de ernst van de kansspelproblematiek,

6717

42

23

6782

zowel met betrekking tot het afgelopen jaar als lifetime. De enige uitzondering

99,0%

0,6%

0,3%

100,0%

Nummerloterij

Uit de tabel blijkt dat, met één uitzondering, de frequentie van deelname aan een

vormt de frequentie van deelname aan de BankGiro Loterij die aan de ernst van de kansspelproblematiek het afgelopen jaar is gecorreleerd. De correlatie is echter zeer

89


zwak (,075) en het is ook nog maar de vraag of er sprake is van een causale relatie.

Analyses waarbij de ernst van de kansspelproblematiek lifetime gerelateerd wordt

Over het algemeen blijkt de frequentie van het spelen in nummerloterijen dus niet

aan het al dan niet ooit hebben deelgenomen aan één van de vier nummerloterijen

samen te hangen met kansspelproblematiek.

en de andere kansspelen laten een vergelijkbaar beeld zien. Er is weliswaar sprake van marginale correlaties (maximaal .070), maar uit de regressieanalyses blijkt dat

Om meer zicht te krijgen op de relatie tussen deelname aan kansspelen en de hoogte

het toevoegen van de vier nummerloterijen aan het model de verklaarde variantie

van de SOGS score is een regressieanalyse uitgevoerd met als afhankelijke variabele

van het model niet wezenlijk verhogen. Enkel de BankGiro Loterij blijkt wederom

de SOGS score (LJP) en als onafhankelijke variabelen de frequentie van deelname aan

een statistisch significante maar inhoudelijke irrelevante bijdrage te leveren. In

de verschillende kansspelen. Deze regressieanalyse maakt het mogelijk de unieke

een regressiemodel met daarin alleen de vier nummerloterijen ligt de verklaarde

relatie tussen de afzonderlijke kansspelen en de SOGS score vast te stellen. Om

variantie slechts 1,2% hoger dan in het model met alleen de demografische

te corrigeren voor eventuele verschillen in leeftijd, geslacht en opleiding zijn deze

variabelen.

variabelen in stap 1 van de analyse ingevoerd. Tot slot is nagegaan hoe de proportie gestopte loterijspelers zich verhoudt tussen Uit de resultaten (zie Tabel 9) blijkt dat de frequentie van spelen op kansspel

recreatieve, risico- en probleemspelers. Met andere woorden, houden mensen met

automaten de beste voorspeller van de SOGS score is, gevolgd door de frequentie van

kansspelproblemen op met het deelnemen aan nummerloterijen? Zoals al eerder

het spelen van poker en de frequentie van het spelen van kansspelen via internet.

is gebleken (Tabel 2) heeft 85,3% van de respondenten ooit aan één van de vier

In mindere mate dragen aan de voorspelling ook bij de frequentie van het spelen in

nummerloterijen deelgenomen en 72,9% het afgelopen jaar aan één van de vier

de Lotto, de BankGiro Loterij, het Casino en krasloten. Uit de analyses blijkt dus dat

nummerloterijen deelgenomen. Uit analyses blijkt dat 14,5% van de ooit-spelers

kansspelproblemen het best verklaard kunnen worden door deelname aan typische

gestopt is met spelen. De analyses maken verder duidelijk dat er geen significante

short odds kansspelen. Uit de analyses blijkt ook een beperkte maar wel statistisch

verschillen zijn in proportie gestopte loterijspelers tussen recreatieve, risico- en

significante relatie tussen het spelen in de BankGiro Loterij en het voorkomen van

probleemspelers.

kansspelproblemen. De totale verklaarde variantie van het model is echter beperkt

Conclusie ten aanzien van de hoofdvragen

(R2 = ,101) en de bijdrage van de BankGiro Loterij aan de voorspelling van de SOGS score is uitermate klein (0,2%). Een regressiemodel waarin enkel de frequentie van

Bovenstaande analyses maken duidelijk dat er geen inhoudelijk betekenisvol

deelname aan de BankGiro Loterij is opgenomen (naast de demografische variabelen)

verband is tussen deelname aan nummerloterijen en kansspelproblematiek.

laat zien dat de BankGiro Loterij de verklaarde variantie met slechts 0,3% verhoogt.

Het ontbreken van dit verband maakt het onwaarschijnlijk dat nummerloterijen

Hiermee is duidelijk dat de bijdrage van de BankGiro Loterij weliswaar statistisch

gerelateerd zijn aan het ontstaan en de instandhouding van kansspelproblemen.

significant is maar inhoudelijk betekenisloos.

Zou dit namelijk het geval zijn dan zouden degenen die meer deelnemen aan nummerloterijen ook vaker problemen met kansspelen moeten hebben en dit is niet het geval. Uit het ontbreken van verschillen in de proportie gestopte loterijspelers tussen recreatieve, risico- en probleemspelers wordt duidelijk dat het niet zo is

Tabel 9 Resultaten regressieanalyse

dat problematische spelers stoppen met het deelnemen aan nummerloterijen Unstandardized Coefficients Model

Standardized Coefficients

t

Sig.

Beta

B

Std. Error

-,362

,717

B

Std. Error

(Constant)

-,014

,038

S1 Leeftijd

,001

,000

,016

1,261

,207

S2 Geslacht

-,014

,012

-,013

-1,133

,257

S3 Opleidingsniveau

,003

,004

,009

,746

,455

freq. deelname fruitautomaat

,113

,007

,200

15,332

,000

freq. deelname poker

,071

,007

,122

9,592

,000

freq. deelname internet

,040

,007

,070

5,951

,000

freq. deelname lotto

,014

,004

,047

3,968

,000

freq. deelname BGL

,006

,002

,043

3,646

,000

freq. deelname casino

,033

,012

,035

2,726

,006

freq. deelname krasloten

,014

,006

,028

2,309

,021

a

Afhankelijke variabele: SOGS LJP

90

wat een eventuele relatie tussen loterijdeelname en kansspelproblemen had kunnen maskeren. Uit het ontbreken van een verband tussen nummerloterijen en kansspelproblematiek, en uit het ontbreken van personen in de onderzochte steekproef die problematische loterijspeler genoemd zouden kunnen worden, kan worden geconcludeerd dat er geen directe relatie bestaat tussen deelname aan nummerloterijen en kansspelproblematiek. Met andere woorden, er bestaat niet zo iets als ‘loterijverslaving’ en deelname aan nummerloterijen draagt niet op een directe wijze bij aan het ontstaan of de instandhouding van kansspelproblematiek.

Deelvragen Substitutie of additie De vraag is hoe de deelname aan een nummerloterij zich verhoudt tot de deelname aan andere kansspelen. Daartoe is een correlatiematrix berekend die laat zien hoe de frequentie van deelname aan het ene spel zich verhoudt tot de frequentie van deelname aan andere spelen (zie Tabel 10, de tabel is, omwille

91


van de overzichtelijkheid, beperkt tot de riskante kansspelen zoals gebleken uit

Invloed toegankelijkheid en distributievormen op risico kansspelverslaving

eerdere analyses en niet significante resultaten zijn weggelaten). Wat opvalt, is

Op basis van het voorliggende datamateriaal is het niet goed mogelijk definitieve

dat de frequenties van deelname aan de verschillende kansspelen voornamelijk

uitspraken te doen over de invloed van de toegankelijkheid en distributievormen

positief gecorreleerd zijn. De deelnamefrequentie van sommige kansspelen zijn niet

van nummerloterijen op het verslavingspotentieel van loterijen. Duidelijk is wel dat

gecorreleerd, maar negatieve correlaties komen niet voor. Er is blijkbaar sprake van

onder de huidige Nederlandse wetgeving er in Nederland maar één nummerloterij

additie; hoe meer men deelneemt aan één kansspel, hoe meer men ook deelneemt

is, de Staatsloterij, waarvoor het mogelijk is losse loten te kopen. Voor alle andere

aan een ander kansspel. Voor substitutie, dat wil zeggen dat deelname aan het ene

nummerloterijen is het noodzakelijk een abonnement aan te schaffen. Uit het

spel deelname aan een ander spel verminderd, zijn geen aanwijzingen.

onderzoek is echter niet gebleken dat de Staatsloterij een andere positie inneemt dan de overige drie nummerloterijen. Er zijn daarmee geen aanwijzingen dat binnen de huidige constellatie de toegankelijkheid en distributievormen van de bestaande nummerloterijen bijdragen aan het risico op kansspelverslaving.

Tabel 10 Correlaties tussen deelnamefrequenties diverse kansspelen Staatsloterij Staatsloterij

Postcode Loterij

BankGiro Loterij


1

De respondenten is de vraag voorgelegd aan welke loterij zij de voorkeur geven, een

-

loterij met één prijs van €1.000.000,- of een loterij met tien prijzen van €100.000,-. De grote meerderheid van de respondenten (80,4%) geeft de voorkeur aan de loterij met

n=5.237 Postcode Loterij

BankGiro Loterij

,091(**)

1

de tien prijzen van €100.000,-. Een kleine minderheid van 6,3% heeft liever de loterij

,000

-

met de hoofdprijs van €1.000.000,- en 13,3% heeft geen voorkeur. De respondenten

n=3.178

n=3.604

lijken daarmee een grotere kans op een prijs te prefereren boven een grotere prijs.

,146(**)

,214(**)

1

Hieruit zou geconcludeerd kunnen worden dat de aantrekkelijkheid van een loterij

,000

,000

-

meer afhangt van de kans op de prijs als de hoogte van de prijs. Deze conclusie is

n=1.916

n=1.623

n=2.148

,736(**)

,205(**)

1

,000

,000

-

n=1.173

n=749

n=1.402

,097(**)

,057(*)

,141(**)

,000

,034

,000

n=1.789

n=1.378

n=932


Lotto

Krasloten

Invloed winkansen en omvang prijzenpakket

,099(**)

,104(**)

,000

,001

n=24.73

n=947

Kansspelautomaten

,075(*) ,024 n=906

Casinospelen

,128(**) ,009 n=419

Poker

,195(*) ,012 n=164

Kansspelen op internet

,233(*) ,010 n=121

** Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed).

echter in tegenspraak met de ervaring dat de verkoop van loten sterk stijgt wanneer er sprake is van een uitzonderlijk hoge prijs. Invloed prijs van de inleg De respondenten is gevraagd wat zij zouden doen wanneer loterijen beduidend duurder zouden worden. Iets meer dan de helft (52,2%) van de respondenten geeft aan te stoppen met het spelen in loterijen wanneer deze beduidend duurder zouden worden en nog eens 29,7% geeft aan in zo’n geval minder te zullen gaan spelen. Uitgaande van zelfrapportage van de respondenten zou geconcludeerd kunnen worden dat het duurder maken van de loten het spelen in de loterij zou doen verminderen. Of echter het omgekeerde ook waar is, namelijk dat het goedkoper maken van de loten het spelen zou doen toenemen, kan niet uit de dataset worden opgemaakt. Invloed van de ‘suggestie van invloed’ De respondenten is de stelling voorgelegd ‘Ik heb een grotere winstkans als ik speel met een bepaald geluks(eind)nummer’. Van de respondenten is meer dan de helft (57,3%) het (helemaal) oneens met deze stelling, 9,8% is het wel eens met deze stelling en ongeveer een derde (32,9%) is het er niet mee eens maar ook niet mee oneens. Uitgesplitst naar probleem- en recreatieve spelers blijken de probleemspelers het vaker (helemaal) eens te zijn met de stelling dan de recreatieve spelers (26,1% vs. 9,7%). Het suggereren van een mogelijk invloed op de winstkans spreekt daarmee eerder probleem- dan recreatieve spelers aan en zou daarmee het risico op problemen kunnen vergroten.

* Correlation is significant at the 0.05 level (2-tailed).

92

93


Conclusie internetpanel Motivatie voor deelname nummerloterijen

De analyses op de data van het internetpanel maken duidelijk dat kansspel

Aan de respondenten die in het afgelopen jaar hebben deelgenomen aan één of meer

problemen die enkel aan deelname aan loterijen worden toegeschreven, nauwelijks

nummerloterijen is gevraagd waarom zij meespelen met de betreffende nummer

voorkomen. Slechts zes respondenten (0,1%) kunnen als actuele, dat wil zeggen

loterij (Tabel 11). Zij hebben gereageerd op 16 motivaties en op een vijfpuntsschaal

met betrekking tot het afgelopen jaar, risicoloterijspeler worden aangemerkt en

aangegeven in hoeverre die motivatie op hen van toepassing is (waarbij ‘1’ is helemaal

geen enkele respondent kan als actuele probleemloterijspeler worden aangemerkt.

niet op mij van toepassing en ‘5’ is helemaal op mij van toepassing).

‘Loterijverslaving’ blijkt dus niet voor te komen. Wel is er een gering aantal spelers die enkele problemen melden die zij (mede) aan loterijdeelname relateren zoals

Uit Tabel 11 blijkt dat ongeacht welke nummerloterij slechts twee motivaties

het geen vertrouwen hebben zonder problemen de deelname te kunnen staken,

gemiddeld hoger scoren dan ‘enigszins op mij van toepassing’. De belangrijkste

het wel eens deelnamebewijzen verborgen houden voor belangrijke naasten en

motivaties blijken daarmee te zijn het wil hebben van de kans om een groot geld

het vaker dan voorgenomen deelnemen aan het spel. Bij geen van allen leidde

bedrag te winnen en het gemak van deelname. Eveneens bij elke nummerloterij

dit echter tot problemen van dusdanige omvang dat gesproken kan worden van

scoren twee motivaties bijzonder laag (gemiddeld lager dan 1,5): deelnemers spelen

problematische loterijdeelname. Verder maken de analyses duidelijk dat er geen

niet mee omdat zij verslaafd zijn aan loterijen en ook niet vanwege het sociale contact.

inhoudelijk betekenisvol verband is tussen deelname aan nummerloterijen en

De motivatie voor deelname is voor de verschillende nummerloterijen sterk vergelijk

kansspelproblematiek. Het ontbreken van dit verband maakt het onwaarschijnlijk

baar, hoewel er wel nuanceverschillen zijn te ontdekken. Zo speelt de motivatie

dat nummerloterijen gerelateerd zijn aan het ontstaan en de instandhouding van

“Omdat ik goede doelen wil steunen” bij de Staatsloterij een minder belangrijke en bij

kansspelproblemen. Zou dit namelijk het geval zijn dan zouden degenen die meer

de Postcode Loterij en de Sponsor Bingo Loterij een meer belangrijke rol. Verder speelt

deelnemen aan nummerloterijen ook vaker problemen met kansspelen moeten

de motivatie “Omdat ik wil voorkomen dat ik later spijt krijg als iemand anders wel wat

hebben en dit is niet het geval. Met andere woorden, er bestaat niet zo iets als

wint” bij de Postcode Loterij een belangrijkere rol dan bij de andere nummerloterijen.

‘loterijverslaving’ en deelname aan nummerloterijen draagt in Nederland niet op een directe wijze bij aan het ontstaan of de instandhouding van kansspelproblematiek.

Tabel 11 Motivatie om mee te spelen in afgelopen jaar Eén of meer nummerloterijen

Staatsloterij

Postcode Loterij

BankGiro Loterij


n=4.947

n=4.156

n=2.408

n=907

n=870

Omdat ik de kans wil hebben om een groot geldbedrag te winnen

3,67

3,82

3,60

3,46

3,31

Omdat deelname makkelijk is

3,28

3,39

3,26

3,30

3,12

Omdat ik het leuk vind

3,08

3,25

2,85

2,69

2,74

Omdat het spannend is

2,83

3,06

2,51

2,30

2,42

Om snel geld te verdienen

2,78

2,92

2,70

2,69

2,61

Omdat ik goede doelen wil steunen

2,67

2,29

3,33

2,93

3,40

Omdat deelname niet duur is

2,63

2.54

2,71

2,84

2,70

Vanuit een spontane opwelling

2,31

2,32

2,15

2,26

2,35

Omdat het een gewoonte is

2,19

2,15

2,43

2,38

2,21

Omdat het me een ontspannen gevoel geeft

1,98

2,05

1,88

1,81

1,88

Omdat ik wil voorkomen dat ik later spijt krijg als iemand anders wel wat wint

1,93

1,77

2,50

1,85

1,95

Omdat ik graag risico’s neem

1,70

1,75

1,69

1,72

1,66

Omdat andere mensen uit mijn omgeving ook meedoen

1,56

1,57

1,69

1,48

1,53

Om mijn zorgen even opzij te zetten

1,47

1,49

1,45

1,49

1,53

Vanwege het sociale contact

1,36

1,37

1,37

1,41

1,44

Omdat ik verslaafd aan loterijen ben

1,31

1,33

1,35

1,42

1,41

Ik doe mee aan deze loterij…

94


De relatie tussen. nummerloterijen en. kansspelverslaving

Recommend Documents