de oudste namen • Alleen voornamen • om personen te identificeren
Namen en Cultuur
• Voor Nederland, de Germaanse namen
voornamen
• beperkt aantal elementen om een voornaam uit op te bouwen: ber, ger, hard, wil, helm, fried, hein, rijk, adel, hild, trud … • combinatie van twee hiervan, geen alliteratie » 100 elementen: 10.000 namen
Gerrit Bloothooft
• delen uit naam van vader en moeder (en andere familie) 1
2
rond 1000
verandering
• Oorspronkelijke betekenis van de naam niet meer bekend • Naamvorming uit elementen gaat verloren • Opkomst van het Christendom
• Opkomst van de heiligennamen (na 1000) • Kerk heeft het niet geforceerd – Sociaal gestuurd – Navolging van hogere sociale lagen – [maar nog in begin 20e eeuw een boekje over Germaanse namen en een acceptabele vervangende (erop lijkende) heiligennaam]
• Langdurig proces – Er waren ook heiligen met Germaanse naam – Vernoeming consolideert oude namen 3
4
Intermezzo
jongens en meisjes • eigen heiligen voor jongens en meisjes • meisjes/vrouwen ook wel een mannennaam, Jacob, hertogin van Beieren; joncfrou Dirc
Bedenk een vrouwelijke vorm voor André, Bo, Dirk, Fokke, Frank, Heinz, Hendrik, Geert, George, Jip, Jozias, Kevin, Lars, Lucas, Michael, Otto, Pierre, Sem, Thijs, Wubbo, Zacherias
• Hoe algemeen? Alle standen?
• verkleinvormen zowel voor jongens als meisjes gebruikelijk; maar bij jongens verdwijnen ze als ze ouder worden (vgl leerling, gezel, meester) • Jacobken > Jacob
Bedenk een mannelijke vorm voor
• einde van de Middeleeuwen wordt movering (van een jongens- in een meisjesnaam) een dominant proces
Trijntje, Roos, Sterre, Tessel, Grietje, Helena 5
6
invloed
veel stabiliteit tot 1800 • •
• Katholieke kerk: Latijnse of gelatiniseerde vormen
Door strenge vernoemingsregels Variatie door spelling of suffix Jan#a, Jan#ca, Jan#ci, Jan#cie, Jan#e, Jan#ege, Jan#eie, Jan#eje, Jan#eke, Jan#ekie, Jan#elle, Jan#en, Jan#et, Jan#ete, Jan#etie, Jan#etije, Jan#etje, Jan#etta, Jan#ette, Jan#gen, Jan#gi, Jan#gien, Jan#gis, Jan#ice, Jan#ie, Jan#iee, Jan#ieskje, Jan#ietje, Jan#igie, Jan#igien, Jan#igje, Jan#ij, Jan#ije, Jan#ijen, Jan#ijete, Jan#ike, Jan#ina, Jan#inaj, Jan#ine, Jan#ita, Jan#itiije, Jan#itje, Jan#je, Jan#jee, Jan#jen, Jan#jie, Jan#ka, Jan#ke, Jan#ken, Jan#kie, Jan#kje, Jann#a, Jann#aatij, Jann#aetje, Jann#ah, Jann#amij, Jann#e, Jann#echje, Jann#eetje, Jann#efse, Jann#ege, Jann#egie, Jann#egien, Jann#egje, Jann#eie, Jann#eien, Jann#eije, Jann#eijen, Jann#eje, Jann#ejen, Jann#ejie, Jann#ek, Jann#eke, Jann#eken, Jann#elien, Jann#entje, Jann#esien, Jann#esje, Jann#eske, Jann#et, Jann#eta, Jann#ete, Jann#etge, Jann#etgen, Jann#etghe, Jann#etghen, Jann#etgie, Jann#etgien, Jann#ethe, Jann#eti, Jann#etie, Jann#etien, Jann#etighe, Jann#etij, Jann#etije, Jann#etijee, Jann#etijen, Jann#etijie, Jann#etje, Jann#etjee, Jann#etjen, Jann#etjie, Jann#etke, Jann#eton, Jann#etta, Jann#ette, Jann#etten, Jann#etti, Jann#ettie, Jann#ettije, Jann#ettje, Jann#ettjen, Jann#i, Jann#ica, Jann#ichge, Jann#ichgen, Jann#ichie, Jann#ichien, Jann#ichje, Jann#ichjen, Jann#icke, Jann#ie, Jann#ieie, Jann#ieien, Jann#ietie, Jann#ietje, Jann#ig, Jann#ige, Jann#iggie, Jann#ighie, Jann#ighje, Jann#ighjen, Jann#igi, Jann#igie, Jann#igije, Jann#igje, Jann#igjen, Jann#iie, Jann#ij, Jann#ije, Jann#ijtie, Jann#ikke, Jann#ine, Jann#ingen, Jann#ingin, Jann#isje, Jann#ita, Jann#ite, Jann#itge, Jann#itgen, Jann#itie, Jann#itij, Jann#itije, Jann#itje, Jann#itjen, Jann#itte, Jann#y, Jan#outje, Jan#s, Jan#se, Jan#sein, Jan#si, Jan#sie, Jan#sien, Jan#siena, Jan#sij, Jan#sije, Jan#sin, Jan#sina, Jan#siu, Jan#sje, Jan#sjee, Jan#sjen, Jan#ske, Jan#ssi, Jan#ssie, Jan#ssien, Jan#ssij, Jan#stje, Jan#szie, Jan#t, Jan#te, Jan#tgen, Jan#tie, Jan#tien, Jan#tiena, Jan#tiene, Jan#tijn, Jan#tina, Jan#tine, Jan#tje, Jan#tjen, Jan#tjie, Jan#tsen, Jan#tsje, Jan#tti, Jan#us, Jan#uska, Jan#y, Jan#zi, Jan#zie
– Maar lang niet altijd als roepnaam – Franciscus, Theodorus (Dirk), Petrus
• Germaanse namen bleven
7
suffigering
8
Franse naamwet
[stam] [klinker epenthese] [overgangsconsonant] [ien-vorm] [us] [verkleinvorm of klinker] De klinker epenthese is meestal een e of i, uitgesproken als sjwa. De overgangsconsonant bijvoorbeeld een t, g, s, m, enz. Niet alle genoemde suffixonderdelen hoeven aanwezig te zijn, zoals:
• Alleen heiligennamen – Niet vol te houden voor Germaanse en Friese namen – Na 1815 ook: "...zoodanige voornamen welke aan overoude tijden aldaar in de onderscheiden provincieën en landschappen, of bij sommige geslachten gebruikelijk, en algemeen als voornamen erkend zijn geweest...“
– Aantal namen onbeperkt, dat wel.
[Jan] [ ] [t] [ien] [us] [ ] [Jann] [e] [g] [ien] [ ] [Jann] [i] [gh] [ ] [ ] [je] 9
10
OZ: rol namen koninklijkhuis als mode/protestnamen
Tweede Wereldoorlog, een verbod Bernhard
1941
Margriet geboren 1943
trouwen
1945 trouwen 1967
1945
Juliana geboren
1941
Wilhelmina
1945
11
1940-1945 (combinaties nauwelijks in 1943-1944) Irene 523 Bernhard 274 Margriet 148 Beatrix Irene 134 Irene Beatrix 73 Wilhelmina Juliana 60 Juliana 49 Wilhelmina Juliana Beatrix Irene Willem Bernhard 41 Bernhard Leopold 32 Wilhelmina Irene 29 Elisabeth Irene 25 Irene Elisabeth 25 Irene Wilhelmina 23 Beatrix Irene Margriet 21 Irene Beatrix Juliana Wilhelmina Irene Louise 18
44
20
Juliana Beatrix Irene 16 Bernhard Willem 16 Irene Beatrix Margriet 15 Irene Victoria 13 Irene Beatrix Maria 12 Bernhard Hendrik 12 Wilhelmina Juliana Beatrix 11 Bernhard Leopold Frederik Everhard Julius Coert Karel Godfried Pieter 11 Margriet Francisca 10 Juliana Wilhelmina 9 Bernhard Wilhelmus 9 Emma Wilhelmina Juliana 8 Wilhelmina Beatrix Irene 8 Bernhard Leopold Frederik 8 Beatrix Irene Juliana 7 … 12
OZ: vroege modenamen
tot 1970
van Maria > Annie > Yvonne > Kimberley
• Voor de wet nog steeds beperkte mogelijkheden voor vernieuwing, maar die kwam er wel
Maria
(Ann|Nell|Will|Henn|Tin|Corr)(ie|y)
• maatschappelijke veranderingen • ontleningen uit andere talen – Frans en Engels, nauwelijks Duits Yvonne
• creatieve processen
Kimberle?y
– Maria+Anne = Marianne, Annique > Anniek, Hendrikus > Henk
• immigratie 13
innovatie en verspreiding
alle vrijheid na 1970
(Rogers, 1964) •
14
Model veronderstelt vaste groep potentiële gebruikers
• Gepast • Geen bestaande familienaam – Patroniemen: Arendszoon, Dirkzoon, Diemerszoon,Jacobszoon, Janszoon, Johanzoon, Marinuszoon,Otterszoon, Philipszoon, Willemzoon en Willemszoon bestaan
– Toegestaan: Aartsen, Adriaansen, Arens, Daniëls, Fransen, Joosten, Lammers, Salomons, Scholtens, Teunissen, Wichers, Wiegers, Zeegers, Zwiers / Heins, Peters, Reinders en Roelofs / Cornelisz, Jansz, Willemsz, Jansz., Borisz., Tonnesz., Pietersz., Johannesz. en Augustsz.
– En veel ‘gewone’ familienamen 15
alleen gepast
16
invloeden bij naamkeuze
• Geen kans meer op sluipende introductie van dubbele familienamen (door preciese digitale administratie)
• Traditioneel vernoemen valt (deels) weg
• Alle namen on-line bekend maken, zodat alle ambtenaren weten welke beslissingen eerder genomen zijn (ten aanzien van gepastheid).
• toegenomen talenkennis
• massamedia, met name de televisie – toename buitenlandse namen – door opleiding, televisie, buitenlandse reizen
• immigratie van onder meer Surinamers, Turken en Marokkanen • grotere beschikbaarheid van voornamenboekjes, internet
• Maar zie varianten rond Jan Pieter?! 17
18
OZ: motieven voor volgnaam
OZ: ontwikkelingen in aantal voornamen
motieven bij naamkeuze Top-15 van motieven (NIPO-enquête 1995, Doreen Gerritzen) M 1. Vernoemd naar familielid 30,31 2. Mooie klank 34,02 3. Mooie naam 14,46 4. Leuke naam 6,76 5. Ongewone/bijzondere naam 8,75 6. Buitenlandse naam 5,11 7. Vernoemd naar idool, naam in liedje e.d. 4,97 8. Uit voornamenboekje 4,11 9. Past bij naam/namen ander(e) kind(eren) 2,85 10. Nederlandse naam 1,79 11. Zelf bedacht, was geen bestaande naam 2,06 12. Korte/eenvoudige naam 1,19 13. Bijbelse naam/vanuit het geloof 1,86 14. Vernoemd naar kind in de buurt 1,86 15. De betekenis van de naam 1,46
J 34,57 29,48 12,48 9,81 6,64 5,52 3,85 4,28 3,41 3,79 2,11 2,30 1,55 1,30 1,06
eerste naam en volgnaam Totaal 32,51 31,68 13,43 8,34 7,66 5,32 4,39 4,20 3,14 2,82 2,08 1,76 1,70 1,57 1,25
zelfde schalen per naam
19
20
naar sterren 2
naar sterren
Lizzy van Dijk 2010
Sem
Britney
Lizzy
Sem van Dijk 2003
1989
Jayden
Jayden Spears 2006 geen extra invloed
Dex
Romario
Dex de Buisonjé 2010
Romario bij PSV 1988-1993
Start populariteit in Amerika, jaren 90
1993
21
22
OZ: achtergrond van “Femke”
globaal beeld
snobs and bandwagon effect • •
• Lage sociale klassen • niet-Nederlandse namen • gevoeliger voor TV / namen van sterren • nemen veel spellingsvrijheid
•
• Middenklasse
•
• trendgevoelig • populaire namen • volgt elite niet na
elite start houdt het na een tijdje voor gezien massa neemt over
maar dat zou toch navolging impliceren
• Elite Of is er bij Femke wat anders aan de hand?
• Nederlandse namen, cultuur en geschiedenis • kiest ‘juiste’ spelling
Bekijk ook verspreiding
We bekijken dit nog in meer detail 23
24
uniseksnamen Anne (jongen)
nog meer uniseksnamen
Kim (jongen)
Jamie, jongen
Nikk(i|y|ie), jongen Jamie Oliver wordt populair Nikki 192 Nikky 82 Nikkie 33
Anne (meisje)
Kim (meisje)
Jamie, meisje
Nikk(i|y|ie), meisje
Anne, Herman van Veen 1986
Idols 2008
Nikki 6734 Nikky 384 Nikkie 352
25
conclusies • Verandering in 20e eeuw laat zich niet met veranderingen in Middeleeuwen vergelijken • Veel meer dan vroeger worden voornamen een sociale reflectie (en meetinstrument)
27
