De relatie tussen burgeroorlog en grondstoffen:

Universiteit Gent: Faculteit Letteren en Wijsbegeerte Academiejaar 2007-2008

De relatie tussen burgeroorlog en grondstoffen: Een evaluatie van het Collier-Hoeffler model

Masterscriptie tot het behalen van de graad van„Master in de Geschiedenis‟ De Koster Koen 20030071 [email protected] Promoter: Baz Lecocq 1

2

Verklaring in verband met de toegankelijkheid van de scriptie Ondergetekende, ………………………………………………………………………………... afgestudeerd als Licentiaat / Master in de Geschiedenis aan Universiteit Gent in het academiejaar 2007-2008 en auteur van de scriptie met als titel: ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………… verklaart hierbij dat zij/hij geopteerd heeft voor de hierna aangestipte mogelijkheid in verband met de consultatie van haar/zijn scriptie:

* de scriptie mag steeds ter beschikking worden gesteld van elke aanvrager;

* de scriptie mag enkel ter beschikking worden gesteld met uitdrukkelijke, schriftelijke goedkeuring van de auteur (maximumduur van deze beperking: 10 jaar);

* de scriptie mag ter beschikking worden gesteld van een aanvrager na een wachttijd van … . . jaar (maximum 10 jaar);

* de scriptie mag nooit ter beschikking worden gesteld van een aanvrager (maximumduur van het verbod: 10 jaar).

Elke gebruiker is te allen tijde verplicht om, wanneer van deze scriptie gebruik wordt gemaakt in het kader van wetenschappelijke en andere publicaties, een correcte en volledige bronverwijzing in de tekst op te nemen.

Gent, ………………………………………(datum) ………………………………………( handtekening) 3

4

Inhoudstafel 1.

Inleiding ....................................................................................................................................... 7 1.1 Probleemstelling .................................................................................................................... 9 1.2 Indeling ................................................................................................................................ 11 1.3 Bronnen ............................................................................................................................... 12 2. Denken over Burgeroorlog......................................................................................................... 13 2.1 Denken over oorlog in het post-Koude Oorlog tijdperk...................................................... 14 2.2 Homo Economicus Goes To War ........................................................................................ 19 2.3 Onderzoek naar burgeroorlog en verwachte problemen ..................................................... 22 3. Het Collier-Hoeffler model ........................................................................................................ 27 3.1 De basis voor het CH model................................................................................................ 30 3.1.1 On economic causes of civil war ................................................................................. 30 3.1.1.1 Analysekader ............................................................................................................ 30 3.1.1.2 Resultaten ................................................................................................................. 33 3.1.2 Justice-Seeking en Loot-seeking in Civil War ............................................................. 34 3.1.2.1 Justice-Seeking en Loot-seeking .............................................................................. 35 3.1.2.2 Doing well out of war ............................................................................................... 41 3.1.3 Greed and Grievance in Civil War ............................................................................... 43 3.1.3.1 Greed ........................................................................................................................ 45 3.1.3.2 Grievance.................................................................................................................. 47 3.1.3.3 Resultaten ................................................................................................................. 50 3.1.4 Kritieken....................................................................................................................... 53 3.1.4.1 Methodologie: .......................................................................................................... 53 3.1.4.2 Conceptueel .............................................................................................................. 59 3.2 Naar een nieuw model? .......................................................................................................... 67 3.2.1 Greed and Grievance in Civil War ............................................................................... 67 3.2.2 On the duration of Civil War ........................................................................................ 73 3.2.2.1 Data en model ........................................................................................................... 74 3.2.2.2 Resultaten ................................................................................................................. 75 3.2.2.3 Besluit ....................................................................................................................... 78 3.2.3 Kritieken....................................................................................................................... 78 3.2.3.1 Parameters ................................................................................................................ 78 3.2.3.2 Grootte van de diaspora:........................................................................................... 82 3.2.3.3 Effect van tijd ........................................................................................................... 82 3.2.3.4 De kosten van rebellen ............................................................................................. 83 3.2.3.5 Primary Commodities............................................................................................... 83 3.2.3.6 De ondraaglijke lichtheid van grieven...................................................................... 85 3.2.3.7 Het probleem van data .............................................................................................. 86 3.3 Het CH-model: een evaluatie ................................................................................................. 90 4. Case-study: Zuid-Soedan ........................................................................................................... 95 4.2 Regionale Context ................................................................................................................ 107 4.3 De internationale dimensie................................................................................................... 110 4.3.1 Soedan‟s olie .............................................................................................................. 110 4.3.2 Soedan en de VSA ..................................................................................................... 111 4.3.2.1 1979-1985:.............................................................................................................. 111 4.3.2.2 1985-1989:.............................................................................................................. 113 4.3.2.3 1989-2000:.............................................................................................................. 113 Politieke isolatie en demonisering van Karthoum ................................................................... 113 De economische knijptang en steun aan de SPLA ................................................................... 115 4.3.2.4 2000-2006 ............................................................................................................... 117 Evangelisten ............................................................................................................................. 118 5

„War on terror‟ ......................................................................................................................... 120 Oliebelangen ............................................................................................................................ 121 4.3.3 Soedan en China......................................................................................................... 122 4.3.3.1 China‟s Afrikapolitiek ............................................................................................ 122 4.3.3.2 China in Soedan...................................................................................................... 124 4.3.3.3 Gevolg van China‟s beleid in Soedan..................................................................... 126 China als economische bondgenoot ......................................................................................... 126 China als politieke bondgenoot................................................................................................ 128 4.3.4 Conclusie .................................................................................................................... 129 5. Eindconclusie ........................................................................................................................... 132 6. Bibliografie .............................................................................................................................. 135 6.1 Literatuur .............................................................................................................................. 135 6.2 Wetenschappelijke artikels ................................................................................................... 136

6

1. Inleiding Deze thesis handelt over de relatie tussen grondstoffen en burgeroorlog. Dit thema is momenteel brandend actueel door het huidige conflict in Oost-Congo. Via de media bestaat er in de publieke opinie de perceptie dat dit conflict enkel gaat om zelfverrijking door middel van grondstoffenexploitatie. Of dit een goede weergave is van de realiteit is verre van zeker, maar dat grondstoffen een heel belangrijke rol spelen in het conflict staat buiten kijf. Over de relatie tussen grondstoffen en burgeroorlog, is sinds de tweede helft van de jaren ‟90 enorm veel geschreven. Sommigen stelden dat hedendaagse conflicten veroorzaakt werden door grondstoffen terwijl anderen beweerden dat grondstoffen enkel een faciliterende rol hebben. In de laatste tien jaar is er onder meer hierover een enorme discussie ontstaan. Door het hele debat is duidelijk geworden dat het erg moeilijk is om hedendaagse burgeroorlogen te verklaren. Er zijn dan ook al heel wat verschillende theorieën verschenen over de oorzaken van dergelijke conflicten. Deze theorieën werden op kwantitatieve of kwalitatieve wijze geanalyseerd. Kwalitatieve studies gebruiken meestal casestudies om daaruit algemene conclusies te trekken. Kwantitatieve studies verzamelen een grote hoeveelheid cijfermateriaal over een groot aantal landen, om deze dan statistisch te verwerken, en hieruit conclusies te trekken. Kwalitatieve studies krijgen de kritiek dat ze te specifiek zijn en dat het niet mogelijk is om vanuit casestudy materiaal algemene conclusies te trekken. Kwantitatieve conclusies krijgen dan weer de commentaar de realiteit niet te kunnen vatten. Het mag duidelijk zijn waarom er weinig eensgezindheid is over de oorzaken van burgeroorlogen. Het onderzoek wordt intussen ook al lang niet meer uitsluitend gevoerd door historici, politieke wetenschappers en theoretici van de internationale betrekkingen. Onder andere antropologen, sociologen, geografen, psychoanalysten en recent ook economen zijn zich gaandeweg in het debat beginnen mengen. Het zijn vooral de economen die een grote uitdaging vormen voor de andere wetenschappen. Sommige auteurs voelen zich zelfs bedreigd en ervaren dit als een kolonisering van de sociale wetenschappen door de economische wetenschap. Deze economen gebruiken wiskundige methodes om oorlog te verklaren en beschouwen een wetenschap zoals geschiedenis als een pseudowetenschap. We kunnen ons hierbij reeds afvragen of het überhaupt wel mogelijk is om via statistiek een sociaal verschijnsel als burgeroorlog te verklaren. Maar hier gaan we later op in.

Dat het enorm moeilijk is om oorzaken te achterhalen van iets dat zo complex is als een burgeroorlog mag duidelijk zijn. Natuurlijk geldt dit niet enkel voor burgeroorlogen maar voor elke vorm van menselijke interactie. Deze hebben meestal een hele resem aan oorzaken die zelden op 7

een eenvoudige manier kunnen aangeduid worden. Marc Bloch beschrijft dit fenomeen in zijn „Apologie pour l‟histoire ou métier d‟historien‟1. Bloch vertelt hierin het verhaal van een man die van een klif valt en zoekt vervolgens daar de oorzaak hiervan. Blijkbaar is het zelfs in dit voorbeeld problematisch om een primaire causaliteit vast te stellen. “Un homme, je suppose, marche sur un sentier du montagne. Il trébuche et tombe dans un précipice. Il a fallu, pour que cet accident arrivât, la réunion d‟un grand nombre d‟élements déterminants. Tels, entre autres: l‟existance de la pesanteur, la présence d‟un relief, résultant luimême de longues vicisitudes géologiques; le tracé d‟un chemin, destiné, par exemple, à relier un village à ses pâturages d‟été. Il sera donc parfaitement légitime de dire que, si les lois de la mécanique céleste étaient différentes, si l‟évolution de la Terre avait été autre, si l‟économie alpestre ne se fondait pas sur la transhumance saisonnière, la chute n‟aurait pas en lieu.”2

Bloch onderscheidt dus directe oorzaken en de meer algemene oorzaken (zwaartekracht). In de hedendaagse studie van conflict wordt er vaak hetzelfde onderscheid gemaakt tussen de wortels van een conflict en de directe oorzaken (ook wel „triggers‟ genoemd). Bloch gaat verder door te stellen dat er steeds een keuze is tussen de mogelijke oorzaken. Welke oorzaak dat men kiest als „cruciaal‟ is dan afhankelijk van het eigen perspectief. De oorzaak van een epidemie zal door een bioloog heel anders geïnterpreteerd worden dan door een sociale wetenschapper. Volgens Bloch bestaan er aldus enkel multipele oorzaken en zijn enkelvoudige oorzaken een illusie. Hij maakt eveneens het onderscheid tussen motivatie en oorzaak. “ A lire certains livre d‟histoire, on croirait l‟humanité composée uniquement de volontés logiciennes, pour qui leurs raisons d‟agir n‟auraient jamais le moindre secret…On fausserait gravement le problème des causes, en histoires, si on le réduisait, toujours en partout, à un problème de motifs.”3

Marc Bloch waarschuwt de historicus ook om altijd kritisch te zijn tegenover veronderstelde „psychologische waarheden van het gezond verstand‟.” Le tort a été de considerer cette hypothèse, d‟avance, comme acquise. Il fallait la prouver.”4 Voorgaande stellingen zijn erg nuttig om, later in deze thesis, toe te passen op bepaalde theorieën 1

Bloch, Marc. “Apologie pour l‟histoire ou métier d‟historien.” Cahiers des Annales 3, (1949): 1107. 2 Bloch, “Apologie pour l‟histoire ou métier d‟historien”, p. 99 3 Bloch, “Apologie”, pp.101-102 4 Bloch, “Apologie”, pp. 102-103 8

over de oorzaken van burgeroorlog te analyseren. Het zal duidelijk worden dat er inderdaad theorieën zijn die steunen op logische motieven en dat er eveneens verklaringen zijn die uitgaan van een enkelvoudige oorzaak voor burgeroorlog.

1.1 Probleemstelling

Wat is nu het opzet van deze scriptie? Het is in de eerste plaats de bedoeling om een academisch debat te reconstrueren. In 1998 publiceerde Paul Collier samen met Anke Hoeffler een werkstuk waarin de auteurs met een kwantitatief onderzoek de oorzaken en duur van burgeroorlogen proberen te achterhalen.5 Na het eerste Collier-Hoeffer model (vanaf nu CH-model) zouden er nog vele papers komen. Deze publicaties oogstten enorm veel kritiek, voornamelijk vanuit de humane wetenschappen. Collier en Hoeffler verdeelden de mogelijke oorzaken van burgeroorlogen namelijk in twee strikt afzonderlijke categorieën: Greed (hebzucht) en Grievance (grieven). Met „grievance‟ worden factoren als politieke repressie en ongelijkheid bedoelt. Kortom bronnen van grieven. Met „greed‟ worden factoren bedoeld die het aanlokkelijk maken om een burgeroorlog te starten, bijvoorbeeld omdat men er veel winst mee zou kunnen maken. Het resultaat van het onderzoek van Paul Collier en Anke Hoeffler werd sterk aangevallen omdat de auteurs stelden dat enkel „Greed‟ factoren verantwoordelijk waren voor het uitbreken en blijven duren van burgeroorlogen. Het is erg interessant om dit academisch debat te reconstrueren om zo te bekijken hoe Collier en Hoeffler hun stellingen veranderden. Dit deden ze deels om tegemoet te komen aan hun vele criticasters maar zonder hun eigenlijke veronderstellingen en methode aan te passen en zonder ooit een criticus aan te halen. Er is ook heel wat onduidelijkheid over de manier waarop deze aanpassingen gebeurden. Zo zijn er bijvoorbeeld bepaalde werkstukken van Collier en Hoeffler die niet meer beschikbaar zijn of nooit gepubliceerd werden. Collier en Hoeffler hebben immers hun model op talloze congressen gepresenteerd maar van die presentaties is nauwelijks iets terug te vinden. Het is daarom erg moeilijk om te achterhalen waarom Collier en Hoeffler hun model regelmatig aanpasten en daar zelf erg zwijgzaam over bleven in hun model. In de versie van het CH-model uit 2002 zeggen Collier en Hoeffler dat de paper grotendeels gebaseerd is op het voorgaand werk uit 1998. Dit terwijl ze in tussentijd nog verschillende versies van het model hadden gepubliceerd. Ook in de versie van het CH-model uit 2004 wordt net gedaan alsof het nog maar de tweede versie is van het CH-model, terwijl men in de realiteit al aan versie nummer vijf zat: “This analysis considerably extends and revises our earlier work (Collier and Hoeffler, 1998)”6 Collier, Paul en Anke Hoeffler. “On Economic Causes of Civil War.” Oxford Economic Papers 50 (1998): 563-573. 6 Collier, Paul en Anke Hoeffler, Greed and Grievance in Civil War, Oxford Economic Papers 9 5

Overigens was er al sprake van het CH-model in 1996, maar hiervan is niets meer terug te vinden. De volgorde van papers blijft daarom voor heel wat onduidelijkheid zorgen. Zo vergissen zelfs eminente auteurs als Cynthia Arnson en William Zartman zich in de chronologie van het CHmodel7. Het is erg belangrijk om exact te weten op welke manier het zogenaamde Collier-Hoeffler model tot stand is gekomen en hoe het is geëvolueerd. Niet alleen omdat dit nog nooit gebeurd is, maar ook om het op een afdoende wijze te kunnen evalueren. Kortom wil ik dus onderzoeken wat het CH-model inhoudt. Wat zijn de belangrijkste conclusies van het model? Hoe is het geëvolueerd? Is het model eigenlijk doorheen de tijd werkelijk gewijzigd zoals de auteurs voordurend beweren? Wat zijn de belangrijkste kritieken op het model? Zijn de nieuwe versies van het CH-model hier een antwoord op? En zo ja, op welke kritieken? Tenslotte wil ik door een besluitende evaluatie nagaan wat de sterke en zwakke punten zijn van het model. Is het model bruikbaar of is het slechts los zand?

In het tweede deel van mijn thesis doe ik een casestudy over de burgeroorlog in Zuid-Soedan. Ik ga dit niet doen om het CH-model toe te passen, omdat zal blijken dat het CH-model onhoudbaar is. Dit bewijzen via een historische analyse is echter onmogelijk, aangezien economen als Collier de geschiedwetenschap als een pseudowetenschap bekijken. Hij zou dan ook elke kritiek op zijn methode of resultaten vanuit de geschiedwetenschap afdoen als politiek geëngageerd en pseudowetenschappelijk. Daarom is het eigenlijk onmogelijk om het model te ondergraven door te „bewijzen‟ dat bijvoorbeeld grieven de oorzaak zijn van dit conflict. Persoonlijk geloof ik erin dat grieven een heel belangrijke rol speelde in de initiatie van de burgeroorlog in Zuid-Soedan, maar dit is simpelweg niet hard te maken. Om dit op te lossen ga ik geen kritiek of alternatief proberen te zoeken in deze casestudy. Wat ik wel kan doen is, door een historische analyse gebaseerd op literatuuronderzoek, nagaan wat er onmiskenbaar ontbreekt in het CH-model. Paul Collier en Anke Hoeffler houden namelijk totaal geen rekening met regionale en internationale factoren. Dit doet erg vreemd aan in tijden van globalisering en internationale competitie om energiebronnen. Dit is dan ook erg toepasselijk op Soedan. Het land beschikt over heel grote olievoorraden waardoor landen als China en de Verenigde Staten er alles aan deden (en nog altijd doen) om deze energiebronnen te kunnen controleren. Met deze casestudy wil ik dus hoofdzakelijk een duidelijk beeld scheppen van 56, (2004), pp. 563-595. 7 Zartman, William en Arnson, Cynthia, Rethinking the Economies of War. The Intersection of Need, Creed and Greed, pp. 4-5 Zij vergissen zich in het volgende. In 1999 publiceren Collier en Hoeffler een paper dat eind 2000 ook in het boek „Greed and Grievance: Economic Agendas in Civil Wars‟ van Berdal en Malone (zie bibliografie) verschijnt. Zartman en Arnson nemen verkeerdelijk aan dat deze paper pas na andere in 2000 gepubliceerde werkstukken werd gemaakt. Dit maakt dat de door hun omschreven chronologie niet juist is. 10

de regionale en internationale context van de burgeroorlog in Zuid-Soedan, om aan te tonen dat elke conflictanalyse die deze context niet in rekening brengt onmogelijk een correct beeld kan weergeven. Er zal ook kort ingegaan worden op andere lacunes van het CH-model. Namelijk de legitimiteit van zittende regeringen en het feit dat het misschien niet de rebellen zijn die hebzuchtig (greedy) zijn, maar de overheid. Maar dit wordt geen hoofdzaak in mijn casestudy aangezien Collier en Hoeffler hier enigszins een antwoord op hebben. Ik zoek in dit deel kortom antwoorden op volgende vragen. Hebben regionale of internationale machten invloed gehad op de burgeroorlog in Zuid-Soedan? Op de initiatie van het conflict? En op de duur van het conflict?

Met al deze deelvragen wil ik een antwoord vinden op de vraag of een theoretisch model voor burgeroorlog ¨überhaupt mogelijk is? Is een zuiver economische benadering van burgeroorlog eigenlijk wenselijk?

1.2 Indeling

In het volgende, inleidende hoofdstuk zal ik nagaan wat de belangrijkste theorieën over burgeroorlog zijn na het einde van de Koude Oorlog. Dit is belangrijk om de context waarin het CH-model tot stand is gekomen te schetsen. Hoe wordt een burgeroorlog eigenlijk gedefinieerd? In dit hoofdstuk wordt ook nagegaan op welke manier de voornoemde neoklassieke economen zich gingen bezighouden met het achterhalen van de oorzaken van burgeroorlog. Ook worden de problemen van kwantitatief onderzoek naar burgeroorlog besproken. Het is immers gebleken dat dit soort onderzoek niet zonder problemen verloopt.

Het daaropvolgende hoofdstuk is volledig gewijd aan het CH-model. Door een chronologisch verslag van het CH-model en de schijnbare evolutie dat het maakte wil ik de lezer heel duidelijk maken waar het CH-model en zijn conclusies op gebaseerd zijn. Doorheen het hoofdstuk komen ook de kritieken die verschenen over de werken van Collier en Hoeffler uitgebreid aan bod. Dit is erg belangrijk om de lezer een beter inzicht te geven in de sterke punten en zwakheden van het CHmodel.

Het laatste hoofdstuk handelt over de burgeroorlog in Soedan. Het hoofdstuk zal een korte geschiedenis weergeven van het conflict tussen Karthoum en het zuiden van het land. Daaropvolgend wordt het grootste deel van dit hoofdstuk gewijd aan een analyse van de regionale en internationale context van de burgeroorlog. 11

1.3 Bronnen

De bronnen die ik gebruikt heb zijn vrij voor de hand liggend. Voor het eerste deel heb ik een standaardwerk over theorieën van de internationale betrekkingen gebruikt en ook nog werken van de belangrijkste auteurs (Fukuyama, Kaldor, Brown, Kaplan). Bovendien heb ik ook literatuur gebruikt dat meer specifiek gaat over onderzoek naar burgeroorlog (Sambanis, Cramer). Voor het hoofdstuk dat het CH-model uitlegt baseer ik me uiteraard hoofdzakelijk op de artikels die door Paul Collier en Anke Hoeffler geschreven werden tussen 1998 en 2004. Voor de hierop geformuleerde kritieken gebruik ik uitsluitend wetenschappelijke artikels uit verschillende disciplines. Ik heb me geconcentreerd op de volgens mij meest belangrijke auteurs. Er zijn nog veel andere auteurs die ik niet gebruikt heb, maar dit heb ik gedaan om een meer coherent en overzienbaar beeld te scheppen. Om mijn casestudy te schrijven heb ik gebruik gemaakt van de werken van de belangrijkste auteurs wat betreft de burgeroorlog in Zuid-Soedan en Soedan in het algemeen.

12

2. Denken over Burgeroorlog

Als sinds mensenheugenis denken mensen na over het ontstaan van oorlogen. Dit heeft heel wat theorieën voortgebracht en in de toekomst zullen er waarschijnlijk nog vele nieuwe theorieën ontstaan. Dit gebeurde natuurlijk niet steeds op dezelfde manier als nu, aangezien concepten als naties of staten nog niet gebruikt werden. Deze theorieën veranderden doorheen de tijd aangezien ook de omgeving veranderde. De Grieken hadden stadstaten, de Romeinen introduceerden het begrip imperium en tijdens de Verlichting werden alweer andere concepten gebruikt. In elk van deze periodes is men aan het denken gegaan over hoe politieke entiteiten intern werken en hoe ze in de relatie met hun buren functioneren. In elke historische periode is een zeker mensbeeld dominant, dat zijn weerslag vindt in de theorievorming. Theorieën over conflict zijn reflecties die tot stand komen in een welbepaalde en tijdsgebonden maatschappelijke context en dus voortdurend evolueren. Conflicten zijn immers dynamische processen.8

Eén van de vroegste vormen van theorievorming over oorlog vinden we terug bij de Chinese generaal en strateeg Sun Tzu (4de eeuw v. Chr.). China bestond op dat moment uit evenwaardige vorstendommen waar het machtsevenwicht voortdurend wisselde. Sun Tzu stelde dat men macht moet gebruiken om aan de macht te blijven. Hierbij is oorlog van vitaal belang voor een staat en tevens een steeds terugkerende bewuste daad die rationeel kan worden geanalyseerd. Dit was een van de eerste pogingen om een rationele basis voor oorlogsvoering te formuleren.9 Ongeveer gelijktijdig schrijft Thukydides, vaak beschouwd als de eerste „moderne‟ historicus, een geschiedenis van de Peloponnesische Oorlog tussen Athene en Sparta. Hij beschrijft in zijn werk niet alleen het verloop van het conflict maar gaat ook op zoek naar onderliggende oorzaken van het conflict. Hij concludeerde dat Sparta verkeerdelijk percipieerde dat zijn macht tanende was omwille van de groeiende Atheense macht. 10 In Italië schrijft Niccolo Machiavelli in het begin van de 16de eeuw „Il Principe‟. Centraal thema in dit werk is de verovering van macht en het uitbreiden van die macht in de internationale omgeving, wat dan weer gekenmerkt werd door oorlog, diplomatie en wisselende coalities. De heerser (Il Principe) mag alle handelingen stellen, als ze het nationaal belang dienen: het doel heiligt de middelen. Alleen macht telt, morele overwegingen zijn van ondergeschikt belang. Het vergaren en 8

Coolsaet, Rik. Anarchie, orde, dominantie: inleiding tot de theorie van de internationale betrekkingen. Gent: Academia Press, 2006, p. 12? 9

Coolsaet, Anarchie, orde, dominantie: inleiding tot de theorie van de internationale betrekkingen, pp. 20-21 10 Coolsaet, Anarchie, pp. 21-22. 13

behouden van macht en het omgaan met de macht van anderen vormen het kader voor een rationeel diplomatiek spel van evenwichten en manoeuvres. De te volgen politiek is vooral gebaseerd op eigenbelang en militaire macht.11

En zo werden er steeds meer theorieën over macht, politiek en oorlog geproduceerd. Ook later zouden er nog vele nieuwe en vaak meer uitgebreide theorieën over oorlog ontstaan. Het is niet de bedoeling om een exhaustieve beschrijving te geven van deze theorieën. In dit hoofdstuk worden enkele theorieën uit het post-Koude Oorlog tijdperk uit de doeken gedaan aangezien dit ook de context is waarin ons hoofdthema, het Collier-Hoeffler model, tot stand is gekomen. En zoals eerder gezegd komen nieuwe theorieën steeds tot stand in een welbepaalde context. Sinds het einde van de Koude Oorlog zijn er al heel wat theorieën de revue gepasseerd: Het einde van de geschiedenis, de botsing der beschavingen, de komende anarchie, New Wars,…

2.1 Denken over oorlog in het post-Koude Oorlog tijdperk

Na het einde van de Koude Oorlog kwamen er nieuwe theorieën over oorlog en burgeroorlog tot stand. De oude theorieën bleken tekort te schieten aangezien ze er niet in waren geslaagd het einde van de Koude Oorlog te voorspellen of zelfs maar te vatten. Wat zijn nu, bijna 20 jaar later, de nieuwe trends als het over oorlog gaat? Is de wereld veiliger geworden? Waar vinden deze oorlogen plaats? Dit zijn vragen die niet eenduidig kunnen beantwoord worden. Slechts enkele trends kunnen onmiskenbaar herkend worden. Na de Koude Oorlog is het aantal conflicten in de wereld scherp gedaald. Er zijn ook eindelijk meer democratieën in de wereld dan autocratische regimes. Als deze trend zich doorzet gaan we naar de meest vreedzame wereld ooit. Vooral het aantal conflicten tussen staten is scherp gedaald. Volgens Kolevi Holsti12 zijn de oorlogen van nu nieuw. Conflicten tussen staten behoren volgens hem tot het verleden, de oorlogen van nu vinden plaats binnen landen die vaak „weak states‟ worden genoemd. Vanaf de Tweede Wereldoorlog is er inderdaad een duidelijke verschuiving van interstatelijke naar intra-statelijke conflicten.13 Waar voorheen oorlogen vooral werden gevoerd tussen twee of meerdere landen, is er tegenwoordig vaker sprake van conflicten binnen de grenzen van een staat. Er zijn verschillende soorten interne conflicten, zoals een machtsstrijd tussen burgers en militaire leiders of het uitdagen van de staatssoevereiniteit door

11

Coolsaet, Anarchie, p. 25-26. Holsti, Kalevi. The state, war, and the state of war. Cambridge: University press, 1996, pp. 1317. 13 Wallenstein, Peter en Margareta Sollenberg. “Armed Conflict. 1989-98.” Journal of Peace Research 36, Nr. 5 (1999), p. 594 14 12

organisaties die door sommige academici als quasicrimineel worden bestempeld. In de meeste interne conflicten zijn de belangrijkste actoren de regering en een rebellenbeweging. Het is erg moeilijk om de oorzaak van dit soort conflicten te analyseren, omdat sommige interne conflicten worden veroorzaakt door een combinatie van ideologische, politieke, economische en andere motivaties. Dit is ook de reden waarom er al heel wat inkt is gevloeid over de oorzaken van interne conflicten. Het aantal „interne conflicten‟ is vanaf de jaren ‟90 beginnen dalen in absolute cijfers. Het aandeel in het totaal aantal oorlogen is wel sterk gestegen. Toch blijft het erg moeilijk om hier conclusies uit te trekken. Net na de Koude Oorlog was er immers een scherpe daling, maar in de tweede helft bereikte het aantal burgeroorlogen weer een hoger niveau, vergelijkbaar met het aantal burgeroorlogen in de jaren ‟70. Na 1999 daalde het aantal interne conflicten weer om na 2004 weer te stijgen. Het is met andere woorden erg moeilijk om te stellen of de wereld al dan niet veiliger is geworden. Eén trend is wel duidelijk, oorlogen duren veel langer dan vroeger. James Fearon en David Laitin zeggen hierover: “States in the international system have been subject to more or less constant risk of violent conflict over the period, but the conflicts they suffer have been more difficult to end”14. Er is tevens sprake van een verschuiving van de plaatsen waar conflicten zich afspelen. Sinds 1945 vonden de meeste conflicten plaats in de zogenaamde Derde Wereld. In 93% van de gevallen speelden gewapende conflicten zich af in ontwikkelingslanden. Er lijkt de afgelopen jaren dus sprake te zijn van een verplaatsing van conflicten naar de armste regio‟s in de wereld.15 Eén van de eerste nieuwe theorieën na de Koude Oorlog kwam van Francis Fukuyama16. Zijn theorie was gebaseerd op het werk van Immanuel Kant: „Zum ewigen Frieden‟. Immanuel Kant merkte ten eerste dat democratische staten de neiging vertonen niet met elkaar in conflict te gaan. In democratieën hebben leiders eerder de toestemming nodig van de bevolking om oorlog te voeren. En aangezien mensen rationeel denken zal de mens volgens Kant beseffen dat dit niet in zijn voordeel is maar enkel in het voordeel van de machthebbers, en meerbepaald van vorsten. Hierdoor ontstaat er eensgezindheid tussen burgers van alle landen om de monarchieën te vervangen door „liberale republieken‟ en worden er ook gemeenschappelijke waarden gecreëerd. Vervolgens zullen grote staten zich vrijwillig verenigen in een groep van gelijkgezinde landen. Dit idee is duidelijk overgenomen door de Verenigde Naties en de verspreiding van liberale democratieën in de 20ste

Fearon James en David Laitin. “Ethnicity, Insurgency, and Civil War.” American Political Science Review 41, Nr. 3, (2003), p. 8 14

15 Allen, Tim en Alan Thomas. Poverty and Development into the 21st century. Oxford: University Press, 2000, p.168. 16 Fukuyama, Francis. The end of history and the Last Man. London: Penguin, 1992. 15

eeuw.17 Francis Fukuyama koesterde dezelfde hoop in zijn „The end of history‟. Hij zag het einde van de Koude Oorlog als de overwinning van de ideale staat in de vorm van een liberale democratie en de triomf van de ideale economie: het liberaal kapitalisme. Dit was volgens Fukuyama het eindpunt van een historische evolutie. Hij deed die vanuit de vaststelling dat er in de nadagen van de val van het communisme een ontegensprekelijke trend was naar deze vormen van staat en economie. Hij stelde ook een verminderde agressie vast tussen staten.18 Maar niet iedereen deelde deze zienswijze. Robert Kaplan beantwoorde „The end of history‟ met „The Coming Anarchy‟19. Hij zag nieuwe bronnen van conflict die voorbijgingen aan de Koude Oorlog rivaliteit. De Koude Oorlog had volgens hem het „deksel‟ op bepaalde conflicten gehouden die na het einde van de Koude Oorlog zouden losbarsten. Hij dacht dat de wereld totaal zou fragmenteren, in tegenstelling tot Fukuyama, en dat dit tot een doemscenario zou leiden. Dit doemscenario zou dan wereldwijde democratische, ecologische en maatschappelijke problemen inhouden en ineenstortende staten. Dit zou een centraal beheer van de internationale gemeenschap niet langer mogelijk maken. Hij zag Malthus als dé profeet voor de toekomst van West-Afrika, dat verscheurd zou worden door schaarste. En de geschiedenis van West-Afrika zou mettertijd die van de hele wereld worden. Kaplan stelt het zo: “ One must understand environmental scarcity, cultural and racial clash, geographic destiny and the transformation of war. Each concept except the first relies partly on the one ore ones before it…20” Dit is dus een vrij pessimistisch wereldbeeld dat niet onwerkelijk lijkt in tijden van waterschaarste, dure voedselprijzen en stijgende grondstofprijzen. Onder andere de genocide in Rwanda en het conflict in heeft volgens vele academici ook te maken met landschaarste, net als het conflict in Zuid-Soedan (op microniveau tussen pastoralisten en landbouwers21. Ook Mary Kaldor denkt dat oorlogen in het post-Koude Oorlog tijdperk fundamenteel anders zijn. Kaldor spreekt dan ook over „New Wars‟ die verschillend zijn van de zogenaamde „Old Wars‟ en dit omwille van drie zaken. Ten eerste is de manier van oorlogsvoering fundamenteel anders: de gevechtseenheden zijn veel meer gedecentraliseerd. Ze bestaat uit verscheidene groepen zoals guerrilla‟s, paramilitairen en het leger. Deze groepen verspreiden volgens haar angst en haat om macht te krijgen over de bevolking. Een tweede verschil ziet Mary Kaldor in de financiering van oorlogen. Rebellen kunnen volgens haar niet meer rekenen op steun van de VS of de USSR en moeten dus geld verdienen door bijvoorbeeld grondstoffen te exploiteren. Vroeger kreeg men 17

Coolsaet, Anarchie, p. 254. Fukuyama, The end of history and the Last Man, pp. 14-25. 19 Kaplan, Robert. “The Coming Anarchy.” Atlantic Monthly, februari 1994, pp. 189-190. 20 Kaplan, “The Coming Anarchy”, p. 189. 21 Kaplan,“The Coming”, p. 189. 16 18

gewoon geld of organiseerde men een gecentraliseerde oorlogseconomie. Tegenwoordig echter is de oorlogseconomie van de „New Wars‟ gedecentraliseerd en lijkt het op georganiseerde misdaad. Qua financiering bedoelt ze vooral dat rebellen grondstoffen gaan gebruiken om hun oorlog te financieren en bedoel zij geenszins dat oorlogen a-politiek zijn. Mary Kaldor wijst er ook op dat we ons niet mogen afleiden van het feit dat deze oorlogen blijven duren ook veroorzaakt wordt door internationale steun voor deze conflicten (bijvoorbeeld door het kopen van grondstoffen van rebellenbewegingen,of door politieke steun). Een derde verschil gaat over het veranderende doel van conflicten. Volgens Kaldor hadden actoren vroeger een ideologisch doel voor ogen, terwijl het nu gaat om „identity politics‟. Kaldor definieert dit als “the claim to power on a particular identitybe it national, clan, religious or linguistic”22 Bij de „Old Wars‟ ging het eerder om de manier waarop een identiteit verbonden was met ideeën over hoe de maatschappij gestructureerd moest worden. Nu daarentegen gaat het eerder over het opeisen van macht op basis van een bepaalde identiteit. 23 Kaldor probeert het nieuwe soort conflicten na de Koude Oorlog te verklaren vanuit de globalisering. Volgens haar zijn deze „New Wars‟ hier een reactie op. Enerzijds is het een reactie op de groeiende onmacht en tanende legitimiteit van de natiestaat. Dit is volgens haar een gevolg van de liberalisering en stijgende privatisering, bovendien zijn staten steeds meer gebonden aan het gezag van supranationaal gezag.24 Anderzijds is er een parallelle economie , de zogenaamde „Shadow Economies‟, ontstaan toen het proces van globalisering versnelde. Door dit beleid namen de werkloosheid en inkomensongelijkheid toe, waardoor een gunstig klimaat ontstond voor een toename van criminalisering, corruptie en zwarte markten.25 Een ander verschil met de „Old Wars‟ is het feit dat ook burgers nu een doelwit worden in oorlogsvoering. Op deze visie is heel wat commentaar gekomen. Onder andere … wijst erop dat deze oorlogen helemaal niet zo nieuw zijn, maar dat het een veranderende perceptie is en een andere projectie is door academici, dat deze oorlogen anders laat lijken.26 Kortom er zijn heel wat visies op hedendaagse conflicten en ook op de oorzaken die ze hebben. Er zijn heel wat academici die een enkele reden zien als de oorzaak voor alle hedendaagse conflicten. Michael Brown geeft een vrij goed overzicht van heel wat mogelijke oorzaken. Ik geef zijn visies hierop om de lezer een beter beeld te geven van mogelijke oorzaken. Brown onderscheidt 5 categorieën van oorzaken: structurele, politieke, sociale, culturele en economische oorzaken. Brown benadrukt wel dat elk conflict uitzonderlijk is en het daarom onmogelijk is om slechts één factor te 22

Kaldor, Mary. New & Old wars. Organized violence in a global era. Cambridge: University Press 2001, p.6. 23 Kaldor, New & Old wars. Organized violence in a global era, pp. 6-9. 24 Kaldor, New, pp. 76-79. 25 Kaldor, New, pp. 82-83 26 Kaldor, New, pp. 82-83 17

vinden die alles kan verklaren.27 De eerste mogelijke oorzaak voor het ontstaan van een conflict is volgens Brown het bestaan van structurele factoren, waarvan het bestaan van een zwakke staat een duidelijk voorbeeld is. Staten zijn soms zwak omdat ze zijn voormalige kolonies zijn met artificiële grenzen. Andere staten worden mettertijd steeds zwakker, bijvoorbeeld door de afname van buitenlandse financiële investeringen of hulp of omwille van interne problemen zoals corruptie. Als staatsstructuren verzwakken, wordt dit vaak gevolgd door gewelddadige conflicten volgens Brown. Zo zal een politieke machtsstrijd tussen politici en groepen die de leiding willen overnemen vaak leiden tot conflict. Het heeft ook als gevolg dat criminele organisaties steeds sterken worden. Dit komt omdat grenzen steeds minder goed worden beveiligd waardoor men bijvoorbeeld veel makkelijker wapens kan invoeren. Het gevolg van de aanwezigheid van een zwakke staat is dat individuele groepen binnen de staat het gevoel krijgen dat zij voor hun eigen veiligheid moeten zorgen. Steeds meer groepen beginnen militaire voorbereidingen te treffen om zich tegen andere groepen te verdedigen. Het probleem is echter dat dit ervoor zorgt dat anderen zich bedreigd gaan voelen en zich op hun beurt zullen bewapenen. De wapenwedloop die hierdoor ontstaat wordt ook wel het security dilemma genoemd.28 Ook politieke factoren kunnen een belangrijke rol spelen. Vele onderzoekers zijn van mening dat de mogelijke uitbraak van een burgeroorlog voor een groot deel afhangt van het politieke systeem van een land. Als er sprake is van een autoritair en repressief regime, dan zal dit gaandeweg zorgen voor rancune onder de bevolking. Ook in democratische staten kan dit gevoel ontstaan als bepaalde groepen niet voldoende worden gerepresenteerd in politieke instituties, of te maken krijgen met ernstige repressie.29 Economische factoren kunnen volgens Brown ook een potentiële bron zijn voor een intern conflict. Zo kan de opkomst van economische problemen zorgen voor spanningen binnen de staat. Dit kan tevens gebeuren bij een stagnerende economie. Een probleemsituatie kan ook ontstaan als er sprake is van een transitie van een centraal gepland economisch systeem naar een systeem gebaseerd op marktwerking. De economische problemen die ontstaan, zoals werkloosheid, inflatie en de oneerlijke verdeling van bronnen, zorgen voor een toename van de sociale frustraties en spanningen. Ook een economie die bepaalde groepen uitsluit kan voor haat en frustratie zorgen onder de bevolking. Oneerlijke toegang tot economische bronnen of mogelijkheden kunnen zorgen voor

27

Brown, Michael 'The Causes of Internal Conflict', In Nationalism and Ethnic Conflict, edited by Brown, Michael, Sean Lynn-Jones, Steven Miller, Harvard, 2001, pp. 3-4. 28 Brown, The Causes of Internal Conflict, p.6. 29 Brown, The Causes, pp. 8-10. 18

grote inkomensongelijkheid waardoor een bepaald gedeelte van de bevolking zich benadeeld voelt. Een snel veranderende economie kan volgens Brown ook voor het uitbreken van een conflict zorgen. Industrialisering en nieuwe sectoren kunnen zorgen voor urbanisatie, migratie en verbeterd onderwijs. Dit zal er dan voor zorgen dat de bevolking meer politiek bewust wordt. Dit zou er volgens Brown toe leiden dat er meer druk zal uitgeoefend worden op het bestaande politieke systeem, en meer bepaald het regime van dat moment.30 Tot slot kunnen culturele factoren ook een mogelijke oorzaak voor het uitbreken van een burgeroorlog. Met culturele factoren doelt Brown op het bestaan van verschillende groepen in een land, hetzij op het niveau van etniciteit, taal of religie. Dit kan dan volgens Brown leiden tot discriminatie. Hieronder vallen bijvoorbeeld ongelijke scholingsmogelijkheden, politieke beperkingen, economische ongelijkheid of het onderdrukken van bepaalde religies. Een andere culturele oorzaak heeft te maken met groepsgeschiedenis en met de perceptie die een groep van de eigen groep en een andere groep heeft. Volgens Brown is het zo dat veel groepen legitieme grieven hebben tegenover andere groepen voor misdaden die zij in het verleden hebben begaan. Maar hij is ook van mening dat sommige groepen hun eigen geschiedenis verheerlijken en hun tegenstanders demoniseren.31

2.2 Homo Economicus Goes To War

We hebben gezien dat er twee visies zijn over grondstoffen en conflict, één die gaat over schaarste en de andere die gaat over overvloed aan grondstoffen. Dit vat eigenlijk twee visies samen over de oorzaken van burgeroorlog. De ene visie legt de nadruk op ongelijkheid en de andere opportuniteit. In de recente geschiedenis van het debat over de oorzaken van burgeroorlog is dit geëvolueerd naar een focus op twee tegenovergestelde verklaringen voor de oorzaken van burgeroorlog: „greed‟ (hebzucht) en „grievance‟ (grieven). Het werd vaak voorgesteld als twee totaal verschillende factoren die burgeroorlog volledig kunnen verklaren. Deze dichotomie komt voort uit neoklassieke economische theorieën en modellen over burgeroorlog. Deze denkwijze heeft ook veel invloed gehad op de sociale wetenschappen die zich normaliter met dit thema bezighouden. In deze wetenschappen, politieke wetenschappen, geschiedenis, sociologie werd zelfs gesproken over economisch imperialisme waarmee bedoeld wordt dat economische theorieën de sociale wetenschappen aan het koloniseren zijn.32 30

Brown, The Causes, pp. 10-11. Brown, The Causes, pp. 12-13. 32 Fine, Ben. “Economic imperialism: a view from the periphery.” Review of Radical Political 19 31

Economisch imperialisme slaat ook op het vertrouwen dat neoklassieke economen hebben in hun mogelijkheden om steeds meer sociale verschijnselen te kunnen verklaren vanuit de economie. Dit vertrekt dan vanuit de veronderstelling dat het individu het methodologisch startpunt is voor alle sociale verschijnselen, en dus ook voor elke verklaring. En dat men bovendien door het individu te beschouwen als een rationele „agent‟ die doet aan maximalisatie van individuele „self-interest‟ (bijvoorbeeld winst) het mogelijk maakt om bijna alle sociale verschijnselen te verklaren in tegenstelling tot het geknoei van historici, sociologen, niet-neoklassieke economen, etc. Huwelijk, misdaad, hoeveel kinderen mensen krijgen, veel van deze zaken worden vaak ook verklaard door imperfecte markten. Wanneer het over een verschijnsel als burgeroorlog of conflict tout court gaat, dan wordt wel eens de kritiek gegeven dat neoklassieke economische theorieën de realiteit van politiek en macht niet kan vatten in modellen. Neoklassieke economen daarentegen vinden net dat zij hier veel beter in slagen dan andere wetenschappen en dat ze er in slagen om niet enkel vreedzame machtsuitwissling kunnen vatten maar ook „the dark side of the force‟ kunnen verklaren. Jack Hirshleifer schrijft hier het volgende over: As we come to explore this continent, economist will encounter a number of native tribes – historians, psychologists, philosophers etc. - who, in various intellectually primitive ways, have preceded us in reconnoitering the dark side of human activity. Once we economists get involved, quite properly we'll of course be brushing aside these atheoretical aborigines”33. In de voetnoot van dit citaat verduidelijkt de econoom zich: “When these researchers do good work, they're doing economics!”. In deze analyses wordt er van uit gegaan dat individuen een keuze moeten maken tussen produceren en toe-eigenen. Als de opportuniteitskost van toe-eigening laag is, dan zal er geweld zijn. Anders gesteld, actoren kiezen voor geweld wanneer dit winstgevender is dan productie of handel. Als de opbrengsten van een conflict zwaarder wegen als het risico dat men moet nemen, dan zal men ook in conflict treden, aldus de neoklassieke economen.34 Wat dan belangrijk is, zijn de factoren die ervoor zorgen dat kiezen voor conflict winstgevend is. Er zijn twee manieren die hieraan kunnen bijdragen, de ene is armoede en de andere is winst (conflictdividend). Er wordt van uitgegaan dat arme mensen sneller overgaan tot conflict aangezien ze minder te verliezen hebben. Ze hebben als het ware een comparatief voordeel aangezien ze weinig te verliezen hebben en zij toch niet veel andere mogelijkheden hebben. Dus, daar waar er veel arme mensen zijn met weinig kansen op vreedzame tewerkstelling. Deze stelling houdt ook de impliciete veronderstelling in dat armoede blijkbaar zo verschrikkelijk moet zijn zodat de

Economics 34, (2002): 187-201 33 Hirshleifer, Jack. “The Dark side of the force.” Economic Enquiry 32, (1994): 1-10. 34 Cramer, Christopher. Civil War is not a stupid thing: Accounting for violence in Developing Countries. London: C. Hurst & Co, 2006, p 96 20

opportuniteitskost erg laag wordt. Want oorlogvoeren houdt niet enkel doden en verminken in, maar ook zelf worden vermoord of verminkt. Met ander woorden, armen nemen deel aan oorlog aangezien hun leven goedkoop is. Als men weinig te verliezen heeft door geweld te kiezen dan kunnen we ook aannemen dat er een stimulans voor is. Dit is tevens een kwestie van economisch voordeel. Dit kan dan in de vorm zijn van directe belastingsheffing of opbrengsten van plundering. Het gaat hier niet over collectieve goederen zoals bijvoorbeeld democratie, recht op vrije meningsuiting of persvrijheid. Dit zijn collectieve goederen dus iedereen haalt er voordeel uit. Hierdoor gaan mensen egoïstisch freeridergedrag vertonen, wat inhoudt dat men niets doet om het publieke goed te bereiken in de hoop dat anderen het zullen doen (hier wordt later verder op ingegaan).35 De basis van de theoretische aanpak van deze economen blijft gebaseerd op het idee dat individuen rationele keuzes maken, en in staat zijn om andere te dwingen, exploiteren en gewelddadig te zijn. De neoklassieke theorieën hebben een grote aantrekkingskracht op heel wat mensen terwijl anderen ze wansmakelijk vinden. Het trekt mensen aan omdat het een uitgewerkte theorie is die gebaseerd is op „harde‟ cijfers. De theorie probeert ook expliciet om de rol tussen grondstoffen en burgeroorlog te vatten, wat ook effectief een centrale rol speelt in vele hedendaagse conflicten. Het probleem is dat deze theorie heel moeilijk te bewijzen is. Als men bijvoorbeeld stelt dat „greed‟ belangrijker is dan „grievance‟ in het veroorzaken van oorlog, dan vormt het testen en bewijzen van deze stelling het grootste probleem. Men probeert dit meestal te doen door deze factoren te kwantificeren om dan via een statistische analyse van een groot aantal gegevens deze stellingen te testen (later wordt hier nog op ingegaan). Onderzoekers moeten dus ook parameters vinden om theoretische postulaten te kunnen meten, wat heel moeilijk blijkt.36 Cramer stelt dat voor al deze theorieën drie problemen gelden. Ten eerste hebben de parameters maar een beperkt verband met de zaken die ze zouden moeten voorstellen en kunnen hierdoor dus ander factoren voorstellen. Ten tweede vindt Cramer dat de problemen die besproken worden in deze theorieën, vooral het „collective action problem‟, in de realiteit op manieren worden opgelost die enerzijds niet te vatten zijn door deze modellen en ze anderzijds ook ondergraven. Ten derde vindt Cramer het erg misleidend om te stellen dat deze modellen het uitbreken van burgeroorlogen kunnen voorspellen aangezien deze modellen nog geen bevredigende en overtuigende resultaten hebben opgeleverd37 Verder vindt Cramer dat er nog twee andere problemen zijn met economische theorieën over burgeroorlog: het eerste is conceptueel, het tweede is empirisch. Conceptueel heeft Cramer 35

Cramer, Civil War is not a stupid thing: Accounting for violence in Developing Countries, p. 97 Cramer, Civil, p. 128 37 Cramer, Civil, p. 129. 21 36

problemen met de „greed‟ en „grievance‟ dichotomie. Hij vindt het problematisch aangezien beide categorieën afhankelijk zijn van elkaar. Het zou kunnen dat beide factoren elkaar nodig hebben en aanvullen. Sommige rebellenleiders of rebellen kunnen misschien gemotiveerd zijn door „greed‟, maar de mogelijkheid om die „greed‟ te bevredigen is afhankelijk van de participatie van vele anderen die wel door „grievance‟ gemotiveerd zijn. Ten tweede kan het zijn dat grieven aan de basis liggen van de reden waarom mensen participeren aan een gewapende strijd en is het pas naargelang mogelijkheden zich voordoen dat „greed‟ een factor wordt. „Greed‟ en „grievance‟ kunnen ook onlosmakelijk verbonden zijn aan elkaar. „Greed‟ zou dan een product van „grievance‟ zijn en niet zonder „grievance‟ kunnen bestaan. En „grievance‟ is dan gebaseerd op gepercipieerde jaloezie en afgunst (bijvoorbeeld op een andere bevolkingsgroep). Cramer heeft er dus grote moeite mee dat deze twee categorieën als apart en zelfs als tegengesteld worden beschouwd. Hij vindt het al helemaal absurd om beide verklaringen tegenover elkaar te zetten, er één uit te kiezen, en dat dan te beschouwen als dé determinerende factor voor het uitbreken van burgeroorlog.38 Op empirisch vlak vindt Cramer de gemaakte conclusies onverdedigbaar. Ten eerste stellen de onderzoekers zich nooit de vraag of hun datasets wel representatief zijn. Hij vindt het bijvoorbeeld niet normaal dat er zoveel rijke landen die al lange tijd geen burgeroorlog doormaakte worden opgenomen in de dataset. In het model van Collier en Hoeffler bijvoorbeeld zijn 20% van de opgenomen landen lid van de Organisatie voor Europese Samenwerking en Ontwikkeling wat niet bepaald evenwichtig te noemen is. 39 Tevens is gebleken dat een kleine aanpassing aan de slachtofferdrempel, de gebruikte parameters of aan de gebruikte datasets verregaande gevolgen heeft voor de behaalde resultaten. Op deze manier behaalden zeer gelijkaardige onderzoeken zeer uiteenlopende resultaten (zie later).

2.3 Onderzoek naar burgeroorlog en verwachte problemen

Hoe definiëren we nu een burgeroorlog? Er zijn in de literatuur heel veel verschillende definities terug te vinden. Dit is normaal aangezien men altijd afbakeningen moet maken naargelang het soort onderzoek. Volgens Sambanis gebruikt iedereen ook andere definities omdat iedereen op een andere manier naar burgeroorlogen kijkt.40 Dit is uiteraard problematisch. Als het de bedoeling is om burgeroorlogen te begrijpen, dan is het noodzakelijk om een algemeen aanvaarde definitie te

38

Cramer, Civil, p. 134. Cramer, Civil, p. 135. 40 Sambanis, Nicholas. “What is Civil War?”Journal of Conflict Resolution 48, Nr. 6, (2004), p.815. 22 39

hebben. Een groot probleem dat hieruit voortvloeit is dat men bij het onderzoek naar burgeroorlog een afbakening nodig heeft van deze categorie. Wanneer is een conflict een burgeroorlog? Dit is vooral belangrijk wanneer men burgeroorlogen op een kwantitatieve manier wil analyseren. Men moet namelijk duidelijke regels hanteren om te bepalen wanneer een gewelddadig conflict ook daadwerkelijk geklasseerd kan worden als een burgeroorlog. Eén van de manieren om dit te doen is door een minimum aantal slachtoffers te gebruiken. De universiteit van Michigan heeft bijvoorbeeld een enorme databank over alle burgeroorlogen (met allerlei bijhorende data), het zogenaamde „Correlates of War‟ project (zie verder). Zij noemen een conflict pas een burgeroorlog wanneer er sprake is van 1000 doden per jaar. Een andere databank, van de universiteit van Uppsala, heeft maar een drempel van 25 doden per jaar. Het is cruciaal om hier aan te geven dat het uitsluitende om „battle related deaths gaat‟.Deze drempels hebben natuurlijk belangrijke implicaties wanneer men kwantitatief onderzoek gaat doen. De keuze van een drempel is sowieso artificieel: waarom 1000 doden en geen 700 of 1200? Het gebruik van drempels is ook erg relatief. In een land met slechts een klein aantal inwoners kunnen 700 doden bijvoorbeeld 0,001% van de bevolking uitmaken. Dit conflict wordt dan niet in het Correlates of War project opgenomen als een burgeroorlog. Een conflict met dezelfde intensiteit in China zou zorgen voor 1,3 miljoen slachtoffers en zou dus wel beschouwd worden als een burgeroorlog.41 Het kan ook problematisch zijn om enkel de battle related deaths op te nemen en niet het totaal aantal doden. Bijvoorbeeld bij het „Correlates of War‟ project wordt het conflict in Cambodja in twee aparte conflicten opgedeeld omdat er een periode minder dan 1000 „battle related deaths‟ zijn. Maar ondertussen werden er wel massale slachtingen aangericht onder de burgerbevolking. Hierbij moeten we de kritische vraag stellen of het methodologisch verantwoord is om dit conflict op te delen in twee verschillende oorlogsperiodes. Er vallen, bijvoorbeeld in de Hoorn van Afrika, ook heel wat doden die enkel indirect battle related deaths kunnen worden genoemd. Deze doden worden dan veroorzaakt door honger of epidemieën die veroorzaakt worden door de oorlog maar niet worden opgenomen als oorlogsslachtoffers. Ook dit is problematisch aangezien er bepaalde conflicten hierdoor niet opgenomen zullen worden in bijvoorbeeld het Correlates of War project. Daarom moet men altijd goed opletten bij analyses van burgeroorlogen die dit soort drempels hanteren aangezien het geen volledig beeld kan geven door dit laten vallen van conflicten.42

Op dit moment zijn er reeds verschillende pogingen ondernomen om op een statistische manier burgeroorlogen te analyseren. De reden dat deze analyses verschillende uitkomsten hebben ligt voor een groot deel aan het feit dat ze allemaal andere definities, en dus ook andere data, gebruiken. 41 42

Cramer, Civil, p.64. Cramer, Civil, p.61. 23

Deze verschillen zorgen voor heel uiteenlopende uitkomsten. In de ene analyse blijkt de hoeveelheid grondstoffen cruciaal terwijl andere analyses het belang van de mate van democratie benadrukken. Daarom zou het erg nuttig zijn moest er een algemeen aanvaarde definitie komen over burgeroorlog. Sambanis probeerde een algemeen aanvaarde definitie te lanceren die rekening houdt met alle doden die op een directe of indirecte manier door oorlog veroorzaakt zijn. Hij onderscheidt negen voorwaarden om van een burgeroorlog te spreken. Ten eerste moet het conflict zich afspelen binnen de grenzen van een internationaal erkende staat met minstens 500000 inwoners. Ten tweede moeten de verschillende partijen in het conflict politiek en militair georganiseerd zijn met een identificeerbaar leiderschap en publiek gemaakte doelstellingen (dit sluit criminele organisaties al uit). Als derde voorwaarde stelt Sambanis dat de overheid één van de strijdende partijen moet zijn. Ten vierde moet de rebellengroep hoofdzakelijk bestaan uit lokaal gerekruteerde soldaten, maar er mag wel enige internationale betrokkenheid zijn (dit is een erg belangrijk punt zoals later zal blijken). Als vijfde voorwaarde stelt Sambanis dat er in het eerste jaar van het conflict 500 tot 1000 doden moeten vallen en in de eerste twee jaar in totaal meer dan 1000 doden. Sambanis gebruikt dus ook een drempel maar het gaat over alle slachtoffers van oorlogen en niet enkel de slachtoffers die bij gevechten omkomen (conflict related deaths in de plaats van battle related deaths). Ten zesde moet het een doorgezet conflict zijn, er mag geen jaar zijn met minder dan 25 doden en geen periode van drie jaar met minder dan 500 doden. Als volgende voorwaarde stelt Sambanis dat de zwakkere partij steeds in staat moet zijn om 100 mensen te doden bij de sterkere partij. Ten achtste wordt een burgeroorlog als beëindigd beschouwd wanneer de gevechten onderbroken worden door een vredesakkoord, een wapenstilstand of een beslissende militaire overwinning van één van de partijen. En bovendien moet dit twee jaar blijven duren vooraleer een burgeroorlog als werkelijk beëindigd beschouwd wordt. Als laatste voorwaarde stelt Sambanis dat wanneer een nieuwe partij zich in de burgeroorlog bemoeit, met nieuwe doelstellingen, een nieuwe burgeroorlog begint.43

Maar dan nog zijn er problemen met deze definitie van burgeroorlog. Zo is het problematisch te spreken over interne conflicten als de meeste van deze conflicten, en misschien wel allemaal, afhankelijk zijn aan andere delen van de wereld. En niet alleen de aanwezigheid van buitenlandse troepen maakt van een intern conflict een geïnternationaliseerd conflict. Er zijn steeds landen of bedrijven nodig die wapens verkopen, oorlogsbuit of grondstoffen kopen, etc. Ook Christopher Cramer vindt het onaanvaardbaar te spreken over interne oorlogen als deze onlosmakelijk verbonden zijn met de internationale markt. Het is volgens Cramer ook essentieel om de regionale

43

Sambanis, Nicholas. “What is Civil War?”, pp. 816-817. 24

en internationale context van een conflict te kennen om een conflict te kunnen begrijpen. Men kan bijvoorbeeld het conflict in Sierra Leone niet begrijpen zonder kennis van de oorlog in Liberia.44 Burgeroorlog zorgt ook voor spill-over effecten. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren door de aanmoediging van rebellenbewegingen door buurlanden. Dit kan bijvoorbeeld door middel van bevoorrading of handel in grondstoffen en wapens, doordat men dezelfde etnische identiteit heeft als de rebellen of door gemeenschappelijke politieke allianties.45 Over de grens tussen interne oorlogen en internationale oorlogen is ook al heel wat inkt gevloeid. Eric Hobsbawn heeft hier een interessante visie over. Hij stelt dat alle oorlogen tijdens de Koude Oorlog eigenlijk deel uitmaakten van één grote wereldoorlog tussen de VSA en de USSR in de vorm van „proxy wars46‟. Dus eigenlijk was er volgens hem een oorlog tussen beide landen. Hij stelt dat ook al is er geen rechtstreeks treffen tussen twee partijen, het genoeg is om te weten dat er bij beide partijen de wil is om elkaars macht te ondergraven, om van een oorlog te kunnen spreken. Het gebruik van deze zienswijze ondergraaft het gebruik van slachtofferdrempels om te bepalen of men al dan niet spreekt over burgeroorlog.47 Veel van de theorieën over burgeroorlog maken ook gebruik van het „Rational Actor Model‟. Dit model gaat er van uit dat staten of individuen steeds een rationele keuze maken. Individuen of staten voeren dan een beleid dat gevormd wordt door het afwegen van doelstellingen en middelen. Hun acties worden in functie van een kosten-baten analyse gemaakt. Hierdoor zijn er heel wat academici die stellen dat het vooral armen zijn die zullen deelnemen aan een burgeroorlog aangezien zij het minst te verliezen hebben. Hierbij is het belangrijk om op te merken dat Ted Gurr48 (die ook later nog zal terugkomen) onderzoek deed naar de geldigheid van deze stelling. Hij verdeelde alle landen in 5 groepen naar gelang rijkdom. Hij is dan gaan kijken in welke categorieën het vaakst burgeroorlog voorkwam. Hij concludeert dat het rijkste vijfde veel minder geconfronteerd wordt met burgeroorlog. Maar in de landen met een gemiddeld inkomen en in de landen met het laagste inkomen komen burgeroorlogen ongeveer even vaak voor. Hiermee wordt het Rational Actor Model niet helemaal ondergraven maar het stemt toch tot nadenken.49

44

Cramer, Civil, pp. 68-69. Cramer, Civil, p. 70. 46 De verplaatsing van de confrontatie tussen de VS en de USSR naar landen in oorlog in Afrika, Azië en LatijnsAmerika 47 Cramer, Civil, p.67. 48 Gurr, Ted. “Environmental Change, Security and Conflict.” In Turbulent Peace. The Challenges of Managing International Conflict, edited by : Crocker, Chester, Fen Osler Hampson en Pamela Aall, 163-189. Washington 1996. 49 Gurr, “Envirnomental Change, Security and Conflict”, pp. 165-166. 25 45

Elke onderzoeker die conflicten bestudeerd moet zich ook afvragen vanaf wanneer hij burgeroorlogen begint te analyseren. Is een hedendaags conflict enigszins vergelijkbaar met een oorlog in de jaren ‟60. 50 Zijn er fundamentele verschillen tussen oorlogen tijdens de Koude Oorlog, na de Koude Oorlog en na 11 september 2001? Volgens vele auteurs zijn er inderdaad fundamentele verschillen tussen conflicten uit deze periodes (zoals de voornoemde Mary Kaldor en David Kaplan). Maar niet alle onderzoekers houden hier rekening mee zoals later zal blijken.51 Er wordt ook steeds een onderscheid gemaakt tussen burgeroorlog en politiek of sociaal geweld op grote schaal waarbij de staat niet centraal staat. Dit gaat dan bijvoorbeeld over etnisch geweld, wat in de bekende datasets niet als burgeroorlog wordt beschouwd. Ook hierbij moeten we ons de vraag stellen of dit onderscheid, en de impact dat dit heeft op de resultaten van een kwantitatief onderzoek, wel een correct beeld geeft.

50 51

Sambanis, Nicholas. What, p. 816. Cramer, Civil, p. 74. 26

3. Het Collier-Hoeffler model

Paul Collier en Anke Hoeffler schreven zoals eerder gezegd een reeks artikels over de oorzaken van burgeroorlog52. In het eerste wordt er nog geen onderscheid gemaakt tussen greed en grievance. In de daaropvolgende papers werd die dichotomie wel gemaakt en werd het model uitgebreider en werd het vooral voorzien van meer uitleg en nuance. Enkel in hun versies van 2004 en 2006 werd er werkelijk nieuwe data gebruikt. Maar de resultaten bleven hetzelfde. Paul Collier probeerde in die laatste werkstukken vooral een andere, meer acceptabele taal te spreken en meer te nuanceren om zijn talrijke criticasters van antwoord te dienen. Het verdere verloop van dit hoofdstuk is als volgt. In een eerste deel worden de eerste versies van het Collier-Hoeffler model (hierna CH-model) besproken en worden vervolgens de kritieken hierop weergegeven53. In deze eerste reeks artikels wordt vorm gegeven aan het CH-model en zal de greed-grievance dichotomie worden geïntroduceerd. Deze papers en hun resultaten lokten een storm van protest uit. Het grootste deel van alle kritieken die zijn geschreven over het CH model worden naar aanleiding van deze werkstukken geschreven. In een tweede deel worden de versies die werden gepubliceerd of gepresenteerd tussen 2002 en 2004 uiteengezet. De greed-grievance dichotomie wordt hier niet losgelaten maar wordt wel wat meer genuanceerd. De auteurs gaan hun model ook beter uittesten Collier, Paul en Anke Hoeffler. “On Economic Causes of Civil War.” Oxford Economic Papers 50 (1998): 563-573. Collier, Paul and Anke Hoeffler. “Doing Well out of War.” (Paper prepared for Conference on Economic Agendas in Civil Wars, London, Engeland, april, 1999). Collier, Paul and Anke Hoeffler. “ Justice-seeking and Loot-seeking in Civil War”, Centre for the Study of African Economies , 1999, http://www.isnie.org/ISNIE99/Papers/collier.pdf. Geraadpleegd op 17.10.2007 Collier, Paul en Anke Hoeffler. “Greed and Grievance in Civil War.”Development Research Group World Bank, 2000, http://ecgi.ssrn.com. Geraadpleegd op 16.10.2007 Collier, Paul en Anke Hoeffler. “Economic Causes of Civil Conflict and their implications for policy.” Development Research Group World Bank, 2000, http://siteresources.worldbank.org/DEC/Resources/econonmic_causes_of_civilwar.pdf. Geraadpleegd op 16.10.2007 Collier, Paul en Anke Hoeffler. “Rebellion as a Quasi-Criminal Activity.” Journal of Conflict Resolution 44, (2000): 839-854 Collier, Paul en Anke Hoeffler. “Greed and Grievance in Civil War, 2002.” Centre for the Study of African Economies, http://citeseer.ist.psu.edu/519779.html . Geraadpleegd op 16.10.2007 Collier, Paul en Anke Hoeffler. “Greed and Grievance in Civil War.” Oxford Economic Papers 56, (2004): 563-595 Collier, Paul en Anke Hoeffler. “On the duration of Civil War.” Journal of Peace Research 43, nr. 3, (2004): 253-278. Collier, Paul en Anke Hoeffler. “Beyond Greed and Grievance: Feasibility and Civil War.” Centre for the Study of African Economics, 2006, http://www.bepress.com/cgi/viewcontent.cgi?article=1254&context=csae. Geraadpleegd op 23.03.2008 52

27

om de geldigheid ervan te staven. Ook op deze reeks papers kwam er hevige kritiek. Veel van de kritieken bleven dezelfde en er werd ook minder geloofwaardigheid geschonken aan het model. De gebruikte verhandelingen in dit deel gaan vooral in op de geldigheid van het model, en gaan niet zozeer in op hoe greed en grievance dan wel werken. Het hoofdstuk wordt afgesloten door een bespreking van de laatste versie van het CH-model en een evaluatie. In deze evaluatie bespreek ik kort de goede en slechte kwaliteiten van het CH-model.

Er zijn ook papers van Collier en Hoeffler over hetzelfde thema die ik niet zal bespreken. Ze hebben een hele resem andere artikels geschreven voor congressen of andere gelegenheden. Deze zijn niet altijd beschikbaar en zijn quasi dezelfde papers want gebaseerd op hetzelfde onderzoek. In deze scriptie wordt tevens niet uitvoerig ingegaan op het gebruik van regressieanalyse, dit ligt immers buiten het opzet van dit onderzoek. Wel zal ik (zie verder) kort uitleggen wat regressieanalyse is. De paper van Collier en Hoeffler uit 2006 wordt niet meer besproken in deze thesis en dit omwille van 2 redenen. Ten eerste is de paper te recent om via literatuurstudie te bespreken. Zelfs in kritieken in 2007 gepubliceerd wordt geen woord gerept over deze laatste versie van het CH-model. Ten tweede wordt het niet besproken aangezien het vanaf 2004 enkel nog gaat over de initiatie van burgeroorlog in het CH-model en niet meer over de duur van een conflict. Voordien namen Collier en Hoeffler aan dat zowel voor de initiatie als de duur van een conflict dezelfde mechanismes werkzaam waren. In 2004 wordt er voor zowel de initiatie als de duur van burgeroorlog een paper geschreven, maar in 2006 dus niet meer. Wel kan gezegd worden dat er op het niveau van resultaten niets verandert. Wel worden er enkele nieuwe parameters toegevoegd, maar deze blijken niet relevant te zijn.

Er dient opgemerkt te worden dat de versie van het CH-model eigenlijk niet de eerste was. Reeds in 1996 bestond er een document van Collier en Hoeffler over de economische oorzaken van burgeroorlog.54 Deze paper werd echter pas gepubliceerd in een academisch tijdschrift in 199855 en de resultaten en gebruikte parameters waren anders. De versie van 1996 is helaas nergens meer terug te vinden. Christopher Cramer56 weet ons wel te vertellen dat het quasi dezelfde paper is, enkel het belang van ongelijkheid is anders.

54

Collier, Paul en Anke Hoeffler. “On economic causes of civil war.” Mimeo, Centre for the Study of African Economies, Oxford, 1996. 55 Collier en Hoeffler. “On Economic Causes of Civil War.” 56 Cramer, Christopher. “Economic Inequalities and Civil Conflict.” Centre for Development Policy and Research, http://www.soas.ac.uk/cdprfiles/dp/Dp15cc.pdf, p. 2. 28

Regressieanalyse

Het gebruik van regressie analyse is niet zonder risico. Kort uitgelegd werkt regressieanalyse als volgt. Er zijn verschillende variabelen of parameters, die een invloed hebben op een afhankelijke beslissingsvariabele In dit geval is de afhankelijk discrete variabele 0 (geen burgeroorlog) of 1 (burgeroorlog), maar de variabele neemt in het algemene geval een continue waarde aan in de interval [0,1]. Het doel van logaritmische regressieanalyse is om na te gaan of een aantal andere variabelen of parameters effect hebben op de kans op burgeroorlog. In dit model wordt er ook rekening gehouden met variabelen die statistisch afhankelijk zijn van elkaar. Gecorreleerde variabelen moeten afzonderlijk beschouwd worden om de analyse makkelijker te maken. In het model wordt hier ook rekening mee gehouden. Het model wordt dan bijvoorbeeld twee keer opgesteld waarbij dan telkens één van de variabelen wordt weggelaten (dit is het geval bij aantal jaren secundair onderwijs en per capita inkomen). Op deze manier kan men onderzoeken (met liefst zoveel mogelijk observaties) welke variabelen een effect hebben op de afhankelijke variabelen (namelijk het uitbreken van burgeroorlog) en hoe groot dit effect is. Het cijfer dat men voor de verschillende variabelen bereikt staat voor het significantieniveau, en ook voor het totaal model bekomt men een significantie niveau. Het significantieniveau geeft de kans aan dat de nulhypothese (er komt een burgeroorlog) verworpen wordt. Hoe kleiner dit cijfer is, hoe groter de kans is dat de vooropgestelde hypothese juist is. De verschillende variabelen worden geleidelijk aan het model toegevoegd (meervoudige logaritmische regressieanalyse) naar gelang het een toegevoegde, significante meerwaarde heeft op de berekende regressierechte. Collier en Hoeffler komen zo tot een model voor 'greed' en een model voor 'grievance', die beide gecombineerd kunnen worden. In latere versies van het model (nl. 2002 en 2004) gaat men ook verder met het testen van hun resultaten. Men gaat stapsgewijs de minst belangrijke variabelen opnieuw uit het model schrappen tot enkel de meest relevante variabelen overblijven die een gepaste toegevoegde waarde leveren in de regressieanalyse. Op deze manier kunnen ze, aldus Collier en Hoeffler, onmiskenbaar het belang van deze variabelen aantonen. Indien de analyse een goed effectief significantieniveau heeft onder de nulhypothese is het redelijk om aan te nemen dat de nulhypothese aanvaard wordt en bijgevolg de alternatieve hypothese wordt verworpen. Indien men dus rekening houdt met de parameters van het model, kan men burgeroorlogen met een voldoende effectief significantieniveau voorspellen. Daarnaast dient nog vermeld te worden dat heel veel afhankelijk is van de definitie van die parameters zelf. Parameters zijn soms moeilijk 'meetbaar', of ze zijn onvolledig en de nulhypothese is hier sterk afhankelijk van. Er dient nog opgemerkt te worden dat alle verschillende

29

significantieniveaus van alle parameters een bepaalde standaarddeviatie hebben. Dit maakt de resultaten dus sowieso niet exact.57

3.1 De basis voor het CH model

Collier en Hoeffler schreven tussen 1998 en 2000 een reeks artikels die steeds verder bouwden op elkaar. In dit deel worden de volgende papers besproken. In 1998 en 1999 publiceren Collier en Hoeffler een reeks papers die de basis zouden vormen voor het CH-model. Deze papers zullen de basis vormen voor het CH-model maar zijn zelf nog relatief beperkt. Het is pas met de in 2000 gepubliceerde artikels dat het CH-model werkelijk wordt gevestigd en er ruime academische aandacht aan wordt geschonken. Dit komt hoofdzakelijk door de dichotomie tussen greed en grievance die bij de voorgaande papers nog niet zo absoluut was. In dit deel ga ik de verscheidene papers chronologisch bespreken. Soms worden drie werkstukken samen besproken. Dit doe ik omdat Collier en Hoeffler ook artikels hebben geschreven die bijvoorbeeld de niet-technische uitleg doen van het CH-model. Of als presentatie van hun model op conferenties 3.1.1 On economic causes of civil war58

3.1.1.1 Analysekader

In 1998 publiceerden Paul Collier en Anke Hoeffler een paper die na verdere studie zou uitmonden in het Collier-Hoeffler model. De auteurs wilden nagaan of burgeroorlogen economische oorzaken hadden. Het analytisch kader baseerden ze op de werken van Azam59 en Grossman60, door kosten en stimulansen van rebellen te vergelijken. Er werd aangenomen dat een oorlog zal plaatsvinden als de voordelen die rebellen er kunnen uithalen groter zijn dan de kosten. Dit is gebaseerd op de 'Rational Choice Theory'. Azam en Grossman stellen dat het uitbreken van een burgeroorlog tevens bepaald zal worden door overwegingen betreffende distributie: als een overheid een deel van de bevolking beloont door een andere deel van de bevolking achter te stellen of zelfs te exploiteren, dan zal de kans op een rebellie 57

58

In dit stukje over regressieanalyse zijn geen referenties opgenomen aangezien ik er geen gebruikt heb voor dit stuk.

Collier en Hoeffler, On Economic Causes of Civil War. Azam, Jean Paul.” How to pay for the peace? A theoretical framework with references to African Countries” Public Choice 38, (1995), 173-184. 60 Grossman, H.I., “Insurrections”. In Handbook of Defense Economics, edited by Hartley, Keith en Todd Sandler, 1024-1242. Amsterdam, 1995. 30 59

vergroten. Collier en Hoeffler gebruiken dit echter niet aangezien er geen geschikte data voorhanden is om dit op te nemen in hun analyse. 61

Wat betreft de stimulansen voor een rebellie stellen Collier en Hoeffler dat die stimulansen afhankelijk zijn van de kans op een overwinning en de gevolgen van die overwinning. De kans op een overwinning is dan afhankelijk van de capaciteit van de overheid om zichzelf te verdedigen. De militaire technologie die beschikbaar is voor rebellen is veel beperkter dat die van de overheid. Zo hebben rebellen zelden of nooit de mogelijkheid om luchtgevechten uit te voeren. Een overheid daarentegen, indien die beschikt over voldoende financiële middelen kan dit wel en bezit ook de luchthavens daarvoor. De militaire capaciteit van een rebellengroep hangt niet af van de binnenlandse economie in tegenstelling tot de overheid. De militaire uitgaven van de overheid zijn afhankelijk van de belastbare inkomens in eigen land, waardoor dit dus een belangrijke factor is bij de kans op een burgeroorlog62. Kortom, de kans op een overwinning van een rebellengroep neemt af bij grotere inkomsten uit belastingen voor de overheid. Collier en Hoeffler meten deze belastbare basis aan de hand van het per capita inkomen en de inkomsten die gehaald worden uit natuurlijke rijkdommen. De inkomsten uit natuurlijke rijkdommen worden gemeten aan de hand van het aandeel export van natuurlijke rijkommen in het BNP van een land. 63 Daarnaast stellen beide auteurs dat de stimulans voor een rebellie, afhankelijk van de kans op overwinning, bepaald wordt door de capaciteit van de toekomstige rebellenoverheid om zijn aanhangers te belonen. Dit zal volgens Collier en Hoeffler afhangen (wanneer het doel het omverwerpen van de overheid is, en geen secessie) van de potentiële inkomsten van de toekomstige overheid en dus weer van de belastbare basis. Het effect van belastingsinkomsten is dus ambigue aangezien het enerzijds de kans op overwinning verkleint en anderzijds in het geval van een overwinning de opbrengsten verhoogt. De auteurs stellen dat dit in geval van secessie anders is. Volgens hen zijn herverdelingsmechanismen veel belangrijker bij secessie, vooral wanneer de regio die zich wil afscheiden veel natuurlijke rijkdommen bezit (economisch), of wanneer de regio politiek onvoldoende wordt gerepresenteerd (politiek). Aangezien er niet voldoende data voorhanden is om geografische ongelijkheid als een parameter te gebruiken, gebruiken Collier en Hoeffler de bevolkingsgrootte om het verlangen naar secessie te representeren. Er wordt van uitgegaan dat hoe groter een bevolking is, des te groter de vraag naar secessie zal zijn. 64

61

Collier en Hoeffler, On Economic Causes of Civil War, pp. 563-564. 62 Aangezien het invloed heeft op de kans dat een rebellie succesvol wordt. 63 Collier en Hoeffler, On Economic Causes of Civil War, p. 564. 64 Collier en Hoeffler, On Economic Causes of Civil War, pp. 564-565. 31

De kosten van rebellengroepen zijn verscheiden. Het werkelijke oorlogsvoeren brengt heel wat kosten met zich mee, een rebellenbeweging heeft te maken met opportuniteitskosten van rebellenarbeid en tevens kosten ten gevolge van de onderbreking van economische activiteiten door oorlog. Met opportuniteitskosten voor rebellenarbeid worden de factoren bedoeld die het al dan niet moeilijker maken om rebellen te rekruteren. Zo kan een hoog salaris voor rebellen het veel aantrekkelijker maken voor mensen om deel te nemen aan een burgeroorlog. Of wanneer er hoge werkeloosheid is zal men tevens sneller geneigd zijn om deel te nemen aan een rebellie. Deze opportuniteitskosten en de kosten ten gevolge van de onderbreking van economische activiteiten zullen volgens Collier en Hoeffler stijgen naar gelang het per capita inkomen stijgt. Een bevolking met een hoog per capita inkomen heeft immers meer te verliezen bij een burgeroorlog dan een bevolking met een laag per capita inkomen. Deze kosten stijgen tevens met de duur van het conflict, aangezien de economische activiteiten nog langer wordt onderbroken en mensen bereid moeten zijn om voor nog langere tijd deel te nemen aan het conflict.65 Collier en Hoeffler onderscheiden ook nog coördinatiekosten. Deze is afhankelijk van de mate waarin de bevolking gefragmenteerd is, en hoe groot de bevolking is. Om dit te meten gebruiken de auteurs een index van etnisch-linguistische fragmentatie. Deze index meet hoe groot de kans is dat twee willekeurige burgers in een land uit een andere etnisch-linguistische groep komen. Een homogene bevolking heeft dan een waarde 0 en een maximaal gefragmenteerde bevolking een waarde van 100. Deze kosten zullen dus het laagst zijn wanneer de bevolking klein is en zeer gepolariseerd. Bijvoorbeeld wanneer er één groep is die geïdentificeerd kan worden met de overheid en een tweede, ongeveer even grote groep die geïdentificeerd kan worden met de rebellen. De coördinatiekosten zullen veel hoger zijn wanneer een bevolking uit één groep bestaat of wanneer de bevolking uit een hoog aantal groepen bestaat en de rebellen verscheidene groepen moeten coördineren. Hieruit leiden Collier en Hoeffler af dat de kans op burgeroorlog het grootst is voor de landen die in het midden van de index zitten. De tweede parameter voor rebellencoördinatie is de bevolkingsgrootte. Een rebellie dat een bepaalde proportie van de bevolking vertegenwoordigt (en volgens Collier en Hoeffler dezelfde kans op succes) zal een beter en groter communicatienetwerk nodig hebben naar gelang de totale bevolkingsgrootte. Collier en Hoeffler gaan er dus van uit dat hoe groter de bevolkingsgrootte, des te groter de rebellengroep zal zijn.66

65 66

Collier en Hoeffler, On Economic Causes of Civil War, p. 565. Collier en Hoeffler, On Economic Causes of Civil War, pp. 566-567. 32

Samengevat formuleren Collier en Hoeffler de kans op een burgeroorlog en de duur van een burgeroorlog in functie van de kosten van rebellen (opportuniteitskosten en coördinatiekosten) en de opbrengsten of stimulansen van rebellen (kans op overwinning, de voordelen van een overwinning). Hiervoor worden als parameters het per capita inkomen, de opbrengsten uit natuurlijke rijkdommen, bevolkingsgrootte en de mate van etnisch-linguistische fragmentatie gebruikt. De eerste drie parameters worden dubbel gebruikt (kosten en opbrengsten) zodat enkel hun netto effect kan gemeten worden, wat niet eenduidig zal blijken zijn.

3.1.1.2 Resultaten Collier en Hoeffler gebruiken data van Singer en Small67 voor hun berekeningen. Singer en Small leveren in deze werken ook een operationele definitie voor burgeroorlog. De auteurs definiëren burgeroorlog in termen van geweld en niet in termen van de doelen van de protagonisten of de uitkomsten van de oorlog. Een burgeroorlog moet aan vier voorwaarden voldoen om onder die term te vallen. Ten eerste moet één van de partijen de overheid vertegenwoordigen aan het begin van het conflict. Ten tweede is het noodzakelijk dat beide kampen is staat zijn om tegenstanders te doden. Hierbij komt nog de voorwaarde dat de sterkste partij minstens 5% van het totale aantal slachtoffers moet hebben. Ten derde moet er voldoende militaire actie zijn, Singer en Small stellen dat er minstens 1000 doden per jaar moeten vallen. Dit aantal omvat enkel militaire slachtoffers (battle related deaths). Ten vierde moet het conflict intern zijn. Maar deze voorwaarde laten Collier en Hoeffler vallen. Singer en Small beschouwen conflicten waarbij er oorlog is tussen een bevolking en koloniale mogendheden voorafgaand aan formele onafhankelijkheid als niet-interne conflicten. Maar omdat deze bevrijdingsoorlogen heel veel gelijkenissen hebben met burgeroorlogen en omdat ze binnen nationale grenzen plaatsvinden, nemen Collier en Hoeffler deze op in hun dataset. De gegevens van Singer en Small gaan terug tot in 1816 maar worden niet allemaal gebruikt aangezien data voor bepaalde zaken pas later werden opgenomen. Data over per capita inkomen en bevolkingsgrootte is er pas vanaf 1960 en voor opbrengsten uit natuurlijke rijkdommen pas vanaf 1965. Collier en Hoeffler houden op deze manier data over van 92 landen waarvan 27 landen geconfronteerd werden met een burgeroorlog tussen 1965 en 1992.68

Small, Melvin en David Singer. “Correlates of War Project: International and Civil War Data: 1816-1992”, Inter-University Consortium for Political and Social Research, http://www.icpsr.umich.edu/cocoon/ICPSR/STUDY/09905.xml#access-and-availability . Geraadpleegd op 12.12.2007. 68 Collier en Hoeffler, On Economic Causes of Civil War, p. 568. 33 67

De mogelijkheid op en de duur van een burgeroorlog waren afhankelijk van volgende indicatoren: per capita inkomen, opbrengsten van natuurlijke rijkdommen, bevolkingsgrootte en etnolinguistische fractionalisering. Al deze indicatoren bleken volgens hun onderzoek relevant te zijn, maar de belangrijkste bleek per capita inkomen. Een groot per capita inkomen zorgt niet alleen voor een kleinere kans op burgeroorlog, het zorgt er ook voor dat wanneer een burgeroorlog toch uitbreekt, dit van kortere duur zal zijn. Bevolkingsgrootte bleek ook erg belangrijk te zijn, en het effect van een grote bevolking op de vraag naar secessie domineerde het effect van coördinatiekosten. In een land met een grote bevolking, waarbij een rebellenbeweging een substantieel deel van de bevolking vertegenwoordigd zal communicatie tussen een groter aantal mensen nodig hebben.69 Het effect van opbrengsten uit natuurlijke rijkdommen is niet-lineair. Het aandeel export van natuurlijke rijkdommen tegenover het BNP vergroot het risico op een burgeroorlog tot 27% (24% voor de duur) en neemt daarna weer af. Met andere woorden, natuurlijke rijkdommen maakt de zaken erger, uitgezonderd wanneer er heel veel van is. 70 Etno-linguistische fragmentering heeft ook een niet-lineair effect. Tot een bepaalde waarde (38 op een schaal van 0 tot 100) zorgt deze parameter voor coördinatiekosten voor een groter risico op oorlog (en een waarde van 42 voor de duur van het conflict), eens die waarde voorbij neemt de kans weer af. 71 Volgens Collier en Hoeffler zijn dit de krachtigste indicatoren voor het uitbreken en voor de duur van een conflict. Ze hebben ook geëxperimenteerd met andere indicatoren (en dus andere parameters) zoals bevolkingsgroei, bevolkingsdichtheid, jaren sinds onafhankelijkheid en inkomensongelijkheid. Geen van deze factoren bleek relevant te zijn. 72

3.1.2 Justice-Seeking en Loot-seeking in Civil War

In 1999 schrijven Collier en Hoeffler nog enkele papers die verder vormgeven aan het CH-model. In een eerste artikel uit 199973 wordt de eerste keer een opdeling gemaakt tussen greed en grievance. Het wordt wel nog anders genoemd in deze paper: 'justice seeking' en 'loot-seeking' rebellieën. In dit werkstuk wordt dezelfde methode gebruikt maar worden de verschillende factoren die invloed zouden hebben op het uitbreken van burgeroorlog in twee 'strikt' gescheiden categorieën 69

Collier en Hoeffler,On Economic Causes of Civil War, p. 569. Collier en Hoeffler, On Economic Causes of Civil War, p.569. 71 Collier en Hoeffler, On Economic Causes of Civil War, p.570. 72 Collier en Hoeffler, On Economic Causes of Civil War p. 570. 73 Collier and Hoeffler, Justice-seeking and Loot-seeking in Civil War. 34 70

opgedeeld. In 1999 schrijven Collier en Hoeffler nog een artikel voor een conferentie in London over burgeroorlog en grondstoffen74. In deze nieuwe versie verandert er nauwelijks iets maar wordt vooral meer uitleg gegeven over bepaalde aspecten. Er wordt voor gekozen om de twee papers chronologisch te bespreken. Er dient opgemerkt te worden dat er in de literatuur over het CH-model enige verwarring bestaat over de tweede in 1999 gepubliceerde paper. Deze paper is immers ook opgenomen in het boek van Berdal en Malone uit 200075. Hierdoor hebben meerdere auteurs zich vergist in de chronologie van het CH-model.

3.1.2.1 Justice-Seeking en Loot-seeking

Zoals hierboven reeds gezegd gaan de auteurs de mogelijke oorzaken van burgeroorlogen opdelen in twee categorieën.

Loot-seeking

De eerste categorie gaat over rebellieën waarbij het doel van de rebellie het bemachtigen van oorlogsbuit („the capture of loot‟) is. Dit gebeurt dan tijdens een rebellie en het is dus niet noodzakelijk dat de rebellie succesvol is en de overheid omverwerpt om dit te bereiken. In deze categorie meten Collier en Hoeffler twee zaken: de mogelijke opbrengsten en de opportuniteitskosten van rebellen.76 De auteurs stellen dat wanneer er meer roofbare goederen(zoals natuurlijke rijkdommen) in een land zijn, het aantal rebellen zal stijgen. Hoe meer opbrengsten een rebellenbeweging kan genereren, hoe lager de opportuniteitskosten voor rebellenrekrutering zullen zijn. Ook de opbrengsten van de overheid gaan toenemen aangezien het sowieso een deel van deze roofbare goederen controleert. De hoeveelheid natuurlijke of andere roofbare goederen heeft ook een invloed op de intensiteit van het conflict en het aantal doden volgens de auteurs. Meer grondstoffen zouden dus leiden tot meer doden. Roofbare goederen, en het gaat dan voor Collier en Hoeffler enkel om natuurlijke rijkdommen, wordt zoals in de voorgaande paper gemeten aan de hand van het aandeel dat de export van natuurlijke rijkdommen heeft in het BNP. Collier zegt dat dit een goede indicator is aangezien veel 74

Collier, and Anke, Doing Well out of War. Collier, Paul. “Doing Well out of War: An Economic Pespective.” In Greed and Grievance. Economic Agendas in Civil Wars. Edited by Berdal, Mats en David Malone, 91-113. Colorado, 2000. 76 Collier and Hoeffler, Justice-seeking and Loot-seeking, p. 2. 35 75

lage-inkomenslanden hier een groot deel van hun budget uithalen. En dus ook omdat een rebellenbeweging deze opbrengsten kan roven.77 De tweede factor bij loot-seeking rebellieën is de opportuniteitskost. Collier en Hoeffler erkennen dat het vrij onrealistisch is om te denken dat de keuze om te participeren aan een rebellie afhankelijk is van opportuniteitskosten. Om de lezer te overtuigen geven de auteurs het voorbeeld van de Russische burgeroorlog (1919-1921). Beide kampen hadden geïmproviseerde legers en hadden een enorm desertieprobleem. Die desertie was volgens Collier een sociaal fenomeen dat afhankelijk was van economische regelmatigheden. Desertie lag tijdens de zomermaanden tien maal hoger dan in de winter. De deserteurs waren namelijk grotendeels boeren die in de zomer moesten oogsten. Collier en Hoeffler concluderen hieruit dat opportuniteitskosten wel belangrijk zijn. Collier en Hoeffler meten opportuniteitskosten aan de hand van het per capita inkomen en het gemiddelde aantal jaren onderwijs.78Bij een hoger per capita inkomen zal er immers minder reden zijn om te participeren aan een gewapende strijd en heeft men meer te verliezen. Bij een hoog aantal jaren onderwijs gaan de auteurs er van uit dat men meer mogelijkheden heeft om geld te verdienen en dus minder reden heeft om deel te nemen aan een burgeroorlog.

Justice-seeking

Een tweede soort rebellie, aldus beide auteurs, is de 'justice-seeking' rebellie. Hierbij gaat men er van uit dat rebellieën ontstaan door grieven en dus het proberen rechtzetten van die grieven. Voor het risico op conflict te bekijken moeten we 2 zaken in rekening brengen: de vraag naar rechtvaardigheid en de kosten om die rechtvaardigheid te bereiken. 79

De vraag naar rechtvaardigheid

De vraag naar rechtvaardigheid doelt op de toestand die voor grieven zorgt. Collier en Hoeffler onderscheiden drie soorten grieven: haat tussen groepen, politieke uitsluiting en slecht economisch management of de economische achterstelling van een bepaalde groep. Voor de eerste soort grieven, haat tussen groepen, worden twee zaken gemeten: de proportie jonge mannen in de bevolking en de mate van fragmentering. Ze meten het aandeel jonge mannen (15-24) aangezien dit de groep is die de grootste participatiegraad heeft in een burgeroorlog. Men gaat met

77

Collier and Hoeffler, Justice-seeking and Loot-seeking, p. 3. Collier and Hoeffler, Justice-seeking and Loot-seeking, p.4. 79 Collier and Hoeffler, Justice-seeking and Loot-seeking, p.5. 36 78

andere woorden testen of het aandeel jongen mannen invloed heeft op het risico op burgeroorlog. 80 Men gaat ook de fragmentering van de bevolking meten en dit doet men op verschillende niveaus. Men gaat de etnische fragmentering berekenen (zoals in voorgaande paper), de religieuze fragmentering (identieke methode) en ook de geografische fragmentering. Ook deze laatste vorm van fragmentering wordt op dezelfde manier gemeten: wat is de kans dat 2 willekeurige mensen van een land uit dezelfde streek komen. Tenslotte maken de auteurs hier een samengesteld model van. De verschillende vormen van fragmentering kunnen dan samenvallen: er zijn groepen met een aparte taal, religie en regio. Hierbij stellen Collier en Hoeffler dat de kloof met andere groepen het grootst zal zijn. In het andere extreme geval kan er sprake zijn van een heel hoge mate van fragmentering: in elke etnische groep zijn er verschillende religies en deze groep is bovendien geografisch verspreid. 81

Politieke repressie of uitsluiting is een tweede bron van grieven en kan het risico op burgeroorlog verhogen. Om dit te meten gebruikt men de Polity III index, wat de mate van democratie in alle landen meet. 82

De bovenstaande grieven kunnen ook het gevolg zijn van een slechte nationale economie, of grote economische ongelijkheid tussen bepaalde groepen. Slecht economisch beleid wordt gemeten door economische groei en inflatie. De hypothese van Collier en Hoeffler is dat een vertraagde groei het risico op burgeroorlog verhoogt. Anderzijds zal economisch wanbeleid ook leiden tot inflatie, wat het risico op burgeroorlog verder verhoogt. Economische ongelijkheid kan ook voor grieven zorgen, vooral wanneer die ongelijkheden zich voordoen tussen verschillende groepen (fragmentatie is hier dus ook van belang). Collier en Hoeffler meten hier 2 zaken: ongelijkheid in inkomen en landongelijkheid. De auteurs geven hierbij wel aan dat meetfouten hier goed mogelijk zijn, maar dat de resultaten toch nog betrouwbaar zijn aangezien er in andere onderzoeken goede resultaten mee behaald zijn.83

De kosten van rechtvaardigheid

Zoals eerder vermeld brengt het bereiken van rechtvaardigheid via gewapende strijd ook kosten met zich mee. Ook deze zijn belangrijk in het bepalen van het risico op een burgeroorlog aangezien men

80

Collier and Hoeffler, Justice-seeking and Loot-seeking, p.5. Collier and Hoeffler, Justice-seeking and Loot-seeking, p.6. 82 Collier and Hoeffler, Justice-seeking and Loot-seeking, p.7. 83 Collier and Hoeffler, Justice-seeking and Loot-seeking, p.7. 37 81

in staat moet zijn om deze kosten te dekken. Collier en Hoeffler onderscheiden 2 soorten kosten: opportuniteitskosten (reeds besproken bij de loot-seeking rebellie) en kosten om het 'Collective Action Problem' te overkomen.84 Het idee van het 'Collective Action Problem' gaat terug op een werk van Mancur Olson uit 1965: The Logic of Collective Action: Public Goods and the Theory of Groups85. Het gaat er hier om dat wanneer men als groep een publiek goed wil bereiken, men te maken krijgt met het feit dat aangezien het publieke goed voor iedereen voordeel oplevert, ongeacht of men meewerkt aan het bereiken van dit publiek goed, niet iedereen zal participeren aan de nodige acties om dat publiek goed te bereiken. Daardoor gaan er dus individuen „freerider‟ gedrag vertonen. Men gaat niet participeren aan bijvoorbeeld een rebellie of een protestactie voor meer rechten en dergelijke meer, maar hoopt dat anderen dat wel doen en het publiek goed in kwestie verkrijgen. Dit concept gaat dus ook uit van 'Rational Choice'. 86 Dit is volgens Collier en Hoeffler ook het geval bij een justice-seeking rebellie. Bij loot-seeking daarentegen niet, aangezien men hierbij private goederen probeert te verkrijgen. Dit collectieve actie probleem doet zich ook op een tweede manier voor. Een 'justice-seeking' rebellie is moeilijker aangezien het een veel grotere beweging moet zijn, het is immers de bedoeling is om de overheid manu militari te verslaan. Bij een 'loot-seeking' rebellie daarentegen is het voldoende om zichzelf op adequate wijze te kunnen verdedigen. Dus een 'justice-seeking' rebellie moet veel groter zijn in aantal rebellen. Als ze te klein zijn riskeren ze om te worden afgestraft door het overheidsleger. Het collectieve actie probleem dat hieruit voortvloeit is dat mensen zich wel willen aansluiten bij een rebellie, maar die rebellengroep moet dat wel eerst een bepaalde grote bereikt hebben. 87 Een derde probleem voor een 'justice-seeking' rebellie is wat Collier het 'time consistency' probleem noemt. Om de overheid te verslaan moet een rebellenbeweging een rivaliserende hiërarchische militaire organisatie creëren. Het tijdsconsistentie probleem komt er omdat men slechts na verloop van tijd, meer bepaald na de overwinning, de voordelen van de rebellie ontvangt. Dus de rebellen moet er vertrouwen in hebben dat hun leiders zich effectief anders gedragen als de huidige overheid en ook de beloftes die ze hebben gemaakt inlost. 88 Dit in tegenstelling tot een loot-seeking rebellie waarbij men tijdens het conflict reeds de voordelen van een rebellie kan ontvangen.

84 85

86

Collier and Hoeffler, Justice-seeking and Loot-seeking, p. 8. Olsen, Mancur. The Logic of Collective Action: Public Goods and the Theory of Groups.Cambridge: University Press, 1965.

Collier and Hoeffler, Justice-seeking and Loot-seeking, p. 8. Collier and Hoeffler, Justice-seeking and Loot-seeking, p. 8. 88 Collier and Hoeffler, Justice-seeking and Loot-seeking, p. 9. 38 87

Deze 'collective action problems' kunnen wel opgelost worden volgens Collier en Hoeffler. In een maatschappij met veel sociaal kapitaal, bijvoorbeeld in een maatschappij met heel veel verenigingsleven, is de gemeenschap veel beter in staat om het 'collective action problem' te omzeilen. Ook homogene groepen zullen dit probleem makkelijker vermijden. Volgens Collier en Hoeffler is er in zeer gefragmenteerde maatschappijen te weinig vertrouwen om dit te doen.89

Een andere manier om het probleem te overkomen is door het 'Bandwagon' effect, vrij vertaald het meelopereffect. Als de rebellenbeweging nog heel klein is zal man schrik hebben om te participeren aangezien de kans op repressie of zelfs de dood te groot is (collective action problem). Maar naar gelang een rebellenbeweging groter wordt, gaat die beweging ook steeds sneller en sneller groter worden. Dit komt omdat men zich steeds meer veilig gaat voelen, Collier en Hoeffler noemen dit 'safety in numbers'. Dit effect mag wel niet overschat worden want het heeft zijn grenzen. Het is in de eerste plaats afhankelijk van de mate van politieke repressie en ten tweede is het ook afhankelijk van de hoeveelheid latente steun dat de rebellenbeweging heeft. Als de meerderheid van de bevolking bijvoorbeeld niet achter de ideeën van de rebellenbeweging staat, gaat het 'bandwagon' effect zeer beperkt blijven. 90 Een derde mogelijkheid om het Collective Action probleem te overkomen is zeer gelijkaardig aan het voorgaande. In een situatie van burgeroorlog is er een groot gebrek aan informatie. De actoren weten dat ze geen toegang hebben tot alle informatie maar moeten toch kiezen om al dan niet te participeren aan een rebellie. Volgens de auteurs is de keuze van een individu waarschijnlijk afhankelijk van de keuzes van anderen en kan er dus een soort van rage gegenereerd worden. Er is dus een soort van waterval effect vergelijkbaar met het 'bandwagon' effect. 91 Alvorens naar de resultaten van hun onderzoek te gaan besluiten de auteurs met te zeggen dat door het 'Collective Action' probleem een zuivere 'justice-seeking' rebellie vrij onwaarschijnlijk is. Ze stellen dat een rebellie een zuivere loot-seeking motivatie kan hebben, of een combinatie van lootén justice-seeking.

Resultaten

Collier en Hoeffler gebruiken wederom de data van Singer en Small. Ze observeren 53 burgeroorlogen tijdens de periode 1965-1995. Maar aangezien er een tekort is aan data houdt men slechts 24 burgeroorlogen over. Om zijn staal overtuigender te maken komen er 16 burgeroorlogen 89

Collier and Hoeffler, Justice-seeking and Loot-seeking, p. 9.

90 Collier and Hoeffler, Justice-seeking and Loot-seeking, p. 10. 91 Collier and Hoeffler, Justice-seeking and Loot-seeking, p. 10.

39

toch weer bij. Collier en Hoeffler doen dit door veronderstellingen te maken en kleine schattingen te maken. Hoe ze dit net doen, of over welke data het gaat, wordt niet op ingegaan. De definiëring van burgeroorlog, met de drempel van 1000 doden per jaar, wordt behouden. 92

De resultaten zelf blijven in de lijn van de resultaten die in 1998 werden behaald. Alle 'loot-seeking' factoren blijken relevant te zijn. Opportuniteitskosten blijken belangrijk te zijn, net als per capita inkomen en aantal jaren onderwijs. Het aantal jaren onderwijs blijkt zelfs belangrijker te zijn dan het per capita inkomen. Gemiddeld één jaar extra onderwijs verlaagt de kans op een conflict met 20%. De resultaten met betrekking tot het aandeel export van grondstoffen in het BNP blijft ongeveer hetzelfde, het meest kritieke punt verschuift van 27% naar 28%.93 De 'justice-seeking' factoren blijken volgens het onderzoek van Collier en Hoeffler veel minder relevant. De vraag naar gerechtigheid blijkt wel nog enige voorspellende waarde te hebben. De verschillende vormen van fragmentering blijken geen effect te hebben, maar wanneer ze gecombineerd worden blijken ze wel relevant. Een hoge fragmentering zorgt, net zoals in voorgaande versie voor een kleinere kans op burgeroorlog. Het aandeel jonge mannen tussen 15 en 24 bleek nauwelijks relevant te zijn.94 Het effect van politieke repressie blijkt slechts in beperkte mate relevant te zijn. Als we de mate van democratie op een schaal van 0 tot 10 meten ( o is een totale dictatuur, en 10 een totale democratie) dan is er het meeste kans op burgeroorlog bij een waarde van 4,8. De mate van democratie op zich verhoogt dus niet het risico op burgeroorlog, wel de transitie naar democratie. Dus de voorspelling van de justice-seeking rebellie dat politieke repressie voor een verhoogde kans op burgeroorlog zou zorgen klopt niet. Economisch wanbeleid blijkt niet zoveel invloed te hebben. De kleine invloed dat het wel zou hebben wijten de auteurs eraan dat wanneer er een conflict verwacht wordt, investeringen drastisch gaan verminderen. 95 Inkomens-en landongelijkheid, bevolkingsdichtheid en bevolkingsgroei hebben geen effect op het risico op burgeroorlog volgens de auteurs. Ook de kosten van rechtvaardigheid (opportuniteitskosten voor rebellen en de kosten om het collectieve acte probleem te overkomen) zijn volgens Collier en Hoeffler niet significant. Als besluit stellen Collier en Hoeffler dat de loot-seeking factoren het sterkst zijn. De vraag naar rechtvaardigheid heeft nauwelijks effect. Zaken waarvan men verwachtte het risico op burgeroorlog te verhogen, fragmentering bevolking en politieke repressie, bleken het omgekeerde effect te

92 Collier and Hoeffler, 93 Collier and Hoeffler,

Justice-seeking and Loot-seeking, p. 11. Justice-seeking and Loot-seeking, p. 13. 94 Collier and Hoeffler, Justice-seeking and Loot-seeking, p. 14. 95 Collier and Hoeffler, Justice-seeking and Loot-seeking, p. 14. 40

hebben.96

3.1.2.2 Doing well out of war Later in 1999 kwam er een tweede paper van Collier en Hoeffler97. Deze was vrijwel identiek aan de voorgaande, maar legt bepaalde aspecten van het model beter uit. Vanaf hier worden de termen 'greed' en 'grievance' gebruikt in plaats van 'loot-seeking' en 'justice-seeking'. Er zijn slechts twee werkelijke verschillen te merken in het model zelf. Per capita inkomen verdwijnt als parameter voor de opportuniteitskost en wordt vervangen door de proportie jonge mannen tussen 15 en 24 jaar. Dit is vreemd aangezien per capita inkomen veel relevanter is gebleken bij hun eerdere artikel uit 1999. Voor het meten van economisch mismanagement wordt nu de groei van het per capita inkomen in de laatste vijf jaar genomen in plaats van inflatie.98 Op het vlak van resultaten verandert er eigenlijk niets substantieel. Het kritieke punt van het aandeel export van grondstoffen in het BNP verschuift van 28% naar 25%. Het aantal jaren onderwijs blijkt nog steeds heel belangrijk, meer dan de proportie jongen mannen tussen 15 en 24 jaar. Ook op vlak van grieven verandert er weinig. De nieuwe parameter, economische groei, blijkt wel een relevante factor te zijn. Volgens Collier en Hoeffler zou een stijging van de economische groei met 5% een land 40% veiliger maken. Ook de conclusie van beide auteurs blijft hetzelfde. De 'grievance' verklaring voor burgeroorlog schiet tekort, enkel de 'greed' verklaring is afdoende volgens Collier en Hoeffler.99 Wat belangrijk is aan deze paper is dat de auteurs ingaan op de vraag: “Who gains during a conflict?”100 Zoals eerder gezegd creëert een conflict ook winstmogelijkheden, Collier en Hoeffler onderscheiden 4 groepen.101 De eerste groep die winstmogelijkheden krijgt bij een burgeroorlog zijn zakenmensen. Oorlog zorgt voor veel onzekerheden waardoor ook het gedrag van individuen gaat veranderen. Normaal gaan mensen niet op een opportune wijze zaken voeren omdat dit hun goede naam bijvoorbeeld kan schaden. Maar in tijden van oorlog gaat met wel meer risico's nemen omdat men op korte termijn denkt. 102 Tijdens een burgeroorlog gaat de overheid ook veel minder geld steken in een politiemacht.

96

Collier and Hoeffler, Justice-seeking and Loot-seeking, p.16. Collier and Hoeffler, Doing Well out of War. 98 Collier and Hoeffler, Doing Well out of War, pp. 2-4. 99 Collier and Hoeffler, Doing Well out of War, pp. 4-8. 100 Collier and Hoeffler, Doing Well out of War, p. 6. 101 Collier and Hoeffler, Doing Well out of War, p. 8. 102 Collier and Hoeffler, Doing Well out of War, p.8. 41 97

Hierdoor krijgen criminelen, en in de eerste plaats dieven, meer vrij spel. Omdat het voor dieven ook niet veilig is in het land, en ze evengoed kunnen beroofd worden, worden de goederen meestal naar het buitenland gevoerd, of eventueel geruild voor iets. 103 Een derde groep dat kan profiteren van een burgeroorlog zijn handelaars aangezien de marktwerking grondig dooreen geschud wordt in een oorlogssituatie. De mate van competitie (wat prijzen en winsten laag houdt) en de beschikbaarheid van informatie verminderen sterk. Daardoor zal er zich op de markt steeds meer monopolievorming voordoen. Het handelsvolume zal dan misschien wel dalen, maar door de grotere winstmarges zal men er toch in slagen om meer winst te maken als voorheen.104 Dan is er nog een laatste groep dat grote voordelen uit een burgeroorlog halen en dat zijn de rebellen. Rebellen zullen twee zaken doen om geld te verdienen. Ten eerste zullen ze natuurlijke rijkdommen roven. Ten tweede zullen ze handelsgoederen (ook natuurlijke rijkdommen) onderscheppen op het moment dat die vervoerd worden naar, bijvoorbeeld, een haven. Niet enkel rebellen doen dit, ook overheidssoldaten doen dit. Zij zijn dan regeringssoldaten overdag en 'rebellen' tijdens de nacht. Dit betekent niet dat ze meevechten met de rebellen maar dat ze zich van hun uniform gaan ontdoen en met hun wapens gaan proberen zichzelf te verrijken. Hierbij is het belangrijk dat niet teveel groepen dit gaan doen, want dan valt de handel volledig stil en is het niet meer winstgevend. De rebellenbeweging gaat dus proberen om een monopolie te creëren op het roven van goederen en zich dus proberen te verenigen met andere rebellengroepen of die andere groepen uitschakelen. Om eigenlijk echt veel succes te hebben moet een rebellenbeweging proberen het geweldmonopolie van de overheid om te vormen tot een rebellen-overheid duopolie.105 Aangezien deze vier groepen – handelaars, zakenlui, criminelen en rebellen- winst maken uit oorlog verwachtten Collier en Hoeffler dat zijn geen vrede zullen willen en dus het conflict zullen proberen te verlengen. Deze kleine groep die het geweld wil verder zetten of laten heropflakkeren wordt tijdens het conflict buiten proportie machtig. Met andere woorden, de 'greed' factoren verhogen niet enkel de kans op een burgeroorlog maar zullen het conflict ook verlengen. Rebellenbewegingen (of de andere groepen) zullen proberen die private agenda te verbergen voor de publieke opinie en enkel hun publieke agenda kenbaar maken.106

103

Collier and Hoeffler, Doing Well out of War, pp. 8-9. Collier and Hoeffler, Doing Well out of War, p. 9. 105 Collier and Hoeffler, Doing Well out of War, p. 9. 106 Collier and Hoeffler, Doing Well out of War, pp. 10-11. 42 104

3.1.3 Greed and Grievance in Civil War In 2000 publiceerden Collier en Hoeffler een nieuwe versie van hun model107. Het model wordt veel complexer doordat er met meer factoren rekening gehouden werd. Later in 2000 wordt er nog twee papers gepubliceerd, maar een wezenlijk verschil is er niet. Er wordt voor gekozen om de twee nieuwe in 2000 gepresenteerde papers108 samen met de eerste te bespreken. Dit aangezien de eerste paper vooral een meer technische uitleg is en de daaropvolgende papers meer duiding geven bij de geboekte resultaten. De twee later in 2000 verschenen artikels baseren zich ook volledig op de eerste.

Collier en Hoeffler beginnen hun uiteenzetting door een rebellenbeweging te vergelijken met drie andere soorten van organisaties: protestbewegingen, legers en georganiseerde misdaad109. Maar Collier en Hoeffler vinden die analogie maar erg zwak en zien vooral de verschillen, en dan wel hoofdzakelijk met protestbewegingen. Een protestactie is geen economische activiteit, de deelnemers zijn geen fulltime werknemers van de protestactie en ze lopen heel weinig risico. Door te protesteren verliezen mensen wel een dag inkomen waardoor er vooral studenten aan participeren. Mensen gaan sneller participeren aan een protestactie dan aan een rebellie (freeridergedrag zal groter zijn). En protestactie kost weinig, is weinig risicovol en geeft een gevoel van burgerschap.110 Dit alles in tegenstelling tot een rebellenbeweging, waarbij de deelnemers bereid moeten zijn over een lange periode te vechten tegen een georganiseerd leger die hen probeert te doden. Op deze manier bekeken heeft de rebellenorganisatie veel meer gemeen met een regulier leger. Net zoals een leger moet een rebellenbeweging hiërarchie en cohesieproblemen oplossen, om mensen ertoe aan te zetten hun eigen leven te riskeren om de militaire objectieven van de hele groep te bereiken. Maar ook de analogie met een leger gaat niet helemaal op111. In tegenstelling tot zowel een protestbeweging als een regulier leger, moet een rebellenorganisatie namelijk ook een inkomen genereren om zijn 'werknemers' te kunnen voeden en betalen. Een leger echter wordt betaald met belastingsgeld dat bovendien niet door het leger zelf wordt geïnd. Een protestbeweging moet ook geen mensen betalen dus moet ook geen inkomen hebben. Een rebellenbeweging moet dus een inkomen hebben desondanks het feit dat het geen productieve activiteiten heeft. Hierin zien Collier 107

Collier en Hoeffler, Greed and Grievance in Civil War, pp.42. Collier en Hoeffler, Economic Causes of Civil Conflict and their implications for policy, pp. 23. Collier en Hoeffler, Rebellion as a Quasi-Criminal Activity, pp. 839-853. 109 Collier en Hoeffler, Greed, p.2 110 Collier en Hoeffler, Economic Causes of Civil Conflict and their implications for policy, p. 8 111 Collier en Hoeffler, Greed, p.2 43 108

en Hoeffler een grote gelijkenis met criminelen en meerbepaald met de georganiseerde misdaad. Ook in andere economische theorieën over burgeroorlog werd deze vergelijking reeds gemaakt. Onder andere Grossman stelt dat: “the insurgents are indistinguishable from bandits or pirates… the romantic notions of idealists notwithstanding, this characterization of revolutions as manifestations of kleptocratic rivalry seems historically accurate”112.

Eén van de manieren waarop rebellenbewegingen volgens Collier en Hoeffler aan een inkomen geraken is het roven van natuurlijke rijkdommen. Een economie dat sterk afhankelijk is van natuurlijke rijkdommen biedt daarom veel mogelijkheden voor rebellieën. Met het roven van natuurlijke rijkdommen wordt niet enkel het fysiek roven bedoelt maar ook het belasten van natuurlijke rijkdommen. In sommige landen wordt het overheidsbeleid ook beschreven als gelegaliseerde 'predation'. Hierbij worden natuurlijke rijkdommen enorm belast met als doel de overheidselite te verrijken. Het kan ook gebeuren dat natuurlijke rijkdommen uit een gemarginaliseerde regio worden geroofd zonder dat de lokale bevolking enige vorm van compensatie krijgt. In de ergste gevallen zullen de slachtoffers van dit roofzuchtig gedrag geen onderscheid maken tussen het overheidsleger en rebellenbewegingen. Maar dit betekent volgens Collier en Hoeffler niet dat de rebellen niet 'erger' zijn dan de overheid. Dit aangezien het de rebellen zijn die de maatschappij onderdompelen in een burgeroorlog en omdat de kosten van oorlog waarschijnlijk groter zijn dan de kosten van grondstoffenroof door de overheid.113

De enige grote verschillen dat de auteurs zien is de schaal en wat er geroofd wordt. Rebellenbewegingen hebben als doel het roven van natuurlijke rijkdommen terwijl criminelen op zoek zijn naar meer particuliere bronnen van geld, zoals van rijke huishoudens. 114

Rebellenbewegingen hebben over het algemeen tussen de 500 en 5000 'werknemers' terwijl

criminelen in veel kleinere groepen organiseren. Enkel heel grote vormen van georganiseerde misdaad nemen een grootte aan dat vergelijkbaar is met een rebellenbeweging.115 Collier en Hoeffler gaan in hun paper verder met de bekende opdeling van factoren in 'greed' en 'grievance'. De analogie tussen rebellen en georganiseerde misdaad vormt de basis voor de greed theorie. De gelijkenis tussen rebellen en protestbewegingen wordt gebruikt om de grievance-theorie

112

Collier en Hoeffler, Rebellion as a Quasi-Criminal Activity, p. 839 Collier en Hoeffler, Economic Causes of Civil Conflict and their implications for policy, p. 9 114 Collier en Hoeffler, Rebellion as a Quasi-Criminal Activity, p. 852. 115 Collier en Hoeffler, Greed, p. 2. 44 113

uit te leggen.

3.1.3.1 Greed

Om de door 'greed' gemotiveerde burgeroorlogen te bestuderen worden drie zaken berekend: Relatief militair voordeel, opportuniteitskosten en startkosten.116

Het relatief militaire voordeel dat rebellen al dan niet hebben wordt op verscheidene manieren gemeten. Collier en Hoeffler gaan in de eerste plaats kijken naar de geografie van het land in kwestie. Ze berekenen het aandeel bergachtig en bebost gebied aangezien dit een voordeel oplevert voor de rebellen, zij kunnen zich makkelijker verbergen op deze manier. Ook de geografische verspreiding van mensen wordt gemeten. Dit is belangrijk volgens de auteurs omdat een land waarvan de bevolking dicht bij de grens woont of zeer verspreid is moeilijker militair te controleren valt. Het risico op burgeroorlog stijgt en zal dus volgens Collier en Hoeffler blijven stijgen naarmate deze drie factoren hogere waarden halen.117 Relatief militair voor- of nadeel wordt ook gemeten op het vlak van groepscohesie en motivatie. In een oorlog is de grootte van een krijgsmacht waarschijnlijk minder belangrijk dan de wil om te vechten. In de krijgsgeschiedenis zijn er genoeg voorbeelden van kleinere legers die grotere legers verslaan omwille van grotere motivatie en cohesie. Het regeringsleger is hierbij in het voordeel aangezien ze daar al jaren aan hebben kunnen werken. Bij een rebellenbeweging moet dit allemaal nog opgebouwd worden. De nood aan cohesie zorgt voor een beperking van de samenstelling van een rebellengroep: men kan zich eigenlijk geen diversiteit permitteren. Als men gaat rekruteren uit verschillende etnische en religieuze groepen zal het moeilijker zijn om een sterk samenhangende krijgsmacht op te bouwen. Men kan dit probleem wel oplossen door slechts uit één bepaalde groep te rekruteren, maar dat maakt de potentiële grootte van de rebellenbeweging veel kleiner en maakt het rekruteren van rebellen duurder. De auteurs voorspellen dus dat een hoge mate van sociale fragmentering de kans op burgeroorlog verkleint. Collier en Hoeffler gaan groepscohesie meten door naar de etnisch-linguistische en religieuze fragmentatie te bekijken.118

Opportuniteitskosten zijn worden ook anders gemeten als voordien, er worden 3 zaken gemeten. Er wordt gekeken naar onderwijs en meerbepaald de proportie mannen tussen 15 en 24 jaar oud in het secundair onderwijs. Dit is belangrijk om te zien of mensen andere inkomensmogelijkheden 116

Collier en Hoeffler, Greed, p. 6. Collier en Hoeffler, Greed, p. 7. 118 Collier en Hoeffler, Greed, p. 7. 117

45

hebben. Een tweede factor is de bevolkingsgroei. Het zegt iets over de veranderingen die plaatsvinden op de arbeidsmarkt en de bevolkingsdruk op land en goederen. Een derde factor is de groei van het per capita inkomen, wat een indicator is voor de vraag naar arbeid. Collier en Hoeffler voorspellen dat her risico op burgeroorlog vergroot bij een hoge bevolkingsgroei en verkleint bij een groter aandeel jonge mannen in secundair onderwijs en een grote per capita inkomen. 119

Een rebellenbeweging moet ook een inkomen genereren wat een groot verschil is met een regeringsleger. Geldinkomsten zijn een basisvoorwaarde om als rebellenbeweging te kunnen overleven. Ze halen geld uit 3 zaken: buitenlandse overheden, diaspora in de OECD landen en uit de roof van natuurlijke rijkdommen. Buitenlandse overheden hebben in het verleden al heel vaak rebellenbewegingen gesteund. Vooral tijdens de Koude Oorlog was dit het geval, de twee supermachten poogden allebei vijandige regimes te destabiliseren door rebellenbewegingen te steunen. Die manier van politiek voeren verhoogd logischerwijze de kans op burgeroorlog wereldwijd. Volgens Collier is dit na het einde van de Koude Oorlog niet meer relevant en is de kans op burgeroorlog kleiner geworden. Hij erkent wel dat dit een heikel punt is, aangezien vele andere auteurs, zoals Robert Kaplan, net het tegenovergestelde zeggen. Kaplan denkt dat de Koude Oorlog 'het deksel' op bepaalde conflicten hield. Maar toch gebruikt Collier dit als een parameter: in het post Koude Oorlog tijdperk is de algemene kans op burgeroorlog vermindert120.

Een volgend potentieel belangrijke vorm van financiering komt van de diaspora in de OECD landen. Die diaspora zijn over het algemeen rijker dan de bevolking in hun land van herkomst. De diaspora gaan ook geen last hebben van het 'collective action problem' en freeridergedrag: ze moeten dan ook niet de gevolgen dragen van de conflicten die ze steunen. Diaspora ontstaan meestal door emigratie als reactie op een conflict. Hierdoor koesteren de diaspora manifeste historische grieven, grieven die bij de lokale bevolking reeds weggeëbd is of minstens latent. Deze grieven bestaan dus wel bij de diaspora maar zijn geen oorzaak of aanleiding voor het conflict. Het is vooral belangrijk voor oorlogsentrepreneurs die aan opstartkosten wil geraken deze grieven te exploiteren. Collier en Hoeffler benadrukken hierbij dat deze grieven bij de diaspora niet voldoende zijn om een conflict te beginnen. Alleen in situaties waarbij een conflict winstgevend kan worden zal dit gebeuren. 121 119 Collier en

Hoeffler, Greed, p. 8. Collier en Hoeffler, Greed, p. 9. 121 Collier en Hoeffler, Rebellion as a Quasi-Criminal Activity, p. 852. 46 120

Net zoals over de grieven van de bevolking in het land van herkomst, veronderstellen Collier en Hoeffler dat de grieven van de diaspora gecreëerd worden door de rebellenbeweging en dus niet aan de basis liggen van het conflict. De diaspora zouden volgens de auteurs vooral het risico op hernieuwd conflict verhogen en niet zozeer het risico op een eerste conflict. De laatste vorm van financiering is de opbrengst die men haalt uit het roven van grondstoffen. Dit wordt net als in voorgaande papers gemeten aan de hand van het aandeel grondstoffenexport in het BNP.122

3.1.3.2 Grievance

Volgens Collier en Hoeffler worden populaire percepties over de oorzaken van burgeroorlog gevormd door het discours dat een conflict genereert. Beide partijen zullen hun acties moeten uitleggen en hebben er groot belang bij goede publieke relaties te onderhouden. Grote rebellenbewegingen zullen zelfs bedrijven inhuren die gespecialiseerd zijn in publieke relaties. Collier en Hoeffler stellen dat rebellen sowieso een discours zullen gebruiken over de overheid die onderdrukt, oneerlijk is en misschien een deel van de bevolking benadeelt. Rebellenleiders zullen hun beweging steeds laten overkomen als een protestbeweging, gedreven door de slechte omstandigheden waar 'zijn' volk in leeft. 123 Rebellenbewegingen moeten ook hun leden voldoende motiveren zodat ze bereid zijn andere mensen te doden. Aangezien ze zich dus niet kunnen permitteren om als misdadigers bekeken te worden, en aangezien ze hun leden voldoende moeten motiveren, zullen rebellenleiders een discours van grieven moeten genereren om hun aanhangers te motiveren, ongeacht de realiteitswaarde van die grieven. Het is wel mogelijk dat deze grieven reëel zijn, maar heeft eigenlijk geen praktisch belang volgens Collier en Hoeffler. De rebellenorganisatie genereert grieven om de simpele reden dat het een noodzakelijke voorwaarde is om verder te bestaan. 124 Dit brengt de auteurs ertoe een vergelijking te maken tussen hun het CH model en Marxisme. Net zoals bij Marx is de onderliggende oorzaak van een burgeroorlog economisch: de rebellen willen bepaalde delen van de economie roven. En net zoals in Marx is er een 'superstructuur' dat een pakket van ideeën bevat en vals is. Het verschil is dat leden van een rebellengroep of aanhangers dit valse bewustzijn hebben, het zijn de rebellenleiders die het discours creëren. 125

122

Collier en Hoeffler, Greed, p. 10. Collier en Hoeffler, Economic Causes of Civil Conflict and their implications for policy, p. 2. 124 Collier en Hoeffler, Economic Causes of Civil Conflict and their implications for policy, p. 3. 125 Collier en Hoeffler, Economic Causes of Civil Conflict and their implications for policy, p. 5. 47 123

In een door grieven gemotiveerde burgeroorlogen draait het om het oplossen van grieven. Daarom lijkt het op een ander soort organisatie: de protestbeweging. Een rebellenorganisatie kan dan bekeken worden als een protestactie dat er niet in geslaagd is om massale participatie te bewerkstelligen. Een theorie over een rebellie als een mislukte protestbeweging moet dus twee fase uitleggen: de originele motivatie voor een protestactie en het niet kunnen laten escaleren van het protest. 126 Dus eerst moeten we volgens de auteurs gaan kijken wat de redenen zijn voor protest. In welke omstandigheden gaan mensen zich sterk genoeg voelen om over te gaan tot protest zonder angst te hebben voor mogelijk daaropvolgende repressie. Dus Collier en Hoeffler gaan op zoek naar de objectieve grieven die dit te weeg brengen. Men onderscheid 3 soorten objectieven grieven: interetnische en interreligieuze haat tussen groepen, de mate van politieke uitsluiting en tenslotte het verlangen naar wraak.127

Inter-etnische en interreligieuze haat is een vaak voorkomende verklaring voor het uitbreken van een burgeroorlog. Men kan zeker zijn dat een zodanige haat bestaat, en aangezien vele conflicten inter-etnisch of interreligieus zijn, wordt het ook vaak als oorzaak beschouwd. Deze groepshaat kan natuurlijk enkel bestaan in een land waar er verschillende etnische of religieuze groepen zijn. Collier en Hoeffler hebben dit op net dezelfde manier gaan meten als in voorgaande versies van het CH-model, en verwachtten ook dezelfde resultaten. 128

Politieke uitsluiting zou ook een oorzaak kunnen zijn van burgeroorlog. Collier en Hoeffler gaan ook hier weer op dezelfde manier te werk als in voorgaande versies maar geven wel meer duiding. Een eerste geval waarbij er sprake is van politieke uitsluiting is wanneer een etnische groep een andere groep gaat uitsluiten. Dit kan ook in een democratie gebeuren wanneer één groep groot genoeg is om alle politieke macht naar zich toe te trekken om zo de andere groep te exploiteren. Dit zal vooral gebeuren wanneer politieke keuzes gemaakt worden naar gelang etnische identiteit. Of die meerderheid al dan niet de andere groep gaat uitbuiten is volgens Collier en Hoeffler afhankelijk van de grootte van de meerderheid. Beide auteurs stellen dat een grote meerderheid dit minder snel gaat doen dan een kleine meerderheid. Ze gaan er vanuit dat er een bepaalde grens is dat een minderheid zo klein is dat het niet meer de moeite waard is om deze te gaan uitbuiten. Minderheden zullen dus systematisch uitgebuit worden in maatschappijen waarin er een meerderheid is die groot 126

Collier en Hoeffler, Greed, p. 10. Collier en Hoeffler, Greed, p. 10. 128 Collier en Hoeffler, Greed, p. 11 127

48

genoeg is om alle politieke macht naar zich toe te trekken, maar niet zo groot is dat het exploiteren van de minderheid niet meer de moeite waard is. 129 Een tweede vorm van politieke uitsluiting kan zich voordoen wanneer de armen worden gemarginaliseerd in de politieke besluitvorming. Een hoge mate van economische ongelijkheid kan bijvoorbeeld aantonen dat de armen politiek gemarginaliseerd worden. De auteurs noemen dit de 'rage of the poor'.130 Een laatste vorm van politieke uitsluiting doet zich voor wanneer een rijke minderheid zwaar belast wordt door de meerderheid. De rijken kunnen dan tegen dit beleid ingaan of pogen om zich af te scheiden van de fiscale jurisdictie van de staat. Zoals bijvoorbeeld de secessie van het rijke Eritrea van het veel armere Ethiopië. Aangezien men de rijken meer een meer gaan belasten naargelang ze een groter aandeel hebben in het totale inkomen van een land, zal 'the rage of the rich' en dus burgeroorlog zich sneller voordoen wanneer er inderdaad economische ongelijkheid is. Samengevat, grieven als gevolg van politieke repressie wordt gemeten door de mate van democratie, de etnische samenstelling van een bevolking en de mate van economische ongelijkheid in een land. Politieke uitsluiting wordt gemeten door de mate van democratie (zoals in voorgaande versies), de mate van etnische dominantie en de economische ongelijkheid. Voor economische ongelijkheid te meten gaat men kijken naar landongelijkheid en inkomensongelijkheid. 131

Een derde bron van grieven is het verlangen naar wraak. Collier en Hoeffler hebben het hier vooral over het verlangen om gruweldaden die tijdens een vorig conflict zijn gebeurd te wreken. Dus hoe langer het geleden is sinds het laatste conflict, hoe kleiner dat verlangen zal zijn. 132

Met deze drie bronnen zouden we volgens Collier en Hoeffler dus de redenen om over te gaan tot protest kunnen meten. Maar wat gebeurt er tijdens de tweede fase van een 'protest-rebellie'? Een protestactie kan succesvol worden en politieke verandering bereiken als er genoeg deelnemers zijn. Naargelang er meer deelnemers bijkomen, des te kleiner wordt het risico voor de deelnemers: safety in numbers. Dus wanneer een protestactie mislukt en men moet overgaan tot gewapende strijd dan is dat waarschijnlijk veroorzaakt door een gebrekkige participatie. Volgens Collier en Hoeffler zal dit vooral gebeuren wanneer een bevolking erg gefragmenteerd is. Sociale fragmentering speelt dus twee keer een rol in het grievenmodel waarbij rebellie een gevolg is van een mislukte protestactie. Het is enerzijds een stimulans voor de eerste hard kern van actievoerders

129

Collier en Hoeffler, Greed, p. 11 Collier en Hoeffler, Greed, p. 11 131 Collier en Hoeffler, Greed, p. 11 132 Collier en Hoeffler, Greed, p. 12 130

49

en anderzijds een rem op een mogelijke politieke revolutie. Dus als rebellieën mislukte protestacties zijn, dan zullen die zich vooral in gefragmenteerde maatschappijen voordoen volgens beide auteurs. Eens een protestbeweging faalt en zich moet omvormen tot rebellenbeweging, wordt het geconfronteerd met een groot probleem: financiering. Dit gaat afhangen van de wil van nietdeelnemers en van hun grieven. Dus de bronnen van grieven zijn niet enkel belangrijk voor de initiële creatie van een protestgroep of later een rebellenbeweging maar ook voor het inkomen van een rebellengroep. Een andere bron van financiering kan van de diaspora komen. Collier en Hoeffler zegen hierover dat er bewijs bestaat dat diaspora zich meer bewust zijn van grieven waar de lokale bevolking zich niet bewust van is. 133 Maar, zo stellen de auteurs, het 'collective action problem' is zo groot bij de eerste vorm van financiering (door lokale niet participerende mensen) zodat die bijdrage verwaarloosbaar is. Dus de eigenlijke voorspelling van hun grieventheorie is dat dit soort rebellie niet kan plaatsvinden, ongeacht de intensiteit van grieven. Uiteraard wordt dit later getest met hun bekende regressieanalyse, maar voor deze stelling worden geen echte argumenten naar voor geschoven. 134

3.1.3.3 Resultaten

De resultaten van hun regressieanalyse ligt in de lijn van voorgaande resultaten. We bespreken eerst de resultaten van de greed-theorie en vervolgens van de grievance-theorie.Er worden alweer data van Singer en Small gebruikt. Zo komt men tot 73 conflicten in 161 landen tussen 1965 en 1999.Door een tekort aan data worden sommige landen uit het model gelaten en zo blijven er nog 47 conflicten over. Volgens Collier en Hoeffler nog steeds genoeg om overtuigende patronen te vinden.135 Om na te gaan hoe belangrijk te verschillende factoren zijn wordt er gebruik gemaakt van een standaard land. Dit is dus een land die voor alle verschillende factoren de gemiddelde waarde heeft. Dit is dus het meest gemiddelde land wat het land een risico op burgeroorlog geeft van 14%.136

Alle greed factoren blijken relevant te zijn, net zoals in voorgaande modellen. Bovendien werken ze ook op de voorspelde manier. Wat betreft opportuniteitskosten betekent dit dus dat hoe meer mensen deelnemen aan het secundair onderwijs hoe kleiner de kans op oorlog137. Als die deelname

133

Collier en Hoeffler, Greed, p. 12 Collier en Hoeffler, Greed, p. 12 135 Collier en Hoeffler, Economic Causes of Civil Conflict and their implications for policy, p. 6. 136 Collier en Hoeffler, Economic Causes of Civil Conflict and their implications for policy, p. 6. 137 Collier en Hoeffler, Greed, p. 18. 50 134

met 10% stijgt, zal het risico op burgeroorlog met 4% dalen.138 Ook bij een groeiend per capita inkomen daalt de kans op burgeroorlog139. Eén procent groei resulteert in een risicodaling van 1%.140 Een hoge bevolkingsgroei verhoogt de kans op geweld en blijkt een heel belangrijke indicator te zijn141. Wanneer de bevolking met 1% stijgt zal de kans op burgeroorlog met maar liefst 2,5% stijgen.142 Ook qua sociale fractionalisering worden dezelfde resultaten behaald: een hoge mate van fragmentering maakt een maatschappij veiliger. Volgens Collier en Hoeffler zou een land met maximale fragmentatie slechts een kleine kans hebben op burgeroorlog: 3%. Bij een homogene samenleving zou dit acht keer hoger liggen.143 Bergachtige terreinen verhogen het risico op burgeroorlog net zoals een hoge verspreiding van de bevolking. Een land met een homogeen verspreide bevolking zou zelfs een heel grote kans hebben op burgeroorlog, namelijk 60% 144, terwijl een land met een bevolkingsconcentratie zoals Singapore slechts een risico van 3% heeft 145.

Op het gebied van inkomsten blijkt vooral de export van natuurlijke rijkdommen dé indicator bij uitstek. Een land met het meest gevaarlijke aandeel export van natuurlijke rijkdommen tegenover het BNP, 26%, heeft 23 % kans op een burgeroorlog. Dit terwijl een land met totaal geen grondstoffen maar een kans heeft van 0,5%.146 Het effect van de Koude Oorlog blijkt significant te zijn. Externe hulp van de VS en de USSR verhoogde het risico op burgeroorlog tijdens de Koude Oorlog. Tijdens de Koude Oorlog heeft een gemiddeld land dubbel zoveel kans op burgeroorlog in vergelijking met de jaren '90. Collier en Hoeffler onderzochten ook het effect van voorgaande conflicten. Er wordt nagegaan of landen die sinds WO II een oorlog meemaakten meer kans hebben op een hernieuwd conflict. Dit blijkt ook te kloppen volgens hun onderzoek. Ze komen hierbij ook tot de conclusie dat hoe langer de vredesperiode duurt, hoe kleiner de kans op conflict wordt.147 Onmiddellijk na een conflict zou het risico op een vernieuwing van de vijandelijkheden 42% zijn en vijf jaar later nog

138

Collier en Hoeffler, Greed, p. 22. Collier en Hoeffler, Greed, p. 18. 140 Collier en Hoeffler, Greed, p. 22. 141 Collier en Hoeffler, Greed, p. 19. 142 Collier en Hoeffler, Greed, p. 22. 143 Collier en Hoeffler, Greed, p. 22. 144 Collier en Hoeffler, Greed, p. 22. 145 Collier en Hoeffler, Economic Causes of Civil Conflict and their implications for policy, p. 6. 146 Collier en Hoeffler, Greed, p.22. 147 Collier en Hoeffler, Greed, pp. 19-20. 51 139

steeds 37%.148 Ook de diaspora hebben een effect op het uitbreken op burgeroorlog (financiering). Het effect is echter niet zo groot en Collier en Hoeffler moeten dan ook heel wat omwegen zoeken om te bewijzen dat een grote diaspora leidt tot een grotere kans op burgeroorlog149. Een land met de grootste diaspora (grootste van de 47 conflicten in het voorbeeld) heeft 6 keer meer kans op het uitbreken van een hernieuwd conflict.150

Wanneer Collier en Hoeffler hun resultaten bekijken wat betreft grievance-factoren, blijkt dat geen enkele factor echt significant is. Enkel de mate van democratie en de mate van sociale fragmentatie hebben een minimaal effect, maar worden door Collier en Hoeffler als niet-significant beschouwd.151 Collier en Hoeffler verwerpen naar aanleiding van deze resultaten 'grievance” als verklaring voor burgeroorlog. Ze erkennen wel dat er enige interactie is tussen beide en dat grieven dus bestaan. Maar grieven zullen nooit de oorzaak zijn van een burgeroorlog. In alle maatschappijen zijn er grieven aanwezig en in veel landen is er ook jarenlange politieke strijd. Maar dit op zich zorgt niet voor burgeroorlog. Politiek conflict is universeel, burgeroorlog is zeldzaam.152 Rebellieën, die dus door 'greed' gedreven zijn, gaan grieven genereren om de militaire cohesie van de groep te verbeteren. Die gegenereerde grieven kunnen volgens de auteurs dan weer wel een risico worden in de postconflict periode. Collier en Hoeffler hebben ook een geïntegreerd greed-grievance model uitgetest. Het resultaat hiervan is dat Collier en Hoeffler slechts één factor zien die zo bijdragen aan het greed-model, namelijk etnische dominantie. Maatschappijen waarin de grootste groep tussen de 45% en 95% van de totale bevolking uitmaakt, heeft dubbel zoveel kans op een conflict. Grieven kunnen ook nog een rol spelen bij het financieren van de opstartkosten door de diaspora. Op deze manier kan een conflict in eerste instantie dus mogelijk gemaakt worden (niet hetzelfde als veroorzaakt) door de grieven van diaspora. Maar die speelt dus een secundaire rol, het is het beschikbaar zijn van roofbare grondstoffen dat de werkelijke oorzaak is van burgeroorlog. 153 Samengevat kunnen we stellen dat Collier en Hoeffler nu echt een stap verdergaan tegenover voorgaande modellen. Hier in deze paper beschouwen Collier en Hoeffler de mogelijkheid om natuurlijke rijkdommen te roven als dé oorzaak van conflicten. Dit creëert dan weer grieven wat de

148

Collier en Hoeffler, Greed, p. 22. Men laat de indicatoren van het 'Relatief Militair Voordeel' vallen uit het model. Pas dan wordt de financiering door diaspora relevant. 150 Collier en Hoeffler, Greed, p. 19. 151 Collier en Hoeffler, Greed, p. 20. 152 Collier en Hoeffler, Greed, p. 13. 153 Collier en Hoeffler, Rebellion as a Quasi-Criminal Activity, p. 851. 52 149

diaspora ertoe nopen om de rebellen verder te financieren154. Burgeroorlog is gemotiveerd door 'greed', dus zal zich voordoen wanneer rebellen “can do well out of war”155. Het mag duidelijk zijn dat de auteurs grieven helemaal niet als afdoende oorzaak zien. Dit is toch wel een groot verschil met de eerdere versies van het CH-model waarbij rebellieën gemotiveerd waren door “a blend of an altruistic desire to rectify the grievances of a group, and a selfish desire to loot the resources of others”156.

3.1.4 Kritieken

Vanaf de eerste versie van het Collier-Hoeffler model kregen beide auteurs kritiek. Maar het was vooral naar aanleiding van de in 2000 geschreven artikels waar de strikt verschillende categorieën van greed en grievance tot stand komen, dat ze een storm van protest oogstten. Enerzijds waren er de mensen die de resultaten van het model aanvielen en dus vooral grieven beschouwen als primaire oorzaak van burgeroorlog. Anderzijds waren er de academici die de methode en het concept van het model bekritiseerden en dus ook de geldigheid van de resultaten. In dit deel zullen hoofdzakelijk de kritieken op het CH model besproken worden. Auteurs zoals Keen die het vooral heeft over het feit dat men naar de interactie tussen greed en grievance moet kijken, komen slechts kort aan bod. Er zijn ook academici die er van uitgaan dat burgeroorlogen uitsluitend door grieven worden veroorzaakt, zoals bijvoorbeeld Edward Azar. Deze komen in dit stuk niet aan bod aangezien het voorbij gaat aan het opzet van het onderzoek. Dan zijn er nog de academici die kritiek hadden op de aanpak van Collier op twee vlakken: methodologisch en conceptueel.

3.1.4.1 Methodologie:

Op de gebruikte methodologie en dus de geldigheid van het Collier-Hoeffler model werd meteen heel veel kritiek gegeven vanuit verscheidene wetenschappelijke hoeken. De behaalde resultaten van het model bleken gebaseerd te zijn op zwakke, onvolledige data en de gebruikte parameters bleken niet overtuigend. Om deze redenen achtten vele auteurs de link tussen natuurlijke rijkdommen en burgeroorlog helemaal niet zo sterk. En niet alleen die causaliteit stond ter discussie, de zogenaamde mechanismes bleken bij een goede bestudering niet stand te houden. 154

Collier en Hoeffler, Greed, pp. 24-25. Collier en Hoeffler, Economic Causes of Civil Conflict and their implications for policy, p. 4. 156 Collier and Hoeffler, Justice-seeking and Loot-seeking, pp. 15-16. 53 155

Volgens Cramer, één van de grootste critici, zijn de parameters die Collier gebruikt voor het model één van de grootste zwakheden. 157Collier gebruikt parameters om empirische inhoud te geven aan theoretische veronderstellingen, maar deze parameters blijken empirisch en conceptueel erg fragiel te zijn. Als er iets waar is over deze economische theorieën, dan zal dat blijken door ze empirisch te testen. Volgens Cramer moeten we ons 2 dingen afvragen: Zijn de gebruikte data adequaat en zijn de parameters conceptueel of substantieel equivalent aan dat wat ze beweren te representeren? Vervolgens is het belangrijk om ons af te vragen of het verschil tussen de gebruikte parameter en de realiteit waarmee ze beweert overeen te komen, de behaalde resultaten beïnvloedt. Cramer citeert hierbij een stuk van Primo Levi uit The Periodic Table:

“ that one must distrust the almost-the-same... the practically identical, the approximate, the oreven, all surrogates, and all the patchwork. The differences can be small, but they can lead to radically different consequences, like a railroad's switch points; the chemist's trade consists in good part in being aware of these differences, knowing them close up, and foreseeing these effects. And not only the chemist's trade158”

De ongelijkheidsparameter is bijvoorbeeld problematisch. In 2000 werd het gebruikt als indicator voor grieven en het werd dus aangenomen dat dit geen of weinig invloed op de kans op een conflict had. Vreemd genoeg was economische ongelijkheid in de eerdere versies van het CH-model (1996 en 1998) een indicator voor Greed. Het wordt dus eerst gebruikt als mogelijke bron om de oorlog te financieren (zie hierboven, elites) en wordt daarna gebruikt als mogelijke bron van grieven. Deze interne contradictie, Collier beweert dat greed en grievance aparte categorieën zijn, laat volgens Cramer zien dat greed en grievance onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn.159 Messiant en Marchal wijzen er terecht op dat men niet anders kan dan zich erg ongemakkelijk te voelen met het feit dat men in een wetenschap de dingen zo omdraait om zo de op „greed‟ gebaseerde uitleg te versterken.160

Cramer, Christopher. “Homo Economicus Goes to War: Methodological Individualism, Rational Choice and the Political Economy of War.” World Development 30, Nr. 11, (2002): 1845-1864. 157

158

Levi, P. The periodic Table. London: Sphere. In: Cramer , Homo Economicus goes to war, p. 1850. 159 Cramer, Homo, p.1851. 160 Marchal Roland en Christine Messiant. “De l'avidité des rebelles: L'analyse économique de la guerre civile selon Paul Collier.“ Critique Internationale 16, (2002): 58-69. 54

Collier zegt dat het aantal jaren scholing belangrijk is om in te schatten of jonge mannen uit zijn op 'loot' en dat de opportuniteitskost voor deelname aan burgeroorlog laag is. Messiant en Marchal zijn het hier niet mee eens en schrijven dat niet het aantal jaren scholing belangrijk is maar de kansen op tewerkstelling en dat die jongeren bovendien evengoed eisen zullen stellen voor meer tewerkstelling op een geweldloze manier (zoals dat overal in de wereld gebeurt).161 Etnisch/linguïstische fragmentatie wordt wel vrij contant gebruikt in het CH model. Maar Cramer stelt zich vragen bij de geldigheid van deze factor. Om een goede parameter te zijn, en dus bijna identiek te zijn aan de reële mogelijkheden om op deze manier mensen te mobiliseren voor een rebellie, moet aan twee voorwaarden voldaan worden volgens Cramer. De eerste voorwaarde is dat etniciteit (of taal) de enige significante categorie van collectieve identiteit mag zijn, en dat dit in alle maatschappijen op dezelfde manier werkt zodat het dezelfde effecten heeft ongeacht geografische of historische context. De tweede voorwaarde is dat er geen andere effectieve bronnen zijn voor mobilisatie. Beide voorwaarden zijn onhoudbaar volgens Cramer. Voor de eerste voorwaarde is het duidelijk dat etniciteit in een meerderheid van moderne conflicten een secundaire rol speelt, zeker in Latijns-Amerika. Bovendien werkt etniciteit in verschillende conflicten op een heel andere manier. Etniciteit speelde bijvoorbeeld een heel andere rol in Joegoslavië en in Rwanda. Wat betreft de tweede voorwaarde wijst Cramer er terecht op dat er zelfs binnen één en hetzelfde conflict verschillende bronnen voor mobilisatie zijn. Dit blijkt ook uit de jammer genoeg talrijke voorbeelden van interne conflicten.162 Een andere vorm van mobilisatie is bijvoorbeeld dwang. Of het nu subtiel of brutaal (kindsoldaten) gebeurt, gedwongen rekrutering is een contante in hedendaagse conflicten. Dit op zich suggereert al dat, hoe goed de etnische fragmenterinsparameter ook lijkt te passen in het model, dit op zich niet voldoende is om een succesvolle oorlog te kunnen voeren. Er is veel meer bewijs dat in een andere richting wijst, namelijk die van een resem aan agenda's die mensen hun motivatie om aan een burgeroorlog deel te nemen, of die op één of andere manier te ondersteunen, kan beïnvloeden. Deze redenen kunnen gender of generatie gerelateerd zijn, persoonlijke of inter-persoonlijke relaties zijn, rivaliteit, afgunst, etc. 163 Ook de correlatie tussen grondstof en burgeroorlog kan onecht zijn. Bijvoorbeeld Goodhand vindt de correlatie tussen burgeroorlog en grondstoffen niet overtuigend. Volgens hem zorgt burgeroorlog

161

Marchal en Messiant , “De l'avidité des rebelles: L'analyse économique de la guerre civile selon Paul Collier.“, p. 60. 162 Cramer, Homo, p. 1852. 163 Cramer, Homo, p.1851. 55

ervoor dat de producerende sector het land ontvlucht en ervoor zorgt dat de grondstoffensector op die manier dominant wordt (omgekeerde causaliteit).164 Nog een probleem met de parameters is dat het niet gemakkelijk is om ervoor te zorgen dat een parameter toegekend wordt aan het juiste object. Een groot aandeel in de export van natuurlijke rijkdommen kan bijvoorbeeld de beschikbaarheid van roofbare goederen aantonen, en dus geweld winstgevend maken. Maar het zou even goed een indicatie kunnen zijn van slecht bestuur, onvoldoende economisch dynamisme, een tekort aan consumentengoederen en aan import en wijdverspreide grieven of ontevredenheid over deze situatie. Bovendien is de erg brede categorie van natuurlijke rijkdommen problematisch. Alluviale diamanten zijn misschien gemakkelijk te roven, maar grondstoffen die diep onder de grond zitten zijn dat niet. Anders natuurlijke rijkdommen zoals cacao of katoen genereren geen opbrengsten die gebruikt worden voor conflict maar worden wel in het CH-model opgenomen.165. Een laag aantal jaren scholing kan een gebrek aan degelijke kansen voor succesvolle tewerkstelling betekenen en daardoor een lage opportuniteitskost betekenen voor een conflict (greed). Maar het zou even goed een bron van sociale ontevredenheid kunnen aantonen (grieven). Hier is er sprake van een paradoxale situatie waarin grievance en greed lijken samen te gaan. Eén manier om deze paradox op te lossen is door, zoals Collier, te stellen dat “the narrative of grievance has no informational content”166 . Een andere manier is door de scheiding tussen greed en grievance als vals te beschouwen. In dit geval wordt duidelijk dat greed en grievance niet gewoon samen vallen maar dat er interactie is tussen de twee. Cramer stelt dan de vraag aan de lezer of het niet aannemelijk is dat greed uit grievance voortkomt. Cramer erkent dat de claims van politieke leiders, rebellenleiders en soldaten subjectief en partieel zijn (narrative of grievance) maar bemerkt ook dat het absurd zou zijn om geen enkele waarde eraan toe te kennen. Hierbij verwijst hij naar Keen die stelt dat het een nuttigere focus zou zijn voor onderzoek om de interacties tussen greed en grievance te bestuderen, in plaats van ze apart te analyseren, en in de eerste plaats om te bestuderen hoe de 'greedy' de grieven van anderen manipuleren.167 Het is tevens helemaal niet vanzelfsprekend dat een gegeven conflict, een burgeroorlog bijvoorbeeld, een enkelvoudig fenomeen is waarbij men door het te kwantificeren de individuele preferenties van de actoren kan achterhalen. Binnen één conflict en binnen één groep kunnen 164

Goodhand Jonathan. “Violent Conflict, Poverty and Chronic Poverty.” Chronic Poverty Research Centre, http://www.chronicpoverty.org/pdfs/06Goodhand.pdf. Geraadpleegd op 28.02.2008. 165 Cramer, Homo, p. 1852. 166 Collier P., Doing well out of war: an economic perspective. In: Berdal M. en Malone D., Greed and Grievnace: Economic agendas in Civil Wars, 2000, p.97. 167 Cramer, Homo, p. 1852. 56

bijvoorbeeld heel andere agenda's aanwezig zijn. Deze complexiteit kan niet gevat worden door neoklassieke theorieën. Data die een overwicht aan opbrengsten uit natuurlijke rijkdommen aangeven kunnen ook misleidend zijn. In armere landen, en Afrika in het bijzonder, is er een substantieel deel van de economie die niet geregistreerd wordt, de zogenaamde informele economie, en bovendien zijn niet alle economische sectoren erg transparant (bijvoorbeeld mijnbouw). Dit zorgt voor onbetrouwbare gegevens. 168 Roland Marchal en Christine Messiant geven de meest strenge kritiek op Collier en Hoeffler, en op economische theorieën over oorlog in het algemeen. Ze wijzen er ook op dat Collier 73 conflicten erkent maar er slechts 47 gebruikt (in de versie van 2000) waardoor Messiant en Marchal vinden dat het een monster zonder waarde wordt. Collier laat 30% vallen wegens tekort aan gegevens, maar vraagt zich niet op een academisch serieuze manier af of zijn resultaten nog wel representatief zijn.169 Ook vinden ze de verdeling van een conflict in bijvoorbeeld twee conflicten misleidend. Waarom bijvoorbeeld maar één conflict in Cambodja sinds 1965 en twee in Afghanistan? Dit komt doordat een oorlog en begin en einde moet hebben en hier hanteert Collier weliswaar definities voor: een burgeroorlog moet elk jaar minstens 1000 slachtoffers hebben. Maar dit heeft een sterke invloed op de resultaten en volgens Messiant en Marchal is het heel belangrijk om te weten of het een nieuw conflict is, een heruitbarsting van een oud conflict of het heropflakkeren van een lopend conflict. 170 Messiant en Marchal vinden het ook niet onschuldig dat het CH-model periodiseert in stukken van vijf jaar (van 1965 tot 1995). Hierbij wordt dan ook geen rekening gehouden met veranderingen zoals het behalen van de onafhankelijkheid voor Afrikaanse landen, de val van de Berlijnse Muur voor de Oost-Europese landen, noch de transformaties geassocieerd met de groeiende globalisatie. Dit terwijl het model de periode 1965 tot 1995 betreft (wat historici, sociologen en theoretici van de internationale betrekkingen de wenkbrauwen doen fronsen). Op deze manier homogeniseert Collier de verschillende historische ritmes van de wereld. Hij maakt geen enkele diachronische vergelijking in zijn model en begraaft hierdoor werkelijk de geschiedenis. Marchal en Messiant besluiten dat we zeer hard mogen twijfelen aan de heuristische deugden van deze periodisering. Geschiedenis verschijnt alleen in de vorm van evolutie in economische groei over periodes van vijf jaar en het bestaan van vorige oorlogen.171 Toch is geschiedenis volgens de meeste auteurs wél heel belangrijk.

168

Cramer, Homo, p. 1852. Marchal en Messiant , De l'avidité des rebelles, p.59. 170 Marchal en Messiant , De l'avidité des rebelles, p. 59. 171 Marchal en Messiant, De l'avidité des rebelles, pp.59-60. 57 169

Zo vindt Cramer dat door geschiedenis te verwaarlozen, economische theorieën er volledig in falen om structurele en relationele verandering te bevatten.172 Ook Goodhand benadrukt het belang van historische ontwikkelingsprocessen. Hij vindt dat een goede kennis van geschiedenis onontbeerlijk is, aangezien vele van de hedendaagse conflicten wortels hebben in de koloniale voorgeschiedenis en postkoloniale ontwikkelingsstrategieën, wat tot de marginalisatie van de stedelijke en nietstedelijke armen leidde. In landen met veel grondstoffen (zoals olie), zorgt oneerlijke grondstoffenextractie en distributie en de negatieve lokale impact op de omgeving, voor groeiende spanningen: “Extractive development policies lead to resource scarcity and environmental stress”. Dit kan leiden tot spanningen tussen pastoralisten en landbouwers, of tussen landlozen en landeigenaren. Het kan volgens Goodhand ook leiden tot door onder druk gecreëerde migratie. Deze degradatie van de natuurlijke omgeving en 'resource-scarcity') zijn misschien niet de onderliggende reden voor het conflict, maar het zou wel een versterking of een aanleiding kunnen zijn voor het geweld. 173 De econometristen, en dus ook Collier, beschouwen alle individuen als rationeel denkende voorwerpen die een nood hebben om hun macht en winst uit een overwinning te maximaliseren. Mensen hebben de keuze tussen produceren en toe-eigening. Als de opportuniteitskost van toeeigening (bijvoorbeeld door middel van geweld of conflict) lager ligt dan die van productie, dan zal er geweld komen. Met andere woorden, actoren kiezen voor geweld omdat het meer winstgevend is. Dan rest er toch nog de vraag waarom hele groepen voor geweld kiezen. Volgens Hirschleifer174 is dat omdat armen een comparatief voordeel hebben. Desondanks overweldigende bewijzen van gedwongen samenwerking en rekrutering van o.a. vrouwen en kinderen, is het argument van de econometristen dat de opportuniteitskost voor een gewelddadige opstand erg laag zijn voor jonge, veelal ongeschoolde, mannen in ontwikkelingslanden die weinig andere mogelijkheden hebben om aan een inkomen te geraken. Cramer merkt scherp op dat dit in essentie hetzelfde is als de wijdverspreide veronderstelling, dat “life is cheap” in arme landen. De auteur vindt deze verklaringen extreem reductionistisch, speculatief en misleidend. Neoklassieke economische theorieën blijven speculatief tot er empirisch bewijs geleverd wordt. Cramer vraag zich af wat de basis is om te geloven dat alle mensen een rationele keuze kunnen maken voor conflict of samenwerking, en dat deze mensen dat doen in functie van winst. Dit terwijl historische bewijzen aantonen dat geweld soms geïnstitutionaliseerd is, en dat de voorwaarden voor samenwerking en uitwisseling vaak gecreëerd worden door het conflict zelf175. Wat is de basis, vraagt Cramer zich af, 172

Cramer, Homo, p. 1853. Goodhand. “Violent Conflict, Poverty and Chronic Poverty.”, p. 24. 174 Hirshleifer, Jack. “The Dark side of the force.” Economic Enquiry 32, (1994): 1-10. 175 Cramer, Homo, p. 1849. 58 173

om te besluiten dat mensen niet gemobiliseerd kunnen worden door ideologie of de belofte van verandering (in de vorm van tewerkstelling, materiële condities, ...). Hij stelt daarbij ook de vraag wat de basis is om collectieve actie steevast te kaderen in termen van historisch vaststaand etnisch kapitaal of etno-linguistische fragmentatie, terwijl men weet dat etniciteit een historisch dynamisch proces is en dat de mobiliserende kracht van etniciteit ook niet almachtig is. Er is ook geen enkel bewijs dat etnische identiteit belangrijker is dan andere bronnen van collectieve identiteit (klasse, religie), dit wordt gewoon verondersteld. Daarenboven vindt Cramer het erg storend dat men 'individual rational choice' gebruikt om sociale fenomenen te begrijpen. De kosten-batenanalyse die een potentiële rebel zogezegd zou maken om te bepalen of hij zal deelnemen aan een rebellie is volgens Cramer te beperkt. Mensen kunnen dit doen uit angst, gehoorzaamheid of bijvoorbeeld onder dwang. Zij kunnen dit ook doen omdat ze bijvoorbeeld een bepaalde ideologie aanhangen en proberen om aan repressieve structuren te weerstaan.176

3.1.4.2 Conceptueel

Collier en Hoeffler differentiëren niet tussen verschillende soorten natuurlijke rijkdommen wat volgens verscheidene auteurs problematisch is. Men zou bijvoorbeeld kunnen differentiëren tussen roofbare en niet-roofbare grondstoffen of tussen grondstoffen die op een beperkte plaats zijn gelegen en grondstoffen die verspreid zijn over een heel land. Dat hier geen rekening mee gehouden wordt in het CH-model is vreemd, aangezien het type grondstof heel veel bepaald. Zo zal wanneer er zich in de periferie van een land bijvoorbeeld diamant, olie of Coltan bevindt, de kans veel groter zijn dat het een secessionistische oorlog is177. Collier en Hoeffler houden enkel rekening met verleden productie en niet met toekomstige exploitatie. Dit terwijl rebellen toch eerder zullen kijken naar potentiële toekomstige exploitatiemogelijkheden. Ze focussen ook uitsluitend op export terwijl eigenlijke productie misschien wel een betere indicator kan zijn. Het feit dat rebellengroepen zichzelf moeten financieren is een waarheid als een koe, maar dat dit impliceert daarom nog niet plunderen, dat moet eerst bewezen worden. Net als moet aangetoond worden dat het enige doel het roven en plunderen is, en dat kan niet bewezen worden op basis van de economische indicators gebruikt door Collier en Hoeffler. Tijdens de Koude Oorlog (dankzij hun

176 177

Cramer, Homo, p. 1850. Le Billon, Philippe. “The Political Ecology of War: Natural resources and armed conflicts.” Political Geography 10, Nr. 5, (2001): 578-580. 59

ideologische bondgenoten de VS of de USSR) en ook daarna werden rebellieën helemaal niet sowieso of uitsluitend door roven en plunderen gefinancierd.178 Mansoob Murshed vindt de greed-grievance dichotomie een interessant uitgangspunt maar vindt dat eer deze krachten zorgen voor een burgeroorlog, er andere krachten aan het werk moeten zijn, meer specifiek een verzwakking van het 'sociaal contract'179. Want in een land met veel grondstoffen waar potentiële rebellen rijk van kunnen worden zal geen burgeroorlog uitbreken als er een kader van regels bestaat waar een groot deel van de bevolking mee akkoord gaat, formeel en informeel, en waarbij de staat zorgt voor een goede verdeling/gebruik van de natuurlijke rijkdommen en de vreedzame oplossing van grieven. Zo'n sociaal contract kan ervoor zorgen dat men niet overgaat tot een gewelddadige expressie van grieven of opportunistisch gedrag (grondstoffenroof). Landen waar er conflicten zijn hebben vaak een geschiedenis van zwakke sociale contracten: vaak een koloniale erfenis. Dit kon op verscheidene manieren gebeuren. In koloniale tijden werden kolonisten op sommige plaatsen zwaar bevoordeeld (Zuid-Afrika, Indonesië, Guatemala) tegenover de lokale bevolking, of werd een bepaalde etnie bevoordeeld (Soedan, Oeganda, Rwanda, ...). Het kon ook zijn dat de kolonisator volledige marktcontrole had waarbij de opbrengsten enkel de kolonisator ten goede kwamen, of werden de opbrengsten uit land en grondstoffen simpelweg toegeëigend door de kolonisator(Angola, Congo). Prekoloniale etnische rivaliteit over territorium en goederen, zoals in toen grondstofarme landen als Soedan, Somalië en Afghanistan, of het falen in het creëren van onafhankelijke staten om sterke mechanismen van politieke representatie te versterken (Ethiopië en Liberia) zijn andere mogelijke oorzaken. Al deze factoren hebben ervoor gezorgd dat er nooit een degelijk sociaal contract ontstond in deze landen. Net na de onafhankelijkheid greep een enkele etnie vaak de macht, de andere groepen onderwerpend terwijl men de opbrengsten van de staat vooral voor de eigen groep gebruikte. 180 Een laatste factor in het verzwakken van het „sociaal contract „was de interactie van deze „binnenlandse‟ factoren met de Koude Oorlog waarbij een supermacht zorgde voor financiële middelen en ideologische hulp aan rebellen en politieke elites (de voorbeelden hiervan zijn ontelbaar) . Het nettoresultaat van deze factoren is de accumulatie van steeds meer grieven in een context van een desintegrerend sociaal contract, dat normaal gesproken ervoor had gezorgd voor regels over het verdelen van de sociale 'taart' en het bereiken van een vreedzame conflictresolutie. Het ineenstorten van het sociaal contract, en de daaropvolgende burgeroorlog, heeft ook een fiscale dimensie. Er wordt steeds meer en meer gepercipieerd dat de staat oneerlijk is in het heffen van belastingen en 178

Marchal en Messiant , De l'avidité des rebelles, p. 64. Murshed, Mansoob. “Conflict, Civil War and Underdevelopment: An introduction.” Journal of International Peace Research 29, (2002): 378-393. 180 Murshed, “Conflict, Civil War and Underdevelopment: An introduction.”, pp. 390-391. 60 179

het verdelen van overheidsbudgetten. 181Ook andere auteurs geloven dat burgeroorlog het gevolg is van een afbrokkelend sociaal contract, hetzij met andere nuances. Azam en Mesnard182 zijn van mening dat een sociaal contract tussen verschillende groepen verzwakt wanneer de staat zijn belofte verbreekt om geldtransfers te doen naar alle leden van de maatschappij. Die groepen die buitengesloten worden zullen proberen de staat omver te werpen om hun grieven op te lossen. De econometristen, en dus ook Collier en Hoeffler, vinden dat het sociaal contract een factor is bij de uitkomst van een conflict. Andere auteurs, zoals Ballentine, vinden daarentegen het sociaal contract een veel betere voorspeller ( kwaliteit en karakter van overheidsinstellingen en grieven in het algemeen) tegenover de‟ loot-seeking‟ rebellen183.

Murshed ziet in het afbrokkelen van het sociaal contract ook een ideale basis om mensen te mobiliseren voor een rebellie. Vele van de hedendaagse burgeroorlogen hebben namelijk een etnische of nationalistische dimensie, wat een goede basis is om het Collectieve Action probleem op te lossen (taal, religie, ...). In die groepen spelen historische grieven volgens Murshed ook vaak een rol. Vooral wanneer er ongelijkheden zijn tussen duidelijk identificeerbare groepen – horizontale ongelijkheden. Dit is dan in de vorm van hoge inkomensongelijkheid, discriminerende overheidsuitgaven, ongelijke toegang tot de voordelen van staatspatronage en overheidsjobs. Daarenboven zorgt het falen van de staat in het voorzien van een minimum aan publieke goederen en het voorzien in veiligheid ervoor dat burgers meer gaan steunen op andere verwantschapsbanden om voor steun en veiligheid te zorgen, waardoor dit etnisch kapitaal erg belangrijk wordt. Mansoob Murshed gelooft dus niet dat conflicten worden gedreven door „greed‟, en eigenlijk spelen grieven ook maar een secundaire rol. Het is het verdwijnen van een sociaal contract dat zorgt voor greed en grievance, en dus uiteindelijk ook voor burgeroorlog.184 Murshed besluit met te zeggen dat als conflicten enkel zou gedreven worden door greed en grievance geweld simpelweg eeuwig zou duren. Murshed pleit ook voor een meer internationaal gerichte aanpak. Het echte uitbreken van een conflict heeft aanleidingen nodig die volgens hem zowel intern als extern zijn. Deze zijn niet voorspelbaar en ontstaan in een context van het falen van de staat en de maatschappij om het conflict op een vredevolle manier op te lossen. Interne aanleidingen zijn gebeurtenissen die 181

Ballentine, Karen en Heiko Nitzschke.” Beyond Greed and Grievance: Policy Lessons from Studies in the Political Economy of Armed Conflict.” International Peace Academy, 2003, http://www.ipacademy.org/Publications/Publications.htm. Geraadpleegd op 03.02.2008, p. 6. 182 Azam, Jean-Paul en Alice Mesnard.” Civil War and the Social Contract”, Public Choice 115, (2001), 455-475. 183 Ballentine en Nitzschke,” Beyond Greed and Grievance: Policy Lessons from Studies in the Political Economy of Armed Conflict.”, p. 6. 184 Murshed, Conflict, p. 391. 61

potentiële rebellen overhalen om over te gaan tot gewapende strijd. Externe aanleidingen zijn factoren die ervoor zorgen dat een gewapende opstand aantrekkelijk wordt omwille van signalen of acties van buitenaf door buitenstaanders, buurlanden of grootmachten.185 Jonathan Goodhand pleit ook voor een meer holistische aanpak, aangezien „interne‟ conflicten niet kunnen los gezien worden van internationale politieke en sociale processen. De auteur acht het meer gepast om het over „Complex Political Emergencies‟ te hebben waarbij interne conflicten een hybride vorm zijn van interne en transnationale kenmerken. Vaak spreken we niet over een conflict maar over een erg complex, veelgelaagd conflict systeem waarin verscheidene conflicten interreageren met elkaar.186 Goodhand geeft het voorbeeld van Afghanistan waar er conflicten zijn op microniveau over water en land, kwesties die nu ook spelen in de conflicten op nationaal er regionaal gebied, zoals ook in Soedan tussen pastoralisten landbouwers). De grote analytische uitdaging is, minder dan enkelvoudige risicofactoren (zoals armoede, grondstofafhankelijkheid) te achterhalen, het begrijpen van de verscheidene configuraties en patronen die waarschijnlijk tot conflict gaan leiden. 187Wallensteen and Sollenberg voerden een onderzoek en concludeerden dat 55% van de gewapende conflicten en 69% van de oorlogen te maken krijgen met spillover-effecten. 188

Ook Ballentine geeft commentaar op de landcentrische aanpak van economische theorieën over conflict. Deze studies, theorieën of modellen houden geen stand aangezien ze voorbijgaan aan de regionale en internationale economische dimensie. Ballentine wijst er tevens op dat men meer regio gericht zou moeten werken, en rekening houden met de spillover effecten van hedendaagse conflicten189. In deze kritiek staat Ballentine zeker niet alleen. Ook Christine Messiant en Roland Marchal maken hier een essentieel punt van in hun kritiek op het CH-model. Zij vinden het onbegrijpelijk dat Collier in zijn model geen rekening houdt met de rol van grootmachten tijdens de Koude Oorlog, de rol van buurlanden en de internationale gemeenschap en de rol van bedrijven in een steeds meer globaliserende wereld. Marchal en Messiant vinden dit een van de grootste lacunes in het CH model aangezien er altijd externe actoren zijn die politieke of economische belangen hebben bij het conflict, óf actoren die de producten van rebellen die komen van plundering en roofbouw opkopen voor harde valuta of wapens. . Bovendien wordt oorlog niet voorgesteld aan de hand van de protagonisten of objectieven er men houdt er geen rekening mee dat oorlog een 185

Murshed, Conflict, p. 392. Duffield, Mark. Globalisation, Transborder Trade and War economies. In: Berdal, M. en Malone D., greed and grievance: economic agendas in civil wars, 2000, p. 73. 187 Goodhand, Violent, pp. 8-9. 188 Wallenstein, Peter en Margareta Sollenberg. “Armed Conflict. 1989-98.” Journal of Peace Research 36, Nr. 5 (1999): 593–606. 189 Ballentine en Nitzschke, Beyond, pp.6-7. 62 186

complex proces is waarbij het sociale (of etnische) kapitaal en de staat wordt hergeconfigureerd. De overheid wordt beschouwd als vertegenwoordiger van het volk, altijd legitiem en nooit de oorzaak van conflict: het reageert en verdedigd enkel. Het leger komt ook overeen met deze zienswijze: een nationaal leger dat de overheid gehoorzaamt.190

Een volgend probleem volgens Messiant en Marchal is dat Collier uitspraken doet zonder die te bewijzen of zelfs te testen. Bijvoorbeeld bij de stelling:“Economists who studied rebellions tend to think of them not as the ultimate protest movements, but as the ultimate manifestations of organized crime. Rebellion is large-scale predation of productive economic activities.”191 De tweede zin wordt als equivalent aan de eerste beschouwd terwijl dit niet bewezen wordt. De schaal realiteitswaarde van het 'op grote schaal roven van productieve activiteiten' wordt nergens getest of gemeten.192

Volgens Messiant en Marchal is het systematisch delegitimeren van rebellen ook problematisch. De vraag naar die legitimiteit wordt zelfs niet gesteld. Dezelfde manier van 'wetenschappelijke' uitsluiting wordt ook gebruikt om de Staat uit te sluiten als oorzaak voor een conflict, aangezien het beschouwd wordt als neutraal, legaal en dus altijd legitiem. Dit terwijl er volgens Messiant en Marchal het noodzakelijk is om de origine en het functioneren van de staat in vraag te stellen. Collier daarentegen geeft dus evenveel legitimiteit aan zowel de Zuid-Afrikaanse staat onder Mandela als het Zuid-Afrika van de apartheid, of de Rwandese staat onder Kagame en Habyarimana. Zonder onderscheid te maken tussen regime en staat beweert Collier dat wetenschappelijk gesproken, men niet moet weten over de staatsmacht, of over systemen van ongelijkheid en dominantie, om te weten wat er op het spel staat in oorlogssituaties. 193 Deze kritiek vinden we ook terug bij andere auteurs zoals Goodhand194. Ballentine vindt het ook erg gevaarlijk om rebellen op deze manier te criminaliseren aangezien het een diplomatieke oplossing in de weg staat195. Men gaat de rebellen vervolgen als criminelen, of een militaire overwinning proberen te behalen in plaats van een onderhandelde vrede196.

190

Marchal en Messiant , De l'avidité des rebelles, p. 66. Collier en Hoeffler, On economic causes of Civil Conflict and their implications for policy, p. 3. 192 Marchal en Messiant , De l'avidité des rebelles, p. 61. 193 Marchal en Messiant , De l'avidité des rebelles, pp. 62-63, 65. 194 Goodhand, Violent, p. 8. 195 Zo stond bijvoorbeeld het arrestatiebevel voor Joseph Kony van het Internationaal Strafhof in Den Haag een onderhandelde vrede in de weg in Oeganda. Een diplomatieke oplossing met amnestie voor de leiders van het LRA bleek een betere manier om vrede te bereiken. 196 Ballentine en Nitzschke, Beyond, p.17. 63 191

In het CH-model worden er ook twee onderscheidingen gemaakt tussen enerzijds vreedzaam protest en rebellie en anderzijds tussen overheid en rebellen. Door het eerste onderscheid kan de visie dat rebellen hetzelfde zijn als criminele organisaties volgehouden worden. Om alle verbanden en gelijkenissen tussen de reden om vreedzaam protest te voeren en te rebelleren te diskwalificeren, kijkt Collier eerst naar de geschiedenis, wat veel slechte (d.i. in zijn nadeel)voorbeelden heeft. Collier lost dit op, tot woede van Messiant en Marchal, door te zeggen:

“Of course, if we scour history sufficiently thoroughly we will find examples of protest movements which aborted into rebellion. If we scour history, we can find everything”.197

Collier heeft het zoals eerder al vermeld over het freerider-probleem, de paradox van de socioloog Olson. Collier stelt dat mensen, desondanks deze paradox, toch gaat deelnemen aan protestacties. Want stelt hij, als men met zoveel mensen protesteert wordt het risico op repressie geminimaliseerd, een soort van 'safety in numbers' dus. Dus het risico op repressie wordt geminimaliseerd en de kansen op succes gemaximaliseerd in functie van het aantaal protestvoerders Bovendien verliezen mensen die gaan protesteren slechts één dag inkomen en geeft het een gevoel van burgerschap. Messiant en Marchal zijn het oneens met deze redenering aangezien er geen enkele indicator is die aangeeft in hoeveel landen mensen werkelijk slechts een dag loon kwijtraken en men dit soort van vreedzaam protest kan uitvoeren. Bovendien kan er bij een rebellie relatief gesproken ook sprake zijn van een gevoel van burgerschap (van een gemeenschap bijvoorbeeld) en van „safety in numbers‟. Volgens Collier geldt deze redenering niet voor rebellieën. De paradox van Olson is dus niet meer geldig: het risico op repressie in geval van een gewapende opstand is zo hoog dat mensen er niet aan zouden participeren. Dus mensen die er wel aan deelnemen doen dit niet (en kunnen dit niet doen) voor een publiek goed maar enkel uit eigenbelang. Messiant en Marchal vinden het erg vreemd dat Collier kan stellen dat dit voor een rebellie heel anders werkt als voor een protestactie.198 Dus, desondanks het uitsluitende gebruik van een economisch model om tot zijn resultaten te bepalen, gebruikt Collier even een weg buiten de economie (sociologie) om de rebellen toch te delegitimiseren.

197 198

Collier en Hoeffler, On economic causes of civil conflict and their implications for policy, p. 9 Marchal en Messiant , De l'avidité des rebelles, pp. 62-63. 64

Niet-economische methodes worden ook gebruikt om de vraag naar eventuele gelijkenissen tussen regimes en rebellengroepen te verwerpen. Dit is de eerder vermelde tweede tegenstelling: tussen regering en rebellen. Aldus Collier:

“…in some countries government has been described as legalized predation, in which primary commodities are heavily taxed in order to finance the government elite. In worst cases, those who are the victims of such predation may not discriminate much between the behavior of the rebel organization and that of the government. This does not however mean that the rebels are „no worse‟ than the government. The presence of a rebel organization plunges the society from peace to civil war and the costs of war are likely to outweigh the costs of government predation.”199

Op deze manier wordt elke rebellie gedelegitimiseerd. Dit wordt niet gedaan op basis van economische motivaties, maar op basis van de verantwoordelijkheid voor het uitbreken van een rebellie. Aangezien het de rebellen zijn die voor het uitbreken van een conflict zorgen, besluit Collier dat de rebellen 'erger' zijn dan de staat aangezien zij verantwoordelijk zijn voor al het leed, wat veel erger is dan elke vorm van slecht bestuur. Collier vindt dat een vergelijking met het roven en plunderen door de staat niet opgaat aangezien hij het reduceert tot een legale vorm van 'belasting', aldus Messiant en Marchal. Rebellen zijn dan de oorzaak van oorlog en er is geen enkele vorm van roven of plunderen dat erger is dan oorlog. Rebellen worden als criminelen beschouwd en de potentiële verantwoordelijkheid of medeverantwoordelijkheid van een regime voor het uitbreken van een conflict – uitgezonderd in gevallen van etnische zuiveringen op initiatief van de staatwordt uitgesloten zonder enige vorm van proces.200

Jonathan Goodhand wijst ook op het gevaar om enkel greed als oorzaak van een conflict te zien en daardoor rebellen te delegitimiseren. Vooral omdat dit zeer gevaarlijke implicaties heeft op het gebied van beleid. Het kan gebruikt worden om politieke projecten of authentieke vormen van protest te delegitimiseren. Hij vindt dat er een tendens is om greed te gebruiken als een excuus om grievance te negeren. Op lange termijn zal dit rebellieën eerder voeden volgens Goodhand. Misschien is het nodig om een duidelijker onderscheid te maken tussen wat oorzaken, triggers en redenen van het blijven duren zijn. Er is vrij veel consensus over het feit dat economische agenda's invloed heeft op de duur van een conflict, maar helemaal niet over het feit dat het een oorzaak zou 199 200

Collier en Hoeffler, Economic Causes of Civil Conflict and their implications for Policy, p. 9. Marchal en Messiant , De l'avidité des rebelles, pp. 65-66. 65

zijn. Goodhand vindt dat opbrengsten uit grondstoffen relevant zijn in een context van slecht bestuur en staatsmacht. Slecht bestuur is dan een onderliggende reden en greed is het symptoom. Zwakke staten kunnen namelijk geen compromissen sluiten, niet leveren, en geen grieven beperken. Het greed argument focust zich hoofdzakelijk op economische agenda's en er is een gevaar dat de politiek buiten beeld geraakt. 201 Ook met een andere denkwijze van Collier hebben Messiant en Marchal het heel moeilijk. Grieven zijn niet belangrijk volgens Collier, want de perceptie van grieven en het machtsstreven bevinden zich in elke maatschappij in ongeveer even grote mate. Deze stelling heeft belangrijke implicaties, want dit zorgt ervoor dat men geen verschillen kan zien tussen de gepercipieerde grieven van burgers onder het regime van Hitler of Nelson Mandela en ook niet tussen het machtsstreven van Milosevic en „Sub-Commandante Marcos‟.202

Volgens Messiant en Marchal draagt het CH-model tevens bij aan het beeld van ontwikkelingslanden, en Afrika in het bijzonder, dat men in het Westen heeft. Volgens Messiant en Marchal ligt dit model, en dan vooral het delegitimeren van rebellen en onvoorwaardelijk legitimiseren van regimes, in de lijn van de verwachtingen van de internationale gemeenschap. Het hele model drukt volgens de auteurs ook een evolutie uit in de oorlogscultuur in het Westen, gemarkeerd door het verwerpen van alle vormen van geweld, wat helemaal anders is als tijdens de Koude Oorlog. Dergelijke meningen zijn, aldus Messiant en Marchal, deel van de ideologische atmosfeer waar die nieuwe, blijkbaar wetenschappelijke theorieën, zoals die van Collier worden gecreëerd.203 We kunnen concluderen dat de kritiek op het CH-model van 2000 en de vroegere versies erg vernietigend was. De gebruikte parameters werden fel aangevallen en ook de veronderstellingen die Collier maakt waren het doelwit van zware kritiek. Toch werd het door veel andere academici wel aanvaard en gebruikt om gelijkaardige studies te maken (zie verder). Maar deze academici kwamen enkel uit economische hoek. Uit politiek wetenschappelijke hoek en ook historische hoek werd het CH-model verworpen. De tekortkoming van de landcentrische benadering en het „blame the rebel‟ syndroom zijn misschien wel de makkelijkste doelwitten van kritiek. Collier gaat dit dan ook in zijn volgende papers proberen te veranderen. Ook zijn gebruikte parameters zal hij proberen te verdedigen door ze enerzijds uit te testen en anderzijds door een meer gematigde taal.

201

Goodhand, Violent, p. 29. Marchal en Messiant , De l'avidité des rebelles, pp. 60-61. 203 Marchal en Messiant , De l'avidité des rebelles, p. 67. 66 202

3.2 Naar een nieuw model? In 2002 en 2004 publiceren Collier en Hoeffler nog 2 versies van het CH-model204. Op het vlak van methodologie en resultaten verandert er weinig. Bij nadere bestudering wordt echter duidelijk dat het vooral een verdediging is van het CH-model en als antwoord moet dienen op zijn vele criticasters. Hoewel hij geen enkele criticaster vermeldt wordt het soms erg duidelijk op welke kritieken hij net reageert. Op het vlak van methode én resultaten verandert er erg weinig. Het is vooral de taal van de auteurs dat verandert in deze papers Er wordt voor gekozen om deze twee artikels samen te bespreken omdat ze quasi-identiek zijn. Ik heb me voor het schrijven van dit deel vooral gebaseerd op de versie van 2004 aangezien die net iets uitgebreider is.

3.2.1 Greed and Grievance in Civil War

Het meest fundamentele verschil met vorige modellen is dat het CH-model vanaf nu enkel opgaat voor de initiatie van burgeroorlog. Bij vorige versies werd nog geschreven dat rebellenleiders er baat bij zouden hebben om conflicten te verlengen om zo nog meer kapitaal te kunnen accumuleren. Dezelfde factoren die relevant waren voor de initiatie van een conflict zouden ook relevant zij voor de duur van een conflict. Maar Collier en Hoeffler zeggen nu dat voor de duur van het conflict heel andere mechanismes aan het werk zijn. Daarom publiceerden de auteurs in 2004 nog een artikel om de duur van burgeroorlog te onderzoeken.205 In deze twee papers wordt er al minder expliciet over 'grievance' en vooral greed gesproken. In 2002 verandert 'greed' in 'beperkingen': rebellie als een economische activiteit dat lijkt op criminaliteit maar waarbij de mogelijkheden om dat te doen beperkt zijn. 'Grievance' wordt 'voorkeuren': er zijn verschillen tussen maatschappijen in de keuze of 'voorkeur' om al dan niet voor burgeroorlog te kiezen. .206 Een land kan dus veel kans hebben om burgeroorlog omdat de voorkeur voor oorlog erg sterk is, of omdat de beperkingen erg zwak zijn.207 De aanname dat een rebellie is gemotiveerd door 'greed' is slechts een special vorm van 'zwakke beperking'. Een alternatieve aanname is die van universele grieven: Alle landen hebben groepen met genoeg grieven om een burgeroorlog te willen ontketenen, maar rebellieën zullen slechts 204

Collier en Hoeffler, Greed and Grievance in Civil War, 2002 Collier en Hoeffler,Greed and Grievance in Civil War, 2004 205 Collier en Hoeffler, On the duration of Civil War. 206 Collier en Hoeffler, Greed and Grievance in Civil War, 2002, p. 3 207 Collier en Hoeffler, Greed and Grievance in Civil War, 2002, p. 5. 67

plaatsvinden wanneer ze mogelijk ('viable') zijn. Dit brengt Collier en Hoefller ertoe te zeggen dat de motivatie voor een rebellie niet perse exclusief financieel is. Dit is een groot verschil met het vorige model, en is ook een tegemoetkoming naar enkele criticasters. Maar zoals verder zal blijken, is het vooral het discours van Collier en Hoeffler dat wijzigt. In 2004 wordt er niet meer gesproken over 'Greed' maar over 'Opportunity'. Ook 'grievance' wordt minder gebruikt ten voordele van 'motive'. Collier en Hoeffler stellen dat er twee zienswijzen bestaan. Politieke wetenschappers leggen conflict uit in termen van motief: de omstandigheden waarin mensen rebelleren zijn zeldzaam (grieven). Economen zoals Collier daarentegen leggen conflict uit in termen van mogelijkheid: Het is de mogelijkheid om te kunnen rebelleren dat zeldzaam is (greed)208.

Wat opvalt aan deze nieuwe paper is dat Collier en Hoeffler wanneer ze naar hun vorige versie van het model verwijzen, het steeds hebben over hun werk van 1998. Dit terwijl de methode bijna volledig gebaseerd is op hun werken van 1999 en 2000. Hier gaan we later op in.

Aanpak en berekening

Collier en Hoeffler gebruiken net dezelfde parameters als in voorgaande papers maar proberen vooral voorzichtiger te werk te gaan en meer te nuanceren. De auteurs gebruiken export van natuurlijke rijkdommen tegenover het BNP op dezelfde manier als in voorgaande modellen. Maar ze erkennen wel dat die data op andere eigenschappen kan wijzen die ook leiden tot burgeroorlog. Eigenschappen zoals corruptie en economisch mismanagement. Dus, zo stellen Collier en Hoeffler, misschien dat een stijging van de kans op burgeroorlog veroorzaakt zijn door de reactie van rebellen op wanbeleid en niet als reactie op financiële mogelijkheden. In zijn resultaten zal echter blijken dat dit niet zo is.209 Bij een andere vorm van financiering, vanuit de diaspora, nuanceren de auteurs verder. Ze meten de grootte van een land zijn diaspora nog altijd aan de hand van diaspora die in de VSA leven. Maar nu wordt wel toegegeven dat die de diaspora die op andere plaatsen in de wereld wonen negeert. Maar, zo stellen de auteurs, het garandeert wel uniformiteit want alle diaspora zitten dan in dezelfde legale, organisationele en economische omgeving.210

208

Collier Collier en Hoeffler,Greed and Grievance in Civil War, 2004, p. 563. Collier en Hoeffler,Greed and Grievance in Civil War, 2004, pp.565-567. 210 Collier en Hoeffler,Greed and Grievance in Civil War, 2004, p.568. 68 209

Over het belang van eerdere conflicten verbreden Collier en Hoeffler hun visie. Eerder was dit enkel van belang als parameter voor historische grieven, maar nu wordt het ook een factor bij de kosten van een rebellie. De aanwezigheid van fysiek, menselijk en organisationeel kapitaal kan van grote invloed zijn op de kosten van een rebellenbeweging. Als een land reeds eerder een burgeroorlog doormaakte, dan zal er een voorraad wapens zijn, voormalige rebellen die ermee kunnen werken en waarschijnlijk een volhardende, misschien erg rustige, rebellenorganisatie. In dit geval zullen de kosten voor een rebellie veel lager te zijn. Dit lijkt te kloppen met de cijfers: een land dat al eerder een burgeroorlog meemaakte heeft dubbel zoveel kans op een conflict. Collier en Hoeffler merken wel op dat dit aan andere factoren die de kans op burgeroorlog verhogen kan liggen.211

Om opportuniteitskosten te meten worden tevens dezelfde parameters gebruikt. De mannelijke participatie aan secundair onderwijs blijkt nog steeds een goede indicator te zijn aangezien het in de meeste conflictgebieden onder het gemiddelde ligt. Maar dit is volgens de auteurs ook op een andere manier te interpreteren. Onderwijs kan de kans op burgeroorlog veranderen door mentaliteiten te wijzigen. Ook een laag per capita inkomen kan op iets anders wijzen dan lage opportuniteitskost. Het zou ook kunnen wijzen op economische grieven.212 Op het vlak van grieven verandert er niets. Zoals in voorgaande papers reeds werd gesteld, is er bij de grieven-benadering vooral een verhoogd risico bij een hoge sociale fragmentering. Wanneer één etnische groep tussen de 45% en de 90% van de bevolking uitmaakt wordt dit vanaf nu etnische dominantie genoemd.213

Resultaten

Export van natuurlijke rijkdommen blijft de belangrijkste indicator. Het gevaarlijkste aandeel export van natuurlijke rijkdommen in het totale BNP verschuift naar 33% van het BNP.214 Een andere bron van financiering, de Koude Oorlog, blijkt nu onsignificant te zijn. Voor de diaspora blijkt de grootte van de diaspora niet relevant te zijn voor de kans op burgeroorlog. Enkel als men het bekijkt met het aantal maanden vrede sinds voorgaand conflict wordt het een relevante parameter: met andere woorden, een grote diaspora vergroot het risico op een hernieuwd conflict. Collier en Hoeffler erkennen wel dat de grootte van de diaspora evengoed een indicator zou kunnen zijn van de

211

Collier en Hoeffler, Greed and Grievance in Civil War, 2002, p. 10. Collier en Hoeffler,Greed and Grievance in Civil War, 2004, p.569. 213 Collier en Hoeffler,Greed and Grievance in Civil War, 2004, p.572. 214 Collier en Hoeffler,Greed and Grievance in Civil War, 2004, p.574. 69 212

intensiteit van vorig conflict. Wanneer er een conflict plaatsvindt emigreren mensen nu eenmaal. Collier en Hoeffler testen die maar komen toch weer tot de conclusie dat financiering door diaspora belangrijk is.215

In verband met 'Relatief Militair Voordeel' worden de verwachte resultaten wederom gehaald, minder sterk weliswaar. Ook de opportuniteitskosten blijven hetzelfde belang hebben als indicatoren. 216

De vier indicatoren voor etnische en religieuze haat blijken, niet verrassend, weer onbelangrijk. Democratie is dan weer wel belangrijk. Repressie verhoogt de kans op burgeroorlog, uitgezonderd wanneer de repressie heel hoog is. Inkomensongelijkheid en landongelijkheid blijken totaal onbelangrijk te zijn. 217 Het aantal jaren sinds het vorige conflict, wat een indicator is voor historische grieven en haat, blijkt wel significant maar Collier en Hoeffler denken dat het een slechte indicator is hiervoor. Ze denken dat het aantal jaren vooral belangrijk is voor het militair kapitaal dat aanwezig is in een land (wapens)218

Collier en Hoeffler construeren nu ook een gecombineerd model. Door het model te combineren worden bepaalde parameters quasi insignificant. Daarom laten Collier en Hoeffler ze vallen om op deze manier tot betere resultaten te komen: De Koude Oorlog-parameter, religieuze fragmentering, democratie, polarisering, etnische fragmentering en bergachtig gebied.219

De resultaten blijven quasi hetzelfde voor dit gecombineerd model. Het aandeel natuurlijke rijkdommen in de export blijft heel belangrijk (een kans van 22% op burgeroorlog bij 33% export natuurlijke rijkdommen/BNP). Op het vlak van opportuniteitskosten blijken participatiegraag van secundair onderwijs en groei van per capita inkomen blijken erg belangrijke factoren. Als de participatie in secundair onderwijs met 10% stijgt, dan daalt het risico op burgeroorlog met 3%.220 Wanneer het per capita inkomen met 1% aangroeit, dan daalt het risico op burgeroorlog met 1,1%.221 De enige overgebleven parameters om het 'Relatief Militair Voordeel' te meten is de verspreiding

215

Collier en Hoeffler,Greed and Grievance in Civil War, 2004, pp.574-575. Collier en Hoeffler,Greed and Grievance in Civil War, 2004, p. 574. 217 Collier en Hoeffler,Greed and Grievance in Civil War, 2004, p. 576. 218 Collier en Hoeffler,Greed and Grievance in Civil War, 2004, p.576. 219 Collier en Hoeffler,Greed and Grievance in Civil War, 2004, p.577. 220 Collier en Hoeffler,Greed and Grievance in Civil War, 2004, p. 581. 221 Collier en Hoeffler,Greed and Grievance in Civil War, 2004, p. 581. 70 216

van de bevolking en sociale fragmentering. De resultaten blijven hetzelfde. Een maximaal verspreide bevolking heeft een hoge kans op burgeroorlog (36%) en een maximaal gefragmenteerde bevolking heeft 25% minder kans op een conflict.222 Er is slechts één parameter om grieven te meten dat overblijft in de gecombineerd model: etnische dominantie. Als een land door een bepaalde etnische groep gedomineerd wordt dan is het risico op een conflict bijna dubbel zo hoog.223

Collier en Hoeffler gaan ook in deze paper hun resultaten nog eens nagaan door ze te testen. Ze doen dit vooral om bepaalde kritieken te weerleggen. Er zijn namelijk zwakheden aan de data. Vooral aangezien de data voorhanden beperkt is en het aantal land zonder conflict tegenover het aantal landen met een oorlog niet onschuldig is wat betreft de behaalde resultaten. Er was bijvoorbeeld de kritiek van Messiant en Marchal224 over de opdeling van bepaalde conflicten in meerdere conflicten. Daarom gaan de auteurs oorlogen die slechts gescheiden worden door één maand vrede samenvoegen tot één conflict. De resultaten blijven dezelfde. De auteurs voegen vervolgens oorlogen die slechts door één jaar werden onderbroken samen. De resultaten veranderen nagenoeg niet. Enkel het effect van inkomensgroei wordt iets minder belangrijk.225

Er zijn ook 4 landen met een enorme negatieve groei: Angola in 1970-74, Congo in 1990-95, Iran in 1975-79 en Irak in 1980-84. Omdat in deze landen de groei werkelijk ineenstortte wil men nagaan of ook zonder deze landen hetzelfde resultaten worden behaald. Maar groei blijft een belangrijke indicator maar wel minder. De auteurs concluderen hieruit dat een vergroot risico op conflict door een vertraagde groei niet veroorzaakt wordt door het ineenstorten van groei maar een meer lange termijn relatie heeft met conflict.226 In een volgende test wil men nagaan of enkele landen die heel afhankelijk zijn van natuurlijke rijkdommen verantwoordelijk zijn voor het niet-lineaire effect van natuurlijke rijkdommen. Dit zou kunnen betekenen dat de risicodaling die optreedt wanneer natuurlijke rijkdommen export meer dan 33% uitmaakt van het BNP alleen gebeurt door enkele landen met een extreme afhankelijkheid. Vier conflictloze landen die extreem afhankelijk zijn van grondstoffen zijn: Saudi-Arabië, Guyana, Oman en Trinidad en Tobago. Maar ook zonder deze vier landen wordt een zelfde resultaat behaald.227 222

Collier en Hoeffler,Greed and Grievance in Civil War, 2004, p.581. Collier en Hoeffler,Greed and Grievance in Civil War, 2004, p.581. 224 Marchal en Messiant , De l'avidité des rebelles, p.59-60. 225 Collier en Hoeffler,Greed and Grievance in Civil War, 2004, p.583. 226 Collier en Hoeffler,Greed and Grievance in Civil War, 2004, p.582. 227 Collier en Hoeffler,Greed and Grievance in Civil War, 2004, p.582. 71 223

Collier en Hoeffler ondervonden ook dat geen van volgende geografische en demografische eigenschappen significant waren: aandeel bebost gebied, bevolkingsdichtheid en de proportie jongen mannen tussen 15 en 29 jaar oud. 228 Ze controleerden ook het belang van per capita inkomen. Wanneer een land twee oorlogen moet doormaken, dan zal het inkomen na de eerste oorlog sowieso gedaald zijn. Dus het causale verband tussen inkomen en burgeroorlog zou omgekeerd kunnen werken. Daarom laten Collier en Hoeffler enkel landen met slechts één conflict en het eerste conflict van een land met meerdere conflicten in het model. Per capita inkomen blijft volgens hun bevindingen belangrijk.229

Collier en Hoeffler gaan ook in op de commentaar dat een groot aandeel van natuurlijke rijkdommen in het BNP misschien wel leidt tot wanbeleid wat dan leidt tot grieven. Maar aangezien politieke rechten geen effect heeft op de kans op burgeroorlog en er genoeg case-study materiaal voorhanden is, wordt deze alternatieve interpretatie van de hand gewezen.230 Ook op de commentaar dat een laag inkomen niet zozeer een lage opportuniteitskost betekent maar een bron van grieven kan voorstellen. Maar, zo stellen Collier en Hoeffler, als burgeroorlog een protest was tegen lage inkomens, dan zou de ongelijkheidsparameter sterke effecten hebben wat Collier en Hoeffler niet zien in hun resultaten.231 Collier en Hoeffler doen ook een grote 'toegeving' aan hun criticasters232. Ze geven toe dat bepaalde parameters heel veel verschillende effecten kan hebben. Daarom blijft de manier waarop ze het risico op conflict beïnvloeden speculatief. 233Collier blijft er in principe van overtuigd dat hij het bij het rechte eind heeft en doet enkel de toegeving zijn model en gekozen parameters niet almachtig zijn.

Collier en Hoeffler besluiten dat de 'opportunity' uitleg van burgeroorlog een sterk voorspellend karakter heeft terwijl de 'grievance' uitleg maar weinig toevoegt als verklaring voor burgeroorlog. Dit is dus consistent met de vroegere greed-theorie, aldus Collier en Hoeffler. Het enige echte verschil met vorige papers is echter dat Collier en Hoeffler het bestaan van grieven erkennen, en tevens erkennen dat grieven effectief een rol spelen. Ze stappen ook af van het idee dat rebellen 228

Collier en Hoeffler,Greed and Grievance in Civil War, 2004, p.587. Collier en Hoeffler,Greed and Grievance in Civil War, 2004, p.587. 230 Collier en Hoeffler,Greed and Grievance in Civil War, 2004, p.588. 231 Collier en Hoeffler,Greed and Grievance in Civil War, 2004, p.588. 232 Dit is duidelijk een reactie op het invloedrijke en reeds besproken werk van Christopher Cramer (Homo Economicus goes to war) die erop hamert dat de gekozen parameters erg gevaarlijk zijn om conclusies uit te trekken. 233 Collier en Hoeffler,Greed and Grievance in Civil War, 2002, p. 14. 72 229

noodzakelijk criminelen zijn. De auteurs blijven er wel bij dat grondstoffen de belangrijkste motivatie zijn voor rebellen. Ze blijven er echter wel bij dat de grieven die rebellen motiveren totaal niet in verband staan met de werkelijke sociale problemen in de maatschappij is kwestie: ongelijkheid, politieke repressie, etnische en religieuze diversiteit.234

3.2.2 On the duration of Civil War

Collier en Hoeffler schreven in 2004 zoals eerder gemeld, een werkstuk over de duur van conflicten235. In vorige scripties zagen de auteurs het greed-motief ook als een oorzaak om oorlog te verlengen. Rebellenleiders hebben meer te winnen bij oorlog dan bij vrede, aldus de auteurs. In deze paper hanteren de auteurs dezelfde methodologie als in het CH-model. Veel van de parameters van het CH-model worden hierin gebruikt. Deze paper, en theorie, horen niet helemaal bij het CH model en worden maar kort besproken. Het wordt opgenomen in dit onderzoek, desondanks het buiten het CH-model staat, aangezien het essentieel is voor het verdere verloop. De „greed‟ en „grievance‟ dichotomie wordt losgelaten, hoewel we beide motivaties nog kunnen terugvinden. Collier en Hoeffler opteren voor een driedeling in drie concepten over rebellie. De eerste bekijkt rebellie als een investering. Dit lijkt ook op de interpretaties die Collier en Hoeffler in hun versie van het CH-model van 1998 gebruikten. Hierbij wordt gesteld dat een rebellengroep allerlei kosten moet maken tijdens een burgeroorlog. Deze moeten terugbetaald worden na een overwinning, hetzij politiek hetzij financieel. Collier en Hoeffler voorspellen dat hoe hoger de terugbetaling na een overwinning, en hoe groter de inzet dus, hoe langer de rebellie zal duren. Dit kan zich dan op politieke of financiële wijze vertalen. De duur van een conflict zal langer duren naargelang er meer natuurlijke rijkdommen aanwezig zijn. En de duur van een conflict is langer wanneer de mate van (preconflict) repressie hoger is. 236 De tweede conceptualisering over burgeroorlog is „rebellie als een vergissing‟. Een partij kan zichzelf bijvoorbeeld militair overschatten. Een misperceptie als deze zorgt ervoor dat conflicten makkelijker beginnen maar heeft ook invloed op de duur van een conflict. Aangezien burgeroorlog heel duur is, is het altijd mogelijk dat beide partijen terug willen keren naar vrede en beide partijen voordeel halen uit een overeenkomst. Maar als beide partijen hun kansen op een militaire

234

Collier, Paul en Hoeffler, Anke, Greed and Grievance in Civil War, 2004, p.589. Collier, Paul en Hoeffler, Anke, On the duration of Civil War. In: Journal of Peace Research, Vol. 43, nr. 3, 2004, pp.253-278 236 Collier, Paul en Hoeffler, Anke, On the duration of Civil War, p. 254 73 235

overwinning overschatten, dan zal het moeilijk zijn een vreedzame overeenkomst te bekomen waarin beide partijen erkennen dat ze er voordeel uit halen om vrede te sluiten. Volgens Collier en Hoeffler zullen conflicten dus langer duren naargelang beide partijen in een conflict de kansen op een militaire overwinning overschatten. Als beide partijen pessimistisch zijn echter, dan zal men waarschijnlijk zelfs voorkomen dat de situatie escaleert tot een burgeroorlog. Collier en Hoeffler stellen ook dat, hoe langer een conflict duurt, hoe meer informatie beide partijen zullen krijgen. Beider partijen zullen doorheen de tijd een steeds meer realistische visie krijgen. Op die manier zal het steeds makkelijker worden om een vredesakkoord te bewerkstelligen, aldus de auteurs. 237 Collier en Hoeffler maken enkele presupposities hierbij die ze later zullen testen. De auteurs nemen aan dat de kosten van een rebellie hoger zullen liggen bij een hoger per capita inkomen. Hieruit leiden de auteurs af dat de duur van een oorlog negatief gerelateerd is aan het initiële per capita inkomen. De auteurs stellen ook dat de verdeling van rijkdom vóór een conflict invloed heeft op de duur van een conflict. Hoe ongelijker een maatschappij is, hoe groter de voordelen bij een militaire overwinning. Als men een militaire overwinning behaald kan men immers meer eisen aan de onderhandelingstafel. Dus Collier en Hoeffler stellen dat initiële ongelijkheid positief is gerelateerd aan de duur van een conflict.238 Een derde conceptualisering bekijkt rebellie als „business‟. Dit is dus vooral gebaseerd op de eigen werken van Collier en Hoeffler die rebellen bekijkt als quasi-crimineel. Wat later bekeken werd als gemotiveerd door niet-economische motieven maar met financiële en economische levensvatbaarheid als bindende voorwaarde. Grieven zijn er overal, maar rebellie zal enkel gebeuren als het financieel en militair haalbaar is. De belangrijkste bron van financiële middelen is dan het roven van natuurlijke rijkdommen, waarbij de winsten vaak erg hoog liggen. Dit brengt Collier en Hoeffler ertoe te voorspellen dat de duur van een conflict in verband staat met de wereldprijzen van de exportproducten in kwestie. Samengevat, de kans op vrede stijgt wanneer wereldprijzen van grondstoffen dalen, aangezien het de inkomsten van rebellen verkleint. De kans op vrede daalt dan weer wanneer wereldprijzen stijgen. 239

3.2.2.1 Data en model

De data die gebruikt zullen worden bij dit model dat de duur van een conflict zou moeten 237

Collier en Hoeffler, On the duration of Civil War, pp. 254-255. Collier en Hoeffler, On the duration of Civil War, p. 255. 239 Collier en Hoeffler, On the duration of Civil War, p.256. 74 238

voorspellen komen net zoals die van het CH model van het Correlates of War Project (de nieuwe en up-to-date data bank van Singer en Small). Ook de definitie van burgeroorlog wordt weer overgenomen. De auteurs komen zo aan 77 burgeroorlogen tussen 1960 en 1999. Door ontbrekende data blijven eer nog 55 conflicten over. Er wordt ook nieuwe data gebruikt over internationale interventies bij burgeroorlog. Deze data behandelt militaire en politieke acties die de interne machtsbalans tussen regering en rebellen beïnvloedt. Economische interventies bevatten: schenkingen, leningen, niet-militair materiaal, expertise, het laten vallen van vroegere verplichtingen en economische sancties. Militaire interventie kan inhouden: troepen, militair materiaal, informatie, luchtondersteuning, ondersteuning van op zee en militaire sancties. Als een buitenlandse regering één van deze interventies uitvoert dan wordt dat dus beschouwd als een militaire of economische interventie met een verdere verdeling naargelang het in het voordeel is van de regering of rebellen240.

3.2.2.2 Resultaten

Collier en Hoeffler gaan berekenen wat de belangrijkste factoren zijn in het bepalen van de duur van een conflict. Zij doen dit net zoals in het CH model door middel van regressie analyse. Ook veel van de factoren die gebruikt worden bij het CH-model worden hier gebruikt. Er wordt voor gekozen om enkel de resultaten te bekijken. De meest invloedrijke factor blijkt inkomensongelijkheid te zijn. Als alle andere waarden gemiddeld zijn, dan zal een stijging in het inkomensongelijkheidcoëfficiënt241 van 10% de duur van een conflict verlengen van 59 maanden tot 144 maanden.242 Collier en Hoeffler erkennen wel dat verschillende interpretaties mogelijk zijn. Het zou even goed een parameter kunnen zijn voor rekruteringskosten. Hoe groter de ongelijkheid hoe langer de rekruteringskosten aangezien rekruten vaak vanuit de armere bevolkingslagen komen. Lagere kosten betekenen dan een langer conflict. Dit is consistent met de rebellie als investering en de rebellie als „business‟ benadering. De volgende belangrijke factor is het per capita inkomen. Een hoger inkomen betekent hogere opportuniteitskosten, en een grotere kans op vrede en dus een kortere duur van een conflict. Bij een

240

Dus 4 soorten interventies: militaire interventie ten voordele van overheid, militaire interventie ten voordele van de rebellen, economische interventie te voordele van overheid en ten slotte economische interventie ten voordele van de rebellen. Collier en Hoeffler, On the duration of Civil War, p. 257. 241 Hiervoor wordt het Gini-coëfficiënt gebruikt, waarbij de waarde 0 staat voor totale inkomensgelijkheid, en 100 voor maximale ongelijkheid. 242 Collier en Hoeffler, On the duration of Civil War, p. 262. 75

stijging van het per capita inkomen met 10% zal een conflict 5% minder lang duren. 243

Etnische fractionalisering is ook belangrijk voor de duur van een conflict. Het heeft een, ook op een schaal van 0 tot 100 berekent, niet lineair effect . De duur van een conflict is maximaal wanneer de fragmentering een waarde heeft van 50. Dit gebeurt meestal wanneer er in een land twee grote etnische groepen zijn. Eén groep steunt dan de overheid, en andere groep de rebellen. Dit verhoogt de sociale cohesie van de rebellen wat de duur van een conflict verlengt. Bij een waarde van 50 zal een rebellie gemiddeld 84 maanden duren. Bij een fragmentering met een waarde van 25 is het nog maar 59 maanden en bij een fragmentering met een waarde van 75 is de gemiddelde duur 70 maanden.244

Ook bevolkingsgrootte blijkt volgen het onderzoek van Collier en Hoeffler een belangrijke factor. Een verdubbeling van de bevolking zou de duur van een conflict laten stijgen met 18%. De auteurs stellen wel dat dit heel voorzichtig moet geïnterpreteerd worden. Landen met een groter bevolking zullen meer burgeroorlogen kennen (niet meer dan in proportie tot de bevolking) waardoor er verschillende conflicten op het zelfde moment plaatsvinden. Door de methode van de auteurs, zullen verschillende conflicten opgenomen worden in hun statistieken als één lang conflict en dus ook een invloed hebben op de resultaten. In welk decennia een conflict plaatsvindt, is ook belangrijk volgens Collier en Hoeffler. In de jaren ‟60 en ‟70 was de gemiddelde duur van een conflict 43 maanden. In de jaren ‟80 steeg dit naar 122 maanden en in de jaren ‟70 daalde dit weer naar 101 maanden. De graduele stijging van de duur van conflicten is volgens Collier, en hij geeft daarmee een aantal politieke wetenschappers en criticasters gelijk mee, veroorzaakt door de groeiende globalisering. Op deze manier kunnen rebellen makkelijker hun natuurlijke rijkdommen verkopen en illegaal wapens kopen. De kleine daling in de jaren ‟90 zou veroorzaakt zijn door het einde van de Koude Oorlog en dus het einde van heel wat financieringen245.

Aangezien rebellen, en ook overheden, erg afhankelijk zijn van de opbrengsten uit natuurlijke rijkdommen kan ook een daling van de wereldprijzen voor natuurlijke rijkdommen een effect hebben op de duur van een conflict. Zoals eerder gezegd zou het de financieringsmogelijkheden van rebellen verminderen en de duur van een conflict verminderen. Men moet zich wel afvragen wie het meest afhankelijk is van die grondstoffen: overheid of rebellen. Maar Collier en Hoeffler stellen dat 243

Collier en Hoeffler, On the duration of Civil War, p. 262. Collier en Hoeffler, On the duration of Civil War, p. 263. 245 Collier en Hoeffler, On the duration of Civil War, p. 263. 76 244

overheden meer alternatieve bronnen van inkomsten hebben en dat het dus toch een goede veronderstelling is om te denken dat het hoofdzakelijk de financiële ademruimte van de rebellen zal beperken. Het effect van een daling van de wereldprijs van natuurlijke rijkdommen is natuurlijk ook afhankelijk van de mate van afhankelijkheid van die natuurlijke rijkdommen. Als een land weinig natuurlijke rijkdommen uitvoert zal een daling van de wereldprijzen een minimaal effect hebben. Maar als een land vrij afhankelijk is kunnen de effecten erg groot zijn. In land waarbij de export van natuurlijke rijkdommen 30% uitmaakt van het BNP , zal een prijsdaling van 10% resulteren in een reductie van de duur van het conflict met 12%. Dit resultaat ondersteunt dus ook de rebellie als „business‟ benadering. 246 Ook heel wat factoren blijken statistisch niet significant te zijn voor de duur van een conflict. De mate van politieke repressie (democratie) blijkt niet relevant te zijn wat de rebellie als investering benadering wat ondergraaft.247Het aandeel bebost of bergachtig gebied blijkt tevens geen invloed te hebben op de duur van een burgeroorlog. Volgens Collier komt die omdat wanneer een rebellie eenmaal rendabel blijkt men sterk genoeg staat zelfs zonder voordelige geografische omstandigheden.248Ook religieuze fragmentering is niet relevant voor de duur van een conflict, volgens de auteurs omdat het een minder goede basis is om mensen te mobiliseren (in tegenstelling tot etniciteit).249 Een laatste soort factoren dat volgens Collier en Hoeffler een invloed zou hebben op de duur van een conflict zijn internationale interventies. Zoals eerder gezegd zijn er 4 soorten interventies afhankelijk van het feit of ze economisch of militair zijn, en of ze pro-rebellen of pro-overheid zijn. Economische interventies, hetzij pro-rebellen of pro-overheid, blijken niet relevant te zijn. Het is wel mogelijk, aldus Collier en Hoeffler, dat economische interventies geen effect lijken te hebben omdat economische interventies steeds gericht zijn op de partij die bijna verslagen zal worden. Op deze manier zou het ook lijken dat economische interventies geef effect hebben terwijl ze conflicten verlengen die in hun laatste fase zijn. Maar volgens de statistische analyse zijn economische interventies irrelevant en de auteurs houden zich hier dan ook aan. 250 Militaire interventie in het voordeel van de overheid blijkt ook irrelevant te zijn. De enige soort interventie dat relevant blijkt, is een militaire interventie in het voordeel van de rebellen. Collier en Hoeffler interpreteren dit als volgt. Een rebellenbeweging kan met voldoende militaire steun een regime omverwerpen en dus het regeringsleger verslaan. Dit terwijl militaire steun aan

246

Collier en Hoeffler, On the duration of Civil War, p. 266. Collier en Hoeffler, On the duration of Civil War, p. 266. 248 Collier en Hoeffler, On the duration of Civil War, p. 266. 249 Collier en Hoeffler, On the duration of Civil War, p. 266. 250 Collier en Hoeffler, On the duration of Civil War, p. 267. 77 247

overheidstroepen minder zinvol is aangezien het rebellenleger de optie heeft zich te verbergen. 251

3.2.2.3 Besluit

De duur van een conflict is afhankelijk van structurele omstandigheden vóór een conflict en de omstandigheden tijdens een conflict. De structurele omstandigheden die conflicten verlengen zijn: laag per capita inkomen, hoge ongelijkheid en een matige graad van etnische fragmentering. De belangrijkste factoren in het verkorten van een conflict zijn: dalingen in de prijzen van natuurlijke rijkdommen en externe militaire interventie ten voordele van de rebellen.252

3.2.3 Kritieken

Na de publicaties van 2002 en 2004 kwam er alweer veel kritiek. Eerdere kritieken werden herhaald, maar ook nieuwe kritieken staken de kop op. Laurie Nathan schreef hierover een zeer overzichtelijk artikel253. Enerzijds kwam er alweer kritiek op de keuze van parameters. Ook kwam er heel wat nieuwe kritiek over de data die Collier en Hoeffler gebruiken.

3.2.3.1 Parameters

Er komt net zoals na de publicaties van het CH-model in 1998, 1999 en 2000 veel kritiek op de gebruikte parameters. Ook Michael Ross, een econoom die ook heeft samengewerkt met Collier, vindt de keuze van parameters niet overtuigend. Hij heeft net als Laurie Nathan grote problemen met de gekozen parameters en ook de causale verbanden die hieraan verbonden zijn lijken Ross erg dubieus254.

CH geloven dat rebellieën gefinancierd kunnen worden door natuurlijke rijkdommen. Hun parameter hiervoor is het aandeel export van natuurlijke rijkdommen in het BNP. Dit is helemaal geen goede parameter voor rebellenfinanciering volgens Laurie Nathan. Een hoog aandeel in het BNP kan ook te maken hebben met slechte publieke diensten, corruptie of economisch mismanagement. Volgens deze zienswijze wordt elke stijging van het risico op een conflict 251

Collier en Hoeffler, On the duration of Civil War, p.267. Collier en Hoeffler, On the duration of Civil War, p.268. 253 Nathan, Laurie. “The frightful inadequacy of most of the statistics: a critique of Collier and Hoeffler on causes of civil war.” Track two 12, Nr.5, (2005): 1-37. 254 Ross, Michael. “How do Natural Resources Influence Civil War? Evidence from Thirteen Cases.” International Organisation 58, Nr. 1, (2004): 35-67. 78 252

veroorzaakt door de reactie van rebellen op wanbeleid en niet op financiële mogelijkheden. Bovendien hebben zwakke staten, die de grootste kans hebben op een conflict, vaak weinig controle over hun grensgebieden en hebben bovendien onvoldoende middelen voor grenscontroles. Hierdoor wordt het erg onwaarschijnlijk dat exportcijfers een correct beeld geven.255 Ook Karen Ballentine denkt dat de correlatie tussen grondstoffen en burgeroorlog onecht kan zijn. Beide zaken hebben volgens haar mogelijk niets te maken met elkaar en worden mogelijkerwijs veroorzaakt door een derde factor, bijvoorbeeld een zwakke staat die niet in staat is om buitenlandse investeringen aan te trekken voor zijn industriële sector en zodoende afhankelijk is van zijn grondstoffen. Dus er komt een statistisch significante correlatie tussen grondstoffen en burgeroorlog maar ze hebben eigenlijk niks rechtstreeks met elkaar te maken. Andere zaken zoals de beveiliging van eigendomsrecht zijn zaken die heel moeilijk te meten zijn over verschillende landen maar wel een rol zouden kunnen spelen.256 Tevens belangrijk om te noteren is dat met natuurlijke rijkdommen zowel mineralen/brandstoffen als landbouwproducten mee bedoeld wordt. Illegale substanties horen hier niet bij. Dit is enigszins vreemd aangezien er al vele burgeroorlogen op deze manier werden gefinancierd (bvb. Colombia).257 Collier en Hoeffler meten ook enkel de productie in het verleden en negeren op deze manier de toekomstige exploitatiemogelijkheden die heel veel hoger of lager kunnen liggen. Ze focussen ook uitsluitend op de export van natuurlijke rijkdommen terwijl productie misschien een betere indicatie zou kunnen geven.258

De parameter voor rebellenfinanciering door diaspora is ook ongeldig, aldus Laurie Nathan. De parameter geeft volgens hem vooral de algemene ontevredenheid weer van emigranten over „één of ander‟ aspect van zijn land van herkomst259. Collier en Hoeffler geven echter wel toe dat per capita inkomen naast opportuniteitskost ook grieven zou kunnen voorstellen. Laurie Nathan denkt dat dit ook het geval is voor de inschrijvingsgraad in secundair onderwijs. Naar zijn mening zijn zowel per capita inkomen als inschrijvingsgraad in secundair onderwijs indicatoren voor algemene onderontwikkeling wat het risico op burgeroorlog op verscheidene manieren kan beïnvloeden.260 255

Nathan, “The frightful inadequacy of most of the statistics: a critique of Collier and Hoeffler on causes of civil war.”, pp.7-8. 256 Ballentine Karen. “Program on Economic agendas in Civil Wars: Principal Research Findings and Policy Recommendations.” International Peace Academy, 2004, http://www.ipacademy.org/pdfs/EACWFinal.pdf. Geraadpleegd op 26.11.2007, p.3-5. 257 Murshed, Mansoob en Mohammad Zulfan Tadjoeddin. “Reappraising the Greed and Grievance Explanations for Violent Internal Conflict.” MICRCON, 2007, http://ssrn.com/abstract=1116248 . Geraadpleegd op 14.12.2008, p. 11. 258 Murshed en Tadjoeddin. “Reappraising the Greed and Grievance Explanations for Violent Internal Conflict.”, p. 11. 259 Nathan, The frightful, p. 8. 260 Nathan, The frightful, p. 8. 79

Zoals eerder gezegd achten Collier en Hoeffler het conflict specifiek kapitaal - wapenvoorraden, vaardigheden en organisatiekapitaal- erg belangrijk voor het risico op een conflict. Zij stellen tevens dat het effect hiervan gaandeweg degradeert. Laurie Nathan echter stelt dat dit niet correct is aangezien de realiteit aanwijst dat conflictregio‟s overspoelt zijn met lichte wapens. Rebellen kunnen ook training, militair materiaal (en capaciteit) ontvangen van regionale en internationale bondgenoten. Men kan ook overheidmateriaal proberen te stelen. De tijd sinds een vorig conflict is in elk geval een slechte parameter voor de kosten van militair materiaal261. Hieraan verbindt Nathan ook de parameter van de Koude Oorlog die dient om steun van de USSR en de VS in te calculeren. Maar deze parameter dekt de lading niet van externe steun aan rebellen (bijvoorbeeld van naburige landen).262 Etnische en religieuze haat tussen groepen wordt als parameter voor grieven gebruikt. Maar deze parameter meet de heterogeniteit van een maatschappij en niet de haat of het soort etnische of religieuze discriminatie. CH geeft dit wel toe maar gebruikt de parameter toch: “Although such hatreds cannot be quantified, they can evidently only occur in societies that are Multi-ethnic or Multi-religious and so our proxies measure various dimensions of diversity. Our previously discussed measures of fractionalization are pertinent: inter-group hatreds must be greater in societies that are fractionalized than in those wich are homogenous” 263 Dit brengt Nathan ertoe te zeggen dat deze parameter volkomen ontoereikend is.264 Politieke uitsluiting wordt door Collier en Hoeffler voorgesteld door etnische dominantie. Zij definiëren dit als een situatie waarbij 45% a 90% van de bevolking deel uitmaakt van één etnische groep. Dit is weliswaar een demografische indicator voor etnische dominantie maar vat volgens Laurie Nathan toch niet de hele lading van politieke dominantie of uitsluiting.265 Politieke repressie wordt door Collier en Hoeffler bekeken als een vorm van „grievance‟. Ze meten dit met de Polity III dataset. Repressie zou echter niet enkel bekeken mogen worden als onderdeel van grieven maar ook als een indicator voor opportuniteitskosten. Intense repressie zal namelijk als een rem werken op rebellenbeweging. Dit aangezien men via intense repressie zwakke of beginnende rebellengroepen makkelijker kan verslaan.266

261

Nathan, The frightful, p. 8. Nathan, The frightful, p. 8. 263 Collier en Hoeffler, Greed and Grievance in Civil War, 2004, p.571. 264 Nathan, The frightful, p.9. 265 Nathan, The frightful, p.9. 266 Nathan, The frightful, p.10. 80 262

In de verscheidene versies van het CH-model worden bepaalde parameters niet consequent gebruikt, wat menig onderzoeker doet twijfelen aan de waarde van het CH-model. Inkomen per capita staat voor de capaciteit van de overheid om belastingen te heffen en militaire overheidsgaven te doen267 en in een latere versie een parameter voor de kosten van het betalen van rebellen268. Economische groei is een parameter voor grieven269, in een volgende versie een opportuniteitsindicator gelinkt aan de beschikbaarheid van jobs270 en nog later een opportuniteitsparameter geassocieerd met de kosten van rebellenarbeid271

De inhoud die Collier en Hoeffler geven aan hun parameters is ook te beperkt. Er zijn namelijk parameters die gelinkt kunnen worden aan „greed‟ én „grievance‟. Economische groei en per capita inkomen zijn gelinkt aan kosten van rebellenarbeid (greed) maar omvatten ook grievance factoren (wat dan gelinkt kan worden met de algehele ontwikkelingsgraad van een land). Politieke repressie, wat inderdaad bij grieven hoort, zou ook kunnen horen bij de opportuniteitskosten.

5.2.3.2 Causaliteit

Teveel van de zaken die Collier probeert te meten wordt niet echt gemeten door de gebruikte parameters. We kunnen niet zeker zijn van wat de parameters werkelijk laten zien. Dit gebrek aan zekerheid zorgt ervoor dat de resultaten erg ambigue zijn. Collier en Hoeffler onderzoeken de werkelijkheidswaarde niet van hun onderzoek. Veel van hun conclusies zijn gebaseerd op herhalingen van dubieuze veronderstellingen die werden gebruikt om hun parameters te bepalen. 272

Met die dubieuze veronderstellingen wordt onder andere de causale verbanden die Collier en

Hoeffler zien bedoeld. Het is een basisregel in statistische analyse dat correlatie geen causaliteit betekent. Als A en B in verband staan met elkaar kan het zijn dat A een gevolg is van B maar ook dat B een gevolg is van A. Misschien is er ook een derde variabele C dat A en B creëert. Per capita inkomen en deelname aan secundair onderwijs staan in sterk verband met elkaar volgens Collier en Hoeffler. Het kan zijn dat het één het andere veroorzaakt of omgekeerd. Of misschien is het een gevolg van algemene ontwikkelingsgraad. Punt hier is dat de relatie tussen beide niet kunnen uitgelegd worden zonder een degelijk onderzoek van beide fenomenen en hun context.273

267

Collier en Hoeffler, Greed and Grievance in Civil War, p. 10. Collier en Hoeffler, Greed and Grievance in Civil War, 2004, p. 569. 269 Collier en Hoeffler, Justice-seeking and Loot-seeking in Civil War. 270 Collier en Hoeffler,Greed and Grievance in Civil War, 2002. 271 Collier en Hoeffler,Greed and Grievance in Civil War, 2004, p. 569. 272 Nathan, The frightful, p. 11. 273 Nathan, The frightful, p. 11. 81 268

3.2.3.2 Grootte van de diaspora:

Collier en Hoeffler zeggen dat diaspora niet uitmaken voor de initiatie van een conflict maar wel voor het risico op een vernieuwd conflict. Diaspora behouden hun haat, daarom financieren ze rebellieën. Deze stelling wordt gebruikt als ondersteunend voor de opportuniteitsinterpretatie274 Dit is volgens Laurie Nathan geheel speculatief. Dat diaspora rebellieën zouden financieren omdat ze hun haatgevoelens langer behouden is een totaal onbewezen stelling. Ook de claim dat diaspora rebellen financieren an sich en de stelling dat diaspora het risico op een hernieuwd conflict verhogen is onbewezen. Deze stelling is gebaseerd op de correlatie tussen hernieuwde burgeroorlogen en de proportie van de bevolking van een land dat als emigrant in de VS woont. Laurie Nathan vermeldt hier ook bij dat de veronderstelling dat de diaspora levend in de VS een goede indicator is voor de totale diaspora zeer twijfelachtig is. Collier vraag zich niet af of een grote diaspora misschien wel een gevolg is van een voorgaande burgeroorlog en geen oorzaak van een nieuwe. Als diaspora rebellen overigens inderdaad financieren omwille van overgehouden haat, is dat dan geen goed argument voor de grievance interpretatie?275

3.2.3.3 Effect van tijd

Na verloop van tijd wordt het risico op burgeroorlog steeds kleiner. Collier en Hoeffler stellen dat dit komt doordat het rebellion-specific capital in waarde daalt en de kosten voor een rebellie dus groter worden. Maar door de financiering van diaspora wordt dit tegengegaan, de diaspora vertragen ook het helingsproces bij de lokale bevolking. Collier en Hoeffler bewijzen nergens dat tijd sinds een vorig conflict een goede indicator is voor de kosten van rebellion specific capital. Ze bewijzen ook niet dat dit een cruciale factor is. Dit zijn allemaal onuitgeteste veronderstellingen. Het feit dat het risico op een hernieuwd conflict doorheen de tijd daalt kan volgens Laura Nathan heel andere redenen hebben. Hij baseert zich hiervoor op Walter276. Hij deed ook een statistisch onderzoek naar burgeroorlogen. Hij stelt dat een hernieuwd conflict weinig te maken heeft met een vorig conflict. Het zijn de situaties van dat moment die ervoor zorgen dat mensen deelnemen aan een rebellie. Men kan erg ontevreden zijn over zijn eigen situatie of het kan ook zijn dat er geen niet-geweldadige manieren zijn om verandering teweeg te brengen. Walter concludeert dat vooral

274

Collier en Hoeffler, Greed and Grievance in Civil War, 2004, p. 575. Nathan, The frightful, pp. 11-12. 276 Walter, Barbara. “Does conflict beget conflict? Explaining Recurring Civil War.” Journal of Peace Research 41, Nr. 3, (2004): 371-388. 82 275

een meer open politiek systeem en een hogere levenskwaliteit de kans op hernieuwd geweld verkleint, ongeacht wat er gebeurt is in het vorige conflict.277

3.2.3.4 De kosten van rebellen

Laura Nathan heeft ook problemen met de parameters die gebruikt worden voor de kosten van rebellenrekrutering: participatie van mannen in secundair onderwijs, per capita inkomen en economische groei. Collier en Hoeffler vinden dit relevant factoren: als deze drie parameters stijgen dan zal het risico op burgeroorlog stijgen. Ze vinden de alternatieve redenering dat laag inkomen een bron is voor grieven niet kloppen, aangezien ze hebben „bewezen‟ dat inkomensongelijkheid niet significant is. Ze houden ook geen rekening met de mogelijkheid dat de gebruikte parameters misschien betere indicatoren zijn voor onderontwikkeling in plaats van een structurele verhoging van het risico op burgeroorlog. Collier en Hoeffler bewijzen ook nergens dat de kosten die gepaard gaan met het betalen van rebellen essentieel is voor de kans op een burgeroorlog. Het feit dat soldaten moeten betaald worden, betekent niet dat de beslissing om al dan niet te participeren aan een burgeroorlog gebaseerd is op deze betaling, wat overigens mogelijkerwijs niks te maken heeft met het ontstaan van burgeroorlogen. Aangezien Collier en Hoeffler deze commentaar verwachtten geven ze het voorbeeld van de Russische burgeroorlog (zie eerder). Het is belangrijk hierbij op te merken dat het gaat om een oorlog die al bezig is. Dit terwijl Collier en Hoeffler in hun artikel van 2004278 net beweren dat de mechanismes die relevant zijn voor de duur van een conflict los staan van de mechanismes die zorgen voor het uitbreken van een burgeroorlog. Bovendien halen Collier en Hoeffler het voorbeeld uit een boek279 dat zelf besluit dat de oorzaak van de burgeroorlog ligt in structurele en politieke factoren die eerder kunnen geassocieerd worden met grieven dan met greed.280

3.2.3.5 Primary Commodities

Ook op het gebruik van het aandeel export van natuurlijke rijkdommen in het BNP van een land als parameter voor de kansen die rebellen hebben om zichzelf te financieren vindt Laura Nathan problematisch. Ze vindt het onlogisch aangezien landen met zeer veel natuurlijke rijkdommen maar een kleine kans hebben op burgeroorlog als het slechts een klein aandeel van het BNP inneemt. Dit 277

Nathan, The frightful, pp. 12-13. Collier en Hoeffler, Greed and Grievance in Civil War, 2004. 279 Figes, Orlando. A people‟s tragedy: The Russian Revolution 1891-1924. London: Jonathan Cape, 1996. 280 Nathan, The frightful, p.14. 83 278

terwijl een land met heel weinig grondstoffen maar tevens een heel klein BNP meer kans zou hebben op burgeroorlog. Collier en Hoeffler proberen hun stelling over grondstoffenroof door rebellen ook niet te bewijzen. Ze herhalen dat er veel bewijs is uit case-study materiaal maar geven maar één referentie, het boek van Michael Klare:„Resource Wars‟. Maar Michael Klare‟s boek ondersteunt de redenering van Collier en Hoeffler helemaal niet. In zijn boek identificeert Klare verschillende oorzaken van interne conflicten over mineralen en hout met grieven als belangrijkste oorzaak. Hij stelt dat interne conflicten gemotiveerd zijn door een mix van een verlangen om financiële voordelen te halen door de exploitatie van natuurlijke rijkdommen en een verlangen om bepaalde grieven op te lossen. Klare heeft het over reeds lang bestaande etnische, politieke en regionale tegenstellingen. Deze worden volgens Klare vooral uitgelokt wanneer overheden natuurlijke rijkdommen exploiteren in gebieden die bewoond worden door etnische minderheden en in landen waar de overheden zwak en corrupt zijn en bovendien niet in staat om op reguliere wijze de opbrengsten van waardevolle grondstoffen te verdelen. Vooral ex-kolonies waar de kolonisator vervangen werd door een autocratisch regime die sterke connecties heeft met een bepaalde etnische groep zijn hier volgens hem gevoelig aan. In deze situatie zien minderheden vaak geen andere oplossing dan te vechten, en volgens Klare kan dit dan evolueren in een grondstoffenoorlog.281

Nathan Laurie is het eens met het feit dat grondstoffen en grondstoffenroof een rol speelt in conflicten, maar dit impliceert nog niet dat rebellen zijn gemotiveerd door „greed‟. Als rebellen gemotiveerd zijn door grieven hebben rebellen evengoed financiering nodig. Collier en Hoeffler erkennen dit wel maar gaan er van uit dat rebellen zich enkel laten financieren door diaspora of lokale aanhangers. Collier en Hoeffler gaan voorbij aan het feit dat door grieven gemotiveerde rebellen ook natuurlijke rijkdommen kunnen exploiteren. Andere economen erkennen dit. Bijvoorbeeld Ross282 die stelt dat het roven van grondstoffen pas zal plaatsvinden als het conflict reeds bezig was. Het is het door grieven gedreven conflicten dat de rebellen afhankelijk maakt van grondstoffenroof.283

281

Klare, Michael. Natural Resource Wars: The New Landscape of Global Conflict. New York: Metropolitan Books, 2001. 282 Ross, Michael. “How do Natural Resources Influence Civil War? Evidence from Thirteen Cases.” International Organisation 58, Nr. 1, (2004): 35-67. 283 Nathan, The frightful, pp.14-16. Ross deed een kwalitatieve studie over edelstenen in Afghanistan, Angola, Birma, Cambodja, DRC, Liberia en Sierra Leone. Enkel in het geval van Sierra Leone en mogelijk ook Congo denkt Collier dat rebellen gemotiveerd zijn door de roof van deze waardevolle stenen. 84

3.2.3.6 De ondraaglijke lichtheid van grieven

Het ontbreken van een significante relatie tussen grieven en burgeroorlog ligt volgens Laura Nathan onder andere aan het gebruik van nationale data die grieven op een subnationaal niveau niet kunnen vatten. Bijvoorbeeld de coëfficiënten van land -en inkomensongelijkheid laten de ongelijkheid niet zien van de specifieke groep waaruit een rebellenbeweging ontstaat. De parameters voor politieke repressie en democratie laten ook niet zien of een bepaalde minderheidsgroep dat overgaat tot burgeroorlog wordt gemarginaliseerd of vervolgd. Laura Nathan pleit ervoor om de specifieke omstandigheden van rebellen te bestuderen als men de oorzaken van burgeroorlogen wil achterhalen. Collier en Hoeffler willen een algemeen patroon achterhalen waardoor ze dus eigenlijk uit gaan van een soort van homogeniteit tussen burgeroorlogen. Op deze manier kan het zijn dat Collier en Hoeffler bepaalde zaken niet zien. Zo kan het zijn dat landongelijkheid in een aantal landen een belangrijke oorzaak zijn van burgeroorlogen en bij andere burgeroorlogen totaal irrelevant, dit zou ervoor kunnen zorgen dat lansongelijkheid niet relevant is in het CH-model. Dit is tevens een probleem bij de andere parameters.284 Laurie Nathan vindt ook de redenering die Collier en Hoeffler hanteren om te stellen dat burgeroorlog veroorzaakt wordt door de „haalbaarheid‟ (feasibility) van grondstoffenroof. Als grondstoffenroof de financiële middelen voor een rebellie voorziet, dan is het de haalbaarheid van grondstoffenroof dat voor de opportuniteit zorgt. De oorzaak is een andere kwestie: verschillende rebellieën kunnen gelijkaardige oorzaken hebben maar een verschillende mate van haalbaarheid. 285 Laurie Nathan maakt ook de terechte kritiek dat het erg onlogisch is om te stellen dat een rebellie niets te maken heeft met objectieve grieven en tegelijkertijd te stellen dat rebellenleiders en onecht gevoel van grieven moeten creëren om rebellen te kunnen rekruteren, mobiliseren en een goed figuur te slaan in het buitenland. Als mensen kunnen gemobiliseerd worden op basis van onechte grieven, waarom zouden ze dan niet kunnen gemobiliseerd worden door objectieve grieven? En waarom is het nodig rebellen te motiveren door grieven uit te vinden als rebellen gemotiveerd zijn door hebzucht vraagt Laurie Nathan zich nog af.286 Collier en Hoeffler meten per capita inkomen aan het begin van een conflict. Ze geven terecht aan dat in landen die reeds een conflict doormaakten, een laag inkomen een gevolg kan zijn van een eerste oorlog. Daarom laten ze de landen met hernieuwde oorlogen vallen om te controleren of hun

284

Nathan, The frightful, pp.16-18. Nathan, The frightful, p. 27. 286 Nathan, The frightful, p. 28. 285

85

resultaten dezelfde blijven. Ross287 geeft hetzelfde aan bij grondstofafhankelijkheid. Ross ziet grondstofafhankelijkheid eerder als gevolg van burgeroorlog. De productiesector ontvlucht het land als gevolg van burgeroorlog waardoor de grondstoffensector dominant wordt aangezien het locatiespecifiek is en dus niet kan uitwijken naar het buitenland. Dit kan volgens Ross ook gebeuren voorafgaand aan een burgeroorlog, bijvoorbeeld door jaren van geweld op een lagere schaal (wat dus niet beschouwd wordt als burgeroorlog door Collier en Hoeffler).288Hetzelfde is ook geldig voor lage inkomens volgens Laurie Nathan.289

Ook het laten vallen van landen (periodes van vijf jaar) wegens te weinig gegevens is problematisch. De gegevens worden steeds minder betrouwbaar op deze manier. Bijvoorbeeld voor de berekening van de impact van de diaspora laat Collier 63% van de burgeroorlogen vallen.290 Ross geeft aan dat dit leidt tot een overdrijving van de invloed van natuurlijke rijkdommen. De landen die Collier en Hoeffler laten vallen zijn volgens zijn berekeningen minder afhankelijk van grondstoffen. 291

3.2.3.7 Het probleem van data

De data die Collier en Hoeffler gebruiken wordt door heel wat academici afgewezen. Veel ontwikkelingslanden beschikken namelijk niet over de financiële en logistieke middelen om accurate en volledige data te verkrijgen over hun BNP, bevolkingsgrootte, etc. Dawson292 stelt dat de kwaliteit van data direct gerelateerd is aan de rijkdom van een land. In een land getroffen door oorlog zijn de problemen het grootst. Vooral in Afrika is er een groot probleem van ontbrekende data. Van de burgeroorlogen die gebruikt werden om het CH-model vorm te geven vond 40% van de conflicten plaats in Afrika waardoor we kunnen twijfelen aan de resultaten van Collier en Hoeffler. 293 De cijfergegevens over aantal slachtoffers, die cruciaal zijn om te bepalen of het al dan niet over een burgeroorlog gaat, zijn helemaal onbetrouwbaar. In de chaotische en gevaarlijke

287

Ross, Michael. “What do we know about natural Resources and Civil War?” Journal of Peace Research 41, Nr. 3, (2004): 338. 288 Ross, “What do we know about natural Resources and Civil War?”, p.338. 289 Nathan, The frightful, p. 22. 290 Nathan, The frightful, p. 22. 291 Ross, What do we know, pp. 347-348. 292 Dawson, John, Jespeh Dejuan, John Seater. “Economic Information Versus Quality Variation in Cross-Country Data.” Canadian Journal of Economics 34, Nr. 4, (2001): 988-1009. 293 Dawson, Dejuan, Seater en Stephenson, “Economic Information Versus Quality Variation in Cross-Country Data”, pp.989-991. 86

omstandigheden van een burgeroorlog is het sowieso moeilijk om alle doden te registreren. Bovendien kunnen beide partijen er belang bij hebben om het aantal slachtoffers te minimaliseren of overdrijven.294 Een volgend probleem is de keuze die gemaakt wordt door onderzoekers die de datasets maken (Singer en Small) of de mensen die de datasets gebruiken. De drempel van 1000 doden om te kunnen spreken van een burgeroorlog is problematisch. Rebellieën die al langer bezig zijn, duren minder lang in het CH model omwille van die drempel. Sommige rebellieën verdwijnen ook uit het CH-model. Een laag aantal slachtoffers kan veroorzaakt worden door de grootte of geografie van een land, de strategieën van de strijdende kampen of de balans van militaire macht tussen rebellen en overheid. De keuze om een drempel van 1000 doden per jaar te kiezen zal ongetwijfeld belangrijke gevolgen hebben voor de behaalde resultaten.295 Er zijn namelijk studies uitgevoerd die met heel gelijkaardige data werken maar toch kleine verschillen hebben. Fearon & Laitin296 , Elbadawi & Sambamis297 en Hegre298 en Fearon299 hebben allemaal getracht om de resultaten van Collier en Hoeffler over natuurlijke rijkdommen en burgeroorlog te bevestigen. Hun resultaten blijken vrij uiteenlopend te zijn. In de studie uitgevoerd door Fearon en Laitin concluderen de auteurs dat natuurlijke rijkdommen niet relevant zijn voor het uitbreken van burgeroorlogen. Bij Elbadawi en Sambamis zijn de resultaten minder duidelijk maar de auteurs maken toch de voorzichtige conclusie dat er geen significante relatie is tussen burgeroorlog en afhankelijkheid van natuurlijke rijkdommen.300 Hegre haalt in eerste instantie dezelfde resultaten als Collier en Hoeffler wat betreft de relatie tussen natuurlijke rijkdommen en burgeroorlog. Wanneer hij echter de drempel van 1000 doden per jaar vervangt door 25 doden per jaar, dan hebben natuurlijke rijkdommen plots geen invloed meer op de kans op burgeroorlog. Dit betekent misschien dat grondstoffen eerder gerelateerd zijn aan de intensiteit van een conflict. In een volgende studie uitgevoerd door Fearon probeert de auteur weer de relatie tussen natuurlijke rijkdommen en burgeroorlog te vatten. Het enige grote verschil met het CH-model is dat om sprake te zijn van een burgeroorlog er geen 1000 doden moeten zijn per jaar. De drempel ligt veel lager op 1000 doden tijdens de hele duur van het 294

Nathan, The frightful, pp.19-21. Nathan, The frightful, pp.21-22. 296 Fearon, James en David Laitin. “Ethnicity, Insurgency, and Civil War.” American Political Science Review 41, Nr. 3, (2003): 75-90. 297 Elbadawi, Ibrahim en Nicholas Sambamis. “How much war will we see? Explaining the prevalence on civil war.” Journal of Conflict Resolution 46, Nr. 3, (2002): 307-334. 298 Hegre, Havard. “Some Social Requisites of a Democratic Civil Peace: Democracy, Development, and Armed Conflict.” Worldbank,2002, http://econ.worldbank.org/files/18170_DDCWAPSA2002.pdf. Geraadpleegd op 19.05.2008. 299 Fearon en Laitin. “Ethnicity, Insurgency, and Civil War.”, pp. 85-88. 300 Elbadawi en Sambamis, “How much war will we see? Explaining the prevalence on civil war.”, pp.324-325. 87 295

conflict. Hierdoor komt Fearon aan meer en langere burgeroorlogen. De correlatie tussen grondstoffen en het uitbreken van burgeroorlogen blijkt uit zijn onderzoek niet relevant te zijn.

Over het artikel van Collier en Hoeffler dat handelt over de duur van burgeroorlogen zijn er erg weinig kritieken geschreven. Er wordt hoofdzakelijk geschreven over het feit dat gelijkaardige studies andere resultaten hebben. Collier en Hoeffler concluderen in dit artikel dat de aanwezigheid van natuurlijke rijkdommen geen invloed heeft op de duur van een conflict. Natuurlijke rijkdommen zijn hier enkel relevant op het vlak van wereldprijzen. Een daling van de prijzen van grondstoffen zou het budget van rebellenbewegingen beperken en zo het conflict verkorten. Fearon301, Doyle & Sambamis302 en Stedman303 daarentegen concluderen uit een gelijkaardig onderzoek, waarbij ze tevens regressieanalyse gebruiken, dat de aanwezigheid van natuurlijke rijkdommen de duur van burgeroorlogen verlengt.

Nog een andere kritiek op het CH-model komt van Karen Ballentine. Zij heeft het over de opportuniteitsstructuur van een rebellengroep. Zij vindt dat Collier en Hoeffler eerder een verklaring geven voor die opportuniteitsstructuur van rebellen, dan een verklaring voor burgeroorlog. Niet alle rebellieën leiden immers tot een burgeroorlog op grote schaal. Meer nog, de opportuniteitsstructuur van een rebellie en een burgeroorlog wordt gecreëerd door een complexe mix van politieke, strategische en economische factoren die Collier en Hoeffler laten vallen. Nochtans speelt er meer dan enkel economische factoren in de opportuniteitsstructuur: mobiliseerbare sociale banden of afstammingsverbanden, aanwezigheid van bondgenoten in de regio, en de relatieve militaire, economische en politieke zwakheid van de staat.304 Dit laatste is erg belangrijk volgens Ballentine want het is op momenten dat de legitimiteit en militaire capaciteit van een staat sterk verminderd zijn, in combinatie met externe schokken en interne corruptie, dat de bestaande grieven worden versterkt en de kans op (en dus ook opportuniteit voor) een conflict vergroot.

301

Fearon, James. “Why do do some Civil Wars last so much longer than others?” Journal of Peace Research 41, Nr. 3, (2004): 379-414. 302 Doyle, Michael en Nicholas Sambamis. “International Peacebuilding: A theoretical and quantitative Analysis.” American Political Science Review 74, Nr. 4, (2000): 779-801. 303 Stedman, Stephen. “Implementing Peace Agreements in Civil Wars: Lessons and Recommendations for Policymakers.” International Peace Academy ,http://www.reliefweb.int/rw/lib.nsf/db900sid/SKAI7DHMM7/$file/IPA_Implementing_PeaceAgreements_May01.pdf?openelement. Geraadpleegd op 12.03.2008. 304 Ballentine, “Program on Economic agendas in Civil Wars: Principal Research Findings and Policy Recommendations.”, p.4. 88

Ballentine merkt tevens op dat men moet rekening houden met de werking van globalisering voor de opportuniteitsstructuur van een rebellenorganisatie. Ballentine vind het vreemd dat men met de effecten van die globalisering geen rekening houdt omdat het de financiering van een rebellie aanzienlijk makkelijker maakt . De operaties en investeringen van privébedrijven zorgen ook meestal voor het ingewikkelder maken of erger maken van de dynamieken van burgeroorlogen. Multinationals en de algemene liberalisering opgelegd door internationale donoren zorgen ook voor een grotere kans op burgeroorlog volgens Ballentine aangezien de plaatselijke economieën niet zo snel gediversifieerd zullen worden, waardoor deze landen hun economisch potentieel wordt verminderd en de bestuurscapaciteiten worden geminimaliseerd.305 Ook Jonathan Goodhand306 en Mark Duffield307 schreven hier reeds eerder over. Zij wijzen op de rol van het „Noorden‟ in het ontstaan en verder zetten van slecht beleid in het „Zuiden‟. Ze hebben het dan vooral over de Washington Consensus en in het bijzonder de maatregelen van de Wereldbank, het IMF en in minder mate de WTO. De Structurele Aanpassing Programma‟s van de Wereldbank bijvoorbeeld verplichten ontwikkelingslanden om minder te investeren in publieke goederen en alle sectoren (ook die sectoren die genationaliseerd waren) volledig te liberaliseren. Zo werd de rol van de staat teruggedrongen en het „sociaal contract„ tussen bevolking en overheid(zie verder) totaal ondergraven. Dit soort observaties leidde tot een andere visie bij veel academici waarbij men tracht de interactie tussen natuurlijke rijkdommen, overheidsinstituten en conflict te analyseren. Dit gaat dus over het effect van natuurlijke rijkdommen op staatscapaciteit, politieke instellingen en overheidsbeleid. Belangrijke auteur hier is Humphreys en zijn 'weak state mechanisme‟. Ten eerste stelt hij dat staten die voor hun inkomsten steunen op natuurlijke rijkdommen en niet op belastingen weinig redenen hebben om een sterke bureaucratie uit te bouwen. Ten tweede stelt Humphreys dat wanneer burgers niet belast worden, zij minder macht hebben over de overheid: ze hebben minder informatie over overheidsactiviteiten, weinig stimulansen om de overheid te controleren en minder instrumenten om steun te krijgen van overheden. Hierdoor hebben overheden van grondstofrijke landen weinig redenen om tegemoet te komen aan de eisen van de bevolking of om structuren uit te bouwen om participatie te verhogen.308

305

Ballentine, Program on Economic agendas in Civil Wars: Principal Research Findings and Policy Recommendations, pp.8-9. 306 Goodhand, Violent, p. 25. 307 Duffield, Mark. “Globalisation, Transborder Trade and War economies.” In Greed and Grievance. Economic Agendas in Civil Wars. Edited by Berdal, Mats en David Malone, 69-91. Colorado, 2000. 308 Humphreys, Macartan. “Natural Resources, Conflict and Conflict Resolution: uncovering the mechanisms.” Journal of conflict resolution 49, (2005): p. 512. 89

Een andere manier om de relatie tussen grondstoffen, overheidinstellingen en burgeroorlog te analyseren is, zoals eerder vermeld, die van het sociaal contract. Staten met veel natuurlijke rijkdommen zijn minder gemotiveerd om de grieven van de bevolking op te lossen waardoor het sociaal contract verbroken wordt of over een langere periode afbrokkelt. Het is niet de aanwezigheid van bodemrijkdommen op zich dat zorgt voor burgeroorlog. Conflicten gebeuren meestal in ontwikkelingslanden waar bestuur zwak is, corruptie alomtegenwoordig en waardetoevoegende goederenproductie onderontwikkeld is en verder verzwakt wordt door politieke instabiliteit. De correlatie tussen grondstofafhankelijkheid en risico op conflict is dus op zijn minst indirect. 309

Murshed en Tadjoeddin komen ook nog terug op het rational-agent principe wat eerder bekritiseerd werd door onder andere Christopher Cramer. Murshed en Tadjoeddin vinden het hele CH-model atheoretisch. Zij redeneren dat indien economische agenten werkelijk enkel geleid worden door hun eigenbelang, dan moet er nog steeds bewezen worden waarom zij oorlog verkiezen boven andere alternatieven, maar dit wordt niet gedaan in het CH-model.310

Laurie Nathan besluit dat Collier en Hoeffler er niet in slagen om hun basisveronderstellingen te bewijzen. Ze proberen bijvoorbeeld nergens te bewijzen dat grieven in elke maatschappij in dezelfde mate voorkomen. Ze bewijzen ook niet dat grondstoffenroof of zelfs greed een oorzaak is voor burgeroorlog. Bovendien zijn kwantitatieve studies over burgeroorlog sowieso gevaarlijk aangezien ze zich baseren op data van hele landen terwijl burgeroorlogen zich vaak afspelen in kleine delen van het land.311

3.3 Het CH-model: een evaluatie

Nu we een goed beeld hebben van het CH-model en van de kritieken die erop werden geformuleerd kunnen we het CH-model gaan evalueren. Het is niet de bedoeling om in dit deel alle kritieken te herhalen. In de eerste plaats is er toch wel enige ontsteltenis over het hele CH-model en de invloed dat het gehad heeft. Men mag niet vergeten dat het model reeds een aanzienlijke invloed heeft gehad. Zo verscheen het model bijvoorbeeld in kranten als The Economist en mocht Paul Collier het model uit de doeken doen in de VN Veiligheidsraad. De term „greed‟ is intussen ook in de politiek een 309

Mansoob Murshed pp. 390-391. Murshed en Tadjoeddin, Reappraising, p. 6. 311 Nathan, The frightful, pp. 23-24 310

90

vertrouwd woord geworden. Ze verklaarde minister De Gucht onlangs nog het huidige conflict in Oost-Congo met dit ene woord (het woord behoort uiteraard niet exclusief toe aan het CH-model). Ook Messiant en Marchal waren eerder al zeer verrast door het feit dat het model zoveel navolging kreeg bij academici. De volgende stelling van Messiant en Marchal is dan ook niet onterecht:

“Despite Collier‟s extraordinary lack of knowledge about their scholarship, most of them refer to his thesis as received knowledge. Even those authors who do not accept his thesis and seek to refine and critique certain aspects of his model, this detour through his writing always leads, at best, to further muddling.”312

De kritieken die werden geformuleerd op het CH-model zijn gefundeerd en ondergraven het model eigenlijk

volledig.

Ten

eerste

is

de

„greed-grievance‟

dichotomie

vals.

Men

kan

inkomensongelijkheid bijvoorbeeld evengoed bij greed als bij grievance plaatsen. Het kan een bron van grieven zijn en kan tevens zorgen voor een lage opportuniteitskost bij een achtergestelde groep. Het lijkt om nog andere redenen veel aannemelijker dat bij het uitbreken en blijven duren van een burgeroorlog zowel greed als grievance factoren aanwezig zijn.

In het inleidende hoofdstuk noteerden we reeds dat kwantitatief onderzoek problemen met zich mee zou brengen. Het hanteren van een slachtofferdrempel om te bepalen of een conflict ook beschouwd wordt als een burgeroorlog is toch wel problematisch. Vooral aangezien sommige burgeroorlogen in twee conflicten worden opgedeeld. Dit heeft ook implicaties voor parameters die voorgaande conflicten in rekening brengen. Laurie Nathan wees er ook terecht op dat data tijdens oorlog zelden betrouwbaar zijn. Bovendien hebben arme landen, waar burgeroorlogen het vaakst voorkomen, niet altijd de capaciteit om betrouwbare data te produceren. Ook over de gebruikte parameters kwam er heel wat commentaar. In feite komt het erop neer dat deze variabelen er niet in slagen de realiteit die ze voorstellen te vatten. Het voorbeeld van etnische fragmentering is hier zeer toepasselijk. Zoals Laurie Nathan zegt is dit vooral een indicator voor de demografie van een land. Het is volgens mij ontoereikend om te stellen dat een land met vele verschillende groepen sowieso meer kans op burgeroorlog heeft. Dat er een kern van waarheid in zit valt moeilijk te betwijfelen, maar deze redenering is onvoldoende om deze parameter alsnog te gebruiken als representatief voor inter-groep haat. En zo beantwoorden Collier en Hoeffler veel van de kritieken op hun gebruikte variabelen. Ze nuanceren hun standpunten dan wel, maar uiteindelijk blijven ze steeds aan dezelfde parameters vasthouden. Collier en Hoeffler geven wel toe dat hun 312

Marchal en Messiant , De l'avidité des rebelles, pp. 67-68 91

variabelen verschillende effecten kunnen hebben die ze niet in rekening brengen, maar gebruiken deze parameters toch om verregaande conclusies uit te trekken. Dit gaat in tegen elke regel van de wetenschap en komt simpelweg neer op speculatie.

Totnogtoe hebben we dus kunnen vaststellen dat op het vlak van data, parameters en de gehanteerde „greed-grievance‟ dichotomie er heel wat „heuristische‟ problemen zijn. Maar ook concepten als het „Collective Action Problem‟ en het „Rational Choice Model‟ mogen niet zomaar aanvaard worden. Paul Collier verwijt zijn tegenstanders heel vaak politiek gekleurd te zijn. Maar het „Rational Choice Model‟ komt ook voort uit een bepaalde stroming in de theorie van de internationale betrekkingen, namelijk het realisme. Collier laat uitschijnen dat deze theorie algemeen aanvaard is maar het tegendeel is waar. Theoretici zijn het er al langer over eens dat deze denkwijze (of het nu over staten over individuen gaat) ontoereikend is. Deze rational choice-theorie is een reductionistische, undersocialised abstractie van de werkelijkheid313. De theorie besteed te weinig aandacht aan het individu, aangezien het individu eigenlijk maar één rationele optie kan kiezen. De keuze van een individu is dus eigenlijk onbestaande, hij heeft simpelweg geen keuze. Een andere kritiek op deze theorie is dat het te weinig rekening houdt met „waarden‟: de theorie draait enkel om maximalisatie van een bepaalde rationaliteit (in dit model economische rationaliteit). De belangrijkste kritiek gaat over het gebrek aan empirische ondersteuning van de rationele keuze. De assumpties van de theorie werden getest en blijken in de praktijk onrealistisch.314 Hierdoor wordt de verklaringskracht van de theorie wel erg beperkt. “It is crucial that theorists take into account alternative theoretical explanations to the puzzles they are adressing, and this applies primarily to rational choice theoristis (sic), who should be forced to relax their universality claims.”315 Bij het gebruik van het zogenaamde „Collective Action Problem‟ kunnen we ons tevens vragen stellen. Collier en Hoeffler laten alle historische, sociale en culturele aspecten uit hun model vallen. Dit doen ze aangezien het pseudowetenschappen zijn en niets kunnen bewijzen. Maar ze gebruiken dit hier dan toch (sociologie) omdat het, kunnen we aannemen, aansluit bij hun visie op burgeroorlog. Het lijkt me methodologisch onverantwoord om op een selectieve manier dan toch humane wetenschappen (waarvan de geldigheid door de auteurs overigens wordt verworpen) op te 313

Devos, Carl. Politieke besluitvorming. Gent: Academia Press, 2008, pp.134. Devos, Politieke besluitvorming, pp.134-136. 315 Devos, Politieke besluitvorming, p. 136. 92 314

nemen in het CH-model. Dit gebeurt ook bij de rational choice-theorie, wat door theoretici van de internationale betrekkingen werd uitgevonden. Maar dit is eerder te verantwoorden aangezien de theorie al veel langer wordt geïdentificeerd wordt met economen. Maar bij het collective actionprobleem is dit niet het geval. Het is simpelweg onaanvaardbaar dat dit concept essentieel is in de opbouw van het CH-model en dus ook de resultaten wanneer men terwijl dit soort wetenschappen afkeurt. Het model, en vooral de aspecten die geassocieerd zijn met het CH-model, is heus niet zo wetenschappelijk als Collier en Hoeffler ons graag doen geloven.

Wat blijft er nu nog over? We kunnen duidelijk stellen dat de gebruikte data, de gebruikte variabelen, de greed-grievance dichotomie, veronderstellingen zoals het collective action probleem en de gehanteerde definitie van burgeroorlog allemaal problemen met zich meebrengen. In de inleiding stelde ik me de vraag of het model bruikbaar was of slechts los zand. We kunnen niet anders dan vaststellen dat het model geen stand houdt. Maar hoe reageert Collier (en Hoeffler) hierop? Eigenlijk heeft hij hier nooit expliciet op gereageerd. Collier deed elke kritiek af als politiek gemotiveerd. De greed-grievance dichotomie werd wel schijnbaar losgelaten maar alle andere mikpunten van kritiek bleven dezelfde. Er werd wel meer uitleg gegeven aan de variabelen, en de almachtigheid van de parameters werd wel gerelativeerd, maar de auteurs bleven ze toch gebruiken. Collier en Hoeffler bleven ook veronderstellingen zoals de legitimiteit van de overheid 316, het collective action probleem en de rational choice-theorie hanteren.

Edoch het zou verkeerd zijn om het CH-model helemaal te verwerpen. Het model heeft het debat over de relatie tussen burgeroorlog en grondstoffen nieuw leven ingeblazen. Als reactie op het model (pro of contra) is er een enorme hoeveelheid kwantitatief en kwalitatief onderzoek gepubliceerd. Dit is in tijden van globalisering en de groeiende strijd om natuurlijke rijkdommen zeker geen overbodige luxe. Het model en de reacties erop, hebben het begrijpen van burgeroorlogen verbeterd en ook de manier van kijken naar oorlog verruimd.

Dat grondstoffen een erg belangrijke factor zijn bij hedendaagse conflicten staat buiten kijf. De mechanismes die Collier eraan toeschrijft zijn misschien niet correct, maar het heeft toch het belang ervan onderstreept. Het model had veel meer de rol van regimes en internationale actoren moeten in rekening brengen. De auteurs van het CH-model hebben misschien wel over het hoofd gezien dat er sprake kan zijn van een „greedy-outsider mechanisme‟ in de plaats van een greedy-rebellen mechanisme. Eén van de grootste mikpunten van kritiek was dan ook de landcentrische benadering. De enige manier waarop de invloed van internationale actoren wordt gemeten is door een parameter 316

Op deze kritiek geeft Collier wel een antwoord (zie eerder)

93

van de Koude Oorlog. Maar dit is helemaal geen adequate parameter (Koude Oorlog of geen Koude Oorlog). Ten eerste worden regionale invloeden niet gemeten en ten tweede is het fout om te denken dat internationale grootmachten in het post-Koude Oorlog tijdperk geen steun meer geven aan rebellenbewegingen. In het volgende hoofdstuk, een case-study over Zuid-Soedan, wordt er dieper ingegaan op deze lacune. We gaan na wat de impact is van regionale en internationale actoren op de initiatie en de duur van het conflict.

94

4. Case-study: Zuid-Soedan Soedan kende sinds zijn onafhankelijkheid een erg woelige geschiedenis. Het werd onafhankelijk van Engeland (en afgescheiden van Egypte) in 1956. De eerste burgeroorlog tussen het Zuiden en het Noorden liep van 1955 tot 1972. De tweede burgeroorlog begon 11 jaar later in 1983 en eindigde officieel in 2005 met het ondertekenen van de Nairobi Peace Agreement ook wel de Comprehensive Peace Agreement genoemd. Om de oorzaken voor deze 2 burgeroorlogen te achterhalen moet men vooreerst teruggaan tot de koloniale periode. De structurele onderontwikkeling van het zuiden van Soedan, wat door de Engelse kolonisatoren eerder als hinterland en arbeidsreservoir werd beschouwd, en de ontwikkeling van de Karthoumregio, dat reeds een lange geschiedenis als handelsregio had, laat ook vandaag nog diepe sporen na. Maar de burgeroorlog in Soedan heeft vele oorzaken en factoren. Het zou te eenvoudig zijn om deze burgeroorlog te klasseren als zijnde een conflict tussen moslims en christenen of als een etnisch conflict tussen zwarten en Arabieren. Olie kan zonder twijfel aangeduid worden als een belangrijke factor in het uitbreken van de burgeroorlog én in het voortduren daarvan. De complexiteit van dit conflict kan niet genoeg benadrukt worden. Naast de vele binnenlandse factoren speelt ook de regionale en internationale context een belangrijke rol. Vooral de relatie tussen Soedan en de VSA enerzijds en de relatie tussen Soedan en China anderzijds lijken een belangrijke impact te hebben gehad op het conflict. Toen er in 1989 een islamitisch geïnspireerd regime werd geïnstalleerd in Soedan begon de VS met een politiek van destabilisatie en isolatie. De VS is er niet in geslaagd het regime te laten vallen maar speelde toch cruciaal rol voor de ontwikkelingen in Soedan in de laatste 27 jaar. China is erg belangrijk aangezien het Soedan een hand boven het hoofd hield in de VNveiligheidsraad en omdat Soedan er dankzij China eindelijk in slaagde om olie op te pompen en te exporteren. Soedan is ook heel belangrijk voor China in haar zoektocht naar grondstoffen. Maar ook de buurlanden van Soedan hebben een rol gespeeld in het noord-zuid conflict. Het is in deze casestudy niet de bedoeling om een totale geschiedenis van het noord-zuid conflict te schrijven. Er wordt wel een kort historisch overzicht gegeven dat begint bij de koloniale periode en eindigt in 2005 met het ondertekenen van de Comprehensive Peace Agreement. Het is vooral de bedoeling van dit hoofdstuk om een duidelijk beeld te scheppen van de rol die buurlanden, buitenlandse bedrijven en internationale grootmachten hebben gespeeld. De landcentrische benadering van het CH-model wordt door verscheidene criticasters als één van de grootste lacunes beschouwd. Er zijn zoals eerder in deze scriptie beschreven nog veel andere problemen met het CH-model. Maar het probleem is dat deze fouten of lacunes van het CH-model heel moeilijk hard te maken zijn. Collier 95

en Hoeffler zouden sowieso een historische methode om een conflict te analyseren afkeuren: “historians cannot even agree on what caused the First World War”317 Dus wordt ervoor geopteerd om niet zozeer de fouten van het CH-model te „bewijzen‟, maar om aan te tonen dat in het geval van Soedan een bestudering van de regionale en internationale context onmisbaar is om de initiatie en duur van het conflict te verklaren. Aangezien dit afwezig blijft in het CH-model kunnen we duidelijk aantonen dat dit een grote lacune is die de geldigheid van het model op deze manier ondergraaft.

Elke kritiek die op het CH-model komt wordt door Collier als ideologisch gekleurd beschouwd. In Collier‟s laatste werk, The Bottom Billion318, schrijft hij hierover. Hierin stelt hij dat de academici die burgeroorlog bestuderen politiek geëngageerd zijn. Ze hebben volgens Collier vooral sympathie voor de acute grieven die door rebellenbewegingen worden meegedeeld. Deze politiek geëngageerde academici weten wat ze willen zien in burgeroorlogen en zien dit dan ook volgens Collier. Zij achten een statistische analyse van de relatie tussen grieven en de neiging om te rebelleren als een belediging. Maar, zegt Collier, aan het minder politiek gekleurde spectrum van de academische wetenschappen werd zijn werk wél serieus genomen. Collier bedoelt hiermee enerzijds zijn mede-economen en anderzijds de beleidswereld. Zo mocht Collier zijn werk onder andere uit de doeken doen in de Algemene Vergadering van de VN. Dat andere economen zijn werk wel respecteren is minder realistisch. Het is zeker waar dat zijn werk er vaker werd gebruikt als basis voor de analyse van burgeroorlogen, maar zelden gingen andere economen met hem akkoord(bvb. Fearon, Ross, Laitin)319

4.1 Soedan’s burgeroorlogen 4.1.1 Soedan’s koloniale tijd

Soedan is een vrij uniek Afrikaans land: het enige land dat geen product was van Europees kolonialisme maar van kolonialisme door het Ottomaanse Egypte. Het is tevens het grootste Afrikaanse land en heeft één van de meest heterogene bevolkingen van Afrika. Door een lange 317

Collier, Paul. The Bottom Billion: why the poorest countries are failing and what can be done about it., Oxford: Univerity Press, 2007, p.18. 318 Collier, The Bottom Billion: why the poorest countries are failing and what can be done about it; pp.205. 319 Collier, The Bottom, pp. 18-21. 96

geschiedenis van raciaal mixen zijn de verschillen niet zozeer raciaal maar eerder cultureellinguistisch. Er zijn grofweg twee grote scheidingslijnen te onderscheiden tussen Arabieren320 (3040%) en niet-Arabieren enerzijds en Moslims (70%) en niet-moslims anderzijds321. Deze scheidingslijnen vallen niet samen waardoor er dus verschillende grote groepen te onderscheiden zijn. Een eerste groep zijn Arabieren die Arabisch spreken, moslim zijn en in het noorden wonen. Een tweede groep zijn moslims van zwart Afrikaanse afkomst die vooral leven in het Westelijke Darfoer. In het oosten van Soedan leeft er nog een groep, de Beja, die noch Arabisch noch zwart Afrikaans zijn. In het Zuiden wonen Nilotische christenen en mensen met een traditioneel geloof. De culturele verscheidenheid in Soedan is deels te verklaren door de uitgestrektheid van het land. De huidige grenzen zijn deels gecreëerd door de grenzen van de Ottomaanse Egyptische expansie die in 1821 begon. Op dat moment horen grote delen van Zuid-Soedan hier nog niet bij. Ook de Mahdisten die het Turks-Egyptische regime omverwierpen (1883-1898) hadden geen effectieve controle over het zuiden van het huidige Soedan. De huidige grenzen van Soedan werden pas in de 20ste eeuw vastgelegd toen Groot-Brittannië het territorium veroverde onder het mom van en AngloEgyptisch condominium en een reeks grensafspraken onderhandelde met Frankrijk, Ethiopië, Italië en België. Hetzelfde gebeurde met Darfoer dat in 1916 werd geïncorporeerd in Soedan.322 Zuid-Soedan, hoewel deel van Soedan, werd tot 1947 als een apart deel bestuurd. In 1947 werd met het ook op de nakende onafhankelijkheid het zuiden geïntegreerd in Soedan. Dit was het gevolg van een deal met Egypte. Egypte hoopte om heel Soedan, Zuid-Soedan incluis, te kunnen annexeren en zou in ruil de Britten toelaten om het Suezkanaal te blijven controleren. In Egypte vreesde men ook dat het onafhankelijke bestuur van het Zuiden zou lijden tot een onafhankelijk Zuid-Soedan. Dit zou problematisch zijn voor de belangen die Egypte heeft met de Blauwe Nijl die in Zuid-Soedan ontspringt.

Uiteindelijk verloor Groot-Brittannië de controle over het Suezkanaal in 1956 en

weigerde de Soedanese „Arabische‟ elite om zich bij Egypte te voegen, maar Soedan bleef wel een unitaire staat. De creatie van de Soedanese staat was dus eerder toeval en er is eigenlijk geen enkele reden om de huidige grenzen te rechtvaardigen. Het land heeft geen gemeenschappelijk taal, cultuur en zelfs geen gemeenschappelijke koloniale geschiedenis. 323

320

Eigenlijk is er maar één puur Arabisch volk in Soedan, de Raishida. Alle andere „Arabische‟ groepen zijn onrechtstreekse afstammelingen. 321 Hierbij moet ik benadrukken dat deze scheidingslijnen een grof beeld moeten schetsen en helemaal geen exacte weergave is van de situatie. Het is bedoeld om de lezer toch een beeld te geven van de situatie. 322 Johnson, Douglas. The root causes of Sudan‟s civil wars. Bloomington: Indiana University press, 2004, pp.9-22. 323 Rogier, Emeric. “No more hills ahead? The Sudan‟s Tortuous Ascent to heights of peace”, Institute of International Relations Clingendael, 2005, http://www.clingendael.nl/publications/2005/20050800_cscp_security_paper_1.pdf. 97

Onder Ottomaans bestuur werd er geen enkele moeite gedaan om het land te ontwikkelen, de Ottomaanse staat was een „pillage‟ state. Er werd een situatie gecreëerd waarbij plundering van mensen (slaven), vee en mineralen als de gewone gang van zaken werd gemaakt. 324 Toen de Britten Soedan controleerden was hun politiek in het Zuiden er vooral op gericht om Arabische en islamitische invloeden vanuit het Noorden tegen te gaan. De Britten bekeken het Zuiden tot in 1947 vooral als een buffer waarin Engelse en christelijke waarden behouden zouden worden. Vanaf 1947 werd dan toch aan politieke en economische ontwikkeling van het Zuiden gedaan om ervoor te zorgen dat zuiden en noorden gelijkwaardig zouden zijn aan bij de onafhankelijkheid. Maar decennia van verwaarlozing en exploitatie hadden ervoor gezorgd dat het Zuiden te ver achterop geraakt waren op het vlak van onderwijs, economische ontwikkeling en participatie aan het Soedanese beleidsniveau, zodat deze politiek weinig succesvol was. 325 De Britten onderhandelden, deels noodgedwongen, de onafhankelijkheid met exclusief Arabieren uit het noorden (met het noorden wordt vooral de Karthoumregio bedoeld). Deze Arabische elite leefden nog altijd met het idee van de „pillage state‟ en zagen de controle van de staat vooral als een middel om zich zelf te promoten en verrijken, niet als een middel om een beleid te voeren. Zij monopoliseerden in de loop der jaren dan ook de economische en politieke macht.

326

Op hetzelfde moment wilden politici en

lokale leiders in het Zuiden een stemming organiseren over mogelijke onafhankelijkheid, een initiatief dat door de Britten van tafel werd geveegd. Men maakte zich in het Zuiden ernstig zorgen over de massale infiltratie van noorderlingen die de plaats van Britten innamen in de overheidsstructuur. Niet alleen in Karthoum maar ook in het Zuiden als officieren in het leger en de politie, in functies op het beleidniveau en als leerkrachten. Dit voedde de vrees voor dominantie van het Noorden en kolonisatie. Het is in deze context dat in augustus 1955, nog voor de onafhankelijkheid werd uitgeroepen, een muiterij uitbrak dat wordt gezien als het begin van de eerste burgeroorlog.327

4.1.2 Eerste Burgeroorlog

Soldaten van het Equatoria korps , waarvan de Britse officieren waren vervangen door Arabieren, begonnen te muiten omdat ze vreesden dat ze zouden ontwapend worden en naar het Noorden

Geraadpleegd op 17.04.2008, pp. 6-7 Prunier, Gérard. The Sudan: a succesfully Failed State. In State failure and State Weakness in a Time of Terror, edited by Robert Rothberg. Cambridge, 2003, p. 112 325 Prunier, The Sudan: a succesfully Failed State, p. 109 326 Deng, Francis. “Negotiating a Hidden Agenda: Sudan‟s Conflict of Identities.” In Elusive Peace: Negotiating an end to Civil Wars, edited by William I. Zartman. Washington, 1995, pp. 80-81 327 Rogier,“No more hills ahead? The Sudan‟s Tortuous Ascent to heights of peace”, p. 8 98 324

gestuurd. Deze muiters vluchtten naar de Oegandese grens en zouden later de kern vormen van de eerste zuiderse guerrillabeweging: Anyanya. De muiterij vertraagde de onafhankelijkheid niet maar versnelde die net. De Britten wilden niet militair tussenbeide komen en wilden zich snel terugtrekken uit Soedan. Op 1 januari 1956 werd Soedan onafhankelijk met slechts een voorlopige grondwet waarin twee belangrijke zaken niet werden vastgelegd: het seculiere of islamitische karakter van Soedan en de federale of unitaire aard van de staat. Het militaire regime van generaal Abbud (die de macht had gegrepen in november 1958) voerde een politiek van arabisering en islamisering wat nog meer repressie tegenover de kerken en politieke bewegingen in het Zuiden betekende. Dit vergrootte de oppositie in het Zuiden en liet het conflict escaleren tot een echte burgeroorlog. 328 Vroeg in de jaren ‟60 werd in Oeganda door politieke figuren en studenten de politieke arm van de Anyanya opgericht: Sudan African Nationalist Union (SANU). SANU‟s zelfverklaarde doel was zelfdeterminatie voor het zuiden.329 In oktober 1964 werd het militair regime van generaal Abbud vervangen door een overheid onder leiding van een burger. Tot 1969 wisselden de machthebbers bijna elk jaar. Zuiderlingen werden weer toegelaten om een politieke partij te hebben in Karthoum: Southern Front. De ballingen werden gevraagd om terug te keren naar Soedan om deel te nemen aan de „Round Table Conference‟ in 1965. Maar de teruggekeerde ballingen raakten het niet eens over de keuze tussen zelfdeterminatie en federalisme. Dit leidde tot een breuk in de SANU en zorgde ervoor dat verschillende fracties van de Anyanya de strijd aangingen met elkaar. Tegen het einde van de jaren ‟60 raakten sektarische partijen met een sterk islamitisch geïnspireerde agenda aan de macht in Karthoum. Onder druk van het Moslimbroederschap wilden zij de Sharia invoeren in heel Soedan, wat een einde betekende voor de vredesonderhandelingen met het zuiden. 330 De oorlog in het zuiden intensifieerde en werd steeds meer internationaal. De Anyanya rebellen werden getraind in Oeganda en hadden basissen in Ethiopië. Ze kregen ook financiële steun en training van Israël. Dit terwijl Karthoum steun zocht bij Egypte, Arabische landen en bovendien steeds meer steun kreeg van de Sovjet-Unie. Deze allianties werden nog versterkt toen Jafaar Numeiri in 1969 de macht greep in Karthoum. Numeiri zorgde voor meer Arabische en vooral meer Sovjetsteun, waardoor de Israëlische steun aan de Anyanya beweging zijn hoogtepunt bereikte.

328

Johnson, The root causes of Sudan‟s civil wars, pp. 30-31 Een understatement voor secessie aangezien met verwachtte dat het zuiden zou kiezen voor onafhankelijkheid, een idee dat weinig steun vond in Afrika in deze periode ( voor de Organisatie voor Afrikaanse Eenheid was dit onbespreekbaar aangezien er werd vastgehouden aan de territoriale integriteit van de Afrikaanse staten) 330 Johnson, The root, pp.33-35 99 329

Ondanks deze versterkte militaire allianties was het einde van de oorlog in zicht.331 Nadat Numeiri aan de macht kwam verklaarde hij dat het socialisme de nieuwe basis zou vormen voor Soedan, en niet langer islamisme. Hij wilde ook meewerken aan grotere autonomie voor het zuiden. Het duurde een tijd eer het zuiden hierop reageerde aangezien het enigszins verrast was en tevens met interne problemen te maken had. Edoch de binnenlandse context veranderde drastisch nadat communisten een staatsgreep probeerde te plegen. Als reactie hierop liet Nimeiri heel wat communisten arresteren waardoor hij zowel de steun van de traditionele moslim partijen kwijt was (hij had ze eerder van de macht verdreven) als die van de communistische factie waarop hij eerder steunde. Om zijn machtsbasis te versterken werd het dus belangrijk om een overeenkomst te sluiten met het zuiden. 332 Ondertussen was de Anyanya beweging weer verenigd onder leiding van kolonel Lagu. Dankzij Israëlische steun was hij erin geslaagd de verschillende Anyanaya facties te verenigen om zich dan later om te vormen tot de Southern Sudan Liberation Front (later werd Front vervangen door Movement). Deze interne factoren moeten ook in de internationale context bekeken worden. Door de nasleep van de mislukte staatsgreep, vertroebelden de relaties met de Sovjet-Unie waardoor Numeiri uiteindelijk geen steun meer ontving van de USSR. Hierdoor was Numeiri nog meer gedwongen om vrede te sluiten met het zuiden en Soedan‟s vijandige buurlanden. In 1971 sloot Numeiri twee bilaterale akkoorden met Ethiopië (Haile Selassie) en Oeganda (Idi Amin), waarin de partijen beloofden elkaars rebellengroepen niet meer te steunen. Hierdoor werden de Israëli‟s uit Oeganda gezet wat zeer negatieve gevolgen had voor de militaire capaciteit van de rebellen. Hierdoor werden ook zij gedwongen om een vredesovereenkomst te bereiken. 333 Op twee jaar tijd werd de interne en internationale context zodanig gewijzigd dat beide partijen een onderhandelde vrede wilden bereiken. Abel Alier werd benoemd als minister voor „Southern Affairs‟ en mocht de onderhandelingen beginnen. Abel Alier was een prominent leider van het Southern Front en genoot het vertrouwen van de rebellen en werd de leider van het onderhandelingsteam van de centrale overheid. Abel Alier‟s rol in het bereiken van een vredesovereenkomst was essentieel maar zorgde er wel voor dat de onderhandelingen gereduceerd werden tot een zuid-zuid dialoog wat negatieve implicaties had voor de duurzaamheid van de overeenkomst.334

331

International Crisis Group. “ God, Oil and Country. Changing the logic of war in Sudan.” Africa Report 28, (2002), p. 11 332 Deng, “Negotiating a Hidden Agenda: Sudan‟s Conflict of Identities”, p. 91 333 International Crisis Group. “ God, Oil and Country. Changing the logic of war in Sudan.”, p. 11. 334 Rogier, No more hills ahead?, pp.12-13. 100

4.1.3 Addis Ababa Peace Agreement

Op 2 maart 1972 wordt de Addis Ababa Peace Agreement getekend door Numeiri en Lagu. Het zuiden kreeg autonomie en een eigen regering maar de overeenkomst beantwoordde toch niet helemaal aan de eisen die door het zuiden werden geformuleerd aan het begin van de onderhandelingen. Het zuiden kreeg immers geen recht op zelfdeterminatie. Lagu overtuigde zijn medestanders om dit te aanvaarden omdat hij een situatie zoals in 1965 wilde vermijden. Het was ook gebaseerd op de vaststelling dat het SSLM niet sterk genoeg was zonder Israëlische steun om zelfdeterminatie te eisen. De rebellen stelden dan voor om een noordelijke en zuidelijke regio te creëren met een centrale overheid. De overheidsdelegatie weigerde dit echter en uiteindelijk kwam er één centrale overheid en een regionale overheid voor het zuiden. De macht van het zuiden was ook beperkt. Het had geen bevoegdheid over economische planning en geen rechten over bodemrijkdommen als die eventueel in de toekomst zouden gevonden worden. 335 Op het vlak van veiligheid wilde het zuiden twee regionale legers en één nationaal leger. Maar ook dit werd door het noorden geweigerd. Er werd overeengekomen dat er evenveel soldaten uit het noorden als uit het zuiden in het zuiden zouden gestationeerd worden. Uiteindelijk werd het zuidelijke leger zelfs geïncorporeerd door het Soedanese leger, terwijl het aantal soldaten uit het noorden niet afnam zoals afgesproken. Hierdoor verloor het zuiden zijn defensiecapaciteit. Heel wat Anyanya officieren waren intussen ook gepensioneerd en een aantal soldaten werden ook getransefereerd naar het noorden. Deze transfers zorgden voor heel wat muiters die naar Ethiopië vluchtten en de Anyanya-2 vervoegden.336

In de periode tussen de beide burgeroorlogen probeerde het Numeiri-regime zich te handhaven. Numeiri kreeg te maken met ontevredenheid in het Noorden wat leidde tot enkele mislukte staatsgrepen (door de communistische partij). Aangezien Numeiri weer geïsoleerd raakte, riep hij in 1997 de „Nationale Verzoening‟ uit en liet de verbannen Hassan Al-Turabi (Moslimbroeders) en Sadiq Al-Mahdi (Umma-partij) terugkeren. Deze invloedrijke politieke figuren hadden als doel een islamitische staat te vestigen en wilden de

Sharia337 invoeren. Ze waren dan ook grote

tegenstanders van de Addis Abeba vredesovereenkomst. Dit overeenkomst werkte volgens hen separatisme in de hand en was een obstakel voor het uitroepen van de islamitische staat. Numeiri zat hiermee tussen twee vuren. Enerzijds moest hij de groeiende onvrede in het Zuiden indammen, 335

Johnson, The root, p. 40. Johnson, The root, pp. 40-42. 337 Numeiri had dit reeds gedeeltelijk ingevoerd. 101 336

anderzijds moest hij in het Noorden toegevingen doen om aan de macht te blijven. De „Nationale Verzoening‟ had er misschien wel voor gezorgd dat het regime in het zadel bleef, maar hierdoor konden heel wat radicale islamisten in het overheidsapparaat infiltreren. De religieuze politieke partijen ijverden voor de afschaffing van de Addis Ababa vredesovereenkomst. Niet alleen omwille van religieuze redenen maar ook omdat de regio beschikte over belangrijke bronnen zoals water, vruchtbare gronden, mineralen en tegen het einde van de jaren ‟70 werd ook olie ontdekt in het zuiden. 338 De VS speelde ook een cruciale rol in het overleven van het Numeiri regime, maar hier komen we later op terug.

De eerste controversiële gebeurtenis gebeurde in 1977 en betrof een oude bekommernis van Karthoum en buurland Egypte: de controle over het water van de Nijl. In 1977 kondigde Karthoum de bouw van het Jonglei kanaal aan. Dit kanaal zou ervoor zorgen dat het noorden over meer water kon beschikken door het uit verscheidene grote moerassen te irrigeren. Deze beslissing werd genomen zonder het zuiden te consulteren of aan hun belangen te denken. Het Jonglei kanaal zorgde ervoor dat hele gemeenschappen moesten verhuizen en van hun graaslanden beroofd werden, totdat de constructie van het kanaal werd onderbroken door de burgeroorlog die het mede had veroorzaakt.339 Het eerste oliegerelateerde politieke conflict, dat meer verregaande consequenties zou blijken te hebben, speelde zich af in 1980 toen president Numeiri aankondigde dat de grenzen van de zuidelijke provincies zouden hertekend worden. Op die manier zou de nieuwe provincie „Unitystate‟, waar zich een substantieel deel van de Soedanese oliereserves bevindt, tot het Noorden gaan behoren. De Zuidelijke autoriteiten weigerden dit te accepteren en zagen dit als een poging van Karthoum om zelf de olie-inkomsten binnen te rijven. Een tweede dispuut kwam er nadat de centrale overheid besliste een pijplijn te bouwen die de zuidelijke olie naar Port Sudan (noorden) zou voeren. Het Zuiden wenste een pijplijn te construeren die via Kenia naar de Indische Oceaan liep. Ook de bouw van een raffinaderij in het Noorden, en niet in het Zuiden, botste op veel tegenstand. De duidelijke intentie van Karthoum om zelf de olievelden te controleren en te exploiteren, vormde een schending van de Adis Ababa Peace Agreement. Dit leidde samen met de blijvende economische achterstand van het Zuiden tot het uitbreken van de tweede burgeroorlog in maart 1983.

340

In de literatuur wordt deze gebeurtenis gezien als de belangrijkste oorzaak van de

tweede burgeroorlog. De invoering van de Sharia in heel Soedan in september 1983 zorgde er ook

338

Rogier, No more hills ahead?, pp.12-15. Rogier, No more hills ahead?, p.15. Johnson, The root, p. 47. 340 Johnson, The root, pp. 45-46. 339

102

voor dat veel mensen zich zouden voegen bij de nieuwe rebellie, maar dit gebeurde pas na de stichting van de nieuwe rebellenbeweging, de SPLA, in juli 1983 in Ethiopië en het begin van de nieuwe burgeroorlog. De verzetsbeweging Sudan People‟s Liberation Army werd opgericht door Zuidelijke legerofficieren en kwam onder de leiding van John Garang. De SPLA was de militaire vleugel van de Sudan People‟s Liberation Movement (SPLM) en bouwde verder op het Anyanya rebellenleger van de eerste burgeroorlog.341 4.1.4 Soedan’s tweede burgeroorlog

De tweede burgeroorlog in Zuid-Soedan begon net als de eerste met een muiterij. In januari 1983 muitten de zuidelijke soldaten van de 105de bataljon, die het bevel weigerden om zich te laten transfereren naar het noorden. Troepen van het nationale leger, gestationeerd in Juba (Zuid-Soedan), onder leiding van John Garang werden naar Karthoum gestuurd om orde op zaken te stellen. Maar Garang stopte de muiters niet maar moedigde hen in de plaats aan en zou later de rebellie tegen Karthoum leiden. De afschaffing van de Zuidelijke regio een paar maanden later leidde tot nog meer muiterijen en desertie. 342 Volgens de algemeen aanvaarde literatuur over Zuid-Soedan heeft het conflict verscheidene oorzaken. Enerzijds zijn er de grieven die ook tot de eerste burgeroorlog leidden zoals economische onderontwikkeling, gebrekkige politieke representatie en Karthoum dat zich niet aan zijn afspraken houdt. Anderzijds zijn er ook nieuwe oorzaken die uniek zijn aan deze tweede burgeroorlog. Ten eerste is er de instelling van de Sharia als bron van wetgeving en het Arabisch als officiële taal in een land waar slechts 30 Arabisch spreekt en maar liefst 30% niet-moslim is. Ten tweede is de controle over natuurlijke rijkdommen, en olie in het bijzonder, een uiterst belangrijk aspect in deze burgeroorlog. Niet alleen als reden om oorlog te voeren (schending Addis Ababa vredesovereenkomst) maar ook als militaire strategie. De SPLA richtte zijn aanvallen op olievelden en probeerde het de buitenlandse bedrijven onmogelijk te maken om hun operaties verder te zetten. Men wilde voorkomen dan Karthoum de oliebronnen kon exploiteren. Ten derde wordt het conflict gekenmerkt door zijn ongewoon brutaal karakter: slavenhandel, kidnapping, gedwongen verplaatsing (forced displacement) van burgers, willekeurige bombardementen, massale verkrachtingen en het gebruik van voedsel als wapen.343 In de literatuur wordt algemeen aanvaard dat de Soedanese overheid de grootste, maar niet exclusieve, verantwoordelijkheid heeft voor deze 341

Johnson, The root, p.59. Rogier, No more hills ahead?, p.17. 343 Rogier, No more hills ahead?, pp.17-18. 342

103

oorlogsstrategieën en de mensenrechtenschendingen tijdens dit conflict.344 Een volgend groot verschil met het vorige conflict is dat het conflict uitdeinde naar andere delen van het land, wat de visie dat het niet gaat om een zuidelijk probleem maar om een groter Soedanees vraagstuk kracht bijzet.

De SPLA noemde zich een socialistische bevrijdingsbeweging en geen separatistische beweging. Het wilde geen nieuwe staat creëren maar wilde een „Nieuw Soedan‟ dat de diversiteit van het land zou reflecteren en alle groepen evenwaardige toegang zou geven tot economische en politieke macht. Eenheid, secularisme en socialisme werden beschouwd als essentiële objectieven. In de beginperiode was het deze

„Marxistische‟ retoriek die Numeiri, de VS en tegenstanders van

Menghistu ertoe verleidde te stellen dat de SPLA een communistische beweging was. Sinds het begin van de burgeroorlog was er een diepe kloof tussen de SPLA en de Anyanya-2, die naar onafhankelijkheid streefden. Een deel van de Anyanya-2 eenheden zou later prooverheidsmilities worden. Karthoum‟s strategie om zuidelijke milities militair te bevoorraden en via deze milities hun oorlog uit te vechten gaat dus terug tot in de periode van het Numeiri regime. Dit is een strategie die ook later zal terugkomen345 bij alle opvolgende regimes.346 De burgeroorlog verzwakte Numeiri‟s positie verder tot het regime in 1985 werd omvergeworpen door een volksopstand. Men was erg ontevreden over de oorlog in het Zuiden, de voortdurende politieke repressie en ineenstortende economie. Abd al-Rahman Ssuwar al-Dahab nam zijn plaats in tot aan de verkiezingen. In 1986 won Sadiq al-Mahdi van de Umma partij de verkiezingen. Bijna werd een vredesovereenkomst bereikt maar Sadiq al-Mahdi en zijn regering wilden geen concessies geven. Naar het einde van de jaren ‟80 toe intensifieerde het conflict. De toenadering tussen Anyanya-2 en de SPLA, en de externe steun van Ethiopië, Eritrea, Oeganda en Cuba zorgde ervoor dat de rebellen tot twee derde van Zuid-Soedan konden veroveren. Ondertussen ging het militair heel slecht met het al-Mahdi regime en raakten de staatsschatkist bovendien leeg.347 In april 1989 onderhandelde de Democratic Unionist Party (een coalitiepartner van de centrale regering) met de SPLA over een vredesovereenkomst. De eerste overeenkomsten werden gemaakt en ook goedgekeurd door de ministerraad. In mei 1989 wordt er een wapenstilstand afgekondigd en de noodtoestand afgeschaft. In juni 1989 bereikt de SPLA en de regering een overeenkomst over de stopzetting van de implementatie van Islamitische wetten. Bijna werd er een definitieve vrede 344

345

Bijvoorbeeld: International Crisis Group, God, Oil and Country, 1- 11.

Ook nu in Darfoer wordt deze strategie toegepast (Janjaweed) Johnson, The root, pp.63-65. 347 Rogier, No more hills ahead?, pp. 18-20. 104 346

bereikt maar voor de hard-liners in de regering die een islamitische staat wensten was deze overeenkomst onaanvaardbaar. Uit protest tegen de overeenkomst verliet de National Islamic Front de overheid. Op 30 juli, 3 dagen voordat een definitieve vrede zou ondertekend worden in Ethiopië, pleegde een factie van het leger onder leiding van Omar Hassan Al-Bashir een coup d‟état waardoor de National Islamic Front aan de macht kwam. De nieuwe overheid verwierp de gemaakte overeenkomsten, kondigde weer de noodtoestand af en installeerde een islamitisch dictatorschap onder leiding van Omar Al-Bashir. In juli 1989 werd de grondwet afgeschaft, het parlement en alle politieke partijen ontbonden en kranten en vakbonden werden verboden. Vanaf 1989 tot op de dag van vandaag wordt Soedan dus geleid door een regime dat aan de macht is gekomen met als eerste doel te voorkomen dat een vredesovereenkomst zou getekend worden dat in strijd was met de islamitische doelstelling.348 Het regime intensifieerde het conflict en begon ook in hun discours te spreken over een „jihad‟ tegen de ongelovigen.349 In 1991 werd de positie van de SPLA en de algemene gang van de oorlog veranderd door 3 bijna simultane ontwikkelingen. Ten eerste sloot de centrale overheid cruciale allianties met de Ethiopian People‟s Revolutionary Front en vooral met de Iraanse president Rafsandjani die Soedan als een bruggenhoofd zag om zijn islamitische revolutie naar Afrika te exporteren. De Soedanese overheid kon genieten van Iraanse olieladingen en bovendien bereikte het een overeenkomst over gegarandeerde betalingen voor wapens aan China, Soedan‟s grootste wapenleverancier. Teheran trainde ook Soedan‟s leger en paramilitaire milities. Hierdoor kon Karthoum weer het initiatief nemen in de burgeroorlog wat voor de SPLA op een zeer ongelukkig moment kwam. De SPLA was immers erg verzwakt door de omverwerping van het Menghistu-regime in Ethiopië. De rebellen waren met de val van Menghistu een financier, een plaats om soldaten op te leiden en een wapenleverancier kwijt geraakt. Doordat de SPLA verzwakt was, stak ook interne verdeeldheid weer de kop op. Er kwam commentaar op John Garang‟s dictatoriaal leiderschap en uiteindelijk zouden zich enkele groepen afscheuren van de SPLA. De veruit belangrijkste groep stond onder leiding van Riek Machar en Lam Akol. Tijdens de jaren ‟90 zouden beide groepen heel veel energie steken in het bestrijden van elkaar. Dit droeg bij aan het beeld dat Karthoum wilde creëren van het zuidelijke probleem en het tribalisme. Karthoum maakte handig gebruik van een „divide et impera‟ strategie door de factie van Riek Machar en Lam Akol voor hun kar te spannen en te bevoorraden met als doel het bestrijden van de SPLA. Dit leverde Karthoum twee voordelen op: de zuidelijke rebellen werden verzwakt en ze konden de oorlog door „derden‟ laten uitvechten.350

348

Rogier, No more hills ahead?, pp. 20- 21. Prunier, The Sudan, p. 118. 350 Johnson, The root, pp. 91-94 Rogier, No more hills ahead?, pp. 21-22 349

105

Door de nieuwe steun die Karthoum kreeg, kon het Bashir-regime het grootste aandeel van de olievelden weer onder controle krijgen. De nieuwe situatie lokte nieuwe buitenlandse investeerders wat leidde tot de effectieve exploitatie van olie in 1999. De olie-inkomsten die hieruit voorkwamen, lieten de balans doorslaan. De centrale overheid had nu geld om haar leger te moderniseren (opleiding, wapens, gevechtsvliegtuigen, etc) en slaagde er beter in de SPLA te bestrijden. 351 Er kwamen ook steeds meer berichten over massale mensenrechtenschendingen van beide partijen. Men stelde dat de aanwezigheid van oliebedrijven de oorlog deed voortduren en beschuldigde de bedrijven van medeplichtigheid aangezien de regeringstroepen de infrastructuur (wegen, landingsbanen) van deze bedrijven gebruikten in de strijd tegen de SPLA. De regering verjaagde ook de mensen die binnen de olieconcessies woonden, wat leidde tot een enorm vluchtelingenprobleem. In 1999 wordt de afgescheiden factie van Riek Machar en Lam Akol ontbonden. De beloftes die aan hen werden gemaakt door Karthoum werden niet nageleefd en de meeste rebellen keerden terug naar de SPLA. Hierdoor kreeg John Garang meer autoriteit aangezien hij de enige onbezoedelde en geloofwaardige rebellenleider was. Intussen slaagde hij er ook in regionale en internationale bondgenoten te vinden. Dit veranderde de militaire balans weer waardoor de situatie redelijk uitzichtloos begon te lijken.352 In januari 2005 kwam er eindelijk een officieel einde aan de burgeroorlog met het ondertekenen van de Naïrobi vredesovereenkomst. De vredesovereenkomst kwam er onder impuls van IGAD (Intergovernmental Authority on Development) en de VS (speciaal gezant John Danforth). Het Zuiden kreeg zelfbeschikkingsrecht en mag in 2011 een referendum houden (na een overgangsperiode) over de toekomst van het Zuiden. Het belangrijkste aan deze overeenkomst was dat de olie-inkomsten evenredig zouden worden verdeeld over het Zuiden en het Noorden. Cijfers lopen uiteen, maar aangenomen wordt dat deze oorlog aan twee miljoen mensen het leven kostte en dat vier miljoen mensen op de vlucht waren geslagen.353 Er dient benadrukt te worden dat deze tweede burgeroorlog zeer complex is. Het Zuiden was bijvoorbeeld erg verdeeld. Etnische verschillen werden door zowel Karthoum als de SPLA gebruikt om groepen tegen elkaar op te zetten. Wisselende allianties in het Zuiden, rebellenbewegingen die met Karthoum samenwerken maar desalniettemin onafhankelijkheid voor het Zuiden nastreefden,… de burgeroorlog kende kortom een erg complex verloop. Er dient opgemerkt worden dat de SPLA ook allianties had met kleinere groeperingen in het 351

Johnson, The root, pp. 99-100 Johnson, The root, pp. 125-126. 353 Johnson, The root, pp. 177-180. 352

106

noorden, oosten en westen van Soedan en ook met oppositiegroepen die eerder in Karthoum resideerden maar nu in ballingschap waren (DUP en de Umma partij).

4.2 Regionale Context

Zoals eerder vermeld had de tweede Soedanese burgeroorlog, net als de eerste overigens, een belangrijke regionale dimensie. In dit deel wordt nagegaan wat de rol van de regionale bondgenoten van beide partijen is. We bespreken eerst de bondgenoten van de SPLA en vervolgens die van de centrale regering van Soedan.

Ethiopië: In 1977 komt Mengistu Haile Mariam aan de macht in Ethiopië. Het land is zelf verwikkeld in een oorlog met Somalië tot 1988. Het regime van Menghistu werd massaal gesteund door de USSR en door Cuba. Menghistu gaf op zijn beurt heel wat steun aan de SPLA. Dit deed hij om het regime in Karthoum te destabiliseren aangezien Karthoum op zijn beurt verscheidene rebellenbewegingen (Ethiopian People‟s Revolutionary Democratic Front, Eritrean Liberation Front, Eritrean People‟s Liberation Front en Tigray People‟s Liberation Front) in Ethiopië steunde. Ethiopië gaf de SPLA niet enkel materiële steun maar voorzag ook plaats voor trainingskampen van de SPLA in de grensregio. In 1991 komt er een einde aan die steun aangezien Mengistu‟s regime wordt omvergeworpen, met de steun van Karthoum, door Meles Zenawi. In 1992 begint de NIF (Nationalist Islamic Front) vanuit Karthoum alle groepen die ontevreden zijn over het Ethiopisch etnisch federalisme te mobiliseren (de Oromo, Somalis). Als reactie hierop begin de Ethiopische overheid weer samen te werken met de Soedanese oppositie in ballingschap. De bilaterale relaties tussen Karthoum en Addis Ababa bereikten een dieptepunt in 1995 toen een Egyptische terrorist met de vermeende steun van Soedan een aanslag probeerde te plegen op de Egyptische president Mubarak in Addis Ababa. Hierop begonnen de Ethiopische autoriteiten de steun aan de SPLA opnieuw op te drijven.354 Eritrea: Na de coup d‟état van Omar al-Bashir in 1989 verslechterde de relatie met Eritrea tot de diplomatieke relaties helemaal werden verbroken in 1994. Terwijl Karthoum de Eritrean Islamic Jihad steunde, gaf Asmara steun aan de NDA. NDA is een losse alliantie van de verschillende oppositiegroepen in Soedan (Beja Congress, SPLA,…)355

Oeganda: Vanaf 1986, wanneer Yoweri Museveni aan de macht komt in Oeganda, zal Oeganda de 354 355

Rogier, No more hills ahead?, p.30. Rogier, No more hills ahead?, p. 31. 107

meest continue en betrouwbare partner van de SPLA worden. Deze nieuwe hulp was vooral na 1991 welkom aangezien de SPLA enkele belangrijke basis –en trainingskampen was kwijtgeraakt door de val van Mengistu. Kampala had Karthoum er al langer van beschuldigd rebellenbewegingen in Oeganda, zoals het Lord‟s Resistance Army (LRA), Nile West Bank Liberation Front en de Allied Democratic Forces, te steunen. In 1995 worden alle diplomatieke relaties verbroken na een Soedanees bombardement op Oegandees grondgebied. In 2002 sluiten beide landen een akkoord dat het Oegandese leger toeliet beperkte militaire operaties uit te voeren tegen het LRA op Soedanees grondgebied. In 2003 werden ook alle diplomatieke relaties weer geopend. In de jaren ‟90 is de steun die Ethiopië, Oeganda en Eritrea geven aan de SPLA op zijn hoogtepunt. Dit komt omdat ze deel uitmaakten van de „frontline states‟ strategie van de VSA, in ruil voor militaire steun. Op deze manier wilde de VS Karthoum destabiliseren en onder druk zetten. Aan deze Amerikaanse strategie komt deels een einde in 1998 wanneer er een oorlog uitbreekt tussen Eritrea en Ethiopië. Beide landen zochten snel toenadering tot Karthoum omdat ze vreesden dat militaire steun aan de tegenpartij fataal zou kunnen zijn. Beide landen sloten in de loop van 1998 en 1999 bilaterale akkoorden met Soedan waarbij elke partij beloofde te stoppen met de rebellengroepen van anderen te steunen.356

De overheid van Soedan heeft nooit (officiële) militaire bondgenoten gehad in de regio. Het steunde lange tijd op de economische en militaire hulp van Iran en kocht wapens aan in China (zie later, ook voor de rol van de VSA). Libië en Egypte bleken de beste regionale bondgenoten te zijn van Karthoum.

Egypte: Egypte heeft twee grote belangen in Soedan. Een eerste is de toegang tot het water van de Nijl, 95% van de Egyptische bevolking zou er afhankelijk van zijn. Daarom is Egypte heel erg tegen onafhankelijkheid voor het Zuiden aangezien dit nog een extra gesprekspartner zou betekenen. Het tweede grote belang dat Egypte heeft in het Zuiden is de ontwikkeling van fundamentalisme in Soedan. Aangezien men in Egypte vreest voor de radicalisering van groepen in Egypte (door groepen in Soedan), willen ze een verenigd maar ook een gematigd Soedan. Het Bashir regime werd lang gezien als een bastion voor extremisme en de relatie tussen beide landen bereikte een dieptepunt na de mislukte aanslag op president Mubarak. Egypte had met andere woorden gemengde gevoelens over de te voeren politiek tegenover Soedan. Men wilde het land niet isoleren aangezien gevreesd werd dat het NIF van Bashir dan banden zou gaan smeden met radicale

356

Rogier, No more hills ahead?, p. 31. 108

groepen in Soedan en aangezien een verzwakking van het regime de SPLA zou versterken. Tegen het eind van de jaren „90 worden de relaties tussen beide landen veel beter, vooral na de breuk tussen Omar al-Bashir en Hassan Al-Turabi (ideoloog van de NIF en notoir hardliner).357

Libië: Muammar Qaddafi heeft zowel de SPLA als Karthoum gesteund. Tot aan de val van Nimeiri steunde het de SPLA aangezien het een revolutionaire organisatie was. Na de val van Numeiri stelde Libië zich anders op, het was tegen het recht op zelfdeterminatie voor Zuid-Soedan en verbeterde de relaties met Bashir. Qaddafi kroop ook in de rol van onderhandelaar tussen Soedan en Oeganda in 2002 en was samen met Mubarak verantwoordelijk voor het Libisch-Egyptisch initiatief dat een eind wilde maken aan het noord-zuid conflict. Dit initiatief en voorstel tot vrede bevatte geen enkele verwijzing naar zelfdeterminatie voor het zuiden.358

Tsjaad: Huidig president Idriss Déby kwam aan de macht in 1990 door een staatsgreep die door Karthoum gesteund werd tegen Hissène Habre. Tsjaad is nooit tussengekomen in Zuid-Soedan maar is altijd al een bondgenoot geweest van Karthoum tijdens de burgeroorlog in Zuid-Soedan (tijdens de Darfoercrisis veranderde dit).359

Zaïre: Op het moment dat SPLA zijn basissen in Ethiopië verliest probeert Garang te hergroeperen in Noord-Oeganda. Bijna onmiddellijk daarna ontving het Lord‟s Resistance Army enorm veel wapens en militair materiaal van Karthoum. Het Soedanese leger kreeg de toestemming van Mobutu om in Noord-Zaïre te opereren en het LRA te ondersteunen in hun aanvallen op de SPLA. Het is ook Karthoum dat de West Nile Bank Liberation Front helpt oprichten (rebellengroep in Oeganda en dus bondgenoot van Karthoum). Ook zij krijgen de toestemming van Mobutu om hun operaties vanuit Zaïrees territorium uit te voeren.360

De buurlanden hebben dus een belangrijke rol gespeeld in het noord-zuid conflict. De vernieuwde steun van Oeganda aan de SPLA heeft bijvoorbeeld een enorme invloed gehad op het conflict. Na de val van Mengistu en de interne crisis was de SPLA immers bijna ineengestort, en was het conflict misschien reeds in 1991 manu militari beëindigd . Maar het zijn vooral de VSA en de Volksrepubliek China die een enorme invloed hadden op het conflict, en hoofdzakelijk op de duur van het conflict. Om hun rol beter te duiden is het belangrijk

357

Rogier, No more hills ahead?, p.32. Rogier, No more hills ahead?, p.32. 359 Rogier, No more hills ahead?, p. 32. 360 Prunier, Gérard. “L‟Ouganda et les guerres Congolaises.” Politique africaine 75, (1999): 46-47. 109 358

om eerst wat meer uitleg te geven over de geschiedenis van olie in Soedan.

4.3 De internationale dimensie 4.3.1 Soedan‟s olie

De eerste olie-exploraties in Soedan gebeurden in 1959 door het Italiaanse bedrijf Agip in de Rode Zee-regio en waren onsuccesvol. Toen de eerste burgeroorlog voorbij was begon men naar olie te zoeken in de zuidelijke provincies. In 1975 kreeg het Amerikaanse oliebedrijf Chevron olieconcessies in het zuiden en zuidwesten van Soedan. De eerste olieontdekking werd in 1979 gedaan ten westen van Muglad (Zuid-Soedan).Chevron deed later nog grote ontdekkingen in de zogenaamde „Heglig‟ en „Unity‟ velden. In 1983 werd de „White Nile Petroleum Company‟ opgericht, bestaande uit Chevron, de Soedanese centrale overheid, Royal Dutch Shell en Arab Petroleum Investments Corporation. Het werd opgericht om een pijplijn te bouwen van de olievelden naar Port Sudan aan de Rode Zee, een project van 1 miljard dollar. De plannen van Chevron moesten echter opgedoekt worden bij het uitbreken van de 2de burgeroorlog in 1983. In 1984 werden alle operaties van Chevron stopgezet na een aanval van de SPLA en de ontvoering van 3 werknemers die later vermoord werden. De olieconcessies werden verkocht aan het Soedanese bedrijf Concorp in 1992. Concorp verkocht deze na enkele maanden verder door aan het Canadese bedrijf „State Petroleum Corporation‟ (SPC). In 1994 kocht het relatief onbekende oliebedrijf Arakis SPC op en startte zijn operaties in Soedan. Arakis had grote moeilijkheden om genoeg financiële middelen aan te trekken om zijn exploratie-en exploitatie verplichtingen tegenover de Soedanese overheid na te komen. In 1996 was Arakis door financiële problemen verplicht om 75% van zijn aandelen te verkopen aan „China National Petroleum Company‟ (CNPC,40%), Pertronas (Maleisië,30%) en Sudapet (Sudan,5%). Samen vormden ze het „Greater Nile Petroleum Operating Company‟(GNPOC). De overblijvende 25% van Arakis werd in 1998 verkocht aan een ander Canadees bedrijf: Talisman. Het GNPOC consortium maakte nog grote ontdekkingen en realiseerden de pijplijn die vanaf nu olie van het Heglig en Unity-olieveld naar Port Sudan voer361. Als gevolg van internationale druk en beschuldigingen van medeplichtigheid aan genocide en mensenrechtenschendingen verkocht Talisman zijn aandelen in GNPOC aan het Indische bedrijf „Oil and Natural Gas Corporation Limited‟ (ONGC) in 2002. 361

Burr, Millard. Revolutionary Sudan: Hassan al-Turabi and the Islamist state, 1989-2000. Leiden: Koninklijke Bril, 2003, pp.231-277. 110

Intussen zijn er heel wat nieuwe olieontdekkingen gedaan en zijn er olieconcessies verkocht aan allerlei bedrijven, ook veel Europese bedrijven. De olieproductie is ondertussen de kaap van 500.000 olievaten per dag voorbij en verwacht wordt dat dit aantal snel tot 750.000 zal worden opgetrokken. Ondertussen is bewezen dat Soedan minstens 5 miljard olievaten aan oliereserves heeft362.

Het mag duidelijk zijn dat olie een heel belangrijke rol speelt in dit conflict. Aangezien het Zuiden merkte dat Karthoum alle inkomsten uit olie naar het Noorden probeerde over te hevelen, kwam het (onder andere) tot een burgeroorlog. Olievelden en olie-installaties waren dan ook het doelwit van aanvallen aangezien het rebellenleger wilde voorkomen dat Karthoum olie kon exploiteren.

4.3.2 Soedan en de VSA

4.3.2.1 1979-1985:

Tijdens deze periode werd Soedan een erg belangrijke bondgenoot van de VS in de regio. Naast Soedan‟s strategische positie aan de Rode Zee, had de VS nood aan bondgenoten in deze regio na de pro-sovjet coup van Mengistu in Ethiopië ten nadele van Haile Selassie. Ethiopië was sinds de jaren ‟40 een bondgenoot geweest van de VS. De Reagan administratie was ook een sterk tegenstander van Libië. Soedan vormde samen met Kenia en Somalië een antisovjetblok. Ook de grote natuurlijke rijkdommen van Soedan maakte het tot een interessante bondgenoot. Na de olieontdekkingen van het Amerikaanse oliebedrijf Chevron in de late jaren ‟70 werden de relaties tussen beide landen hechter. De VS gaf Karthoum extra militaire en economische hulp: tegen het begin van de jaren ‟80 was Soedan de zesde grootste ontvanger van Amerikaanse militaire hulp. 363 Ondanks het uitroepen van een socialistisch Soedan in 1969 door Numeiri, waardoor het ideologisch dichter bij Oost-Europa stond, kreeg het dus steun van de VSA. Dit was vooral omwille van Numeiri‟s represailles na de mislukte communistische coup die tegen hem gepleegd was. Dat de SPLA en zijn bondgenoten werden bekeken werden als een communistische dreiging in OostAfrika droeg hier ook aan toe. Intussen namen de spanningen in Soedan zelf toe door het corrupte regime dat, eenmaal overladen met Amerikaanse wapens, zijn wil trachtte op te leggen aan het olierijke Zuiden. De VS begon zich

362

Bergevin, Olivier. “China/Sudan: Unwavering support for a genocidal islamicist regime, the symbol of a great leap...backwards for Africa.” European Strategic Intelligence & Security Center, http://www.esisc.org/China%20Sudan.pdf, geraadpleegd op 12.01.2007. 363 Connel, Dan. “Sudan:Recasting U.S. Policy.” Foreign Policy in Focus 5, nr. 40, (2001): p.4 111

steeds meer te moeien in het binnenlands beleid van Soedan. De Amerikaanse steun voor het Numeiri regime gaf het regime het vertrouwen dat het de interne grenzen tussen het noorden en het zuiden kon wijzigen, wat een overtreding was van de Addis Abeba vredesovereenkomst. Numeiri was ervan overtuigd dat hij voldoende Amerikaanse wapens had om elke potentiële militaire rebellie de kop te kunnen indrukken. Hij verwachtte dat door het engagement van de Amerikanen om zich te verzetten tegen Libië en Ethiopië, het regime wapens zou blijven krijgen (wat terecht bleek). Dit ongeacht de politiek die Numeiri zou voeren in binnen – en buitenland.364 Ook het Amerikaanse bedrijf Chevron steunde de centrale regering in Karthoum bij het Noord-Zuid dispuut. Het bedrijf tekende een contract met Karthoum om de olievelden in het zuiden te exploreren en te exploiteren en zou de opbrengsten enkel delen met de centrale regering. In de beginperiode van Chevron‟s activiteit in het Zuiden waren de relaties met het Zuiden nochtans goed. Abel Alier, een rechter uit het Zuiden, vice-president van Numeiri en leider van de Zuidelijke overheid zegt hierover: “The first director of Chevron in Sudan maintained good relations with both the southern regional government and the central government, and the company was at first more concerned about sharing the oil revenue with the region than was Nimeiri's central government. Later, however, a "second Chevron group” cut relations with us [met Zuid-Soedan] and treated us with less respect."365 Het zou logischer zijn moest Chevron alles gedaan hebben om met beide overheden, in het Zuiden en het Noorden, goede relaties te behouden. Chevron‟s gedrag kan misschien verklaard worden door de economische en politieke crisis in Soedan enerzijds, en de sterke Amerikaanse belangen en steun aan Karthoum anderzijds. Ondertussen was duidelijk geworden dat Soedan over behoorlijke oliereserves beschikte. Soedan was echter in een diepe economische crisis verzeild en Numeiri kreeg steeds meer af te rekenen met publieke ontevredenheid. Controle over de oliereserve was voor Numeiri en de VS een belangrijk middel om hun positie in Soedan te consolideren. De VS probeerde uiteraard alles om Numeiri in het zadel te houden. Deze politiek zou leiden tot het uitbreken van de 2de Soedanese burgeroorlog in 1983. De burgeroorlog dwong Chevron zijn activiteiten te staken, nadat het meer dan een miljard dollar had geïnvesteerd. De burgeroorlog verzwakte Numeiri‟s positie verder tot het regime in 1985 werd omvergeworpen door het leger.

364

Johnson, The root, pp.57-58. Verney, Peter. Raising the Stakes: Oil and conflict in Sudan. s.n., Hebden Bridge: Sudan Update, 2000, p. 12 112 365

4.3.2.2 1985-1989:

In april 1985 werd het Numeiri-regime omvergeworpen door het leger na een volksopstand. Een jaar later werden er parlementaire verkiezingen gehouden en Sadiq Al-Mahdi werd eerste minister. Hij voerde een neutrale buitenlandse politiek wat niet naar de zin was van de VS. Als gevolg hiervan werd de economische en militaire hulp voor Soedan afgebouwd en in 1989, na de staatsgreep van al-Bashir, stopgezet. Ondanks de verslechterde relatie met de VS wilde Chevron zijn operaties toch verder zetten. Het bereikte hierover een overeenkomst met Karthoum en verbond zich ertoe binnen de twee jaar zijn operaties verder te zetten en, indien hieraan niet werd voldaan, zijn olieconcessies te verkopen. Deze riskante beslissing van Chevron werd genomen op basis van vredesgesprekken tussen de SPLA en Karthoum. Uiteindelijk moest Chevron zijn operaties staken nadat alle hoop op een snelle vredesovereenkomst verdwenen was na de staatsgreep van Omar Hassan Al-Bashir en zijn National Islamic Front onder leiding van Hassan Al-Turabi366.

4.3.2.3 1989-2000:

President Bush Senior besliste om de militaire en economische hulp aan Soedan helemaal stop te zetten na de staatsgreep van Al-Bashir. Men verwelkomde wel het feit dat Sadiq Al-Mahdi van de macht was gestoten, maar toch zagen de VS deze nieuwe islamitisch geïnspireerde partij (NIF) niet graag aan de macht komen. De nieuwe Soedanese overheid nam een buitenlandse politiek aan die niet Amerikaansgezind was en dit hypothekeerde de Amerikaanse geopolitieke belangen in de regio. In 1991 begon Soedan ook vriendschappelijke banden te ontwikkelen met Libië, Iran en China, iets wat de VS uiteraard niet graag zag gebeuren.

Politieke isolatie en demonisering van Karthoum Vanaf de regering Clinton begon de VS begon met een agressieve politiek van isolatie en destabilisatie van het Soedanese regime van Al-Bashir met als doel Karthoum te laten voldoen aan Amerika‟s agenda of het regime te laten vallen. Men wilde een pro-Amerikaanse overheid aan de macht krijgen en een deel van de olie-industrie onder controle krijgen. Om deze politiek te rechtvaardigen, beschuldigde de VS Karthoum ervan internationaal terrorisme te steunen, een 366

Connel, “Sudan:Recasting U.S. Policy.”, p.4. 113

moslimfundamentalistische regering te zijn die bovendien religieuze minderheden onderdrukte, en actieve medewerking aan slavernij en andere mensenrechtenschendingen verleende. Met onder andere een heuse mediacampagne werd de regering in Karthoum jarenlang gedemoniseerd. Deze anti-Karthoum campagne, met veelal foute informatie, begon bij Clinton en zou ook door Bush voorgezet worden.. Zo beschuldigde Clinton Soedan ervan een bondgenoot te zijn van Saddam Hoessein tijdens de eerste Golfoorlog. In werkelijkheid wenste Soedan gewoon neutraal te blijven. Het koos ervoor om samen met andere Arabische landen als Jordanië, Jemen, Libië, Tunesië, Algerije en Mauritanië niet in de anti-Irak coalitie te stappen. Deze landen bekrachtigden wel elke VN sanctie tegen Irak. Soedan had eerder ook de Irakese invasie in Koeweit scherp veroordeeld. Toch zou president Clinton het Amerikaanse publiek nog vaak eraan herinneren dat Soedan een „bondgenoot‟ was van Saddam Hoessein367.

In 1993 werd Soedan door de VS op de lijst gezet van staten die terrorisme steunen. Het land was onder andere een toevluchtsoord voor Osama Bin Laden, Imad Mughniyah368 en de beruchte Venezolaan Ramirez Sanchez369 (Ramirez de Jakhals). Bewijzen van steun aan terrorisme zijn echter nooit geleverd, integendeel. Elk jaar publiceert het Amerikaanse State Department een rapport, Patterns of Global Terrorism. In de versies van 1992, 1993 en 1994 stond dat er geen enkel bewijs is dat de centrale regering van Soedan terroristische groeperingen steunt. Er bevonden zich wel verscheidene terroristische groeperingen, zoals onder meer Hamas, binnen Soedan‟s grenzen. Dit heeft Clinton er niet van weerhouden Soedan jarenlang te beschuldigen van financiële steun aan terroristen370.

In 1996 werd onder impuls van de VS resolutie 1054 aangenomen in de VN veiligheidsraad, die diplomatieke sancties371 inhield voor Soedan. Aanleiding hiertoe was de weigering tot uitlevering van 3 verdachten van een moordaanslag op de Egyptische president Mubarak in 1995. Egypte en de VS beschuldigden Soedan ervan de drie verdachten gesteund te hebben en een verblijfplaats te 367

Hoile, David. Farce Majeure: The Clinton administration‟s Sudan Policy (1993-2000). London: The European-Sudanese Public Affairs Council, 2000, pp. 83-84 368 Hij zou verantwoordelijk zijn voor een aanslag in Beiroet waarbij 241 Amerikaanse mariniers om het leven kwamen) 369 Eenmaal opgespoord werd hij in 1994 uitgeleverd aan Franse veiligheidsdiensten. 370 Men beschuldigde Soedan er van betrokken te zijn bij de aanslag op de WTC torens in 1993. Dit werd later weerlegd aangezien er geen enkel bewijs van enige betrokkenheid van Soedan was. Toch zou men Soedan nog jarenlang hiervan beschuldigen. 371 Eerst werden er ook economische sancties opgenomen, maar de resolutie werd afgezwakt onder Chinese druk (zie later). Deze diplomatieke sancties hield in dat Soedanese overheidsmensen maar beperkt konden reizen en beperkte het aantal mensen in Soedanese ambassades. 114

hebben geboden. Er was maar één verdachte wiens identiteit men kende: Mustafa Hamza. Twee jaar later werd hij geïnterviewd in Afghanistan waar hij al die tijd had verbleven. Hij vertelde dat Soedan helemaal niet betrokken was en stelde zelfs dat zijn beweging, Gamaa Islamiya, de Soedanese overheid een te liberale toepassing van de islam verweet372. Enkele maanden later, onder druk van de VSA en andere landen, overtuigde Karthoum Osama Bin Laden, die al sinds 1991 in Soedan verbleef, om het land te verlaten en naar Afghanistan te trekken. Tegen eind 1999 werd Hassan Al-Turabi, een hardliner en de ideoloog van de partij, langs de kant gezet wegens het plannen van een coup. Deze erg assertieve houding van de VS kende zijn culminatiepunt in 1998, toen Bill Clinton een aanval met kruisraketten beval op de farmaceutische El-Shifa fabriek in Karthoum. Het was een reactie op de aanslagen op de Amerikaanse ambassades in Kenia en Tanzania waarvan de VS dacht dat Soedan hierin betrokken was, hoewel Soedan de aanslagen scherp veroordeelde. Clinton beweerde dat de El-Shifa fabriek gebruikt werd voor de productie van chemische wapens (met de hulp van Saddam Hoessein nota bene) maar kon dit nooit bewijzen. Na de aanslag heeft Karthoum herhaaldelijk gevraagd aan Washington om een onderzoeksteam te sturen om te komen vaststellen dat er enkel medicijnen373 werden gefabriceerd. Dit werd geweigerd. Achteraf gaf de CIA en Clinton toe dat ze verkeerde informatie hadden gekregen374.

De economische knijptang en steun aan de SPLA

In november 1997 werden er door Washington financiële en economische sancties opgelegd aan Soedan. Het blokkeerde alle Soedanese activa in de VS, verbood import en export375, blokkeerde financiële transacties en verbood Amerikaanse bedrijven te investeren in Soedan. Er dient wel opgemerkt te worden dat er een uitzondering gemaakt werd voor „gum arabic‟. Een speciale vorm van gum arabic, wat vooral in Soedan te vinden is, was immers erg belangrijk voor een aantal Amerikaanse bedrijven. De Coca Cola Company en andere Amerikaanse bedrijven slaagden erin een uitzonderingsregel voor Arabische gom te verkrijgen omwille van speciale noden. Arabische gom zorgt ervoor dat softdrinks zoals die van Coca Cola niet verharden in de koelkast. Het wordt ook nog voor andere zaken gebruikt in drukkerijen, voedselproductie en de farmaceutische industrie. Door deze handel te laten doorgaan, bezorgde de VS het Soedanees regime van 372

Hoile, Farce Majeure: The Clinton administration‟s Sudan Policy (1993-2000), pp.29-35. 60% van de in Soedan geconsumeerde medicijnen kwamen uit deze fabriek 374 Hoile, Farce Majeure, pp.35-41. 375 Uitgezonderd gum arabic en humanitaire hulp 115 373

belangrijke inkomsten waarmee men de oorlog tegen het zuiden kon voortzetten. Dit was sowieso al het belangrijkste exportproduct van Soedan naar de VS waardoor deze uitzonderingsregel de tactiek van de VS om het regime van buitenlandse handel te beroven ondergroef. In 1995 bijvoorbeeld verdiende Soedan 54 miljoen dollar aan deze handel.376 De SPLA kreeg vanaf de jaren ‟90 Amerikaanse militaire steun. Het kreeg heel wat van die hulp via Amerika‟s regionale bondgenoten: Ethiopië, Oeganda en Eritrea. In 1996 gaf het via deze weg 20 miljoen dollar aan militaire steun. De VS gaf ook militaire trainingen aan de SPLA. De VS waren ook betrokken bij de burgeroorlog via het United States Agency for International Development (USAID), wat een effectief instrument was om de Amerikaanse politieke agenda te promoten via humanitair werk. De USAID was erg actief in Zuid-Soedan en maakte de weg vrij voor een directe relatie tussen de SPLA en de VS. USAID sloot in naam van de Amerikaanse overheid ook grote contracten af met het oog op de economische heropbouw van het zuiden. Vanwege de complementaire rol van Amerika‟s bondgenoten in de regio en USAID, werd de SPLA financieel en militair enorm afhankelijk van de VS. Een ander gevolg van de VS-politiek jegens Soedan was het beletten van olie-exploitatie. De bovengenoemde politiek speelde een grote rol in het beletten van Karthoum‟s plannen om de olieproductie op te starten. De economische en diplomatieke sancties maakten, naast de steun aan de SPLA, het moeilijk voor buitenlandse bedrijven om te investeren en te werken in Soedan, omwille van veiligheidsoverwegingen en uit angst voor problemen met de VS. Chevrons‟s beslissing om zijn concessies te verkopen was dan ook vooral gerelateerd aan de VS politiek in Soedan. De VS moedigden Chevron ook aan dit te doen door het bedrijf een vergoeding van 550 miljoen dollar te geven voor zijn verliezen in Soedan in de vorm van belastingsafschrijvingen377. In 1999 slaagde Soedan er toch in zijn olieproductie op te starten, vooral dankzij Chinese investeringen. De succesvolle olie-exploitatie was de reden waarom de sancties van de VS hebben gefaald. Het land had nu inkomsten om wapens te kopen. Uiteindelijk begonnen ook Europese bedrijven weer te investeren in Soedan en werden de diplomatieke banden weer aangehaald. Deze ontwikkelingen zouden vanaf de Bush-administratie een ommekeer betekenen in de Amerikaanse strategie in Soedan. Tijdens deze periode werden er ook verscheidene onderhandelingsrondes gehouden tussen de SPLA

376 377

Cramer, Civil, p. 173 Reeves, Eric. “The Clinton Administration and Sudan: A Systemic Intelligence Failure.” European-Sudanese Public Affairs Council , http://www.espac.org/usa_sudan_pages/usa_sudan.asp , geraadpleegd op 07.04.2007 116

en Karthoum, maar zonder resultaat. Het belangrijkste vredesinitiatief werd gesteund door de VS en ondernomen door IGAD in 1994 en resulteerde in de „Declaration of Principles‟. IGAD (Intergovernmental Authority on Development) is een regionale ontwikkelingsorganisatie die bestaat uit 7 landen: Soedan, Ethiopië, Eritrea, Djibouti, Kenia, Somalië en Oeganda. Het mag duidelijk zijn dat dit initiatief een strategische zet was van de VS die via hun bondgenoten in de regio hun doelstellingen wilden bereiken. De „Declaration of Principles‟ vernoemde voor het eerst het recht op zelfbeschikking via een referendum. De SPLA ondertekende de „Declaration of Principles‟ in 1994, Karthoum weigerde. In 1997 accepteerde Karthoum de overeenkomst toch, maar er veranderde niets en de oorlog ging door. Het belang van deze overeenkomst is dat het de basis zou vormen voor latere onderhandelingen. Die zouden dan uiteindelijk leiden tot de finale overeenkomst in 2005, die het zuiden recht op zelfbeschikking kan geven via een referendum dat in 2011 zou moeten doorgaan378.

4.3.2.4 2000-2006

Vanaf de verkiezing van George Bush Junior zou het Soedan-beleid van de VS sterk wijzigen. Onder druk van verscheidene lobbygroepen, die diverse belangen behartigden, en omwille van de „war on terror‟ zou het beleid verschuiven van destabilisatie en isolatie naar een constructief engagement in het bereiken van een vrede tussen het noorden en het zuiden. De metamorfose in het VS-beleid had diverse oorzaken en werd beïnvloed door verscheidene factoren: de evangelische kerk, de „war on terror‟ en Amerikaanse oliebelangen (zie verder). Kort na de verkiezing van George Bush in 2001 stelde hij Andrew Natsions aan als „Special Humanitarian Coordinator for Sudan‟ en benoemde hij John Danforth, een dominee en ex-senator, als speciaal gezant voor het vredesproces in Soedan. In juni 2001 keurde het Amerikaanse Congres de „Sudan Peace Act‟ goed, wat het mogelijk maakte voor Bush om 10 miljoen dollar per jaar aan niet-militaire hulp te geven aan door de SPLA/M gecontroleerde gebieden. Het liet de regering Bush tevens toe om Karthoum te sanctioneren wanneer zij haar gemaakte afspraken niet nakwam in het kader van het vredesoverleg. Als de regering niet voldoende meewerkte aan de vredesinitiatieven van IGAD en de Amerikaanse regering, zou ze gestraft worden met economische en financiële sancties. Onder meer door het opleggen van een boycot van de Soedanese kapitaalmarkt voor Amerikaanse bedrijven, vooral dan 378

Adam, Davy, “11/9 en de vredespogingen in Soedan: interne politieke ontwikkelingen en extern beleid in het kader van het 'war on terrorism' discours van de VS.” Onuitgegeven licentiaatverhandeling, Universiteit Gent, 2003, 141 p. 117

in de olie- en energiesector. Dit was een levensbelangrijke factor voor het voortbestaan van het Bashir regime. 379 Begin 2002 had Danforth een aantal maatregelen voorgesteld aan de strijdende partijen, waaronder een staakt-het-vuren in de Nuba-bergen, zones en tijdstippen waarbinnen humanitaire interventies mogelijk zouden zijn, een commissie om te rapporteren over slavernij en een einde aan de aanvallen op

burgerdoelwitten.

Deze

maatregelen

zorgden

voor

een

vooruitgang

in

de

vredesonderhandelingen. In juli 2002 ondertekenden Karthoum en de SPLM/A een overeenkomst in Machakos (Kenia): het Machakos Protocol. Het protocol erkende het recht op zelfbeschikking voor het zuiden380. Desondanks Danforth‟s inspanningen werd het bereiken van een duurzame vrede verstoord door de ontwikkelingen in het westen van Soedan. In februari 2003 had het Soedanese leger een grond - en luchtoffensief ingezet in Darfoer (na een volksopstand). Om de Noord-Zuid onderhandelingen niet te hypothekeren, werd dit niet meteen veroordeeld door de internationale gemeenschap en de VS . Toen Karthoum en de SPLM/A echter niet tot een finaal akkoord kwamen, niet op tijd voor de State of the Union van George Bush, werd het gebruik van geweld in Darfoer door Karthoum openlijk veroordeeld door de VS. De ware toedracht van het conflict in Darfoer wordt hier niet verder besproken.

In 2000 achtte toekomstig president George W. Bush en zijn team Afrika als onbelangrijk voor Amerika. Toch zou de Bush-administratie, in tegenstelling tot zijn voorgangers, een constructieve rol spelen in Soedan en in het bereiken van de vredesovereenkomst tussen noord en zuid in 2005. Drie factoren beïnvloedde de door Bush gevoerde politiek in Soedan: De evangelische kerk, de „war on terror‟ en oliebelangen. Nochtans zouden deze factoren Washington niet in 1 richting sturen. De evangelisten wensten striktere sancties tegen Soedan. Langs de andere kant was het beter voor Washington‟s oorlog tegen terrorisme en zijn oliebelangen om toch opnieuw diplomatieke relaties met Karthoum op te starten. De uitdaging voor de Bush administratie was deze conflicterende belangen met elkaar te verzoenen381.

Evangelisten

Ongeveer een kwart van de inwoners van de VS zijn evangelisten, ook wel „born-again„ christenen 379

Uiteindelijk werd dit afgezwakt onder druk van het Witte Huis (zie: oliebelangen) Huliaras, Asteris. “Evangelists, Oil Companies, and terrorists: The Bush Administraion‟s Policy towards Sudan “ Orbis 50, Nr. 4, (2006): 709-724. 381 Connel, Dan. “De bloedbadpolitiek in Soedan.” Uitpers 58, 2004, s.p. 118 380

genoemd. Het is geen homogene groep maar is toch verenigd door één organisatie: de National Association of Evangelicals. De Evangelische kerk heeft zich in de laatste 30 jaar tot een goed georganiseerde beweging omgebouwd die heel wat politieke invloed heeft. Zeker voor de Republikeinen (dus Bush) is het een groep die niet te negeren valt aangezien ze overwegend republikeins stemmen. Bij de gecontesteerde verkiezingen van 2000 bijvoorbeeld, waar Bush het pleit won, stemde 78% van de evangelisten op Bush. De Evangelisten maken volgens schattingen nu 40% uit van alle Republikeinse stemmen382. Lange tijd focusten ze zich op thema‟s als abortus, euthanasie en het homohuwelijk. Recent is de evangelische kerk zich echter ook gaan bezighouden met het buitenlandse beleid van de VS. Dit is het gevolg van het missiewerk dat de evangelisten ondernamen in de 3de wereld. In 2001 deden zo‟n 350.000 Amerikanen missiewerk in het buitenland, waar ze geconfronteerd werden met armoede en onderdrukking. Hun aandacht werd vooral getrokken door landen waar christenen werden vervolgd zoals in Birma, China en Soedan. Al snel probeerde de Evangelische kerk het buitenlandbeleid van de VS te beïnvloeden ter verdediging van deze religieuze minderheden. Hun politieke invloed werd heel duidelijk toen de Clinton administratie overtuigd werd de International Religious Freedom Act383 aan te nemen in 1998. Veel evangelisten waren ook actief in de antislavernij beweging, die vooral vanaf het begin van de jaren ‟90 bekend werd. Voor groepen als „Christian Solidarity International‟ werd slavernij in Soedan hét centrale thema. Ze voerden een jarenlange campagne hieromtrent en zamelden o.a. geld in om christelijke Afrikaanse slaven terug te kopen en zorgden op deze manier ook dat het conflict in Soedan meer publieke aandacht kreeg. Het slavernijprobleem werd steevast voorgesteld als een bijna bijbels conflict tussen de Arabische moslims van het noorden en de christelijke afrikanen in het zuiden384. In april 2004 waarschuwde de „Holocaust Memorial Coalition‟ voor het eerst voor een genocide in Darfoer. Meer dan 170 evangelische groeperingen en mensenrechtengroepen werkten samen en vormden de „Save Darfur Coalition‟. De coalitie probeerdee, met het oog op de opkomende verkiezingen, nog meer invloed uit te oefenen op het Amerikaanse beleid ten aanzien van Soedan. In juli 2004 nam het Congres een resolutie aan dat het conflict in Darfoer als een genocide bestempelde. 382

Huliaras, “Evangelists, Oil Companies, and terrorists: The Bush Administraion‟s Policy towards Sudan, pp. 710-716. 383 De International Religious Freedom Act heeft als bedoeling religieuze vrijheid te promoten als een deel van het Amerikaanse buitenlandse beleid, en ten voordele van minderheden in het buitenland die op basis van hun religie worden vervolgd. Hiervoor zijn vervolgens commissies e.d.m. opgericht. 384 Huliaras, Evangelists, pp.714-716. 119

De grote aandacht van de evangelisten is vreemd aangezien er geen christelijke slachtoffers bij betrokken waren, de inwoners van Darfoer zijn namelijk bijna allemaal moslims. Dit komt omdat het conflict in de VS wordt geportretteerd als een conflict tussen Arabische moslims en Afrikanen, wat goed overeenstemt met het diepgewortelde beeld van de „moslimdreiging‟ in de VS. In januari 2005 publiceerden de VN de resultaten van een onderzoek in Darfoer waarin geconcludeerd wordt dat de aanvallen op burgers voortkwamen uit het counteren van de volksopstand en dat, desondanks de vele claims van de Evangelische kerk en de Bush-administratie, er van genocide geen sprake is. De Save Darfur Coalition voert nog altijd actie en spreekt nog altijd over een genocide. We kunnen besluiten dat de evangelische gemeenschap vooral cruciaal was in het plaatsen van Soedan op de politieke agenda van de overheid. Daarnaast was Soedan ook een belangrijke pion in Amerika‟s „War on terror‟.

„War on terror‟

Zoals hierboven vermeld, was Soedan een thuishaven voor verscheidene internationaal gezochte terroristen en steunde Karthoum terroristische bewegingen. Nadat Hassan Al-Turabi opzij werd gezet, Osama Bin Laden het land had verlaten en Soedan zijn steun voor terroristen stopzette of toch verminderde, zorgde dit voor een herneming van de diplomatieke relaties tussen Karthoum en Washington. In mei 2000 werd er tussen beide landen al gesproken over veiligheidszaken en kort erna vestigde zich een Amerikaanse antiterrorisme aanwezigheid in Soedan.

Uit angst voor een aanval van de VS, die waarschijnlijk veel ernstiger zou zijn dan de kruisraket op de El-Shifa fabriek in 1998, was Soedan erg snel om de aanslagen van 11 september te veroordelen. Het ging ermee akkoord om informatie te delen over Al Qaeda‟s methodes en leden. Karthoum gaf de Amerikaanse inlichtingendienst toegang tot honderden dossiers over buitenlandse moslims die in Soedan hadden verbleven. Soedan‟s veiligheidsdiensten lieten ook veel mensen arresteren voor ondervraging. In ruil hiervoor heeft de VS het laten vallen van de VN sancties tegen Soedan niet tegengehouden385.

In 2002 kwam het jaarlijks rapport van het Amerikaanse State Department uit: Patterns of Global Terrorism. Het rapport concludeerde dat Soedan zich wel meer inspande in de strijd tegen het terrorisme, maar toch een thuishaven bleef voor groeperingen als Hamas, Jihad, al-Gama al Islamiyya en Al Qaeda. 385

Huliaras, Evangelists, pp. 716-721. 120

De Soedanese veiligheidsdiensten bleven de VS informatie geven over de activiteiten van terroristische groeperingen. Als een resultaat hiervan schrapten de VS Soedan in 2004 van de lijst van landen die als niet-coöperatief in de strijd tegen terrorisme werden beschouwd. Karthoum probeerde zijn rol in de „war on terror‟ te gebruiken als hefboom in de VN veiligheidsraad. Toen de VS in 2004 in de veiligheidsraad sancties eisten tegen Soedan wegens de wreedheden in Darfoer, benadrukte Karthoum zijn cruciale rol in de strijd tegen terrorisme. Soedanese vertegenwoordigers beweerden dat een staatsgreep van fundamentalistische moslims verijdeld was en dat sancties juist ervoor zouden zorgen dat Soedan in chaos zou geraken, een gefaalde staat zou worden en een thuishaven voor terroristen386.

De aanslagen van 11 september 2001 zorgden voor een ommekeer in de relatie tussen de VS en Soedan. Het land werd een belangrijke partner in de strijd tegen het terrorisme aangezien het vitale informatie bezat. Terwijl de evangelische activisten een grotere druk op Karthoum en meer sancties wensten, zorgde de „war on terror‟ voor het tegengestelde: een herneming van de diplomatieke relaties tussen beide landen. Dit tot groot ongenoegen van de evangelische beweging. Washington‟s constructieve engagement in Soedan (in tegenstelling tot het Clinton-tijdperk) reflecteert wel enigszins de combinatie van beide belangen.

Oliebelangen Toen George Bush verkozen werd verwachtte iedereen dat, aangezien zijn relatie met de Amerikaanse olie-industrie, hij de sancties tegen Soedan zou laten vallen zodat Amerikaanse oliebedrijven zouden kunnen investeren in de Soedanese olievelden. In mei 2001 publiceerde de National Energy Policy Development Group, onder leiding van Dick Cheney, een rapport dat de te volgen energiestrategie weergeeft : National Energy Policy (Cheney-rappport). Het rapport stelde vast dat de VS binnen 20 jaar bijna twee derde van zijn olie zou moeten importeren. Dit impliceerde dus een grotere afhankelijkheid van buitenlandse machten die de VS niet altijd gunstig gezind zijn. Het rapport benadrukte ook dat de VS zijn import moest diversifiëren om zijn afhankelijkheid van het onstabiele Midden-Oosten te verminderen. Het rapport toonde bijzondere aandacht voor Afrika als alternatieve bron voor olie. Het rapport stelde dat, zelfs al heeft Afrika maar 7% van de wereldreserves aan olie, het de snelst groeiende energiemarkt zou worden. De eerste versie van de Sudan Peace Act (zie eerder) verbood ook oliebedrijven die actief waren in 386

Dewaal, Alex. “ Briefing: Darfur, Sudan: prospects for peace.” African Affairs 104, Nr. 414, (2005), p.134 121

Soedan om kapitaal uit de VS te halen of om genoteerd te zijn op de Amerikaanse kapitaalmarkt 387. Uiteindelijk zou dit geen deel uitmaken van de uiteindelijke Sudan Peace Act, tot ongenoegen van de diverse anti-Karthoum lobbygroepen. Als verklaring gaf het Witte Huis dat het verbieden van toegang tot kapitaalmarkten in strijd zou zijn met Amerika‟s steun aan vrije markten (en vrij verkeer van kapitaal). Kortom, oliebelangen voorkwamen dat Amerika strenge sancties oplegde aan Soedan388. Met deze afgezwakte sancties tegen Soedan wordt ook duidelijk dat Bush ervoor heeft gekozen de druk op het regime in Karthoum hoog te houden, maar niet te hoog. Men bleef inspelen op klachten van NGO‟s, de mensenrechtengroeperingen en de beroering van de publieke opinie die nog steeds wordt georchestreerd door Washington. Tegelijkertijd spande men zich in alle stilte in om de wankele noord-zuid gesprekken gaande te houden. Naast Soedan‟s betekenis als olieproducent, maakte de Chinese aanwezigheid in Soedan Washington erg zenuwachtig. China is een land dat binnenkort zal kunnen concurreren met de economische en politieke hegemonie van de VS. Het is dan ook een prioritair objectief van Washington om de ontwikkeling van China te counteren389.

4.3.3 Soedan en China 4.3.3.1 China’s Afrikapolitiek

De aanwezigheid van China in Soedan kadert in een ruimere Afrikapolitiek die ik hier heel kort uit de doeken doe. Tijdens de Koude Oorlog was de Chinese invloed in Afrika beperkt tot het verstrekken van militaire hulp aan rebellenbewegingen. Vanaf de jaren ‟70 gaf China ook meer reguliere ontwikkelingshulp aan Afrika onder de vorm van infrastructuurwerken, onderwijs, medisch materiaal en personeel. Naar het einde van de jaren ‟90 toe wijzigde China‟s relatie tot Afrika. China begon een buitenlandse politiek te voeren die vooral in functie van de eigen economie stond. Dit was noodzakelijk daar de snelgroeiende Chinese economie steeds meer energie en ruwe materialen390 eiste, wat dus in het relatief onontgonnen Afrika gezocht werd. Daarenboven zocht China nieuwe 387

Lundin Oil bijvoorbeeld, een Zweeds bedrijf en actief in Soedan, is genoteerd op NASDAQ Huliaras, Evangelists, p. 217. 389 Jiang, Chung-lian. “Oil: A new dimension in Sino-African Relations.” African Geopolitics, Nr. 14, (2004): s.p. 390 IJzerertsen titanium, koper, uranium, aluminium, hout,… 122 388

afzetmarkten voor zijn goedkope producten. Vanaf de jaren ‟90 begon China dan ook met een waar charmeoffensief in Afrika. Het gaf heel wat ontwikkelingshulp (vooral medische hulp) en gaf grote leningen aan Afrikaanse landen. Het grote verschil met Westerse donoren is dat China geen voorwaarden zoals „good governance‟ en respect voor mensenrechten verbindt aan leningen en ontwikkelingshulp. De groeiende aanwezigheid van China in Afrika was ook duidelijk te zien aan hun nieuwe grote en opzichtige ambassades. 391 De hoofdreden voor China‟s aanwezigheid is zeker om zich toegang te verschaffen tot Afrika‟s grondstoffen om de snelgroeiende Chinese economie draaiende te houden. Afrika biedt in dit opzicht onbegrensde mogelijkheden en bovendien zijn de lokale elites niet zo‟n taaie onderhandelaars in vergelijking met de mijnbouwreuzen in Rusland, Brazilië en Canada. In 1993 werd China voor het eerst een netto-importeur van ruwe olie. China was de 5de grootste producent van olie wereldwijd, desalniettemin had het moeite om aan de binnenlandse vraag te voldoen. Bovendien stagneerde de olieproductie: de productie steeg met minder dan 2% terwijl de vraag met 10% steeg. Verwacht kan worden dat China afhankelijk zal blijven van olie, schattingen voorspellen dat China tegen 2010 tussen de 7,9 en 9,2 miljoen olievaten per dag zal moeten importeren. Het grootste deel van zijn geïmporteerde olie haalt China uit het Midden Oosten, maar men tracht zijn afhankelijkheid van het Midden Oosten af te bouwen. Men wil immers niet al zijn geld zetten op één paard en China probeert dus zijn import te diversifiëren. China‟s visie op „energieveiligheid‟ is een strategische en wordt vaak aangeduid met de term „neomercantiel‟. Dit houdt een sterke staatscontrole van nationale olievoorraden en een voorkeur voor een politieke relatie met buitenlandse olieproducenten of autoriteiten in, in de plaats van afhankelijk te zijn van de markt392.

China is er dus in geslaagd om zijn invloed in Afrika gevoelig uit te breiden. Eén van de redenen van dit succes is het feit dat men zich niet inmengt in interne aangelegenheden. Dit tegenover Europa en de VS die steevast eisen stellen (zoals goed bestuur) in ruil voor hulp of economische samenwerking. China stelt ook geen eisen in verband met de economische organisatie, het stelt dat ieder land zijn eigen groeirecept heeft. Dit staat in tegenstelling tot de westerse Washington

391

Taylor, Ian. “China's Foreign Policy Towards Africa in the 1990s”. Journal of Modern African Studies 36, Nr. 3, (1998), pp. 443-460. 392

Taylor, Ian. “ China‟s Oil Diplomacy in Africa.” International Affairs 82, Nr. 5, (2006), pp.937959. 123

consensus.393 De gevolgen van China‟ Afrikapolitiek zijn zeer divers. Enerzijds brengt het Afrika weer op de internationale agenda (vanwege het Westerse wantrouwen jegens China). Bovendien zorgt de Chinese economie voor hogere grondstofprijzen, die dus voor hogere inkomsten zorgen voor de Afrikaanse landen. Er zijn ook negatieve gevolgen: de inkomsten die worden gegenereerd komen terecht bij een beperkte elite en dardoor geniet de bevolking niet of nauwelijks van de extra inkomsten. Er wordt ook niet gezorgd voor extra werkgelegenheid aangezien de meeste jobs worden ingenomen door Chinezen. Daarenboven wordt de lokale productie weggeconcurreerd door Chinese bedrijven die efficiënter en goedkoper kunnen produceren. Er wordt ook te eenzijdig geïnvesteerd in grondstof gerelateerde sectoren, waardoor er erg ongediversifieerde economieën ontstaan. Erg veel infrastructuurwerken staan bijvoorbeeld in functie van het efficiënt verplaatsen van grondstoffen naar havens (zie kaart 2 in bijlage). Bovendien kan men de no-strings-attached leningen van China niet bepaald bevorderlijk noemen voor de verspreiding van democratie, mensenrechten en „good governance‟. Doordat Peking de politieke elites in Afrika versterkt lijken de kansen op democratie en goed bestuur te worden ondermijnd en kan zich geen weerbare middenklasse ontwikkelen394.

4.3.3.2 China in Soedan Diplomatieke relaties tussen China en Soedan begonnen reeds in april 1959 toen Soedan als 4de Afrikaanse land China erkende en de banden met Taiwan doorknipte. Tijdens de Koude Oorlog financierde China verscheidene infrastructuurwerken zoals een grote textielfabriek in El Hasaheisa en de bekende en prestigieuze“Friendship Hall” in Karthoum395. Toch is het pas vanaf de jaren ‟90 dat de relatie tussen beide landen echt betekenisvol werd: China werd netto-importeur van olie en begon zijn zoektocht naar buitenlandse energiebronnen. Ondertussen is Soedan China‟s 3de belangrijkste Afrikaanse handelspartner geworden. Peking werd Soedan‟s belangrijkste investeerder, klant en leverancier.

393

Holslag, Jonathan. “China‟s Afrikaoffensief.” Brussels Institute of Contemporary China Studies, http://www.vub.ac.be/biccs/44_vub_editorialsinmedia.htm#1ChinasAfrikaoffensief, geraadpleegd op 17.03.2007. 394 Meidan, Michal. “China‟s Africa policy: business now, politics later.” Asian Perspective 30, Nr. 4, (2006): 69-93. 395 Dit gebouw heeft nu verscheidene functies: het wordt gebruikt voor allerlei regeringsbijeenkomsten, internationale conferenties,… 124

De samenwerking tussen China en Soedan draaide in de eerste jaren van de jaren ‟90 rond wapens. Soedan verkocht graan aan China en kocht daarmee Chinese wapens die deels betaald werden door Iran en tevens verscheept werden via datzelfde land, tot ongenoegen van Washington. Soedan‟s export naar China groeide snel, in 1993 bedroeg die slechts 30 miljoen dollar, in 1994 84 miljoen, in 2005 was dit al meer dan 5 miljard dollar. In ruil werd China een grote ontwikkelingsdonor (in 1994 gaf het 180 miljoen dollar) voor Soedan en bouwde onder andere een ziekenhuis met een capaciteit van 1200 bedden. Diplomatieke relaties verstevigden en delegaties van beide landen bezochten elkaar om de haverklap. Er werden onderwijs-, landbouw-, economische, technologische en culturele samenwerkingsakkoorden getekend. In 1996 werd de echte interesse voor Soedan duidelijk: aangezien Arakis niet aan de verwachtingen kon voldoen (zie eerder) moest het zijn aandelen verkopen. In juli 1996 benaderde Arakis de „China National Petroleum Corporation (CNPC), een staatsbedrijf, met de vraag om een deel van zijn concessies over te nemen. Uiteindelijk zou Arakis 75% van zijn aandelen verkopen aan 3 bedrijven: aan het Chinese CNPC (40%), Pertronas (Maleisië,30%)) en Sudapet (Soedan,5%). Samen werd het Greater Nile Petroleum Operating Company –consortium gevormd, CNPC betaalde 441miljoen dollar voor zijn aandeel van 40%. In mei 1997 verkreeg het de exploitatierechten van blokken 1 (Unity), 2 (Heglig) en 4 (Kaikang) in het Muglad bekken. Deze concessies brengen sinds 2005 ongeveer 325.000 olievaten per dag op, en een verwachte productie van 500.000 olievaten per dag396.

China investeerde ook fors in de aanleg van een 1506 kilometerlange pijplijn van blok 1 (Unity) naar Port Sudan, een project dat China 1 miljard dollar kostte. Deze pijplijn werd operationeel op 23 juni 1999, een week later werd een nieuwe, door China betaalde, olieraffinaderij geïnaugureerd in Port Sudan. Vanaf september 1999 werd Soedan voor het eerst een netto-exporteur van olie.

Al snel breidde de Chinese aanwezigheid in Soedan zich uit. Op 1 oktober 2001 werd een nieuw consortium opgericht: Petrodar Operating Company (PDOC). CNPC bezit 41% van de aandelen, het Maleisische Petronas 40%, Sinopec 8%, Qatar‟s Gulf Petroleum Corporation 6% en Al Thani uit de Verenigde Arabische Emiraten 5%. Het consortium bezit de exploitatierechten van blokken 3 en 7 in het Melut bekken. De olieproductie startte op in augustus 2005 en men verwacht een uiteindelijke productie van 350.000 olievaten per dag. CNPC bezit ook 96% van de PSA in blok 6, gelegen in West-Kordofan en Zuid-Darfoer.

396

Burr, Revolutionary Sudan: Hassan al-Turabi and the Islamist state, 1989-2000, pp. 231-277. 125

In dit blok startte de effectieve productie in november 2004 met een productie van 10.000 olievaten per dag en een verwachte productie van 200.000 olievaten per dag. China spendeerde ook miljarden dollars aan capaciteitsuitbreidingen van raffinaderijen en de aanleg van een tweede oliepijplijn uit blok 6 naar een raffinaderij in Karthoum397.

De rol van China in de ontwikkeling van de Soedanese olie-industrie is substantieel geweest. Zonder Chinese investeringen was Soedan waarschijnlijk veel later in staat geweest om zijn olie te exploiteren. Indien Peking geen hand boven het hoofd van Omar Al-Bashir had gehouden was Soedan ook het doelwit geweest van strenge economische sancties en een olie-embargo. China‟s activiteiten in Soedan wijzigden ook de houding van de VS tegenover Soedan. Door hun investeringen was duidelijk geworden dat de Soedanese oliereserves veel groter waren dan eerst gedacht. Het zorgde voor heel wat druk op de Amerikaanse overheid om sancties tegenover Soedan op te heffen. 4.3.3.3 Gevolg van China’s beleid in Soedan

China als economische bondgenoot

China is op economisch vlak voor Soedan in de laatste 10 jaar onwaarschijnlijk belangrijk geworden. In 1999 importeerde China 222.126 ton olie uit Soedan, een jaar later was dit al 3.312.591 ton (4,72% van China‟s olie-import). In 2002 was dit bijna verdubbeld en bedroeg de import 6.425.427 ton of 9,62% van China‟s geïmporteerde olie. Soedan werd daarmee de vierde belangrijkste olieleverancier van China, na Saudi-Arabië, Iran en Oman. Ondertussen is de Chinese olieproductie in Soedan nog gestegen, het relatieve aandeel daarentegen is wel gedaald. Dat is uiteraard een gevolg van de snel groeiende en olieverslindende Chinese economie en doordat China meer olie haalt uit andere markten of andere buitenlandse olieconcessies. Soedan mag dan misschien slechts 0,4% van de wereldproductie van olie vertegenwoordigen, olie heeft een diepe impact op de bilaterale relaties tussen Soedan en China. Tussen 1998 (net voor de olieboom) en 2004 verduizendvoudigde de Chinese import uit Soedan: van 1,47 miljoen dollar naar 1,71 miljard dollar. Soedan is één van de snelst groeiende oliemarkten en bovendien bezit de olie

397

Bergevin, “China/Sudan: Unwavering support for a genocidal islamicist regime, the symbol of a great leap...backwards for Africa, p. 5. 126

een laag sulfaatgehalte, waardoor het makkelijker en goedkoper is om te raffineren. Van Soedans export gaat 71,1% naar China en daarenboven komt het grootste deel (20,7%) van de Soedanese import uit China398.

China is Soedans grootste buitenlandse investeerder, toch is dit geen afdoende verklaring voor Pekings succes en dominantie in Soedan. Het heeft een tweevoudige oorzaak: China‟s zoektocht naar energie (als onderdeel van China‟s Afrika-offensief) enerzijds, en de internationale isolatie van Soedan anderzijds. Onveiligheid, mensenrechtenschendingen, vermeende hulp aan terrorisme: deze problematiek ontmoedigde Westerse en vooral Amerikaanse bedrijven om te investeren in Soedan en zij verlieten het land. China vulde al snel het gat op dat zij achterlieten. Door Soedans internationale isolatie was Karthoum genoodzaakt om tot verregaande samenwerking over te gaan met China. Daar 71,1% van Soedans export naar China gaat, is het land wel uiterst afhankelijk van China. Of dit positief of negatief zal uitdraaien moet de toekomst uitwijzen. Door hun actieve aanwezigheid in Soedan kreeg China heel wat internationale commentaar, niet alleen over zaken doen met een regime dat terrorisme zou steunen, maar ook omwille van het bewapenen van Soedan, mensenrechtenschendingen, en medewerking aan de verplichte verhuizing (Forced displacement) van burgers die binnen olieconcessies wonen. Volgens ooggetuigen (geïnterviewd door Amnesty International en Christian Aid) worden de landingsbanen en wegen van Chinese olie-installaties gebruikt door het Soedanese leger om het rebellenleger te bestrijden en tevens om lokale gemeenschappen manu militari te verjagen. Ooggetuigen beweren Chinese vrachtwagens en militaire voertuigen en Soedanese troepen met Chinese wapens gezien te hebben. Al deze zaken hebben gezorgd voor een gespannen relatie tussen Peking en Washington. Peking kreeg dan ook veel kritiek van Washington, niet alleen omwille van morele gronden, maar omwille van “ongehoorde” politieke, strategische en commerciële belangen399. Er dient wel gezegd te worden dat China een minder grote wapenleverancier is dan wat vaak verondersteld wordt. In de jaren ‟70 en ‟80 leverde China tanks, gepantserde voertuigen, artillerie, anti persoonsmijnen400 en vier verouderde vliegtuigen. Tussen 1994 en 2004 leverde het „slechts‟ zes F-7M Airguard Fighters (verbeterde MiG 21‟s), een bestelling ter waarde van 66 miljoen dollar. Volgens data van het Stockholm International Peace Research Institute, komt het grootste deel van

398

Sichtor, Yitzhak. “Sudan: China‟s Outpost in Africa.” China Brief 5, Nr. 21, (2005), pp. 9-11. Human Rights Watch, Sudan, Oil and human Rights. New York: Human Rights Watch, 2003. Downs, Erica. “How Oil Fuels Sino-U.S. Fires.” Business Week, Nr:3999 (2006): 102. 400 China heeft naar schatting een half miljoen anti-persoonsmijnen verkocht aan Soedan. 127 399

Soedan‟s wapenarsenaal echter uit Rusland (77,4%) en niet van China401. China als politieke bondgenoot

Peking is erg consistent in het afwijzen van interventies in binnenlandse aangelegenheden en vermijdt bij conflicten om een kamp te kiezen. Deze politiek die teruggaat tot de jaren ‟70 was dan ook erg duidelijk in het noord-zuid conflict in Soedan en ook in het meer recente conflict in Darfoer. China steunde vroeger vaak separatistische bewegingen, maar kan zich nu niet langer identificeren met bewegingen zoals de SPLA. Steun geven aan de onafhankelijkheidclaim van de SPLA zou waarschijnlijk ook implicaties hebben voor China‟s strijd tegen separatisme in eigen land, en uiteraard ook voor hun oliebelangen in Soedan. China moedigde de regering in Karthoum wel aan om een vredesovereenkomst te bereiken. China‟s olie-installaties, pijpleidingen en werknemers waren immers al vaak het doelwit geweest van rebelaanvallen. Daarom kan ook gezegd worden dat de Amerikaanse politiek jegens Soedan zeker niet tegenovergesteld zijn aan die van China. Daarom probeert Peking ondertussen ook een goede relatie op te bouwen met het Zuiden om zo hun oliebelangen te beschermen in geval van afscheiding. China was als politiek bondgenoot onmisbaar voor de regering in Karthoum. Zonder China zouden er strenge economische sancties (zoals in 1996) opgelegd worden, of zou de VN een vredesmacht gestuurd hebben. Door het Bashir regime politiek en economisch te steunen heeft China ervoor gezorgd dat het aangaande drama in Darfoer werd verlengd. Zonder China‟s hulp waren de VN er waarschijnlijk in geslaagd om strengere sancties op te leggen en om ruimere mandaten aan de vredestroepen van de AU te geven. Het is deels ook dankzij China dat het Soedanese leger vanaf 1997 heel wat terrein kon terugwinnen op de SPLA. Net zoals de VS tegenover de SPLA, heeft China door zijn bondgenoot te bewapenen (en politiek te steunen) het conflict langer laten aanslepen, China is immers een machtige bondgenoot en gaf Karthoum de hoop om het conflict militair te beëindigen402.

401

SIPRI, Sudan: arms imports 1995-2005. Stockholm International Peace Research Institute, http://www.sipri.org/contents/armstrad/access.html#sud, geraadpleegd op 12.04.07. 402 Sichtor, “Sudan: China‟s Outpost in Africa.”, pp. 9-11. 128

4.3.4 Conclusie

In verband met de Amerikaanse verhouding met Soedan kunnen we besluiten dat deze veel complexer is dan lijkt. Toen het Numeiri regime een pro-Amerikaanse houding aannam werd de relatie tussen de VS en Soedan heel goed. Soedan kreeg enorme economische en militaire steun van de VS. Op deze indirecte manier is de VS duidelijk medeverantwoordelijk voor het uitbreken van de tweede burgeroorlog met het zuiden. Zonder Amerikaanse hulp zou Soedan, dat financieel aan de grond zat, nooit het risico genomen hebben om de Addis Ababa overeenkomst te schenden. Zonder de militaire steun van de VS had het nooit de militaire capaciteit gehad om een eventuele rebellie het hoofd te bieden. Toen de Soedanese overheid, met het begin van de burgeroorlog en met de val van Numeiri, niet langer pro-Amerikaanse was veranderde de situatie drastisch. De VS wenste niet meer samen te werken met Soedan (het Amerikaanse bedrijf Chevron had het land reeds verlaten) en koos (sinds Clinton) partij voor de SPLA. De VS gaf via zijn bondgenoten in de regio enorm veel (militaire) steun aan de SPLA. Voor de SPLA was deze hulp onontbeerlijk en de VS was veruit hun grootste en meest betrouwbare broodheer. Op deze manier kan zeker gesteld worden dat hierdoor het gewapende conflict is verlengd. Zonder de hulp van de VS (na de val van Menghistu) was het rebellenleger waarschijnlijk militair verslagen door het regeringsleger en zou het conflict veel sneller gestopt zijn. Daarenboven zal de SPLA met een machtige partner als de VS de militaire strijd minder snel stoppen. Zonder de steun van de VS was er een grote kans dat de SPLA manu militari verslaan was. Op die manier had het Zuiden nooit de toegevingen gekregen had die het nu wel heeft gekregen (recht op zelfbeschikking, delen van olie-inkomsten). Amerika probeerde via de VN ook resoluties tegen Soedan te laten stemmen. De VS wilden economische sancties (o.a. een olie-embargo), maar uiteindelijk werd het enkel een diplomatische sanctie doordat China zijn veto dreigde te gebruiken. Maar in 1997 werd wel een wet gestemd in de VS die bedrijven verbood zaken te doen in Soedan. Clinton heeft ook geprobeerd om Karthoum te demoniseren voor het Amerikaans publiek (cfr. relatie met Irak). Door deze sancties en door Amerika‟s steun aan de SPLA heeft Washington geprobeerd olieexploitatie onmogelijk te maken. Zonder (olie-)inkomsten zou de centrale regering het niet lang uit houden. Het is duidelijk dat deze politiek van destabilisatie diende om Al-Bashir van de macht te verstoten. Dit was het ware motief achter Amerika‟s politiek: door een nieuw pro-Amerikaanse regering aan de macht te helpen zouden Amerikaanse bedrijven kunnen genieten van de lucratieve Soedanese olie in een „verenigd‟ Soedan.

Wanneer Bush in 2001 aan de macht komt in de VS veranderde de Amerikaanse benadering van 129

Soedan. De VS begon met een constructief engagement en probeerde vooral

een

vredesovereenkomst te bereiken. Het beleid van Bush wordt duidelijk beïnvloed door drie factoren. Ten eerste is er de evangelische kerk die furieus was omwille van de „christenvervolging‟ in ZuidSoedan en de bijhorende mensenrechtenschendingen. Zij wilden strenge sancties voor Soedan en sloten een militaire interventie niet uit. Loodrecht hiertegenover staan de oliebedrijven (met wie George Bush een „bijzondere‟ relatie heeft) die een snelle oplossing van het conflict wilden. De oliebedrijven wilden uiteraard een graantje meepikken van de Soedanese olie en ook zij zagen dat steeds meer olieconcessies werden verkocht aan Aziatische en Europese bedrijven. Amerika heeft ook simpelweg buitenlandse olie nodig en de politiek wenst ook zijn afhankelijkheid van het Midden – Oosten te verminderen. Als derde factor was er de „war on terror‟, Soedan werd als een staat die terrorisme steunt beschouwd. Enerzijds wenst men meer sancties om het regime verder te isoleren en destabiliseren. Anderzijds was een meer constructief engagement in Soedan wenselijk om te kunnen samenwerken in de strijd tegen terrorisme aangezien Karthoum een belangrijke informant kon zijn voor Washington. De regering Bush heeft uiteindelijk dezelfde strategie als Clinton gebruikt. Openlijk werd gespierde taal gesproken tegen Soedan en werd er in de VN Veiligheidsraad meer sancties gevraagd voor Soedan. Op deze manier waren de Evangelische protestanten tevreden en werden de republikeinse stemmen veiliggesteld. Met de aanslagen op de WTC torens werd het publiek nog ontvankelijker voor de demonisering van het islamitische regime aangezien dit paste in het plaatje van de „islamitische dreiging‟. Achter de schermen probeerde men echter de vredesgesprekken gaande te houden en zo snel mogelijk tot een overeenkomst te komen. Het werd ook duidelijk dat men geen pro-Amerikaanse overheid wenste te installeren, men wilde een opdeling van het land. Dit werd duidelijk door de afwijzing van alle vredesvoorstellen waarin niet expliciet verwezen werd naar het recht op zelfbeschikking voor het Zuiden (zoals het Libisch-Egyptisch initiatief). Uiteindelijk is dit het grootste verschil met Clinton‟s politiek, de uiteindelijke doelstelling om het land op te delen zodat men met de zuidelijke regering kan onderhandelen. We hebben gezien dat China‟s aanwezigheid in Soedan deel uitmaakt van een grotere Chinese strategie voor Afrika. China heeft nood aan grondstoffen en energiebronnen om de economische motor draaiende te houden en probeert goede diplomatieke relaties uit te bouwen. Dat die inspanningen van China hebben geloond mag duidelijk zijn, van verscheidene Afrikaanse landen (Angola, Togo en Soedan) gaat meer dan 30% van de export naar China. Ook hier in Soedan heeft China eerst goede diplomatieke relaties opgebouwd om dan de olieindustrie in handen te nemen. Zonder China‟s enorme investeringen (in transport, infrastructuur, 130

exploratie en exploitatie) was Soedan er niet in geslaagd om zo snel olie te kunnen exporteren en dus grote inkomsten te genereren. Men kan ook zeker stellen dat Omar Hassan Al-Bashir waarschijnlijk niet meer aan de macht zou zijn zonder deze inkomsten en de politieke hulp van China in de VN-veiligheidsraad. Als China niet met veto‟s had gedreigd en voortdurend op de rem ging staan als het over sancties tegen Soedan ging, dan was het regime waarschijnlijk al gevallen. Ook over China kunnen we besluiten dat hun betrokkenheid de burgeroorlog heeft verlengd. Karthoum zou tevens, net als de SPLA, met zo‟n machtige partner niet gauw willen onderhandelen maar wilde het conflict militair beslechten. Naast China‟s politieke steun zorgde de economische samenwerking ervoor dat er nieuwe wapens gekocht konden worden. Maar het zorgde ook voor betere infrastructuur en transportmogelijkheden, wat dan weer tal van andere investeerders aantrok naar Soedan. We hebben in dit hoofdstuk tevens gepoogd om de regionale context in rekening te brengen. Het is gebleken dat in de hele regio gelijkaardige strategieën werden gevolgd, namelijk het steunen van rebellengroepen in andere landen. Het is moeilijk om uit te maken of deze politiek heeft gezorgd voor een verlenging van de burgeroorlog in Zuid-Soedan. We hebben wel kunnen vaststellen dat door die steun, de SPLA steeds een safe-haven had tijdens de burgeroorlog, namelijk in Ethiopië en Oeganda. Dit gaf de SPLA uiteraard enorme strategische voordelen. Anderzijds werd de SPLA in deze landen dan wel weer aangevallen door lokale rebellenbewegingen die door Karthoum werden gesteund. We kunnen wel stellen dat de regionale context op een indirecte manier het conflict heeft verlengd. Dit aangezien het veel moeilijker was om een vredesakkoord te bereiken in dit kluwen van wisselende allianties en een groot aantal betrokken spelers. Anderzijds moeten we er ook rekening mee houden dat op het moment dat de hulp uit Ethiopië stilvalt, Karthoum het LRA actief begint te steunen en er interne problemen zijn bij de SPLA, de burgeroorlog bijna beëindigd was. Dus we moeten vaststellen dat we niet eenduidig kunnen stellen dat de regionale context het conflict heeft verlengd. We kunnen wel concluderen dat de regionale context sowieso een invloed heeft gehad op de duur en het verloop van het conflict.

131

5. Eindconclusie

Wat kunnen we nu concluderen uit dit onderzoek naar het CH-model? Eerder al bij de evaluatie is gebleken dat het model ontoereikend was. Ik heb via literatuurstudie heel wat problemen achterhaald die ervoor zorgen dat er weinig van de verklarende en voorspellende waarde van het CH-model overblijft. Zoals eerder reeds vermeld zou Collier deze kritieken weerleggen door te zeggen dat deze kritieken komen van mensen die “politically engaged and sympathetic tot the acute grievances enunciated bij various rebel movements” zijn. 403 Daarom heb ik door een uitgebreide casestudy omtrent Zuid-Soedan gepoogd om onmiskenbaar aan te tonen dat het model werkelijk niet bruikbaar is. Het mag duidelijk zijn dat elke analyse van de burgeroorlog in Zuid-Soedan die geen rekening houdt met de regionale en internationale dimensie, weinig waarde kan hebben.

In de inleiding heb ik ook de vraag gesteld waarom en hoe Collier en Hoeffler aanpassingen maakten aan het CH-model. Zoals reeds in de inleiding vermeld gebeurde deze aanpassingen steeds op een ietwat mysterieuze wijze. Versies van het CH-model die verdwenen, versies die door Collier en Hoeffler worden doodgezwegen en nooit met een verklaring waarom er eigenlijk een aangepaste versie kwam. Collier en Hoeffler kwamen niet verder dan te stellen dat hun nieuwe versies met andere data werkte. Wat ze niet zeggen, maar de aandachtige lezer wel merkt, is dat de auteurs proberen het hoofd te bieden aan de vele kritiek die ze kregen. Ze deden dit door hun argumenten te nuanceren, door ze af te zwakken en op het einde door hun eigen model te relativeren. Collier en Hoeffler zijn altijd blijven vasthouden aan hun methode en resultaten, maar het is toch vrij duidelijk dat de evolutie van het CH-model een evolutie van afzwakking is. In zijn meest recente boek, schrijft Collier ook een deel over de oorzaken en de duur van burgeroorlog. Dit korte stuk is gebaseerd op het CH-model. Maar, zijn conclusies en veronderstellingen zijn hier toch al heel wat anders. Eén zaak bleef wel hetzelfde, nooit refereert Collier expliciet naar een kritiek. Bijvoorbeeld over het belang van economische groei stelt hij volgende vraag: “one might ask whether we have the causality backward – might it be the case instead that it is the anticipation of civil war that causes decline? After all, when a civil war looks to be in the cards investors flee”.404

Het is niet moeilijk om te zien dat dit heel precies ingaat op commentaren van onder andere Cramer

403 404

Collier, Paul. The Bottom Billion. Collier, Paul. The Bottom Billion, p. 20. 132

en Goodhand, maar deze worden niet vermeld. In de plaats gaat Collier verder met te zeggen dat regenval erg belangrijk is in een continent als Afrika. Teveel of te weinig regenval kan grote gevolgen hebben voor de economische groei. Maar dit zal er niet voor zorgen dat investeerders het land verlaten. Het zal wel een impact hebben op de economische groei van een land maar worden niet veroorzaakt door de anticipatie van burgeroorlog. Teveel of te weinig regenval zal wel veel invloed hebben op de kans op burgeroorlog (hoewel Collier dit eigenlijk nooit onderzocht). Collier doet net hetzelfde met de kritiek op het feit dat een laag inkomen een gevolg kan zijn van oorlog in de plaats van oorlog als gevolg van een laag per capita inkomen. Hij vermeld op geen enkele manier dat dit als kritiek op het model werd gebruikt en zegt dat beide relaties simultaan aanwezig kunnen zijn. 405

Soms hebben de replieken van Collier helemaal geen inhoud. Zo zegt hij over de kritiek op de slachtofferdrempel van 1000 doden dat er nu eenmaal een verschil is tussen geweld waarbij er 50 doden vallen en geweld waarbij er duizenden doden vallen. Hier heeft Collier zeker gelijk, maar hij vraagt zich erg jammer genoeg niet af of er een groot verschil is bij een conflict waarbij er 1100 slachtoffers vallen en geweld waarbij er bijvoorbeeld 900 doden vallen.406

Collier geeft in zijn boek wel toe dat het model niet kan gebruikt worden om conflicten te voorspellen, wat in het eigenlijke CH-model wel werd beweerd. Hij stelt dat zijn model enkel kan zeggen wat de factoren zijn die een land gevoelig maken aan burgeroorlog. Ook zegt hij in zijn boek voor het eerst iets over de overheid door te stellen dat een zwakke economie meestal ook samenhangt met een zwakke staat, wat de kans op burgeroorlog verhoogt. Net zoals bij de „tussentijdse‟ evaluatie van het CH-model stel ik me de vraag wat er eigenlijk nog overblijft van het CH-model. Naast de voornoemde problemen met parameters, data, concepten en dergelijke meer, is er ook nog de bewezen ontoereikendheid van het CH-model om de essentieel gebleken internationale en regionale context te vatten. We moeten hier terugdenken aan de waarschuwingen van Marc Bloch. Hij waarschuwde ons voor monocausale verklaringen en verklaringen die op het eerste zich erg logisch en aannemelijk lijken. En dit is precies wat Collier doorheen de verschillende versies van het CH-model doet. Hij blijft vasthouden aan het greedmotief als verklaring voor burgeroorlog, enkel de retoriek verandert: greed, opportunity, feasibility. Maar inhoudelijk veranderen deze termen niets. Tevens is Collier (en Hoeffler) een meester in zaken aannemelijk maken. Dat hij nooit refereert naar kritieken op zijn model, en in de plaats 405 406

Collier, Paul. The Bottom Billion, pp. 22-23. Collier, Paul. The Bottom Billion, p. 20. 133

nuanceringen maakt die wél op kritieken gebaseerd zijn, draagt hier aan toe. Alle stellingen en conclusies van het CH- model worden als erg logisch voorgesteld terwijl ze dit absoluut niet zijn. Ook worden heel wat onbewezen veronderstellingen als vaststaande feiten voorgesteld.

Is een economisch model voor burgeroorlog eigenlijk wel mogelijk, of zelfs maar wenselijk? Ik denk dat we mogen concluderen dat dit economisch model er in elk geval niet in slaagt machtsrelaties (nationaal, regionaal en internationaal) te vatten. Bovendien houdt het geen rekening met de effecten van de globalisering en liberalisering. Het valt eveneens te betwijfelen of dit überhaupt mogelijk is. Hierbij denk ik weer terug aan Christine Messiant en Roland Marchal, die denken dat dit soort theorieën gelinkt zijn aan de liberale ideologie. Volgens hen is het hierdoor dat deze theorieën geen machtsrelaties kunnen vatten. Dit aangezien men de zogenaamde Emerging Political Complexes, die gekarakteriseerd worden door niet-liberale ideologieën, negeert. Misschien is het gebruik van de term „Civil Conflict‟ (burgeroorlog) dus ook problematisch. We moeten ons in elk geval realiseren dat na talloze jaren onderzoek, er bitter weinig resultaten zijn. Er zijn geen algemeen aanvaarde theorieën en academici geraken maar niet eens over de oorzaken van burgeroorlog. En niet alleen de „pseudowetenschappers‟ raken het niet eens, ook de neoklassieke economen zijn het over weinig eens, in tegenstelling tot wat Collier mag beweren. Daarom dat het tijd is dat de academische wereld zich de vraag stelt of, zonder het te verwerpen, een economisch model (of een sluitende theorie) eigenlijk wel mogelijk is. Zoals Bloch aangeeft is een fenomeen als oorlog zo immens complex dat we misschien wel moeten toegeven dat het niet mogelijk is om hier veel over te theoretiseren. Het zou wellicht beter zijn om conflicten apart (met hun regionale en internationale context) te onderzoeken, en toe te geven dat geen enkele analyse volledig kan zijn.

_____________________

134

6. Bibliografie 6.1 Literatuur Adam, Davy, “11/9 en de vredespogingen in Soedan: interne politieke ontwikkelingen en extern beleid in het kader van het 'war on terrorism' discours van de VS.” Onuitgegeven licentiaatverhandeling, Universiteit Gent, 2003. Allen, Tim en Alan Thomas. Poverty and Development into the 21st century. Oxford: University Press, 2000. Brown, Michael 'The Causes of Internal Conflict', In Nationalism and Ethnic Conflict, edited by Brown, Michael, Sean Lynn-Jones, Steven Miller, Harvard, 2001. Burr, Millard. Revolutionary Sudan: Hassan al-Turabi and the Islamist state, 1989-2000. Leiden: Koninklijke Bril, 2003. Collier, Paul. Doing Well out of War: An Economic Pespective. In Greed and Grievance. Economic Agendas in Civil Wars. Edited by Berdal, Mats en David Malone, 91-113. Colorado, 2000. Collier, Paul. The Bottom Billion: why the poorest countries are failing and what can be done about it., Oxford: Univerity Press, 2007. Coolsaet, Rik. Anarchie, orde, dominantie: inleiding tot de theorie van de internationale betrekkingen. Gent: Academia Press, 2006. Cramer, Christopher. Civil War is not a stupid thing: Accounting for violence in Developing Countries. London: C. Hurst & Co, 2006. Deng, Francis. “Negotiating a Hidden Agenda: Sudan‟s Conflict of Identities.” In Elusive Peace: Negotiating an end to Civil Wars, edited by William I. Zartman. Washington, 1995. Devos, Carl. Politieke besluitvorming. Gent: Academia Press, 2008. Duffield, Mark. “Globalisation, Transborder Trade and War economies.” In Greed and Grievance. Economic Agendas in Civil Wars. Edited by Berdal, Mats en David Malone, 69-91. Colorado, 2000. Figes, Orlando. A people‟s tragedy: The Russian Revolution 1891-1924. London: Jonathan Cape, 1996. 135

Fukuyama, Francis. The end of history and the Last Man. London: Penguin, 1992. Grossman, H.I., “Insurrections”. In Handbook of Defense Economics, edited by Hartley, Keith en Todd Sandler, 1024-1242. Amsterdam, 1995. Gurr, Ted. “Environmental Change, Security and Conflict.” In Turbulent Peace. The Challenges of Managing International Conflict, edited by : Crocker, Chester, Fen Osler Hampson en Pamela Aall, 163-189. Washington 1996. Hoile, David. Farce Majeure: The Clinton administration‟s Sudan Policy (1993-2000). London: The European-Sudanese Public Affairs Council, 2000. Holt, Peter Malcolm en Martin Daly. A history of the present day. London: Longman, 1994.

: from the coming of Islam to the

Holsti, Kalevi. The state, war, and the state of war. Cambridge: University press, 1996. Human Rights Watch, Sudan, Oil and human Rights. New York: Human Rights Watch, 2003. Humphreys, Macartan. “Natural Resources, Conflict and Conflict Resolution: uncovering the mechanisms.” Journal of conflict resolution 49, (2005): 508-537. Johnson, Douglas. The root causes of Sudan‟s civil wars. Bloomington: Indiana University press, 2004. Kaldor, Mary. New & Old wars. Organized violence in a global era. Cambridge: University Press 2001. Klare, Michael. Natural Resource Wars: The New Landscape of Global Conflict. New York: Metropolitan Books, 2001. Olsen, Mancur. The Logic of Collective Action: Public Goods and the Theory of Groups.Cambridge: University Press, 1965. Verney, Peter. Raising the Stakes: Oil and conflict in Sudan. s.n., Hebden Bridge: Sudan Update, 2000. Zartman, William en Cynthia Arnson. Rethinking the Economies of War. The Intersection of Need, Creed and Greed, Baltimore: Johns Hopkins University Press, 2005.

6.2 Wetenschappelijke artikels Azam, Jean-Paul en Alice Mesnard.” Civil War and the Social Contract”, Public Choice 115, (2001), 455-475. Azam, Jean Paul.” How to pay for the peace? A theoretical framework with references to African Countries” Public Choice 38, (1995), 173-184. Ballentine, Karen en Heiko Nitzschke.” Beyond Greed and Grievance: Policy Lessons from Studies in the Political Economy of Armed Conflict.” International Peace Academy, 2003, 136

http://www.ipacademy.org/Publications/Publications.htm. Geraadpleegd op 03.02.2008 Ballentine Karen. “Program on Economic agendas in Civil Wars: Principal Research Findings and Policy Recommendations.” International Peace Academy, 2004, http://www.ipacademy.org/pdfs/EACWFinal.pdf. Geraadpleegd op 26.11.2007 Bergevin, Olivier. “China/Sudan: Unwavering support for a genocidal islamicist regime, the symbol of a great leap...backwards for Africa.” European Strategic Intelligence & Security Center, http://www.esisc.org/China%20Sudan.pdf, geraadpleegd op 12.01.2007. Bloch, Marc. “Apologie pour l‟histoire ou métier d‟historien.” Cahiers des Annales 3, (1949): 1107. BP, “BP. Statistical Review of World Energy 2006.” BP, http://www.bp.com/productlanding.do?categoryId=6842&contentId=7021390, geraadpleegd op 12.01.2007. Collier, Paul en Anke Hoeffler. “On economic causes of civil war.” Mimeo, Centre for the Study of African Economies, Oxford, 1996. (deze referentie is overgenomen van Christopher Cramer, het origineel is niet meer te vinden) Collier, Paul en Anke Hoeffler. “On Economic Causes of Civil War.” Oxford Economic Papers 50 (1998): 563-573. Collier, Paul and Anke Hoeffler. “Doing Well out of War.” (Paper prepared for Conference on Economic Agendas in Civil Wars, London, Engeland, april, 1999). Collier, Paul and Anke Hoeffler. “ Justice-seeking and Loot-seeking in Civil War”, Centre for the Study of African Economies , 1999, http://www.isnie.org/ISNIE99/Papers/collier.pdf. Geraadpleegd op 17.10.2007 Collier, Paul en Anke Hoeffler. “Greed and Grievance in Civil War.”Development Research Group World Bank, 2000, http://ecgi.ssrn.com. Geraadpleegd op 16.10.2007 Collier, Paul en Anke Hoeffler. “Economic Causes of Civil Conflict and their implications for policy.” Development Research Group World Bank, 2000, http://siteresources.worldbank.org/DEC/Resources/econonmic_causes_of_civilwar.pdf. Geraadpleegd op 16.10.2007 Collier, Paul en Anke Hoeffler. “Rebellion as a Quasi-Criminal Activity.” Journal of Conflict Resolution 44, (2000): 839-854 Collier, Paul en Anke Hoeffler. “Greed and Grievance in Civil War, 2002.” Centre for the Study of African Economies, http://citeseer.ist.psu.edu/519779.html . Geraadpleegd op 16.10.2007 Collier, Paul en Anke Hoeffler. “Greed and Grievance in Civil War.” Oxford Economic Papers 56, ( 2004): 563-595. Collier, Paul en Anke Hoeffler. “On the duration of Civil War.” Journal of Peace Research 43, nr. 3, (2004): 253-278. Collier, Paul en Anke Hoeffler. “Beyond Greed and Grievance: Feasibility and Civil War.” Centre for the Study of African Economics, 2006, 137

http://www.bepress.com/cgi/viewcontent.cgi?article=1254&context=csae. Geraadpleegd op 23.03.2008 Connel, Dan. “Sudan:Recasting U.S. Policy.” Foreign Policy in Focus 5, nr. 40, (2001),1- 4. Connel, Dan. “De bloedbadpolitiek in Soedan.” Uitpers 58, 2004, s.p. Cramer, Christopher. “Economic Inequalities and Civil Conflict.” Centre for Development Policy and Research, http://www.soas.ac.uk/cdprfiles/dp/Dp15cc.pdf . Geraadpleegd op 12.05.2008 Cramer, Christopher. “Homo Economicus Goes to War: Methodological Individualism, Rational Choice and the Political Economy of War.” World Development 30, Nr. 11, (2002): 1845-1864. Dawson, John, Jespeh Dejuan, John Seater. “Economic Information Versus Quality Variation in Cross-Country Data.” Canadian Journal of Economics 34, Nr. 4, (2001): 988-1009. Dewaal, Alex. “ Briefing: Darfur, Sudan: prospects for peace.” African Affairs 104, Nr. 414, (2005): 127-135. Doyle, Michael en Nicholas Sambamis. “International Peacebuilding: A theoretical and quantitative Analysis.” American Political Science Review 74, Nr. 4, (2000): 779-801. Downs, Erica. “How Oil Fuels Sino-U.S. Fires.” Business Week, Nr:3999 (2006): 102. Elbadawi, Ibrahim en Nicholas Sambamis. “How much war will we see? Explaining the prevalence on civil war.” Journal of Conflict Resolution 46, Nr. 3, (2002): 307-334. Fearon, James en David Laitin. “Ethnicity, Insurgency, and Civil War.” American Political Science Review 41, Nr. 3, (2003): 75-90. Fearon, James. “Why do do some Civil Wars last so much longer than others?” Journal of Peace Research 41, Nr. 3, (2004): 379-414. Fine, Ben. “Economic imperialism: a view from the periphery.” Review of Radical Political Economics 34, (2002): 187-201 Goodhand Jonathan. “Violent Conflict, Poverty and Chronic Poverty.” Chronic Poverty Research Centre, http://www.chronicpoverty.org/pdfs/06Goodhand.pdf. Geraadpleegd op 28.02.2008. Hegre, Havard. “Some Social Requisites of a Democratic Civil Peace: Democracy, Development, and Armed Conflict.” Worldbank,2002, http://econ.worldbank.org/files/18170_DDCWAPSA2002.pdf. Geraadpleegd op 19.05.2008. Hirshleifer, Jack. “The Dark side of the force.” Economic Enquiry 32, (1994): 1-10. Holslag, Jonathan. “China‟s Afrikaoffensief.” Brussels Institute of Contemporary China Studies, http://www.vub.ac.be/biccs/44_vub_editorialsinmedia.htm#1ChinasAfrikaoffensief, geraadpleegd 138

op 17.03.2007. Huliaras, Asteris. “Evangelists, Oil Companies, and terrorists: The Bush Administraion‟s Policy towards Sudan “ Orbis 50, Nr. 4, (2006): 709-724. International Crisis Group. “ God, Oil and Country. Changing the logic of war in Sudan.” Africa Report 28, (2002): 1- 11. Jiang, Chung-lian. “Oil: A new dimension in Sino-African Relations.” African Geopolitics, Nr. 14, (2004): s.p. Kaplan, Robert. “The Coming Anarchy.” Atlantic Monthly, februari 1994: 188-195 Le Billon, Philippe. “The Political Ecology of War: Natural resources and armed conflicts.” Political Geography 10, Nr. 5, (2001): 561-584. Marchal Roland en Christine Messiant. “De l'avidité des rebelles: L'analyse économique de la guerre civile selon Paul Collier.“ Critique Internationale 16, (2002): 58-69. Meidan, Michal. “China‟s Africa policy: business now, politics later.” Asian Perspective 30, Nr. 4, (2006): 69-93. Murshed, Mansoob. “Conflict, Civil War and Underdevelopment: An introduction.” Journal of International Peace Research 29, (2002): 387-393. Murshed, Mansoob en Mohammad Zulfan Tadjoeddin. “Reappraising the Greed and Grievance Explanations for Violent Internal Conflict.” MICRCON, 2007, http://ssrn.com/abstract=1116248 . Geraadpleegd op 14.12.2008 Nathan, Laurie. “The frightful inadequacy of most of the statistics: a critique of Collier and Hoeffler on causes of civil war.” Track two 12, Nr.5, (2005): 1-37. Prunier, Gérard. “L‟Ouganda et les guerres Congolaises.” Politique africaine 75, (1999): 43-59. Prunier, Gérard. “The Sudan: a succesfully Failed State”. In State failure and State Weakness in a Time of Terror, edited by Robert Rothberg. Cambridge, 2003. Reeves, Eric. “The Clinton Administration and Sudan: A Systemic Intelligence Failure.” EuropeanSudanese Public Affairs Council , http://www.espac.org/usa_sudan_pages/usa_sudan.asp , geraadpleegd op 07.04.2007 Rogier, Emeric. “No more hills ahead? The Sudan‟s Tortuous Ascent to heights of peace”, Institute of International Relations Clingendael, 2005, http://www.clingendael.nl/publications/2005/20050800_cscp_security_paper_1.pdf. Geraadpleegd op 17.04.2008 Ross, Michael. “What do we know about natural Resources and Civil War?” Journal of Peace Research 41, Nr. 3, (2004):342-344 Ross, Michael. “How do Natural Resources Influence Civil War? Evidence from Thirteen 139

Cases.” International Organisation 58, Nr. 1, (2004): 35-67. Sambanis, Nicholas. “What is Civil War?”Journal of Conflict Resolution 48, Nr. 6, (2004): 814-858. Sichtor, Yitzhak. “Sudan: China‟s Outpost in Africa.” China Brief 5, Nr. 21, (2005): 9-11. SIPRI, Sudan: arms imports 1995-2005. Stockholm International Peace Research Institute, http://www.sipri.org/contents/armstrad/access.html#sud, geraadpleegd op 12.04.07. Small, Melvin en David Singer. “Correlates of War Project: International and Civil War Data: 1816-1992”, Inter-University Consortium for Political and Social Research, http://www.icpsr.umich.edu/cocoon/ICPSR/STUDY/09905.xml#access-and-availability . Geraadpleegd op 12.12.2007 Stedman, Stephen. “Implementing Peace Agreements in Civil Wars: Lessons and Recommendations for Policymakers.” International Peace Academy ,http://www.reliefweb.int/rw/lib.nsf/db900sid/SKAI7DHMM7/$file/IPA_Implementing_PeaceAgreements_May01.pdf?openelement. Geraadpleegd op 12.03.2008 Taylor, Ian. “China's Foreign Policy Towards Africa in the 1990s”. Journal of Modern African Studies 36, Nr. 3, (1998): 443-460. Taylor, Ian. “ China‟s Oil Diplomacy in Africa.” International Affairs 82, Nr. 5, (2006): 937-959. Wallenstein, Peter en Margareta Sollenberg. “Armed Conflict. 1989-98.” Journal of Peace Research 36, Nr. 5 (1999): 593–606. Walter, Barbara. “Does conflict beget conflict? Explaining Recurring Civil War.” Journal of Peace Research 41, Nr. 3, (2004): 371-388.

140