De Overtuin Oranjewoud

De Overtuin Oranjewoud structuurplan

De Overtuin Oranjewoud structuurplan

Sneek, augustus 2002

Colofon opdrachtgever

gemeente Heerenveen M. Tiekink H. Huisman G. Wolters

adviseur

Noord Peil landschapsarchitekten A.T.E. van der Laan-Meijer H.T. van der Mei J.N. Zwart P.M.T. Jorink

2

Inhoud 1. 2.

Inleiding

5

Ontwikkeling van stijlperioden

7

2.1 Formele aanleg 2.2 Landschappelijke aanleg

3.

Analyse

11

3.1 Ruimtelijke kwaliteit 3.2 Knelpunten

4.

Structuurplan

15

4.1 Visie 4.2 Aanbevelingen en maatregelen 4.3 Aanbevelingen beheerplan

Literatuurlijst

27

Lijst van afbeeldingen

29

3

1 InIeiding

Afb.1 Huidige situatie

4

1 InIeiding

1 Inleiding De Overtuin Oranjewoud is gelegen ten oosten van Heerenveen en maakt deel uit van het landgoed Oranjewoud. De aanleg dateert van 1670. De geometrische en formele kenmerken van de eerste aanleg zijn gedeeltelijk nog aanwezig. Na 1800 is de formele stijl gewijzigd in een landschappelijke aanleg die tot op heden nog aanwezig is. Aanleiding voor het opstellen van dit structuurplan is de behoefte aan een ruimtelijke analyse van de tuin. Verjonging van de solitaire bomen, vormsnoei van de karakteristieke beukenhaag en het verbeteren van het padenstelsel zijn onderdelen, die in het plan aan de orde komen. Uitgangspunt voor het plan is de notitie van de gemeente Heerenveen: “De Overtuin, de ontwikkeling door verschillende stijlperioden”. Deze notitie is uitgebreid met een overzicht van kernmerken uit de verschillende stijlperioden en een historisch ruimtelijke analyse. Het structuurplan vormt de basis voor het opstellen van een beheerplan. Verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud van het terrein is de gemeente Heerenveen.

Afb.2 Topografische Kaart

5

2. Ontwikkeling van stijlperioden

Afb.3 Kaart 1698 B. Schotanus

6

2. Ontwikkeling van stijlperioden

2 Ontwikkelen van Stijlperioden De Overtuin Oranjewoud maakt deel uit van het landgoed Oranjewoud. Het landgoed Oranjewoud werd rond 1676 gesticht door Albertine Agnes door de aankoop van drie boerderijen met hoven en plantages ter grootte van in totaal 15 hectare. De tuin heeft zich ontwikkeld in twee stijlperioden. De eerste periode in barokke stijl dateert vanaf 1700. Na 1800 werd de tuin in landschapsstijl aangelegd. In de laatste eeuw zijn door de verschillende beheerders elementen uit de neostijl toegevoegd.

2.1 Formele aanleg e

Kenmerken 1 aanleg 1676 (Advies waarschijnlijk Jacob Roman) • Langwerpige symmetrische tuinpercelen. • Het kanaal de Prinsenwijk vormt centrale as, ‘Grand Canal'. • De zuidelijke as eindigt halverwege de huidige Overtuin. • De verdeling van de overtuin in vier geometrische parterres. Kenmerken aanleg Franse barokstijl (Architect Daniel Marot) • Tuinen in barokaanleg, gelobde halfcirkelvormige afsluiting van hoftuin overgaand in een Grand Canal. • Hoftuin omsloten door terrassen met parterres van gesnoeide hagen. • De Flapslingel vormt een as van 3 km. • Lange allee's met linden beplant vormen het bindend element tussen de tuinen. • De brede hoofdas met een dubbele rij linden. • Rijke oranjerieverzameling met accenten van exotische planten. • Fruitbomen in het noordelijk deel van de Overtuin. • Twee slangemuren langs de noordelijke rand van de Overtuin. • Beukenhagen rondom de vakken aan de noordzijde. • Loden tuinbeelden en vazen zowel in de hoftuin als in de overtuin. Afb.4 Kaart C. Boling, 1813

7

2. Ontwikkeling van stijlperioden

de

Afb. 5 Tresling en Co. (19 eeuw)

8

2. Ontwikkeling van stijlperioden

2.2 Landschappelijke aanleg Kenmerken (vroeg) landschappelijke aanleg rond 1800. •

Bomenlanen, grachten en indeling tussen tuin en overtuin.

•

Tuinindeling in compartimenten van de formele aanleg.

•

In de Overtuin geen barokke stijlelementen (parterres).

•

Slingerend padenverloop.

•

Bijzondere bomen en rododendrongroepen.

•

Langgerekte centrale ruimte met waterpartij.

•

Zichtlijn tussen Huize Oranjewoud en het prieel.

•

Slingerende paden om de centrale ruimte, met vista's.

•

Aangebracht relief (verhogingen/heuvels).

•

Bouw tuinmanswoning rond 1830.

Kenmerken rond 1900 •

Aanleg van de golvende haag (topiary) rond 1900.

•

Wijziging van padenplan is sinds 1832.

•

Aanleg eendehuisje ten noordoosten van de Overtuin

•

Bouw bloemkassen en schuurtje rond 1910.

•

Bouw van fruitmuren (leiperen en abrikozen).

•

IJskelder ten westen van fruitmuur (inmiddels

•

Kweektuin in het gebied tussen de hagen.

•

Tennisveld ten zuiden van de beukenhaag.

•

Brug over vijver.

•

Vlaggekoepel ten oosten van de waterpartij

voor 1900.

verdwenen).

(inmiddels verdwenen). •

Een rond bloemperk achter de tuinmanswoning in het midden van gazon (de tuinman Geldemaker).

•

Afb. 6 1832 Kadastraal minuutplan

9

Aanleg kruidentuin 1984.

3. Analyse

Afb.7 formele periode

Afb.9 huidige situatie

Afb.8 vroeg landschappelijke periode 10

3. Analyse

3 Analyse 3.1 Ruimtelijke kwaliteit De ruimtelijke kwaliteit van de Overtuin wordt bepaald door de landschappelijke aanleg en het diverse karakter van de verschillende tuindelen zoals weergegeven in afb.10. Tevens zijn de gesnoeide beukenhaag en de tuinmuren karakteristiek. De buitenrand wordt gevormd door de omringende gracht en een begeleidend pad met bomen. Centrale ruimte In de vroeg landschappelijke aanleg is de centrale as verbreed tot een natuurlijk ogende grasruimte (afb. 8,12). De ruimte wordt omsloten door bosachtige randen. Bijzondere solitairen maken onderdeel uit van de ruimte. Karakteristiek zijn de rode beuken, naaldbomen en coniferen. De waterpartij is aangelegd ter hoogte van de twee vijvers uit de formele periode. Deze is later verlengd. In het zuidelijk deel verdwijnt het water in het bosgebied. De vijver vormt een bijzonder element in de tuin.

Padenstelsel Het padenstelsel versterkt de geleding van de tuin (afb. 7,9). In het zuidelijk deel is een fijnmaziger padenstelsel zichtbaar dan in het noordelijk deel. Het beeld van de vroeg landschappelijke aanleg is duidelijk zichtbaar (afb. 8). In de huidige situatie is het padenverloop vereenvoudigd en rechter van tracee (afb. 9).

Tuinindeling De formele aanleg heeft een invloed gehad op de huidige indeling van de tuin (afb. 7, 9). De centrale zichtas in de middenruimte en de zichtlijn tussen het prieel en Huize Oranjewoud zijn nog aanwezig. Ook de tuinindeling en de buitengracht zijn nog aanwezig. De verschillende tuindelen bestaan uit: 1. De tuin met de tuinmanswoning, de tuinmuur en de kassen. 2. De tuin met de topiary (gesnoeide beukenhaag) en de tuinmuur. 3. De kweektuin met tuinmuur. 4. De tuin met de schuur. 5. Het bosgebied met de vijver.

1

3

2

4

5

Afb.10 schematische tuinindeling 11

3. Analyse

Afb.11 formele periode

Afb.13 huidige situatie Afb.12 vroeg landschappelijke periode

12

3. Analyse

3.2 Knelpunten De knelpunten in de huidige situatie hebben betrekking op de ruimtelijke kwaliteit, de herkenbaarheid van de stijlelementen en het padenverloop. Daarnaast speelt het achterstallig onderhoud een rol. De volgende knelpunten zijn aangegeven:

Centrale ruimte  De rij solitairen langs de kweektuin vormt een te statische wand aan de middenruimte.  De ruimte dreigt dicht te groeien waardoor verdwijnen de zichtlijnen.  De ruimte wordt versnipperd door het in het midden getraceerde pad.  De kwaliteit van de oude solitairen is slecht.  De nieuw geplaatste solitaire bomen verdichten de middenruimte.  De soortenkeuze van de nieuwe solitairen is divers.  De vorm van de vijver dreigt te verdwijnen als gevolg van het verlanden en de opslag. Padenstelsel  De kwaliteit van de boomrij langs het buiten pad (slechte kwaliteit en het ontbreken van bomen).

13

Tuindelen  De afbakening van het privé-terrein van de beheerder geeft een rommelig beeld.  Het beheer van de kruidentuin is momenteel een probleem.  De kweektuin met de tuinmuur is slecht toegankelijk en visueel gesloten.  Het ontbreken van continuïteit in de vormsnoei van de beukenhaag .  De ruimte binnen de gesnoeide beukenhaag heeft een weinig aantrekkelijk karakter.  Het tuingedeelte met schuur heeft een zelfstandig karakter als gevolg van de verdichting van het gebied en het ontbreken van een functie.  Het slingerend tracé van de paden in het bosgebied is gewijzigd.

4. Structuurplan

m j

n

k

l q

p

r

a s

o

c

h

b f

u

t e d

g

Afb. 14 Structuurplan

14

4. Structuurplan

4 Structuurplan 4.1 Visie De ruimtelijke kwaliteit van de Overtuin kan worden verbeterd door het ruimtelijk versterken van de middenruimte met de glooiende randen en het versterken van het karakter van de vijf verschillende tuindelen.

Centrale ruimte a. Zichtlijnen van de middenruimte vrijmaken. b. Keuze in aantal en soorten van solitaire bomen. c. Hertraceren van de paden waardoor de centrale ruimte meer een eenheid vormt. d. Open maken van de ruimte rondom de vijver en het traceren van een pad langs de vijver. e. Vergroten van de vijver door het verwijderen van brug. Padenstelsel f. Versterken van een pad op de overgang van het noordelijk deel met de tuinen en het zuidelijk bosgebied. g. Herstellen van tracering van het slingerend verloop van de paden in het zuidelijk deel. h. Aangeven van de wenselijke situatie voor de begeleidende bomen langs de paden.

15

Tuindelen j. Creëren van beslotenheid rondom de tuinmanswoning door haag. k. Verwijderen van pad vanaf de tuin naar de tuinmanswoning. l. Toegankelijk maken van tuindeel met tuinmuur en kweektuin. m. Versterken van de steilwand in het noordelijk deel. n. Aanleg van boomgaard in de open ruimte. o. Toekennen van nieuwe functie aan het gebied met de topiary (menagerie). p. Bouw van volière. q. Verwijderen van de kruidentuin. r. Aanbrengen van klimrozen bij de tuinmuur. s. Creëren van meer openheid in het tuingedeelte met schuur en ruimte voor een recreatieve voorziening. t. Handhaven situatie in het zuidelijk bosgebied met vijver. Maatregelen treffen op gebied van achterstallig onderhoud (opslag langs paden, oeverlijnen en zichtlijnen, uitdiepen van de vijver). u. Verwijderen van stuw aan de westkant van de brug.

4. Structuurplan

1

2 5 4

3 6

Afb. 16 centrale ruimte huidige situatie

7

8 10

9

11 12

Afb. 15 centrale ruimte structuurplan

16

4. Structuurplan

4.2 Aanbevelingen en maatregelen Voor de centrale ruimte ,het padenstelsel en de vijf tuindelen zijn de aanbevelingen en maatregelen verder uitgewerkt. Centrale ruimte

1. verwijderen van opslag langs oeverlijn 2. informatieborden bij de entree verplaatsen

3. plaatsen en herplaatsen banken 4. solitairen en haag verwijderen bij de kweektuin

5. beplanting naast tuinmanswoning dunnen 6. enkele solitairen verwijderen

7. solitairen verwijderen en planten 8. verwijderen van slechte solitairen

9. opslag langs oeverlijn verwijderen 10. verwijderen brug

11. thuja bij prieeltje opsnoeien 12. rododendrons naast prieeltje verwijderen (zichtas) 17

4. Structuurplan

Afb. 18 huidige situatie

Afb. 17 structuurplan

18

4. Structuurplan

Padenstelsel

13. pad vanaf ingang af laten buigen naar kweektuin 14. paden bij tuinmanswoning verwijderen

15. pad beter aan laten sluiten in westelijke richting 16. pad langs middenruimte traceren

17. pad vanuit topiary (haag) door laten lopen tot oostzijde 18. pad tussen noordelijk en zuidelijk deel van de tuin doortrekken

19. pad langs vijver traceren 20. pad achter langs de boom traceren, rododendrons verwijderen

22. eiken en beuken bijplanten langs paden

23. slingerend verloop van tracé herstellen

19

4. Structuurplan

1.Tuinmanswoning, tuinmuur met kassen

Afb. tuinmanswoning, Afb.1920 huidige situatie tuinmuur met kassen huidige situatie

24 25 26

Afb. 19 structuurplan

24. aanbrengen haag 25. aanbrengen klimrozen op tuinmuur

26. verwijderen solitairen

20

4. Structuurplan

2. Tuin met topairy en tuinmuur

Afb.22 huidige situatie

Afb. 21 structuurplan

27. verwijderen haag ten noorden van de kruidentuin 28. verwijderen kruidentuin

29. verwijderen houten constructie 30. verwijderen solitairen

31. aanbrengen klimrozen op tuinmuur 32. bouw volière/ menagerie

33. nieuwe functie (menagerie) 34. vormsnoei reconstrueren 21

4. Structuurplan

3. Kweektuin met tuinmuur

35 Afb. 24 huidige situatie

36 37

Afb. 23 structuurplan

35. aanleg boomgaard 36. hagen om kweektuin

37. aanleg pad door kweektuin

22

4. Structuurplan

4. Tuin met schuur

Afb. 26 huidige situatie

Afb. 25 structuurplan

38. openheid creëren

39. mogelijkheid voor een recreatieve voorziening 40. uitbreiden bestaand bosgebied

23

4. Structuurplan

5. Bosgebied met vijver

Afb. 28 huidige situatie

Afb. 27 structuurplan

41. uitdiepen vijver 42. verwijderen opslag langs waterkant

43. verwijderen stuw 44. terugzetten rododendrons

24

4. Structuurplan

4.3 Aanbevelingen beheerplan De voorgestelde aanbevelingen en maatregelen kunnen verder uitgewerkt worden in een beheerplan. In dit plan worden de eenmalige inrichtingsmaatregelen aangegeven en de jaarlijks of periodiek terugkerende onderhoudsmaatregelen worden verwerkt Deze maatregelen kunnen worden vertaald in een kostenoverzicht en een fasering van werkzaamheden. Van belang is het om voor de waardevolle bomen een kwaliteits-en groeiomstandigheden onderzoek te laten uitvoeren.

25

Literatuurlijst 1.

Geschiedenis van Oranjewoud, Drs. R.L.P.Mulder-Radetzky en B.H.de Vries, Canaletto-Alphen aan den Rijn, i.s.m. De Stichting ‘Nederlandse buitenplaatsen en historische landschappen’, 1989.

2.

Gids voor de Nederlandse Tuin- en Landschapsarchitectuur, Deel Noord, de Hef publishers, 1995.

3.

Notitie De Overtuin, de ontwikkeling door verschillende stijlperioden, gemeente Heerenveen, 2000.

27

Lijst van afbeeldingen

Pag.

Afb.1 Afb.2 Afb.3 Afb.4 Afb.5 Afb.6 Afb.7 Afb.8 Afb.9 Afb.10 Afb.11 Afb.12 Afb.13 Afb.14 Afb.15 Afb.16 Afb.17 Afb.18 Afb.19 Afb.20 Afb.21 Afb.22 Afb.23 Afb.24 Afb.25 Afb.26 Afb. 27 Afb. 28

4 5 6 7 8 9 10 10 10 11 12 12 12 14 16 16 18 18 20 20 21 21 22 22 23 23 24 24

huidige situatie topografische kaart kaart 1609 B. Schotanus kaart C. Boling, 1813 kaart Tresling en Co. (19de eeuw) kaart 1832 Kadastraal minuutplan formele periode vroeg landschappelijke periode huidige situatie schematische tuinindeling formele periode landschappelijke periode huidige situatie structuurplan centrale ruimte structuurplan centrale ruimte huidige situatie padenstelsel structuurplan padenstelsel huidige situatie tuinmanswoning, tuinmuur met kassen, structuurplan tuinmanswoning,tuinmuur met kassen, huidige situatie tuin met topiary en tuinmuur, structuurplan tuin met topiary en tuinmuur, huidige situatie kweektuin met tuinmuur, structuurplan kweektuin met tuinmuur, huidige situatie tuin met schuur, structuurplan tuin met schuur, huidige situatie bosgebied met vijver, structuurplan bosgebied met vijver, huidige situatie

29