De Radboud Biobank en patiëntenparticipatie Symposium VSOP 17 juni 2011
Prof dr Gerhard Zielhuis, epidemioloog en ‘biobankier’
Agenda
• Wat is en wat beoogt de Radboud Biobank? • Welke belangenpartijen worden onderscheiden? • Welke rol krijgt ‘de patient’? • Hoe gaan we dat vorm geven?
Biobanks everywhere
Wat is een Biobank?
• Systematische verzameling, opslag en uitgifte, • van biologisch materiaal (tenminste DNA) • met gerelateerde andere relevante informatie (medisch, genealogisch, leefstijl) • over individuele personen, • bedoeld als infrastructuur • voor wetenschappelijk onderzoek waarvan de specifieke vraagstelling nog niet bekend is
Waarom biobanken?
• Vergroten van de onderzoeks-
•
kansen (kwaliteit en efficiency) Verbeteren van de zorg voor toekomstige patiënten (innovaties in diagnostiek, prognostiek, behandeling; targeted medicine, preventie)
Tevens:
• Aantrekkelijker voor subsidiegevers en sponsors • Vergroten van wetenschappelijke impact • Faciliteren van internationale samenwerking • Aantrekkelijk voor talentvolle onderzoekers • Concurrentievoordeel cq geen concurrentienadeel • Mogelijkheden voor valorisatie.
Typen Biobanken
• Materiaal van clinical trials en andere wetenschappelijke studies
• •
Afgeronde projecten (archief) Nieuwe projecten (prospectief)
• Populatie biobanken: steekproef van gezonde personen
• •
Als onderdeel van cohortstudie met specifieke vragen (voorbeeld ERGO studie) Speciaal met het oog op biobank benaderd (voorbeeld Lifelines)
• Klinische biobanken: afgeleid van de patiëntenzorg • •
Restmateriaal (voorbeeld PALGA) Speciaal met het oog op de biobank afgenomen (voorbeeld Radboud Biobank)
Radboud Biobank: visie
• Infrastructuur voor wetenschappelijk onderzoek (technology platform) • ‘Vanzelfsprekend’ vanuit academische taakstelling • In principe voor alle afdelingen van het UMC • Centrale voorziening van hoge kwaliteit; • geborgd voor lange tijd
Radboud Biobank: contouren
• Per afdeling/keten maatwerk met oog op toekomstig onderzoek (biomateriaal en klinische gegevens) • Inclusie en afname op de afdeling • Verwerking, opslag en uitgifte in centrale faciliteit • Kwaliteit op alle gebieden; PSI zet de standaard. • • • • •
Laboratorium ICT Ethisch-juridisch (reglementen) Logistiek Procedures voor afgifte
• Maximaal afgestemd op internationale samenwerking • Beschikbaar voor goede wetensch. vraagstellingen
Parelsnoer initiatief (NFU)
• Ontwikkeling van instrumentarium (MDS, PIM, •
kaderreglement, informed consent, biobank SOPs, beheersystemen, pseudonimisatie, kwaliteitsbewaking, informatievoorziening, etc) Opbouwen van ‘modelbiobanken’ voor 8 specifieke ziektebeelden, elk met een trekker uit een ander UMC
• • • • • • • •
CVA (UMCU) Diabetes (VU en MUMC) Erfelijke darmkanker (RUNMC) Inflammatoire darmziekten (AMC) Leukemie, myeloom en lymfoom (EMC) Neurodegeneratieve hersenziekten (VU en MUMC) Nierfalen (UMCG) Reuma (LUMC)
Samenwerking (inter)nationaal
• BBMRI-EU en BBMRI-NL • Parelsnoer initiatief • EORTC • ISBER • P3G • Etc Harmonisatie en standaardisatie op alle terreinen Catalogusfunctie Innovaties in biobank instrumentarium
Aard van de verzameling
• Standaard: plasma, serum, DNA • Optioneel: cellen, liquor, urine, weefsel, faeces, navelstrengbloed, speeksel
• Klinische gegevens (koppeling met EPD) • Aanvullende vragenlijsten • Identificatie (BSN); informed consent; pseudonimisatie
Belangenpartijen bij de Radboud Biobank
• Patiënten
• Donor van het materiaal • Willen bijdragen aan kennisontwikkeling t.b.v. •
preventie, diagnostiek en behandeling van (toekomstige) patienten Geven ‘breed’ informed consent
Belangenpartijen bij de Radboud Biobank
• Patiënten • Onderzoekers
• Biobank als infrastructurele voorziening • Gericht op kennisontwikkeling ten behoeve van patientenzorg • Biobank als instrument om competitie aan te gaan
Belangenpartijen bij de Radboud Biobank
• Patiënten • Onderzoekers • Clinici en andere zorgprofessionals
• Efficiente werving van donoren en afname materiaal • Toepassen van klinische innovaties in de zorg
Belangenpartijen bij de Radboud Biobank
• Patiënten • Onderzoekers • Clinici en andere zorgprofessionals • Bedrijven
• Toegang tot patientenmateriaal t.b.v. research en development (diagnostica, therapeutica) • Kennisontwikkeling t.b.v. Zorginnovaties • Commerciele belangen • Sponsorbelangen
Belangenpartijen bij de Radboud Biobank
• Patiënten • Onderzoekers • Clinici en andere zorgprofessionals • Bedrijven • Raad van bestuur van het UMC • Biobank ivm academische taak • UMC als innovator in de zorg • Competitie met andere UMCs • Eindverantwoordelijke en financier
Belangenpartijen bij de Radboud Biobank
• Patiënten • Onderzoekers • Clinici en andere zorgprofessionals • Bedrijven • Raad van bestuur van het UMC • Rijksoverheid
• Profileren van NL op terrein van biobanken • Internationale competitie • Economische belangen
Belangenpartijen bij de Radboud Biobank
• Patiënten • Onderzoekers • Clinici en andere zorgprofessionals • Bedrijven • Raad van bestuur van het UMC • Nationale Overheid • Verzekeraars • Gebruikers van nieuwe kennis?
Conclusie belangenpartijen
• Alle partijen zeggen dat het gaat om verbeteren van de zorg voor (toekomstige) patienten • Alle partijen hebben ook andere doelen • Daarop is één uitzondering: de patienten zelf • Daarom patient centraal in Radboud Biobank !
Patiënt centraal in Radboud Biobank 1. Voorzitter van Beleidsraad Radboud Biobank uit
kring van patientenvertegenwoordigers (aanwijzing CRAZ) 2. Ziekte specifieke patientenverenigingen betrokken bij onderzoek van de afdeling 3. Internet community van donors aan de Radboud Biobank 4. Patientenvertegenwoordiging in de Wetenschappelijke Advies Raad Biobank en METC
Ad 1. Beleidsraad Radboud Biobank
• •
Ten behoeve van strategisch beleid Radboud Biobank Samenstelling (onder voorbehoud) Voorzitter: dr Cees Smit (op voorstel CRAZ) Ambtelijk secretaris (= beleidsmedew. Radboud Biobank) Lid namens RvB (hoofd concernstaf) Een directeur onderzoek namens onderzoeksraad Een clinicus namens Stafconvent Een researchverpleegkundige namens VAR Lid namens UMC raad Hoofd afdeling Laboratoriumgeneeskunde Hoofd afdeling Antropogenetica Hoofd afdeling Pathologie Directeur Radboud Biobank (geen lid, adviseur)
• • • • • • • • • • •
Organogram Radboud Biobank Raad van Bestuur CRAZ VAR Stafconvent Onderzoeksraad UMC Raad
Beleidsraad Radboud Biobank Afdelingen afd Lab gnk onderzoeksgroepen Radboud Biobank Direktie, MT Bureau
Ad 2. Patientenverenigingen en de onderzoeksprogrammering
• Klinische afdelingen hebben regelmatig overleg met ziektespecifieke patientenvereniging • Onderzoek is daarbij één van de bespreekpunten • Patienten geven aan welk onderzoek ze belangrijk vinden
• Voorbeeld: Reumabond betrokken bij uitkomstmetingen in trials • Voorbeeld: Nierstichting heeft geld vrijgemaakt voor onderzoek naar jeuk na transplantatie op initiatief van de patienten
• Radboud Biobank vraagt bij opstellen van reglement voor ziektespecifieke biobank naar de rol van betreffende patientenvereniging bij de research agenda
Ad 3. Donor community/ donor platform
• Elke donor toegang tot besloten platform van de Radboud Biobank • Voor communicatie tussen donoren onderling en met medewerkers van de Radboud Biobank • Informatie over nieuwe onderzoeksinitiatieven en resultaten van afgesloten onderzoek • Ideeënbus over de praktijk van de biobank • Suggesties voor toekomstig onderzoek • Toegang tot persoonlijke uitslagen (?) • Etc.
Ad 4. Wetenschappelijke Advies Raad Biobank
• Onafhankelijk orgaan • Toetst elke aanvraag voor gebruik materiaal uit de Radboud Biobank • Samenstelling vergelijkbaar met METC, dus inclusief een ‘lekenvertegenwoordiger’ • Materiaal is van afdeling, in beheer bij Radboud Biobank • Reglement voor uitgifte is bepalend • WARB adviseert over elke aanvraag; afdelingshoofd wordt gehoord; directeur beslist • Uitgifte alleen aan onderzoekers van RUNMC • Samenwerken met derden (profit en nonprofit) wordt aangemoedigd
Parameters voor succes van de Radboud Biobank
• Draagvlak binnen UMC • Passende financiering • Veel participerende afdelingen binnen RUNMC • Veel donoren die deelnemen • Hoogwaardig materiaal met bijbehorende gegevens in grote aantallen • Intensieve samenwerking met andere biobanken • Biobank leidt tot hoogwaardig onderzoek • Onderzoek leidt tot innovaties • Patiënten worden er merkbaar beter van
Enkele voorbeelden van succesvolle biobanken in RUNMC
• Brain Imaging Genetics (dr Barbara Franke) • Reuma Biobank (prof Piet van Riel) • Nijmegen Biomedische Studie (prof Bart Kiemeney) • Hemochromatose familie studie (prof Dorien Swinkels) • Parel Erfelijke Darmkanker (prof Nicolien Hoogerbrugge, prof Han van Krieken, dr Marjolijn Ligtenberg) Zie boekje: ‘Radboud Biobank 2012’
Conclusie
It’s time to engage people as partners in the scientific process, and truly turn promising leads into better results for them. Deborah E Collyar: Biospecimens and people: a fundamental connection. J Natl Cancer Inst Monogr 2011;42:41-42
