De meerwaarde van muziek en danstherapie bij iedere fase van dementie

De meerwaarde van muziek – en danstherapie bij iedere fase van dementie. Studiegebied Gezondheidszorg Opleiding Bachelor in de Ergotherapie Academiejaar 2012-2013 Module Bachelorproef Promotor(s) Mevrouw Ingrid Martin ergotherapeut Mevrouw Fanny Clarisse ergotherapeut Jolien Van Den Heede Howest – departement Professionele Bachelors Kortrijk, Campus RDR, Renaat de Rudderlaan 6, 8500 Kortrijk

De meerwaarde van muziek – en danstherapie bij iedere fase van dementie. Studiegebied Gezondheidszorg Opleiding Bachelor in de Ergotherapie Academiejaar 2012-2013 Module Bachelorproef Promotor(s) Mevrouw Ingrid Martin ergotherapeut Mevrouw Fanny Clarisse ergotherapeut Jolien Van Den Heede Howest – departement Professionele Bachelors Kortrijk, Campus RDR, Renaat de Rudderlaan 6, 8500 Kortrijk

INHOUDSTABEL Woord vooraf .......................................................................................................................................... 8 Abstract ................................................................................................................................................... 9 Lijst met gebruikte afkortingen en verklarende woordenlijst............................................................... 10 Inleiding ................................................................................................................................................. 11 1

Ergotherapie en woonzorgcentrum/dagverzorgingscentrum ...................................................... 13 1.1

1.1.1

Omschrijving van WZC ................................................................................................... 13

1.1.2

Doelgroep ...................................................................................................................... 13

1.1.3

Taken van de ergotherapeut ......................................................................................... 13

1.2

2

Meerwaarde van dagverzorgingscentrum voor ouderen ..................................................... 14

1.2.1

Omschrijving van DVC ................................................................................................... 14

1.2.2

Doelgroep ...................................................................................................................... 14

1.2.3

Taken van de ergotherapeut ......................................................................................... 14

Ergotherapie en dementie ............................................................................................................ 16 2.1

Definitie van dementie .......................................................................................................... 16

2.2

Criteria voor dementie .......................................................................................................... 17

2.3

Fasen van dementie .............................................................................................................. 17

2.3.1

Fase van beginnende dementie .................................................................................... 17

2.3.2

Fase van matige dementie ............................................................................................ 18

2.3.3

Fase van ernstige dementie .......................................................................................... 19

2.3.4

Samenvattende tabel van de symptomen en het handelingsgedrag per dementiefase 20

2.4

Handelingsgedrag bij fasen van dementie ............................................................................ 20

2.4.1

Algemeen....................................................................................................................... 20

2.4.2

Benadering bij personen met beginnende dementie ................................................... 21

2.4.3

Benadering bij personen met matige dementie ........................................................... 22

2.4.4

Benadering bij personen met ernstige dementie ......................................................... 23

2.5

Bepalen van dementiefase .................................................................................................... 23

2.5.1

Assessment MMSE ........................................................................................................ 23

2.5.2

Resultaten en bepalen van fase .................................................................................... 24

2.6 3

Meerwaarde van woonzorgcentrum voor ouderen .............................................................. 13

Conclusie ............................................................................................................................... 24

Ergotherapie en reminiscentie ...................................................................................................... 25 3.1

Definitie ................................................................................................................................. 25

3.2

Vormen van reminiscentie .................................................................................................... 25

3.3

Voorbeelden van reminiscentie ............................................................................................ 25

3.4

Meerwaarde van reminiscentie ............................................................................................ 26

3.4.1

Hoofddoel ...................................................................................................................... 26

3.4.2

Subdoelen ...................................................................................................................... 27

3.5

Richtlijnen voor reminiscentie............................................................................................... 27

3.6

Aandachtspunten voor de ergotherapeut ............................................................................ 28

3.7

Factoren bij het opstellen van een groep.............................................................................. 29

3.7.1

De samenstelling van de groep ..................................................................................... 29

3.7.2

De grootte van de groep ............................................................................................... 29

3.8

De opbouw van de sessies..................................................................................................... 29

3.8.1 3.9 4

Conclusie ............................................................................................................................... 30

Ergotherapie en beweging ............................................................................................................ 31 4.1

Een aantal factoren van het normale verouderingsproces ................................................... 31

4.2

Werkpunten tijdens de bewegingsactiviteit ......................................................................... 32

4.3

Meerwaarde voor de ouderen .............................................................................................. 33

4.3.1

Algemene doelstellingen ............................................................................................... 33

4.3.2

Algemene effecten ........................................................................................................ 33

4.3.3

Specifieke effecten ........................................................................................................ 33

4.4

Aandachtpunten voor de therapie ........................................................................................ 35

4.4.1

Voor de sessie ................................................................................................................ 35

4.4.2

Tijdens de sessie ............................................................................................................ 35

4.4.3

De muziekkeuze voor de bewegingssessie .................................................................... 36

4.4.4

Bewuste ademhaling ..................................................................................................... 36

4.5 5

Stappenplan................................................................................................................... 29

Conclusie ............................................................................................................................... 37

Ergotherapie en muziek ................................................................................................................ 38 5.1

Definitie van muziektherapie ................................................................................................ 38

5.2

Meerwaarde van muziek ....................................................................................................... 38

5.2.1

Algemene doelstellingen van muziektherapie .............................................................. 39

5.2.2

Toepassing van werkwijzen ........................................................................................... 39

5.3

De muziekkeuze..................................................................................................................... 41

5.4

Aanpassen aan individuele voorkeur .................................................................................... 41

5.4.1

Achtergrondinformatie verzamelen .............................................................................. 41

5.5 6

Voorstelling van het WZC .............................................................................................................. 44 6.1

Afspraken omtrent ruimte .................................................................................................... 44

6.2

De indeling van de ruimte van het WZC ................................................................................ 44

6.3

Indeling van de dag ............................................................................................................... 45

6.3.1

Dagindeling WZC ........................................................................................................... 45

6.3.2

Dagindeling DVC ............................................................................................................ 45

6.4

7

8

Conclusie ............................................................................................................................... 42

Een multidisciplinaire samenwerking.................................................................................... 45

6.4.1

De zorgkundige .............................................................................................................. 46

6.4.2

De ergotherapeut .......................................................................................................... 46

6.4.3

De verpleegkundige ....................................................................................................... 46

Uitwerking stappenplan ter voorbereiding sessies ....................................................................... 47 7.1

Samenstelling van de groepen .............................................................................................. 47

7.2

Inrichting ruimte .................................................................................................................... 48

Uitwerking van de danssessies ...................................................................................................... 49 8.1

Methode aanleren dansen .................................................................................................... 49

8.2

Groep met beginnende dementie ......................................................................................... 49

8.2.1

Langetermijndoelstellingen voor cliënten met beginnende dementie......................... 49

8.2.2

Voorstelling van de deelnemende cliënten (zie bijlage 13.2.1) .................................... 50

8.2.3

Kortetermijndoelstellingen per cliënt ........................................................................... 53

8.2.4

Voorbereiding en werkwijze danssessies Weense wals ................................................ 54

8.2.5

Danssessies .................................................................................................................... 55

8.3

Groep met matige dementie ................................................................................................. 69

8.3.1

Langetermijndoelstellingen voor cliënten met matige dementie................................. 69

8.3.2

Voorstelling van de deelnemende cliënten (zie bijlage 13.2.2) .................................... 69

8.3.3


8.3.4


8.3.5

Danssessies .................................................................................................................... 73

8.4

Groep met ernstige dementie ............................................................................................... 86

8.4.1

Langetermijndoelstellingen voor cliënten met ernstige dementie ............................... 86

8.4.2

Voorstelling van de deelnemende cliënten ................................................................... 86

8.4.3


8.4.4


8.4.5

Individuele danssessies met Hilda ................................................................................. 89

9

8.4.6

Individuele danssessies met Jean-Pierre ....................................................................... 94

8.4.7

Individuele danssessies met Marie- José ...................................................................... 99

8.4.8

Individuele danssessies met Simonne ......................................................................... 104

Resultaten behaald op langetermijndoelstellingen .................................................................... 109 9.1

Resultaten binnen de groep beginnende dementie ........................................................... 109

9.1.1

Sensomotorische vaardigheden .................................................................................. 109

9.1.2

Cognitieve vaardigheden ............................................................................................. 109

9.1.3

Interpersoonlijke vaardigheden .................................................................................. 110

9.2

Groep van matige dementie................................................................................................ 110

9.2.1


9.2.2


9.2.3


9.2.4

Intrapersoonlijke vaardigheden .................................................................................. 111

9.3

Groep van ernstige dementie.............................................................................................. 111

9.3.1


9.3.2


9.3.3


9.3.4

Intrapersoonlijke vaardigheden .................................................................................. 113

10

Conclusie ................................................................................................................................. 113

11

Lijst met figuren en tabellen.................................................................................................... 114

12

Referentielijst .......................................................................................................................... 115 12.1

Boeken ................................................................................................................................. 115

12.2

Internetbronnen .................................................................................................................. 116

12.2.1

Artikels ......................................................................................................................... 116

12.2.2

Digitale werken zonder auteur .................................................................................... 116

13

Bijlagen .................................................................................................................................... 118

13.1

Symptomen en handelingsgedrag per dementiefase ......................................................... 118

13.2

MMSE .................................................................................................................................. 122

13.2.1

Groep van beginnende dementie................................................................................ 122

13.2.2

Groep van matige dementie........................................................................................ 130

13.3

Voorbeeld van een observatielijst ....................................................................................... 138

13.4

Stappenplan voor matige dementie .................................................................................... 140

Woord vooraf

Daar ik een aangeboren passie heb voor dans en muziek, besloot ik om mijn bachelorproef uit te werken rond dit thema. Ik vroeg me af welk effect dansen muziektherapie zou hebben op dementie. Ik kon dit in de praktijk testen op mijn stageplaats waar ik de volle medewerking kreeg om dit project tijdelijk te laten lopen. De dementerenden werden opgedeeld in groepen per fase van dementie. Voor elke groep werden een aantal danssessies georganiseerd. Deze sessies verliepen met ups en downs, maar dankzij een flexibele instelling was het mogelijk om deze tot een goed einde te brengen. Eerst en vooral wil ik hiervoor de directie en de medewerkers van het Woonzorgcentrum SintAmand bedanken. Ze gaven mij de unieke kans om dit project te laten lopen. Daarnaast wil ik mijn interne promotors Mevr. Ingrid Martin en Mevr. Fanny Clarisse bedanken voor hun steun en begeleiding doorheen mijn proefproject. Ook bedank ik mijn interne begeleider Mevr. Annick Laurez voor het bijsturen en het begeleiden van mijn werk. Verder wil ik Caroline bedanken voor het nalezen van mijn bachelorproef. Tenslotte bedank ik mijn ouders. Niet alleen voor hun onvoorwaardelijke steun tijdens het schrijven van mijn bachelorproef, maar ook voor alle hulp die ik van hen kreeg bij het verzamelen en voorbereiden van het nodige materiaal voor het praktische gedeelte.

8

Abstract

Titel: Het effect van dans – en muziektherapie bij elke fase van dementie. Een proefproject.

Sleutelwoorden: Dementie - dansen - muziektherapie - reminiscentie In deze bachelorproef verdiept de ergotherapeute zich in de dementieproblematiek, meer bepaald in het handelingsgebied vrije tijd teneinde deze op een zinvolle manier in te vullen bij deze doelgroep. Concreet wil de therapeute het effect van stijldansen en muziek op elke dementiefase achterhalen door middel van remediëring. De ergotherapeutische aanpak kan een belangrijke rol spelen in het teweeg brengen van een bepaald effect. De deelnemende cliënten aan het proefproject worden geselecteerd op basis van de interesses, de gestelde diagnose in het cliëntendossier, de observaties doorheen alle activiteiten en de behaalde score op de Mini Mental State of Examination (MMSE). Op basis van deze gegevens wordt bepaald in welke fase van dementie een cliënt zich bevindt. Het proefproject wordt opgedeeld in een aantal sessies per fase van dementie. Om het effect van een sessie te achterhalen, maakt de ergotherapeute gebruik van een observatielijst waarin ze de waargenomen gedragingen gedetailleerd beschrijft. De therapeute heeft vastgesteld dat het aangewezen is om cliënten in de fase van matige dementie individueel te begeleiden. Sessies in groepsverband waren minder succesvol. In geval van ernstige dementie heeft ze gebruik gemaakt van de ‘snoezeltechniek’. Aan de hand van deze observaties heeft de therapeute geconstateerd dat danssessies een positief effect hebben op cliënten die zich in de fase van beginnende dementie bevinden. De therapeute heeft vastgesteld dat het aangewezen is om cliënten in de fase van matige dementie individueel te begeleiden. Sessies in groepsverband waren minder succesvol. In geval van ernstige dementie heeft ze gebruik gemaakt van de ‘snoezeltechniek’.

9

Lijst met gebruikte afkortingen en verklarende woordenlijst ADL

Algemene Dagelijkse Levensverrichtingen

Artrose

Slijtage van gewrichten

Confabuleren

Gaten opvullen met fantasie

CVA

Cerebro vasculair Accident

Decompenseren

Aanwezigheid van vocht op de longen

Delier

Acute verwardheid

DSM – IV

Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, deel IV - handboek voor de diagnose van psychische aandoeningen

DVC

Dagverzorgingscentrum

IADL

Instrumentele Algemene Dagelijkse Levensverrichtingen

Insulineresistentie

een mechanisme dat ervoor zorgt dat het opslaan van suiker in de spieren nauwelijks of onvoldoende werkt

KTG

Korte termijngeheugen

Lymbisch systeem

een groep structuren die betrokken zijn bij emotie, motivatie, genot en het emotioneel geheugen

LTG

Lange termijngeheugen

MMSE

Mini Mental State of Examination

MS

Multiple sclerose

Osteoporose

het verminderen van het botmassa en de mechanische sterkte van het bot gecombineerd met een toenemende incidentie van recidiverend vallen

PDL

Passiviteiten van het Dagelijks Leven

RVT

Rust – en verzorgingstehuizen

WZC

Woonzorgcenrum 10

Inleiding

Deze bachelorproef handelt over het aanleren van stijldansen aan ouderen met dementie. Er stelt zich echter een probleem, want dementie kan niet veralgemeend worden en bestaat uit verschillende fases. Ouderen met beginnende dementie ondervinden problemen bij het opslaan van recente informatie. Als de info sterk gerelateerd is met emoties of wanneer herhaling mogelijk is, kan de ergotherapeute erin slagen om nieuwe informatie aan te leren. Bij ouderen met matige dementie breiden de problemen in verband met het korte termijngeheugen zich uit tot algemene moeilijkheden met informatie uit het verleden. In de fase van ernstige dementie is het onmogelijk om beroep te doen op het korte termijngeheugen. Het contact met de omgeving is verloren gegaan. Het doel van deze bachelorproef is om het handelingsgebied vrije tijd op een zinvolle manier in te vullen, rekening houdend met de beperkingen en de mogelijkheden van de cliënt. De ergotherapeute zal aan de hand van een stappenplan proberen om stijldansen uit het verleden opnieuw aanleren. Hierbij hanteert de therapeute specifiek handelingsgedrag voor elke fase van dementie. Het theoretische gedeelte wordt opgesteld aan de hand van een literaire studie met behulp van wetenschappelijke boeken en artikels. Daarnaast zijn gesprekken met deskundigen - mentoren in dit geval – nuttig geweest. In het praktische gedeelte past de ergotherapeute toe wat ze in het theoretische gedeelte onderzocht heeft. Daarin maakt ze notitie van de persoonlijke bevindingen en de voor- of achteruitgang van de cliënt. Ze beschrijft iedere fase nauwkeurig per cliënt. Zo heeft de therapeute aandachtspunten naar de toekomst toe kunnen formuleren.

11

THEORETISCH GEDEELTE

12

Het theoretische gedeelte is gebaseerd op de verschillende aspecten die aan bod komen bij de uitwerking van het praktijkgedeelte. De danssessies worden uitgevoerd met mensen uit het Woonzorgcenrum (WZC) en het Dagverzorgingscentrum (DVC). Het is belangrijk om duidelijk het verschil te weten tussen deze settings daar de werking er anders verloopt. Om te weten hoe de therapeute moet omgaan met cliënten in de praktijk, moet deze de fases van dementie kennen. De benadering is in iedere fase van dementie verschillend. Daarnaast moet de hulpverlener achterhalen via boeken en wetenschappelijke artikels welke effecten reminiscentie teweegbrengt. Daarenboven combineert de zorgverlener reminiscentie met dansen en het beluisteren van muziek. Het is dus noodzakelijk om de voordelen van muzieken danstherapie te bespreken.

1 Ergotherapie en woonzorgcentrum/dagverzorgingscentrum

De werkwijze van de ergotherapeut is afhankelijk van de setting. Bij het woonzorgcentrum verschilt de nadruk van het functioneren met deze van een dagverzorgingscentrum. Bijvoorbeeld: bij een woonzorgcentrum is het belangrijk om mensen in het ochtendgebeuren te begeleiden bij de Algemene Dagelijkse Levensverrichtingen (ADL). In een dagverzorgingscentrum behoort ADL niet tot het takenpakket. De nadruk ligt daar vooral op het voorbereiden van betekenisvolle activiteiten.

1.1 Meerwaarde van woonzorgcentrum voor ouderen 1.1.1 Omschrijving van WZC Een woonzorgcentrum is een centrum voor ouderen waarbij het aanbieden van een aangepaste woonvorm centraal staat. De hulpverleners leggen de prioriteit op het aansluiten bij de vroegere leefgewoontes. (Geenen, 2011)

1.1.2 Doelgroep Vanaf 65-jarige leeftijd kunnen ouderen terecht in het WZC. Deze setting biedt een thuisvervangende oplossing voor mensen. De voorwaarde om zich aan te melden, houdt in dat de oudere continu verzorging of toezicht nodig heeft. (Geenen, 2011)

1.1.3 Taken van de ergotherapeut De taken van de ergotherapeut in het WZC, kan men indelen in drie functies. 13

 Behandelen: De therapeute inventariseert de behoeften, mogelijkheden en beperkingen van de cliënt aan de hand van een intakegesprek, geriatrische assessments en ergotherapeutische instrumenten zoals het COPM of het ICF. Op basis van de inventarisatie zal de ergotherapeut nagaan welke hulpmiddelen of welke ergonomische principes er moeten toegepast worden.

 Preventieve zorg: De ergotherapeut past hier gezondheidsvoorlichting, ergonomie, aanpassingen van de woonomgeving en valpreventie toe. 

Het geven van advies en ondersteuning: De therapeut legt de focus op het aanleren van maaltijdbegeleidings- en belevingsgerichte communicatieprincipes aan de mantelzorgers en de hulpverleners. (Geenen, 2011)

1.2 Meerwaarde van dagverzorgingscentrum voor ouderen 1.2.1 Omschrijving van DVC Een dagverzorgingscentrum is een onderdeel van een woonzorgcentrum en legt de nadruk op het begeleiden van cliënten en hun mantelzorgers in het dagelijks leven. Ouderen krijgen hierdoor enerzijds de kans om sociale contacten te leggen en hun leven opnieuw zinvol in te vullen. Anderzijds kan het dagverzorgingscentrum de draaglast van de mantelzorgers reduceren om hun levenskwaliteit te verbeteren (Geenen, 2011) (Dagverzorging, 2005).

1.2.2 Doelgroep Ouderen die nood hebben aan extra zorg, kunnen bij afwezigheid van hun mantelzorgers vertoeven in het dagverzorgingscentrum. De ouderen kunnen 1 of meerdere dagen terecht in het centrum (Geenen, 2011). We denken hier aan ouderen: 

die last hebben van eenzaamheid of andere psychosociale problemen ondervinden;



die uit een ziekenhuis werden ontslagen, maar nog extra zorg en aandacht nodig hebben;



die bewust de keuze maken om thuis te blijven wonen;



die op de wachtlijst staan van een WZC (Dagverzorging, 2011).

1.2.3 Taken van de ergotherapeut De hulpverlener heeft een tijdelijke thuiszorgondersteunende functie. De zorg voor de 14

ouderen wordt overgenomen van de mantelzorger. Zo kan de mantelzorger werken, wanneer zijn functie wordt overgenomen door het personeel van het DVC (Dagverzorging, 2005). De therapeut houdt rekening met de brugfunctie van thuiszorg naar de residentiële zorg. Aangezien het dagverzorgingscentrum een onderdeel is van het woonzorgcentrum, krijgen ouderen de kans om gebruik te maken van de voorzieningen van het WZC bv. de relaxatiebaden. De ouderen kunnen ook een bezoek brengen aan vrienden die verblijven in het woonzorgcentrum (Dagverzorging, 2005). De taken van de ergotherapeut richten zich op: 

maaltijdbegeleiding en de stimulatie van sociale contacten (Geenen, 2011);



aanbieden van hygiënische verzorging;



activeren van de ouderen en ondersteuning bij de revalidatie;



aanbieden van psychosociale ondersteuning;



voorbereiden van aangepaste en therapeutische activiteiten gericht op actieve en passieve deelname van de ouderen (Deltour, 1999).

15

2 Ergotherapie en dementie

Wereldwijd zien we een stijging van het aantal ouderen. Er is dus steeds meer nood aan zorgverleners. Ouderen hebben recht op een goede behandeling. Een van de grootste problemen die zich momenteel stellen, blijkt de integratie van het begrip ‘dementie’ te zijn. Steeds meer ouderen komen in aanraking met deze problematiek, maar dit begrip is onvoldoende gekend bij het overgrote deel van de bevolking. Dementie is immers opgesplitst in drie fases en drie à vier stadia. In dit eindwerk zal de ergotherapeute aantonen dat het belangrijk is om het begrip dementie verder uit te diepen om zo de zorg van de dementerende bevolking te bevorderen.

2.1 Definitie van dementie Vroeger refereerde men naar dementie als ‘aderverkalking’ of ‘kinds worden’. In de loop der jaren werd er een afspraak gemaakt om het begrip ‘dementie’ te integreren in zowel de omgangstaal als in een wetenschappelijke context. Er zijn verschillende definities tot stand gekomen in verband met het begrip dementie. “ We beschouwen dementie als een syndroom, d.w.z. een groep van verschijnselen van abnormaal geestelijk functioneren die zich tegelijk voordoen. Dementie is op zichzelf dus geen ziekte, maar verwijst naar een onderliggende ziekte. “ (Antwoorden op al uw vragen over dementie, Dr. De Cock) “ Dementie is een syndroom dat gekenmerkt wordt door een achteruitgang van verschillende verstandelijke functies. Daarbij is de aantasting van het recent geheugen het meest herkennende. Door dat verlies krijgt men het moeilijk om nog normaal en zelfstandig in de gemeenschap te functioneren.” (Antwoorden op al uw vragen over dementie, Dr. De Cock) Samenvattend is dementie een syndroom waarbij er functiestoornissen optreden in de cognitieve functies. Verminderde oriëntatie in tijd en ruimte, enz. zijn enkele voorbeelden daarvan.

16

2.2 Criteria voor dementie In het handboek Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, deel IV (DSM – IV) staan de criteria beschreven waaraan een oudere moet voldoen om over dementie te spreken. Dit handboek handelt over de diagnose van psychische aandoeningen. 1. Geheugenstoornissen (verminderd vermogen om nieuwe informatie in zich op te nemen of zich eerder ontvangen informatie te herinneren). 2. Een (of meer) van de volgende cognitieve stoornissen: a. Afasie (taalstoornis), apraxie (verminderd vermogen om motorisch activiteiten uit te voeren ondanks een intacte motorische functie); b. Agnosie (stoornissen in het herkennen of identificeren van voorwerpen, ondanks een intacte zintuiglijke waarneming); c. Stoornis van de uitvoerende functies (d.w.z. plannen maken, organiseren, volgorde aanbrengen, abstract denken). 3. De stoornissen veroorzaken elk een duidelijke beperking in het sociaal of beroepsmatig functioneren en betekenen een significante beperking ten opzichte van het vroegere niveau. 4. De stoornissen komen niet uitsluitend voor tijdens het beloop van een delier1. (Alzheimer en andere vormen van dementie, Jonker)

2.3 Fasen van dementie 2.3.1 Fase van beginnende dementie De fase van beginnende dementie is vergelijkbaar met het stadium van het ‘bedreigde ik’. Het probleem vindt voornamelijk plaats bij de overdracht van het korte termijngeheugen naar het lange termijngeheugen. Er ontstaan problemen bij het opslaan van recente informatie, tenzij de informatie sterk in relatie staat met bepaalde emoties of wanneer bepaalde informatie consistent herhaald wordt. Wanneer de oudere problemen ondervindt met het vastleggen van nieuwe informatie, kan hij het moeilijk krijgen met het plannen van eenvoudige handelingen en met het onthouden van namen of taken. Als gevolg gaat de oudere in deze fase vaak confabuleren2 in een poging om te verbergen dat hij bepaalde zaken niet meer weet of kan (Abrahams, 2009). Naast problemen met het kortetermijngeheugen, treden er ook gedragsgerelateerde problemen op zoals agitatie, rusteloosheid, verminderd enthousiasme, depressie, enz. De oudere verliest 1 2

Delier is acute verwardheid Confabuleren is gaten opvullen met fantasie

17

een deel van zijn identiteit en hierdoor ontstaat een gevoel van onzekerheid, onveiligheid en vervreemding. Met als gevolg een gebrek aan zelfvertrouwen. Hij trekt zich stapsgewijs terug uit de samenleving en er treedt een zekere vorm van isolatie op. (Dr. De Cock, 1997) Symptomen van beginnende dementie: 

problemen met het onthouden van nieuwe informatie



wederkerig contact met verzorgende



bevinden zich in het hier en het nu



mogelijkheid om planmatig en doelgericht te handelen



houvast aan structuur, regels en manieren en normen



gevoelens in verband met dementie ontkennen, maar wel zichtbaar via lichaamstaal en gedrag



houding: gespannen en stijf



ogen: fel kijken



doel: betrokken blijven bij de samenleving en een betekenisvol leven leiden (Van Der Kooij, 2002)

Afhankelijk van persoon tot persoon kunnen de symptomen in meer of mindere mate tot uiting komen. Ouderen die in hun vroegere levensjaren een slechte relatie met zichzelf of met anderen hebben opgebouwd, kunnen al in de fase van beginnende dementie moeilijk hanteerbaar gedrag vertonen. (Dr. De Cock, 1997)

2.3.2 Fase van matige dementie De fase van matige dementie komt overeen met het stadium van het ‘verdwaalde ik’ en het ‘verborgen ik’. Bij deze fase breidt het ondervinden van moeilijkheden met recente informatie zich uit tot moeilijkheden met informatie uit het verleden. Het onderscheid tussen het heden en het verleden verloopt moeilijk, waardoor een verdwaald gevoel teweeg wordt gebracht bij de dementerende. De oudere verliest geleidelijk aan de greep op zijn leven en gaat meer en meer de gedachte creëren dat hij in het verleden leeft. Tevens gaan de gedragsgerelateerde problemen zich uitbreiden tot motorische onrust en dwaalgedrag. De persoon zal zijn emoties moeilijker kunnen uiten, waardoor hij deze zal omzetten in een directe actie. Bijvoorbeeld: de persoon zal niet in staat zijn om zich kwaad te maken, maar zal deze compenseren door onmiddellijk te roepen en te vloeken (Abrahams, 2009).

18

Daarenboven heeft de oudere in deze fase van dementie ook oriëntatieproblemen, waardoor hij vaak niet weet waar hij zich bevindt. Ook het herkennen van bekende personen gaat achteruit. (Dr. De Cock, 1997) Symptomen van matige dementie: 

gevoel van onzekerheid, angst en apathie



confabuleren



geleidelijk wegvallen van scheiding tussen verleden, heden en toekomst



wederkerig contact met verzorgende



energie nog aanwezig



houvast aan structuur



houding: ontspannen



ogen: kijken helder en doelgericht ( Van Der Kooij, 2002)

Bij deze fase is het van belang om de anamnese van de oudere grondig te bestuderen, want het is een mogelijk dat ze feiten verwarren met situaties uit het verleden.

2.3.3 Fase van ernstige dementie De laatste fase sluit aan bij het stadium van het ‘verzonken ik’. De dementerende is volledig vervreemd van zichzelf en van de buitenwereld. Het contact met de personen uit de omgeving is volledig verloren gegaan. Hierdoor kan de hulpverlener niet meer samenwerken met de oudere om beslissingen te formuleren (Abrahams, 2009). Daarnaast treden er stoornissen op in het geheugen, de taal en de praxis. De persoon herkent zelfs zichzelf niet meer en is volledig afgesloten van de buitenwereld. De lichamelijke behoeften en sensorische/motorische prikkels zullen in deze fase het hoofddoel zijn. (Dr. De Cock, 1997) Ook opmerkelijk bij ouderen met ernstige dementie zijn het herhaaldelijk uitvoeren van stereotiepe bewegingen of het herhalen van bepaalde woorden. Voorbeelden hiervan zijn: friemelen aan hun kleding, herhaaldelijk hetzelfde liedje zingen of hetzelfde roepen, enz. (Abrahams, 2009). Symptomen van ernstige dementie: 

communicatie over en weer tussen sociale en fysieke omgeving en lichaam verloren



geen wisselwerking tussen gevoelens 19



nauwelijks of volledige afwezigheid van contact



houding: foetushouding op bed, kromgebogen in een stoel en spieren stijf



ogen: staren of gesloten ( Van Der Kooij, 2002)

2.3.4 Samenvattende tabel van de symptomen en het handelingsgedrag per dementiefase Deze tabel bevat zowel de kenmerkende symptomen als richtlijnen voor het behandelen van de personen met dementie. ( zie bijlage 13.1 )

2.4 Handelingsgedrag bij fasen van dementie 2.4.1 Algemeen

Heelheid Zichzelf zijn/worden Nuttig zijn, plezier hebben Contact, gevoelens uiten en delen, menselijke relaties Veiligheid, overzichtelijkheid Lichamelijke behoeften: eten en drinken, wakker zijn en slapen, zich wassen, kleden, toiletgang, mobiliteit FIGUUR 1 MASLOW’S BEHOEFTENPIRAMIDE (VAN DER KOOIJ, 2002)

Volgens de behoeftepiramide van Maslow is het van belang om de stappen van de piramide in onwillekeurige volgorde te bereiken om zich zo te ontwikkelen tot een volwaardig mens, een ‘heelheid’. Door deze piramide als basis te gebruiken voor het bepalen van de zorgbehoeften van personen met dementie, kunnen we ons handelingsgedrag dat we hanteren bij het benaderen van deze groep optimaliseren. Het eerste niveau vermeldt de lichamelijke behoeften. Dementerende personen ondervinden steeds meer moeilijkheden bij het vervullen van hun lichamelijke behoeften. Het is belangrijk om de overige functies zo lang mogelijk te ondersteunen en zo hun gevoel van zelfstandigheid

20

te benadrukken. De belangrijkste doelen van de ergotherapeut bij het onderste niveau van de piramide zijn de cliënt zijn keuzevrijheid laten en geborgenheid bieden. Het tweede niveau van de piramide van Maslow richt de aandacht op veiligheid en overzichtelijkheid. Deze factoren worden het meest bedreigd bij personen met dementie. Bij dit niveau is het belangrijk de ouderen te beschermen tegen prikkels. Bv. het vermijden van te grote gezelschappen, teveel lawaai, enz. Ook het inschakelen van vertrouwde personen en oriëntatiepunten kan een hulp zijn om het aspect veiligheid te creëren. Het derde niveau legt de nadruk op de behoefte aan menselijke relaties, samenhorigheid en liefde. Dementerende personen hechten veel waarde aan warmte en nabijheid. Ze hebben nood aan mensen die bereid zijn om naar hen te luisteren. Dit verhoogt voornamelijk hun gevoel voor eigenwaarde. Het vierde niveau legt de klemtoon op de behoefte zich nuttig te voelen en plezier te hebben. Voor de dementerenden betekent dit niveau voornamelijk dat ze aangesproken worden door anderen om zo een vertrouwde sociale rol aan te nemen. De begeleiders passen hier hun aanbod van activiteiten aan. Bv. de was vouwen, kousen in elkaar rollen, koper poetsen, enz. Sommige demente personen zullen er plezier in hebben om anderen te helpen omdat ze in het verleden ook een zorgzame rol hadden. Anderen zullen er al plezier aan hebben door alleen maar aanwezig te zijn bij een activiteit. Bij het vijfde niveau ligt het accent op de behoefte aan respect en eigenwaarde. Eigenwaarde richt zich op het beleven en realiseren van de eigen identiteit. Voor dementerende personen is het moeilijk om hun identiteit te bewaren. Begeleiders moeten dan ook in dat niveau de persoonlijkheid van de personen met dementie leren kennen. Ze moeten deze versterken en in stand houden. Het laatste niveau vormt het geheel van de persoon. Begeleiders moeten ernaar streven om personen met dementie het gevoel te geven dat ze geaccepteerd worden en dat ze gerespecteerd worden voor wie ze zijn. Opdat er ondanks de beperkingen in de functionaliteit toch een harmonie ontstaat tussen henzelf en de omgeving. ( Van Der Kooij, 2002)

2.4.2 Benadering bij personen met beginnende dementie Lichamelijke behoeften: In deze fase zijn de mensen nog redelijk goed in staat om zelf hun lichamelijke behoeften te vervullen. Als begeleider is het van belang om hen er op te wijzen dat ze deze behoeften nog zelf vervullen. Bij moeilijkheden biedt de begeleider beter verschillende mogelijkheden aan om de keuzevrijheid van de personen met dementie te bevorderen. 21

Houvast: Bij mensen met beginnende dementie is er een gevoel van bedreiging. Het is belangrijk houvast en veiligheid aan te bieden. Het accent ligt op het toepassen van strategieën die structuur brengen in hun omgeving. Zoals aanbieden van overzichtelijke keuzemogelijkheden, een warme woonomgeving, een vaste dagindeling, handhaven van vertrouwde gedragsregels en ondersteunen van de dementerende in zijn normen en waarden. Contact en nabijheid: Deze personen ervaren een zekere mate van angst, maar laten dit niet blijken aan anderen. Ze hebben nood aan mensen die hen een gevoel van veiligheid geven. Extra geborgenheid wordt gecreëerd door de manier waarop de hulpverlener zich gedraagt bv. de toon waarop de dementerende persoon wordt aangesproken, de uitstraling van de begeleider, enz. Samenhorigheid, ontspanning en zingeving: Personen met beginnende dementie hebben nog voldoende energie die in goede banen geleid moet worden door de begeleiders. Bv. opstellen van een dag- of weekprogramma dat structuur biedt en gebruik maken van vertrouwde handelingen. Bevestiging en gevoel voor eigenwaarde: Beginnende dementerenden beleven zichzelf nog zoals voorheen en doen moeite om dat zo te houden. De zorgverlening dient hier rekening mee te houden en moet dus nog geen overdreven beroep doen op een vertrouwde sociale rol, want dit wekt wantrouwen op bij de persoon. ( Van Der Kooij, 2002)

2.4.3 Benadering bij personen met matige dementie Lichamelijke behoeften en houvast: Enerzijds ontstaat er een verlies van vermogens, waardoor de handelingen die de zorgverlener overneemt, gaat leiden tot faalangst. Anderzijds blijft de begeleider de focus leggen op het bieden van houvast. Bv. aanbieden van structuur, vertrouwde gezichten, bekende ruimtes, oriëntatiepunten, enz. In deze fase van dementie ligt de klemtoon op dit niveau voornamelijk op het aansluiten bij de werkelijkheid die de dementerende beleeft. Contact, nabijheid en samenhorigheid: Contact leggen met anderen is dikwijls nog mogelijk. Wanneer contact een goede reactie teweegbrengt bij de personen met dementie, zal er een wisselwerking van gevoelens ontstaan. Bij het voeren van gesprekken is er geen belemmering door woordvindingsproblemen van de dementerende, wanneer de hulpverlener creatief is in het aanreiken van woorden. Ontspanning en zingeving: Personen met matige dementie hebben nog energie over om handelingen uit te voeren, maar het resultaat van de handeling ontbreekt. De taak van de

22

ergotherapeut is vooral het bieden van begeleiding bij het uitvoeren van handelingen en helpen van de mensen om oud verdriet en oude pijn tot uiting te brengen. Bevestiging en gevoel voor eigenwaarde: Het aanspreken en bevestigen van de persoon met dementie als de persoon die hij vroeger was, kan waardering oproepen bij de dementerende. De zorgverlener moet wel voorzichtig zijn, want het kan ook confrontaties oproepen. ( Van Der Kooij, 2002)

2.4.4 Benadering bij personen met ernstige dementie Lichamelijke behoeften: Bij personen met ernstige dementie gaan we de focus leggen op het totaalbeeld van de verzorging. De manier waarop de hulpverlener de dementerende benadert tijdens de Passiviteiten van het Dagelijks Leven (PDL), kan verschillende reacties teweeg brengen. Bijvoorbeeld: rustig benaderen van de persoon met dementie kan prettige gewaarwordingen bezorgen. Contact en nabijheid: Wanneer de hulpverlener in contact treedt met de dementerende persoon zal de wederkerigheid door het uiten van gevoelens ontbreken. De persoon met dementie kan wel gebruikmaken van gelaatsuitdrukkingen zoals een glimlach, optrekken van de wenkbrauwen of het openen van de ogen. Ontspanning: Tijdens de activiteiten zal de ergotherapeute de nadruk leggen op lichamelijke en zintuiglijke prikkels. Snoezelen, aromatherapie en een snoezelbad zijn enkele voorbeelden hiervan. Als therapeute is het belangrijk om te onderzoeken waarvan de dementerende rustig en ontspannen wordt. Bevestiging en gevoel voor eigenwaarde: De persoon met ernstige dementie kan enkel blijven bestaan door de hulp van anderen. De dementerende is volledig afhankelijk van derden. ( Van Der Kooij, 2002)

2.5 Bepalen van dementiefase 2.5.1 Assessment MMSE Om de personen met dementie onder te verdelen in de verschillende fases kan men gebruik maken van een hiertoe ontwikkeld assessment: het Mini Mental State of Examination (MMSE).

23

Het MMSE is een gestandaardiseerde test die het meest gebruikt wordt om de algemene cognitie van de oudere in beeld te brengen. Tijdens het assessment worden het korte termijngeheugen, de reproductie, de concentratie en de oriëntatie getest in tijd en ruimte. Bij de afname en interpretatie van deze test is het belangrijk om rekening te houden met de beperkingen van de ouderen. Zoals verminderd gehoor, verminderd zicht, enz.

2.5.2 Resultaten en bepalen van fase Bij een behaalde score van 21 tot 26 spreekt men van beginnende dementie. De cliënt is in staat om onder toezicht onafhankelijk te functioneren. Bij deze groep komen vaak gedragsproblemen voor zoals agressie, achterdocht, het niet herkennen van de partner, enz. Personen die een score halen van 10 tot 20 behoren tot de fase van matige dementie en personen met een score van 10 tot 14 relateren we aan matig ernstige dementie. Wanneer we in aanraking komen met personen met matig ernstige dementie moet hulp verleend worden. Er ontstaan hier al problemen met basale taken zoals aankleden, boodschappen doen, enz. Bij een score van 10 of minder spreekt men van ernstige dementie. De cliënt is in dit stadium volledig afhankelijk geworden van derden (Middelen bij dementie, 2013).

2.6 Conclusie Het is belangrijk om te weten welke symptomen er optreden in de verschillende fasen. Bij personen met beginnende dementie kan structuur een houvast bieden. Als hulpverlener kan je hier best rekening mee houden. Deze ouderen hebben er nog nood aan om bepaalde taken zelfstandig uit te voeren. Wanneer ze teveel hulp krijgen van derden, kan dit leiden tot moeilijk hanteerbaar gedrag. Personen met ernstige dementie hebben wel veel hulp nodig van anderen en hier moeten we de nadruk leggen op de lichamelijke en zintuiglijke behoeften. Elk dementerend persoon moet als een uniek individu behandeld worden, want de ene persoon is de andere niet.

24

3 Ergotherapie en reminiscentie

Ouderen en teruggaan in het verleden vormen een perfecte combinatie. Wanneer we een bezoekje brengen aan oma of opa krijgen we vaak de zin ‘in mijnen tijd’ te horen. Ouderen praten graag over de tijd van toen. Het geeft hen de kans om goede en slechte herinneringen op te roepen. Door ‘reminiscentie’ te integreren in het WZC/DVC, wordt er een mogelijkheid gecreëerd om bepaalde aspecten van het verleden aan te halen.

3.1 Definitie “Op een aangename, maar doordachte en gestructureerde wijze op ontdekkingstocht gaan in de herinneringen van de persoon met een dementie om te proberen een beeld te krijgen van zijn belevingswereld met als einddoel met die informatie vruchtbaardere contacten te realiseren. “ (Reminiscentie voor personen met een dementie, 2000)

3.2 Vormen van reminiscentie Reminiscentie kunnen we onderverdelen in 3 soorten: 

Eenvoudige reminiscentie: Om de ontspanning op te wekken, gaan we herinneringen uit het verleden ophalen. Deze vorm van reminiscentie kan gebruikt worden om de sociale contacten te stimuleren en de relatievorming te verbeteren.



Evaluatieve reminiscentie: De oudere kan hierdoor de herinneringen van vroeger op een evaluatieve manier benaderen.



Obsessief – defensieve reminiscentie: Bij deze vorm kan de oudere enerzijds obsessief reageren, waarbij hij bepaalde feiten of gebeurtenissen gaat herhalen. Anderzijds kan de oudere defensief reageren, waarbij de oudere zijn eigen rol in het verhaal zal verzwakken. (De Coninck, 2008)

3.3 Voorbeelden van reminiscentie Autobiografisch schrijven: De ergotherapeut zal samen met de cliënt zoeken naar herinneringen. Men geeft de ouderen de kans om het verleden zo gedetailleerd mogelijk te reconstrueren. Bijvoorbeeld: De oudere kan zijn verhaal doen over de vroegere gezinssituatie. De levenslijnInterviewMethode: De oudere kan aan de hand van een tijdslijn aantonen welke gebeurtenissen er tijdens zijn leven hebben plaatsgevonden. Dit kunnen zowel negatieve als 25

positieve ervaringen zijn. Aan de hand van deze gebeurtenissen, kan de hulpverlener vragen stellen over de opgewekte gevoelens naar aanleiding van een bepaalde gebeurtenis. De herinneringenkoffer: De koffers zijn speciaal ontworpen om te reminisceren. Per thema wordt de koffer op een andere manier verwerkt. Door middel van de koffers kan de hulpverlener samen met de cliënt een specifiek thema uit het verleden bespreekbaar maken. Men kan het thema ook op een ontspannende manier aanbieden door een quiz te maken in verband met de voorwerpen uit de koffer. Een theatervoorstelling: Wanneer men de ouderen laat deelnemen in een theaterstuk, kan men de herinneringen nog beter specificeren. De ouderen kunnen zelf de hoofdrollen spelen in het fragment, zodat ze het verleden kunnen herbeleven. Bijvoorbeeld: Ouderen die verliefd worden in de Tweede Wereldoorlog kan een dankbaar thema zijn om een theaterstuk rond te maken. Beeldend of met woorden werken: Ouderen die creatief ingesteld zijn, kunnen door middel van beelden of verhalen herinneringen noteren. Bijvoorbeeld: sommige ouderen kunnen een collage maken aan de hand van prenten van vroeger. Dit biedt de mogelijkheid om hun leven te bespreken met hun kinderen en kleinkinderen (De Coninck, 2008).

3.4 Meerwaarde van reminiscentie 3.4.1 Hoofddoel Reminiscentie is een hulpmiddel om de identiteit te vormen. Door de herinneringen bespreekbaar te maken, krijgen de ouderen de kans om hun leven terug op een rijtje te plaatsen en zich te herinneren wie ze waren. Aan de hand van reminiscentieactiviteiten kunnen we proberen een levensbalans op te maken van de oudere. Bijvoorbeeld: door het integreren van voorwerpen of activiteiten van vroeger kunnen er herinneringen opgehaald worden. Deze herinneringen kunnen zowel pijnlijk als leuk ervaren worden. Het is de taak van de therapeute om ondersteuning te bieden, indien er verdriet naar boven komt. (Vandenhoeck, De Clercq & Fivez, 2008) Bij personen met dementie is het belangrijk om rekening te houden met hun overgebleven mogelijkheden. De ergotherapeute moet ervoor zorgen dat er geen confrontaties zijn met de beperkingen. Bij personen die zich in de fase van ernstige dementie bevinden, ontbreekt de verbale communicatie. De therapeute moet daarom de focus verleggen naar andere communicatiekanalen. Tasten, voelen, ruiken, aanraken en horen zijn voorbeelden hiervan. Deze manieren van communicatie kunnen reacties veroorzaken en kan leiden tot interpretaties. ( Doucet, 2000) 26

3.4.2 Subdoelen 

Problemen oplossen: De dementerende kan zich situaties herinneren die een probleem teweegbrachten, waardoor de persoon met dementie in het heden correct kan anticiperen op een situatie.



Vermindering van verveling: Ouderen met dementie kunnen zich vervelen in het heden. Vaak hebben ze moeite met verwerken van nieuwe informatie, waardoor ze plezier beleven in de vlucht naar het verleden.



Herbeleven van bitterheid: Slechte situaties uit het verleden kunnen opgehaald worden, zodat we de kans creëren om die situaties te verhelderen.



Behouden van intimiteit: behouden van cognitieve en emotionele beelden om herinneringen aan dierbaren te behouden.



Onderwijzen/informeren: Ervaringen uit het verleden kunnen overgedragen worden aan de kleinkinderen.



Converseren: Als we in groep herinneringen uitwisselen met elkaar, kan het contact met de anderen gestimuleerd worden. (Bohlmeijer et al., 2011)

3.5 Richtlijnen voor reminiscentie  Respect hebben voor de realiteit van de persoon met dementie Het verhaal van de dementerende kan afwijken met de realiteit, maar de hulpverlener gaat niet in strijd met de persoon. Men gaat het beeld van de persoon met dementie accepteren. Bijvoorbeeld: Mevrouw A. heeft vroeger in een naaiatelier gewerkt en moest altijd toezicht houden over de anderen. Nu zegt ze steeds dat ze iedereen goed in het oog houdt, zodat ze hun werk goed doen. Als ergotherapeute accepteren we de belevingswereld van de dementerende, ook al weten we dat de persoon met dementie dit niet doet. 

Luisteren en aandacht geven

Wanneer een dementerende iets wilt vertellen, geven we hem de mogelijkheid om zijn verhaal te doen. Dit zorgt ervoor dat mensen met dementie zich betekenisvol voelen in de samenleving.  Geef niet meer zorg dan nodig De therapeute biedt enkel hulp bij probleemsituaties. Personen met dementie moeten de kans krijgen om zo zelfstandig mogelijk te zijn. Tijdens de reminiscentie is het daarom belangrijk om rekening te houden met de mogelijkheden en beperkingen van de dementerenden. Vaak zijn er aanpassingen nodig 27

tijdens het geven van een sessie. Teveel structuur in de voorbereiding van de reminiscentiesessies kan een valkuil zijn.  Omgangs – en aanspreekvormen We spreken de personen met dementie aan op dezelfde wijze als gewone ouderen. Door een kinderlijke benadering, kunnen ze zich bedreigd voelen en moeilijk hanteerbaar gedrag vertonen.  Rekening houden met de wensen van de cliënt Bij de voorbereiding van reminiscentiesessies maken we gebruik van een bepaalde structuur waarin dergelijk onderwerpen aan bod komen. De hulpverlener moet er rekening mee houden dat sommige onderwerpen moeilijk bespreekbaar zijn voor ouderen. Wanneer we merken dat de dementerende geen zin heeft om over een bepaald onderwerp te praten, schakelen we over naar een ander thema. (Doucet, 2000)

3.6 Aandachtspunten voor de ergotherapeut 

zichzelf voorstellen en iedereen verwelkomen



een rustige en open houding aannemen



niet meerdere boodschappen tegelijk aanbieden



traag en duidelijk praten



oogcontact



vermijden van teveel prikkels in de ruimte



opletten met aanrakingen, want soms kan dit bedreigend zijn voor mensen met dementie voldoende tijd geven om te antwoorden of om na te denken



Bij het aanbieden van therapiesessies bestaat er een kans dat de persoon met dementie de hulpverlener toch als een bedreiging ziet. De ergotherapeute heeft dan de verantwoordelijkheid om hierop correct te anticiperen. Niet aandringen of een andere persoon inschakelen als begeleider zijn mogelijke oplossingen. De eerste sessie is het daarom belangrijk om te focussen op het creëren van een vertrouwensband. De begeleider en de dementerenden moeten wennen aan elkaar. We stellen verschillende vragen zoals ‘waar praat hij gemakkelijk over?’ of ‘waar wil hij niet over praten?’. (Doucet, 2000)

28

3.7 Factoren bij het opstellen van een groep 3.7.1 De samenstelling van de groep Personen met ernstige dementie zijn niet geschikt voor deelname aan groepsactiviteiten. Het is belangrijk om rekening te houden met de interesses van de dementerenden. Als personen met dementie er een afkeer aan hebben om in groep te werken, moet de hulpverlener hier rekening mee houden. Ook moet de hulpverlener erop letten dat het communicatieniveau in evenwicht is. Alle dementerenden moeten de kans krijgen om hun verhaal te vertellen. Het is dus belangrijk om te voorkomen dat dezelfde personen continu aan het woord komen in een groepssessie. (Doucet, 2000)

3.7.2 De grootte van de groep Bij het geven van groepssessies is het van belang om de grootte van de groep op voorhand te bepalen. Een groep bestaat best uit 6 personen. Bij het begeleiden van een grotere groep, is het moeilijker om de aandacht te verdelen over de volledige groep. Om de grootte van een groep te bepalen, moet de ergotherapeute rekening houden met de mate van zelfstandigheid en de beperkingen van de groepsleden. Als de personen relatief afhankelijk zijn, is het nodig om de grootte van de groep te beperken. (Doucet, 2000)

3.8 De opbouw van de sessies

Tijdens de voorbereiding van de sessies, noteert de ergotherapeute wat er bereikt moet worden en hoe de sessies stap per stap zijn opgebouwd. De voorbereiding kan problemen opwekken. Indien de therapeute zich star vasthoudt aan de vooropgestelde planning, kan het sociaal contact met dementerende ouderen belemmerd worden. Daarom is het belangrijk om een zekere ruimte te laten en indien nodig de sessies aan te passen.

3.8.1 Stappenplan De ergotherapeute moet informatie en triggers verzamelen in verband met het onderwerp. Wanneer de zorgverstrekker voldoende informatie en triggers heeft verzameld, kan hij starten met het zoeken naar triggers. Hierbij kan men gebruik maken van foto’s, dia’s, boeken, teksten, enz.

29

Daarna zal de therapeute de verzamelde informatie verwerken. In deze fase zal men zich verder verdiepen in het onderwerp, zodat de ergotherapeute de juiste vragen kan stellen bij een sessie. Bv: wanneer een radio het onderwerp is waarrond men werkt, kan men zich verder verdiepen in bekende radiopresentatoren uit die tijd. De hulpverlener zal het onderwerp gaan onderverdelen in subitems. Ook zal de ergotherapeute vragen opstellen die eventueel bruikbaar zijn tijdens de sessie. Indien de vragen niet spontaan komen, wordt deze opgestelde vragenlijst gebruikt als steun. (Doucet, 2000)

3.9 Conclusie Reminiscentie wordt door velen gezien als bezigheidstherapie, maar reminiscentie is veel meer dan dat. Deze activiteit heeft veel achterliggende doelen die het welbevinden van de dementerende ouderen geleidelijk aan optimaliseert. Dementerende ouderen voelen zich nuttig bij de uitwisseling van informatie over het verleden. Reminiscentie geeft de ouderen een kans om terug een betekenisvol persoon te zijn in de maatschappij. Indien een ergotherapeute sessies voor reminiscentie wil inschakelen voor de dementerende ouderen, moet zij wel rekening houden met een aantal factoren die in dit hoofdstuk vermeld worden. Enkele voorbeelden hiervan zijn: de samenstelling van de groep, de richtlijnen voor reminiscentie, enz.

30

4 Ergotherapie en beweging

Bij het ouder worden gaan mensen steeds minder bewegen. Er zijn verschillende factoren die ervoor zorgen dat ouderen de neiging hebben om stil te zitten en zich af te zonderen van de mensen rondom hen. Ze komen terecht in een vicieuze cirkel. Doordat ze minder bewegen, gaan hun lichamelijke functies geleidelijk aan achteruit. Deze groeiende passiviteit zorgt er voor dat ze steeds afhankelijker worden van zorgverleners.

4.1 Een aantal factoren van het normale verouderingsproces 

Naarmate de leeftijd stijgt, neemt het uithoudingsvermogen af met 10% per 10 jaar. Wanneer men de leeftijd van 70 jaar bereikt, is ons uithoudingsvermogen ongeveer gehalveerd. Personen die aandoeningen van de luchtwegen hebben door bijvoorbeeld te roken, zullen nog meer last ondervinden.

3



Afname van de maximale hartfrequentie: er ontstaat een verminderde aanpassing van het hart aan de geleverde inspanning, waardoor ouderen minder de mogelijkheden hebben om bepaalde prestaties te vervullen.



De hoeveelheid bloed neemt af in combinatie met de verminderde spierkracht van het hart en de dalende hartfrequentie.



Er is een daling van het uitzettingsvermogen van de borstkas, een toenemende artrose 3 van de gewrichten en een verminderde elasticiteit. Het verschil merkt men bij het in – en uitademen, waarbij de borstkas stijver wordt en haar functie hierdoor afneemt.



De spiermassa vermindert met 3 tot 5% per 10 jaar. Er ontstaat een bindweefsel dat de elasticiteit van het spierweefsel belemmert, namelijk collageen. Op de leeftijd van 70 jaar zal de spiermassa nog slechts 40% bevatten van de oorspronkelijke omvang.



Bij het ouder worden, zal de spierkracht afnemen. Men kan dit aantonen door het knijpen in een balletje, men ziet dan hoeveel kracht de persoon kan uitoefenen op het balletje.

Artrose is slijtage van de gewrichten

31



De lenigheid van ouderen neemt af met 30%, waardoor men meer moeite heeft met het opstaan uit een stoel of bij het uit bed komen. De afname van lenigheid heeft een invloed op de mate van zelfstandigheid van de personen.



Er is een toenemende kans op osteoporose4, waarbij de beweeglijkheid van de mens beperkt wordt. Vanaf 50 jaar is er een progressieve afname van botmassa. Daardoor is de kans op beenbreuken na een val groot.



De snelheid van de zenuwgeleiding neemt af. Bijgevolg verloopt de reactie op uitwendige prikkels 15% trager. Als hulpverlener moet je hiermee rekening houden bij de begeleiding van activiteiten.



Ten laatste is er een afname van de functie van de nier en de lever. Het is van belang om hierbij een bloedonderzoek te laten uitvoeren ter controle. (Dr. Swinnen, 2003)

4.2 Werkpunten tijdens de bewegingsactiviteit Het is belangrijk om te werken aan de lenigheid van de ouderen. Hierbij richten we ons vooral op de beweeglijkheid en de buigzaamheid van de gewrichten en de beweeglijkheid van de borstkas. De borstkas heeft een belangrijke invloed op de ademhaling, vandaar de noodzaak om hier aandacht aan te geven. Door meer beweging willen we ook de spierkracht verhogen. Hierdoor verbeteren we de houding, het evenwicht en de coördinatie. Dit levert zijn bijdrage aan valpreventie. Bovendien gaat men gebruik maken van uithoudingsoefeningen. Dit heeft een voordelig effect op de werking van het hart, het ademvolume en de doorstroming van de bloedvaten. Hierdoor kunnen bepaalde inspanningen langer volgehouden worden. Alsook moet de ergotherapeute ervoor zorgen dat de bewegingssessie de ouderen plezier laat beleven. De ouderen zullen hierdoor meer voldoening krijgen en gemotiveerd zijn om te bewegen. (Dr. Swinnen, 2003)

4

Osteoporose is het verminderen van het botmassa en de mechanische sterkte van het bot gecombineerd met een toenemende incidentie van recidiverend vallen.

32

4.3 Meerwaarde voor de ouderen 4.3.1 Algemene doelstellingen 

De cliënt kan actief blijven aan de hand van beweging.



De cliënt kan zich creatief uiten aan de hand van bewegingsactiviteiten.



De cliënt kan zich ontspannen en plezier hebben.



De cliënt kan door danssessies de beweging van de gewrichten optimaliseren.



De cliënt kan aan de hand van bewegingssessies zijn communicatievaardigheden verbeteren. (Postiloff Fisher, 1999)

4.3.2 Algemene effecten 

Ouderen die last hebben van artrose, creëren een gunstig effect door te bewegen. Beweging zorgt voor een toename van de beweeglijkheid van de gewrichten. Indien ouderen passief blijven, zal de spierstijfheid verhogen en de bewegingsmogelijkheden verminderen.



Wanneer mensen langer en regelmatig bewegen, hebben ze minder tijd om te eten en zal de prevalentie van diabetes dalen.



Veel ouderen nemen sedativa om stress te voorkomen, maar ook beweging reduceert stress. Men zegt dat een halfuur beweging hetzelfde effect teweeg brengt als één kalmeer- of slaappil.



Door beweging kan men de risicofactoren van een hartinfarct tegengaan of de kans op een herhaling van een hartinfarct met 40% verminderen.



Er is een toename 20 tot 30% van de hoeveelheid zuurstof die we kunnen inademen per minuut.



Tenslotte zorgt beweging voor positieve neveneffecten zoals gezonder eten, meer rekening houden met het gewicht, meer de neiging hebben om te stoppen met roken en minder kalmeer – of slaappillen innemen. (Dr. Swinnen, 2003)

4.3.3 Specifieke effecten 4.3.3.1 Invloed op hart – en vaatziekten

 

Afhankelijk van persoon tot persoon, kan de bloeddruk dalen door te bewegen. Het totale vetgehalte daalt en de goede cholesterol stijgt. Daardoor creëert men een beschermende laag op de bloedvatenwand.

33



Door te bewegen is er een verbruik van calorieën en zal de motivatie om rekening te houden met ons eten beïnvloed worden.



Men verbruikt meer suikers in het bloed, waarbij er minder kans is op diabetes.



Wanneer men een inspanning doet, ontstaat er een verbetering van de doorbloeding van de hartspier.



Aandoeningen door arteriosclerose zullen geleidelijk afnemen, zodat de doorgankelijkheid van het bloed verbetert. (Dr. Swinnen, 2003)

4.3.3.2 Invloed op maximaal zuurstofvolume

Wanneer een oudere zich passief gedraagt, kan hij zich niet goed aanpassen aan een verhoogde behoefte aan zuurstof en voedingsstoffen. De samentrekking en de relaxatie van de hartspier werken niet optimaal. Er is een risico dat het hartritme verstoord raakt en dit belemmert dat de voorkamer met bloed wordt gevuld. Naarmate het ouder worden, verzwakt de werking van het hart. Het bloed circuleert onvoldoende in het lichaam en zorgt ervoor dat het hart gaat decompenseren.·. Door beweging kan men het risico bij het normale verouderingsproces onderdrukken. Men zorgt ervoor dat de samentrekkingskracht van de hartspier en de hart – en longfunctie verbetert. (Dr. Swinnen, 2003)

4.3.3.3 Invloed op personen met diabetes

Enerzijds zorgt beweging voor een stijging van het verbruik van suiker die via het bloed wordt vervoerd naar de spieren en organen. Anderzijds wordt de insulineresistentie 5verminderd, zodat de aanwezige suiker grotendeels wordt opgeslagen in de spiercellen. (Dr. Swinnen, 2003)

4.3.3.4 Invloed op osteoporose

Door 3 tot 4 maal per week eenvoudige bewegingen te doen gedurende 20 minuten, kan men de afbraak van het bot tegenhouden en in sommige omstandigheden zelfs heropbouwen.

5

Insulineresistentie is verminderde reactie op insuline. Hierdoor wordt de bloedsuiker niet volledig opgenomen en blijft het bloedsuikergehalte te hoog 34

Daardoor zal de oudere meer kracht bezitten en bestand zijn tegen duizelingen, zodat men een val kan voorkomen. Toch blijft het belangrijk om bewegingen op een rustige manier uit te voeren. (Dr. Swinnen, 2003)

4.3.3.5 Invloed op stress Stress geeft een grote invloed op de bloeddruk, de hartfrequentie, de spijsvertering en de waakzaamheid. Door lichaamsbeweging kan men de gevolgen wegwerken. Beweging geeft dus een invloed op de fysiologische mechanismen van stress. (Dr. Swinnen, 2003)

4.4 Aandachtpunten voor de therapie 4.4.1 Voor de sessie De therapeute moet rekening houding met de beperkingen en de mogelijkheden van de ouderen. Sommige ouderen hebben gehoorproblemen, gezichtsproblemen, enz. Bij ouderen met gehoorproblemen is het noodzakelijk om goed te articuleren. Men kan ook rekening houden met de verdeling van de plaatsen, waarbij je de slechthorende naast de therapeute plaatst. Sommigen slechthorenden kunnen goed liplezen, dan kan het handig zijn om de oudere recht tegenover de ergotherapeute te plaatsen. Bij ouderen met gezichtsproblemen moet men de oefening van dichtbij laten zien. Men kan hiernaast ook gebruik maken van geprojecteerde dia’s waarop alle bewegingen duidelijk zichtbaar zijn. Er is ook een kans dat dementerende ouderen erg in de war zijn. Ze kunnen onsamenhangende antwoorden geven of vreemd reageren. De therapeute moet ervoor zorgen dat hij hierop correct reageert. Alsook moet de ergotherapeute rekening houden met het tijdstip van de bewegingssessies. Sommige ouderen hebben ’s middag minder energie en hebben nood aan een rustmoment. Bepaalde ouderen krijgen rond de middag medicijnen die ervoor kunnen zorgen dat ze vermoeid zijn. (Postiloff Fisher, 1999)

4.4.2 Tijdens de sessie 

De ergotherapeut moet zijn tempo van bewegen aanpassen aan het tempo van de ouderen.

35



Als ouderen problemen ervaren bij het uitvoeren van bewegingen, moet de therapeute aanwijzingen geven om hun lichaam rustig te bewegen of hun lichaamdelen correct te positioneren.



Ouderen die niet meer kunnen bewegen, kan men stimuleren door hun handen vast te houden en rustig heen en weer te wiegen.



Tijdens de sessie moet de therapeute met iedereen contact houden en dikwijls eens complimenten maken.



Bij de eerste sessie is het belangrijk om de ouderen de kans te geven om te vertellen waar ze zich goed bij voelen. Als ergotherapeute moet men ervoor zorgen dat de ouderen hun grens niet overschrijden en dat ze rekening houden met hun mogelijkheden en beperkingen.



Duidelijk maken dat het hoofddoel zich richt op plezier beleven.



Men gaat een rustige sfeer creëren waarbij de ouderen uitgelokt worden om contact te leggen met anderen. Zo worden de ouderen door elkaar gemotiveerd om te bewegen. Of het omgekeerde effect kan zijn dat ouderen vlugger in contact komen met elkaar na het uitvoeren van een bewegingssessie.



De therapeute moet bewust zijn van zijn uitstraling en zijn houding. Ouderen weerspiegelen zich aan de ergotherapeute. Bijvoorbeeld: als de therapeute een energieke houding uitstraalt, nemen de ouderen deze houding over. (Postiloff Fisher, 1999)

4.4.3 De muziekkeuze voor de bewegingssessie Tijdens een bewegingssessie is het noodzakelijk om de muziek aan te passen aan het ritme van de bewegingen. Men kan muziek gebruiken waarmee de ouderen in hun jeugd vertrouwd waren. Als men met allochtone ouderen werkt, kan men muziek gebruiken uit hun land van herkomst. Afhankelijk van de keuze van de cliënten, kan de ergotherapeute al dan niet gebruik maken van muziek (Postiloff Fisher, 1999).

4.4.4 Bewuste ademhaling De ergotherapeute moet ervoor zorgen dat de ouderen de kans krijgen om vaak tot rust te komen. Gedurende een sessie kan men een moment aanwenden voor het bewust diep inademen. Wanneer men diep in – en uitademt, brengt men meer zuurstof in de longen en wordt het middenrif geactiveerd. Door het middenrif te activeren, kan men meer zuurstof inademen (Postiloff Fisher, 1999).

36

4.5

Conclusie

De ergotherapeute heeft in dit hoofdstuk vermeld welke gevolgen er verbonden zijn aan het ouder worden. Beweging heeft een positief effect op het verouderingsproces. Zoals het onderdrukken van osteoporose, diabetes, enz. Het is niet noodzakelijk om lang te bewegen, maar wel om de bewegingen meermaals te herhalen per week. Men moet ervoor zorgen dat er voldoende momenten ingelast worden om diep in en uit te ademen. Alsook is het van belang om goed voorbereid te zijn, vooraleer je aan een bewegingssessie begint. Bewegingsessies geven, is meer dan alleen oefeningen uitvoeren. Men moet rekening houden met veel factoren zoals hun mogelijkheden en beperkingen, de plaats van de ouderen, aandacht hebben voor de mate van zelfstandigheid, enz.

37

5 Ergotherapie en muziek Wanneer ouderen in contact komen met muziek, roept dit vaak bepaalde gevoelens op. Er wordt soms een link gelegd naar vroeger wanneer alles nog mogelijk was. Ouderen die zich moeilijk verbaal kunnen uiten, kunnen aan de hand van muziek aantonen welk gevoel er innerlijk aanwezig is en dit geeft hen een nieuw gevoel van eigenwaarde. Voor personen met dementie kan dit een belangrijke rol spelen in hun functioneren, aangezien het cognitieve aspect een enorme hindernis vormt.

5.1 Definitie van muziektherapie Deze wordt opgedeeld in 2 soorten: Actieve muziektherapie: de cliënt krijgt bij deze therapie de kans om zelf muziek te maken. Bijvoorbeeld: een vrouw die volledig in zichzelf gekeerd is, maakt samen met de therapeut muziek. Wanneer de vrouw een gitaar krijgt, raakt ze de snaren aan. De ergotherapeute speelt hierop in en raakt dezelfde snaren aan. Wanneer de vrouw merkt dat de therapeute dezelfde toon nabootst, begint ze te glimlachen; Receptieve (ontvangende) muziektherapie: de cliënt luistert naar muziek die de therapeut hem aanbiedt. Bijvoorbeeld: in het woonzorgcentrum is er een vrouw die constant pijn ervaart. Als de therapeut op bezoek gaat, bespeelt ze een instrument. Dit creëert een vorm van rust voor beiden, waardoor de mevrouw in slaap valt en de pijn verdwijnt (Beelen, 2003).

5.2 Meerwaarde van muziek Aangezien het muzikale geheugen en de emotionele reacties uit het lymbisch 6 systeem gedurende een lange tijd aanwezig blijven bij personen met dementie, lijkt muziek een effectief middel te zijn. Aan de ene kant hebben ouderen met dementie problemen met het ophalen van herinneringen van vroeger. Door muziek kan men gebeurtenissen uit het verleden gemakkelijker terughalen. Aan de andere kant kan de ergotherapeute door middel van muziek de gevoelens van de dementerenden raken en naar boven halen. Muziek zorgt ervoor dat de ouderen op een adequate manier kunnen omgaan met hun emoties.

6

Lymbisch systeem is een ring van hersengebieden die onze emoties regelen en motivatie beïnvloeden

38

5.2.1 Algemene doelstellingen van muziektherapie Indien men muziek gebruikt, kan men de identiteitsbeleving van de ouderen bevorderen. De therapeut kan aan de hand van een muziekfragment de persoon een kans geven om zijn mening te uiten. Op die manier sluit de therapeut zich aan bij de persoon als een uniek individu met eigen opvattingen en voorkeuren. Ook kan men aan de hand van muziek mensen laten fantaseren door middel van woorden en afbeeldingen. Tevens kan de ergotherapeute vragen aan de ouderen om te vertellen over herinneringen en emoties die de muziek bij hem oproept. Op die manier kan de dementerende stilstaan bij zijn persoonlijke identiteit. Wanneer de oudere niet meer in staat is om zelfstandig herinneringen op te roepen, kan de hulpverlener materiaal aanbieden en er zelf herinneringen bij vertellen zoals: ‘Deze plaat hebt u samen gekocht met uw vrouw Anna in Deventer in 1956… Het regende toen heel hard.’ Doordat de therapeut informatie weergeeft van de betrokken personen, plaatsen en details, kan er herkenning en bevestiging zijn bij de oudere. Als laatste kan muziek het welbevinden van de ouderen optimaliseren. Personen met dementie kunnen door de vertrouwde muziek tot rust komen. Ze krijgen de kans om stil te staan bij hun gevoelens en hebben het gevoel dat ze geaccepteerd worden als persoon (Beelen, 2003).

5.2.2 Toepassing van werkwijzen Als de hulpverlener door middel van muziek bepaalde doelstellingen wil bereiken bij dementerenden, dan kan men van vijf verschillende werkwijzen gebruikmaken. Afhankelijk van de draagkracht van de oudere gaan we een zekere werkwijze toepassen.

5.2.2.1 Soorten werkwijzen



Orthopedagogische werkwijze: de therapeut draagt bij tot de stimulatie van het motorisch, cognitief, sociaal en emotioneel aspect.



Supportieve werkwijze: de therapeut heeft een opvangende, steunende en stabiliserende rol.



Palliatieve werkwijze: de therapeut zorgt ervoor dat de lichamelijke en emotionele pijn van de ouderen wordt verzacht.



Re – educatieve werkwijze: de therapeut gaat het probleemgedrag en het zelfbeeld van de oudere aanpassen. Het oplossen van bewuste innerlijke conflicten staat centraal.



Reconstructieve werkwijze: de therapeut gaat het onbewuste bewust maken. 39

Bij het gebruik van de reconstructieve werkwijze is het belangrijk om weten dat deze manier van werken niet altijd mogelijk is wegens het ziektebeeld (Smeijsters, 2006).

5.2.2.2 De relatie tussen de werkwijzen en dementie

In deze tabel wordt aangegeven welke doelstellingen er behaald worden bij het toepassen van de verschillende werkwijzen. Doelstellingen

Werkwijzen Orthopedagogisch Supportief

Emoties reguleren

X

Stemming

Palliatief

Re –

Re –

educatief

constructief

X

X

X

X

verbeteren Onrust

X

X

verminderen Agressie

X

X

X

verminderen Sociaal contact

X

X

aangaan Autonomie

X

X

X

X

Vrijheid ervaren

X

X

X

X

Non – verbaal

X

X X

X X

vergroten

communiceren Angst

X

X

Verminderen Faalangst

X

X

X

X

X

X

verminderen Initiatiefname stimuleren Acceptatie van

X

X

X

verlies vergroten Stervensbegeleiding Cognitie stimuleren

X X

X

X

FIGUUR 2RELATIE TUSSEN DE WERKWIJZEN EN DEMENTIE (SMEIJSTERS, 2006)

40

5.3 De muziekkeuze Bij de muziekkeuze moet men stilstaan bij volgende aspecten: Enerzijds is het noodzakelijk om belang te hechten aan de muzikale kenmerken die het karakter van de muziek bepalen. Muziek kan een activerende werking hebben waarbij het tempo hoog ligt en het ritme ophitsend is. Maar muziek kan ook een rustgevend effect teweegbrengen. Bij rustgevende muziek ligt het tempo laag en is er weinig verschil in functie van dynamiek. Ook bestaan er liederen die door de muzikale kenmerken emoties kunnen oproepen zoals weemoed, blijheid, enz. Anderzijds zijn de associaties die men bij muziek heeft belangrijk. Bepaalde liederen kunnen gerelateerd zijn aan gebeurtenissen en herinneringen van vroeger. Deze voorwaarde werkt grotendeels in op onze gevoelens. Bijvoorbeeld: Een vrouw denkt aan haar moeder bij het beluisteren van nocturne van Chopin (de Langen, 2007).

5.4 Aanpassen aan individuele voorkeur Bij beginnende dementie maakt de ergotherapeute gebruik van voorkeursmuziek zoals bepaalde liederen van vroeger. De associaties dat bij deze muziek worden gemaakt, kunnen aanleiding geven om herinneringen uit te wisselen. Op die manier kan de therapeute het verleden van de ouderen bespreekbaar maken. In het stadium van ernstige dementie kunnen liederen van vroeger negatieve herinneringen oproepen. Bij sommige personen zal deze muziek geen aansluiting meer vinden bij hun persoonlijkheid. Daarbij is het van belang om gebruik te maken van specifieke muzikale kenmerken zoals lage geluiden, instrumenten met een warme klankkleur, melodieën met veel herhalingen, enz. Bij personen met ernstige dementie worden er voornamelijk wiegeliederen en snoezelmuziek gebruikt, waarbij de zintuigen worden geactiveerd (de Langen, 2007).

5.4.1 Achtergrondinformatie verzamelen De hulpverlener kan aan de hand van 5 kenmerken de muziek afstemmen aan de persoonlijke voorkeur van de cliënten.

41



Levensbeschouwing: de hulpverlener kan aan de hand van de mantelzorgers, de partner en de familie achterhalen wat de persoonlijke levensbeschouwing van de oudere was. Personen met dementie hechten vaak een belangrijke waarde aan religieuze liederen en muziekfragmenten, hoewel ze niet meer naar de kerk kunnen gaan.



Persoonlijkheidskenmerken en persoonlijke achtergrond: onderzoeken of de persoon vroeger zelf een instrument bespeelde of een voorkeur had voor bepaalde liederen uit de tijd van toen.



Streek van herkomst: bepaalde streken hebben eigen ontworpen liederen of muziek.



Hobby’s: Als men de hobby’s nagaat van de oudere, kan men muziek gebruiken die geassocieerd wordt met deze hobby’s. Bijvoorbeeld: Een man van 65 jaar had een grote passie voor paardensport. De ergotherapeute kan hierop inspelen door gebruik te maken van muziek die gespeeld werd bij paardenwedstrijden.



Speciale gebeurtenissen of personen die verbonden zijn met bepaalde muziek: Herinneringen kunnen zowel positieve als negatieve emoties oproepen. Het is van belang om rekening te houden met de waarde van de herinneringen en eventueel sommige herinneringen trachten te vermijden (de Langen, 2007).

Verder kan de hulpverlener de muziek bepalen aan de hand van een vragenlijst waarbij wordt nagegaan welke muziek populair was in de lagereschooltijd en in de adolescentieperiode van de ouderen. Voorbeelden van vragen om dit na te gaan: Naar welke muziek luistert/luisterde de bewoner graag? Heeft hij een antipathie voor bepaald muziek? Danste hij vroeger graag? Bespeelde hij vroeger een instrument en zo ja welk? Had hij een hekel aan een bepaald instrument? Zong de persoon vroeger veel en bij welke gelegenheden? Zijn er bepaalde muziekfragmenten die herinneringen oproepen aan speciale gebeurtenissen of personen? Is muziek betekenisvol voor de persoon? Enz. Bij het opstellen van de vragenlijst is het beter om gesloten vragen te formuleren waarop de persoon enkel ja of nee moet antwoorden (de Langen, 2007).

5.5 Conclusie

De ergotherapeute moet bij het selecteren van de muziek rekening houden met de voorkeur van de cliënt. Indien dit niet het geval is, kan de muziek zijn ergotherapeutische meerwaarde verliezen. Daarnaast kan de therapeute kiezen welke vorm van muziektherapie hij zal toepassen. Hierbij is het belangrijk om zich te focussen op de doelstellingen die ze wil behalen. 42

PRAKTISCH GEDEELTE

43

6 Voorstelling van het WZC 6.1

Afspraken omtrent ruimte

Vooraleer de ergotherapeut de voorbereidingen van de danssessies kan uitwerken, zoekt de hulpverlener een stageplaats die openstaat voor het dansproject. Er worden meerdere stageplaatsen gecontacteerd en er is een positieve reactie van het WZC Sint – Amand en het DVC De Zilverberk. In het begin zijn er een aantal bedenkingen betreffende de ruimte en het aantal personen per dementiefase. Na een grondige bespreking is het mogelijk om de bachelorproef op te starten in het WZC Sint – Amand in Zwevegem.

6.2 De indeling van de ruimte van het WZC Het WZC bevat 112 bedden waaronder 56 Rust – en Verzorgingstehuis (RVT) – bedden en 56 rusthuisbedden. De bedden zijn verdeeld over 3 verdiepingen waarvan één gesloten verdieping voor ernstig dementerende ouderen. Elke verdieping heeft een eetzaal waar de bewoners ontvangen worden voor het ontbijt, de soeppauze, de koffiepauze, het middagmaal en de namiddagactiviteit. Elke eetzaal is voorzien van een bord met een dagschema en de tijdsindeling, zodat de bewoners realiteitsoriënterend worden benaderd. De benedenverdieping is voorzien van een kinélokaal waar de ouderen naartoe gaan om de mobiliteit en flexibiliteit van de gewrichten te behouden en te bevorderen. In het kinélokaal worden er ook regelmatig snoezelsessies gehouden met de ernstig dementerenden. In de algemene eetzaal worden er activiteiten georganiseerd door de ergotherapeute in samenwerking met de animators. Het WZC wordt omringd door 56 serviceflats die toegankelijk zijn voor zelfstandige en niet hulpbehoevende ouderen vanaf de leeftijd van 65 jaar. In het WZC bevindt zich op de eerste verdieping het kortverblijf met 6 bedden. De ouderen kunnen er maximum 60 dagen verblijven. Het kortverblijf biedt de mogelijkheid om de zorg van de mantelzorgers over te nemen bij tijdelijke afwezigheid of overbelasting. Bij uitzondering is het mogelijk om het verblijf te verlengen met maximum 30 dagen. Ten laatste is er een DVC verbonden aan het WZC waar mensen de mogelijkheid krijgen om deel te nemen aan de dagelijkse activiteiten. De ouderen kunnen zelf bepalen hoeveel dagen per week ze aanwezig zijn in het DVC. Door de kleine ruimte van het DVC is het slechts mogelijk om ongeveer 16 cliënten per dag toe te laten.

44

6.3 Indeling van de dag In het WZC en het DVC is de dagindeling afhankelijk van de motivatie en de mogelijkheden van de cliënten. Hieronder wordt het dagschema van beide settings weergegeven.

6.3.1 Dagindeling WZC 

8u30 – 9u30: ADL + het ontbijt



9u30 – 10u30: snoezelbad of een turnsessie



10u30 – 11u30: soep drinken, actua voorleesmoment of individuele sessie



11u30 – 12u00: middagmaal



12u00 – 13u45: rustpauze



13u45 – 16u00: groepsactiviteit in de eetzaal of activiteit met de animatieploeg

6.3.2 Dagindeling DVC 

8u30 – 9u30: koffie begeleiding + actua voorleesmoment



9u30 – 10u30: handdoeken opplooien + helpen bij het maken van de soep



10u30 – 11u00: soep drinken



11u00 – 11u30: dessert maken of spelactiviteit



11u30 – 12u00: middagmaal



12u00 – 13u45: rustpauze



13u45 – 14u45: koffie drinken + dessert eten



14u45 – 15u45: namiddagactiviteit



15u45 – 16u00: vieruurtje



16u00 - …: vertrek naar huis

6.4 Een multidisciplinaire samenwerking

Er wordt multidisciplinair samengewerkt door alle verantwoordelijken. Elk van hen heeft een eigen basisdoelstelling en een specifiek takenpakket, maar er wordt onderling samengewerkt om de levensomstandigheden van de bewoners te optimaliseren.

45

6.4.1 De zorgkundige De basisdoelstelling van een zorkundige is het verzorgen van de bewoner op een zorgzame en kwalitatieve wijze om de ouderen op psychisch en fysisch vlak zo gezond mogelijk te laten leven. Taken van de zorgkundige: 

Fysieke en psychische verzorging van de bewoners zoals het wassen/aankleden, mensen in bed helpen, hygiënische en sanitaire zorgen, enz.



Huishoudelijke taken zoals te eten geven, bedden verschonen, vuile was sorteren enz.



Overleg en rapportering zoals verslagen lezen, actief deelnemen aan teamvergadering, signaleren en rapporteren van veranderingen bij een bewoner, enz.



Uitvoeren van administratieve taken zoals zorgdossiers bijhouden en dagboek invullen



Ondersteuning van collega’s

6.4.2 De ergotherapeut De basisdoelstelling van een ergotherapeut is de bewoners van het WZC en de gebruikers van het DVC alle kansen geven om hun mentale, fysische en sociale mogelijkheden en vaardigheden maximaal te benutten en zelfs verder te ontplooien. Taken van de ergothapeut: 

Therapeutische ondersteuning en stimulatie zoals uitwerken van een beleid inzake activering van de bewoners op mentaal en sociaal vlak, aanbieden van ontspanning en van diverse therapieën zoals bv snoezelen.



Geven van advies zoals signaleren van observaties aan verplegend en verzorgend personeel, deelname aan multidisciplinair overleg enz.



Onderzoek waaronder onderzoeken en inschatten van de mentale en fysische mogelijkheden van de bewoners inzake ADL en Instrumentele Algemene Dagelijkse Levensverrichtingen (IADL).



Hulp en ondersteuning bij ADL-activiteiten zoals hulp bij de voeding, bij de persoonlijke verzorging, enz.



Hulp bij activiteiten zoals bijdrage leveren aan gemeenschappelijke activiteiten die georganiseerd worden in het WZC/DVC, enz.

6.4.3 De verpleegkundige De basisdoelstelling van de verpleegkundige is het verplegen en verzorgen van de bewoner op 46

een zorgzame en kwalitatieve wijze teneinde hen op psychisch en fysisch vlak zo gezond mogelijk te laten leven. Taken van de verpleegkundige: 

Fysische, psychische en verpleegkundige verzorging van de bewoners zoals helpen wassen/aankleden, toepassen van maatregelen ter voorkoming van lichamelijke letsels, infectie, enz.



Huishoudelijke taken zoals te eten geven, bedden verschonen, vuile was sorteren enz.



Overleg en rapportering zoals informeren van artsen en paramedici, dienstoverdracht bezorgen enz.



Uitvoeren van administratieve taken zoals opvolgen van evaluatieschalen, dagboek invullen enz.



Begeleiding en ondersteuning van collega’s waaronder ondersteuning van zorgkundigen bij de uitoefening van hun taken

7 Uitwerking stappenplan ter voorbereiding sessies 7.1 Samenstelling van de groepen De assessor heeft zich gebaseerd op de MMSE en de observatiegegevens van de cliënten om de groepen samen te stellen. Het was moeilijk om te bepalen in welke groep de deelnemers onderverdeeld moesten worden, omdat sommigen zich op de grens bevonden van beginnendmatige dementie of net op de grens van matig-ernstige dementie. Daarnaast was het belangrijk om de achtergrondgegevens van de ouderen te achterhalen, want de scores van de MMSE kunnen een vertekend beeld geven. Bijvoorbeeld door tekort aan scholing. De ergotherapeute moet hier rekening mee houden bij het samenstellen van de groepen. De ergotherapeute heeft tijdens de literatuurstudie gelezen dat het niet mogelijk is om groepssessies uit te voeren met personen in een ernstige dementiefase. Daarom heeft de therapeute ervoor gekozen om hier enkel individuele sessies te geven. Een positief gevolg: de therapeute kan haar volledige aandacht richten op de oudere met ernstige dementie. De therapeute moet ook rekening houden met de interesses van de cliënten. Bij het zoeken naar geschikte cliënten heeft de ergotherapeute gevraagd of ze vroeger veel dansten. Er werd ook gevraagd welk soort dansen ze dan graag deden en welke muziek ze graag hoorden. Aan de hand van hun antwoorden werd een aantal cliënten geselecteerd die in aanmerking kwamen om deel te nemen aan de danssessies.

47

7.2 Inrichting ruimte Bij de inrichting van de ruimte moet de ergotherapeute rekening houden met verschillende factoren. 

De grootte van de ruimte: omwille van de grootte van de beschikbare ruimte, heeft de therapeute het aantal personen per groep beperkt. Zij moeten voldoende plaats hebben om te bewegen. In de te gebruiken ruimte stonden er tafels in het midden. Deze werden aan de kant geschoven om plaats te winnen.



Houvast/herkenbaarheid: Bij het inrichten van de ruimte zorgt de therapeute ervoor dat er voldoende triggers van vroeger aanwezig zijn om de herinnering en de herkenbaarheid te stimuleren bij de ouderen. Verschillende platenhoezen en posters van dansende koppels worden aan de muur gehangen. Een oude platenspeler krijgt een plaatsje op een tafel aan de zijkant van de ruimte. Ook enkele platen worden met een touw bevestigd aan de verlichting. Hierdoor ontstaat er een gevoel van herkenbaarheid bij de dementerenden.



Lichtinval: De ergotherapeute moet ervoor zorgen dat er voldoende lichtinval is in de ruimte, zodat alles ook duidelijk zichtbaar is voor bewoners met visuele problemen. Bij de personen met ernstige dementie kan de lichtinval dan weer beperkt worden. Door gebruik te maken van sfeervolle lampen met verschillende kleureffecten, creëert de hulpverlener een snoezelruimte.

FIGUUR 3 FOTO VAN DANSRUIMTE DEEL 1

FIGUUR 4 FOTO VAN DANSRUIMTE DEEL 2

48

8 Uitwerking van de danssessies

In verband met haar bachelorproef heeft de therapeute meerdere sessies voorbereid voor iedere groep per dementiefase. Het is hierbij belangrijk om rekening te houden met de mogelijkheden en de beperkingen van de cliënten. Vaak kan het gevraagde niveau te hoog liggen en is het noodzakelijk om hierop te anticiperen. De therapeute heeft zelf een checklist gemaakt. (zie bijlage 13.3) Daarop noteert ze na iedere sessie haar observaties en bevindingen over de deelnemende bewoners.

8.1 Methode aanleren dansen Bij het aanleren van een dans aan personen met dementie is het belangrijk om de hoeveelheid informatie te beperken. De ergotherapeute moet ervoor zorgen dat de strofes en de refreinen op dezelfde manier opgebouwd worden. Daarnaast moet de therapeute in 3 verschillende fases te werk gaan. De nadruk wordt gelegd op het aanleren van de dans. Hierbij leert de therapeute de dans stap per stap aan zonder muziek, zodat de personen de dans onder de knie krijgen. Het voordoen van de stappen zal in deze fase een belangrijke factor zijn. Daarnaast is het noodzakelijk om de dans meermaals te herhalen. Zowel zonder als met muziek. De ergotherapeute kan de bewegingen aangeven als hulp. Ook kunnen de personen met dementie de dans uitvoeren met muziek. Dit kan alleen of samen of ook nog met de begeleider.

8.2 Groep met beginnende dementie

Voor de personen met beginnende dementie heeft de therapeute zich gefocust op zittend dansen in combinatie met rechtstaand dansen. Het is de bedoeling om elke nieuwe dans stapsgewijze aan te leren in 7 à 8 sessies. Aangezien elke dans over een aantal sessies verspreid wordt, bestaat er een grotere kans op reactie bij de bewoners. Ze krijgen bijvoorbeeld de gelegenheid om zich het lokaal te herinneren waar de sessie plaatsvond. Ook het herhalen van de danspassen kan hun herkenning ervan aanscherpen.

8.2.1 Langetermijndoelstellingen voor cliënten met beginnende dementie 

Cognitief: na 7 sessies de stappen van de Weense wals onthouden (LTG=langetermijngeheugen). 49



Interpersoonlijk:: door middel van dansen muziektherapie interpersoonlijke



vaardigheden onderhouden. Senso-motorisch: aan de hand van dansen muziektherapie senso-motorische vaardigheden onderhouden.

8.2.2 Voorstelling van de deelnemende cliënten (zie bijlage 13.2.1) 1. Jaak: DVC 

Personalia: Jaak is 73 jaar en is geboren in Blankenberge.



ADL-functies: o Jaak is volledig afhankelijk van derden om zich te wassen en aan en uit te kleden. o Transfers doet hij zelfstandig. o Bij het eten heeft hij vooraf hulp nodig voor het fijn snijden van vlees om verslikking te voorkomen.



Motoriek: Hij heeft een verminderde mobiliteit en maakt gebruik van een rollator.



Interpersoonlijke vaardigheden: Hij heeft uitdrukkingsmoeilijkheden en kan dus moeilijk in contact treden met anderen.



Intrapersoonlijke vaardigheden: Hij vertoont vaak onrustig gedrag.



Mentale functies: Score MMSE: 25/30 o door zijn Korsakovdementie ervaart hij soms moeilijkheden met het zich oriënteren in tijd (score: 3/5) en ruimte (score: 5/5). o Voldoende concentratievermogen (score: 4/5) o Voldoende opdrachtbegrip (score: 3/3)



Interesses: Jaak houdt van koken en neemt graag deel aan bewegingsactiviteiten.

2. Jeanine: WZC

7



Personalia: Jeanine is 69 jaar en is geboren in Kortrijk.



Problemen: ze heeft Multiple Sclerose (MS).



ADL-functies: o Ze is volledig afhankelijk van derden om zich aan en uit te kleden. o Ze kan zich niet zelfstandig kan verplaatsen. o Om een maaltijd te gebruiken, heeft ze enkel vooraf hulp nodig voor het fijn snijden van vlees.



Motoriek: ze kan zich niet zelfstandig verplaatsen en is afhankelijk van een rolwagen



Interpersoonlijke vaardigheden: dysartrie 7zorgt voor beperkingen in communicatie

Dysartrie is onvermogen tot een correcte uitspraak door stoornis in de articulatie

50



Mentale functies: Score MMSE: 24/30 o Af en toe oriëntatieproblemen in tijd (score: 3/5) en ruimte (score: 5/5) o Voldoende concentratievermogen (score: 4/5) o Voldoende opdrachtbegrip (Score: 3/3)



Interesses: Jeanine toont veel interesse in rolstoeldansen. Ze gaat graag op stap en ze leest graag in tijdschriften. Daarnaast is ze ook lid van de MS-liga.



Voorgeschiedenis: Vroeger werkte ze in Delhaize. Ze vulde rekken aan en bediende de kassa.

3. Lia: WZC 

Personalia: Lia is 90 jaar oud en is geboren in Bissegem.



Problemen: Ze heeft stenose 8en moet jaarlijks op controle bij de hartspecialist.



ADL-functies: ze kan nog alle ADL-taken zelfstandig uitvoeren.



Motoriek: voldoende mobiliteit



Interpersoonlijke vaardigheden: Wanneer ze in gesprek gaat met andere bewoners, vertelt ze dikwijls hetzelfde.



Intrapersoonlijke vaardigheden: ze is depressief en kan niet altijd gemotiveerd worden om deel te nemen aan groepsactiviteiten.



Mentale functies: Score MMSE: 20/30 o Lia heeft af en toe problemen met tijdsbepaling (score: 1/5), maar ze kan zich nog perfect oriënteren in de ruimte (score: 4/5). o Voldoende concentratievermogen (score: 4/5) o Voldoende opdrachtbegrip (score: 2/3)

4. Paula: WZC 

Personalia: Paula is 79 jaar oud en is geboren in Schuiferskappelle.



Problemen: Ze heeft vaak last van kortademigheid wat haar functioneren belemmert.



ADL-functies: o Tijdens het wassen heeft ze begeleiding nodig van een hulpverlener. Ze vergeet vaak zeep te gebruiken en vergeet soms onderscheid te maken tussen het wasmateriaal voor haar boven- of onderlichaam. o Voor transfers gebruikt ze een rolwagen voor lange afstanden en een rollator voor korte afstanden.

8



Motoriek: Ze heeft een verminderde mobiliteit en evenwichtsproblemen bij het uitvoeren van een transfer.



Interpersoonlijke vaardigheden: treedt gemakkelijk in contact met anderen.



Mentale functies: Score MMSE: 24/30

Stenose is een vernauwing van de hartklep

51

o Ze heeft moeite met tijdsbesef (score: 3/5), maar kan zich nog goed oriënteren in de ruimte. (score: 4/5) o Voldoende concentratievermogen (score: 5/5) o Voldoende opdrachtbegrip (3/3) 

Interesses: dansen, werken in de tuin, lezen van tijdschriften en TV kijken.



Voorgeschiedenis: vroeger was Paula naaister in een textielbedrijf. Ze hield van kantklossen, breien en naaien. Daarnaast was Paula lid van een volksdansgroep en de organisatie OKRA9.

5. Rose-Anne: DVC 

Personalia: Rose-Anne is 84 jaar en is geboren in Beveren-Leie.



Problemen: Het is belangrijk om rekening te houden met haar diabetesproblematiek en haar hartaandoening.



ADL-functies: ze kan alle ADL-functies zelfstandig uitvoeren.



Motoriek: Ze heeft een verminderde mobiliteit, waardoor ze gebruik maakt van een wandelstok.



Interpersoonlijke vaardigheden: treedt gemakkelijk in contact met anderen



Intrapersoonlijke vaardigheden: ze heeft last van eenzaamheid.



Mentale functies: Score MMSE: 24/30 o Ze heeft last van toenemende problemen met oriëntatie in tijd (score: 1/5) en ruimte (score: 3/5). o Onvoldoende concentratievermogen (score: 2/5) o Voldoende opdrachtbegrip (score: 3/3)



Interesses: kijkt graag naar TV, drinkt graag koffie en zit graag tussen de mensen.



Voorgeschiedenis: Haar zoon is overleden en kort daarna onderging zij een zware operatie wegens maagkanker. Ze was vroeger lid van een dansclub en heeft altijd veel gedanst.

6. Solange: WZC

9



Personalia: Solange is 81 jaar oud en is geboren in Wevelgem.



Problemen: ze had een polsfractuur en heeft een linkerheupprothese. Hierdoor heeft ze behoefte aan tijdelijke zorg want haar eigen woning is onvoldoende aangepast.



ADL-functies: o Bij het wassen en het aanen uitkleden heeft ze gedeeltelijke hulp nodig boven en onder de gordel. o Solange kan zich zelfstandig verplaatsen mits ondersteuning van derden.

OKRA is de grootste ouderenorganisatie voor 55-plussers

52



Motoriek: goede mobiliteit, maar bij lange afstanden heeft ze ondersteuning nodig van derden.



Interpersoonlijke vaardigheden: treedt gemakkelijk in contact met anderen.



Mentale functies: Score MMSE: 21/30 o Ze ondervindt af en toe problemen met oriëntatie in tijd (score: 4/5) en ruimte (score: 3/5). o Onvoldoende concentratievermogen (score: 1/5) o Voldoende opdrachtbegrip (score: 3/3)



Interesses: kaarten, naaien, wandelen. Ze kijkt graag naar dansen op TV en leest graag.



Voorgeschiedenis: Solange heeft 41 jaar in een tapijtweverij gewerkt. Ze vertelt vaak over de bals waar ze vroeger naartoe ging.

8.2.3 Kortetermijndoelstellingen per cliënt 1. Jaak 

De cliënt kan een vertrouwensband met de ergotherapeute opbouwen.



De cliënt kan door middel van dans en muziek herinneringen ophalen



De cliënt kan de armen beenbewegingen correct uitvoeren



De cliënt kan aan de hand van het samen dansen de mobiliteit behouden.



De cliënt kan aan de hand van muziek en dans rustig gedrag vertonen.



De cliënt kan sociale contacten onderhouden.



De cliënt kan de stappen van de Weense wals op het einde van de sessie zelfstandig uitvoeren. (KTG)

2. Jeanine 

De cliënt kan een vertrouwensband opbouwen met de ergotherapeute.



De cliënt kan de armen handbewegingen correct uitvoeren.



De cliënt kan de sociale contacten onderhouden.



De cliënt kan aan de hand van dansen muziektherapie haar zelfvertrouwen vergroten.



De cliënt kan aan de hand van dansen muziektherapie praten over vroeger.



De cliënt kan op het einde van de sessie de dansstappen onthouden. (KTG)



De cliënt kan zich oriënteren in de ruimte.

3. Lia 




De cliënt kan de armen beenbewegingen correct nabootsen.



De cliënt kan herinneringen ophalen aan de hand van dans en muziek. 53



De cliënt kan aan de hand van dans en muziek afgeleid worden van negatieve gedachten.




4. Paula 

De cliënt kan een vertrouwensband met de ergotherapeute opbouwen.



De cliënt kan aan de hand van dans en muziek herinneringen ophalen.



De cliënt kan de armen beenbewegingen correct uitvoeren.



De cliënt kan sociale contacten onderhouden.



De cliënt kan op het einde van de sessie de stappen van de Weense wals onthouden. (KTG)



De cliënt kan haar evenwicht bewaren tijdens het samen dansen.

5. Rose-Anne 




De cliënt kan op het einde van de sessie de stappen van de Weense wals zelfstandig utvoeren. (KTG)



De cliënt kan door middel van dans en muziek praten over vroeger.









De cliënt kan de angst voor het vallen tegengaan door rechtopstaand te dansen.

6. Solange 

De cliënt kan een vertrouwensband creëren met de ergotherapeute.






De cliënt kan de mobiliteit onderhouden tijdens het samen dansen.






De cliënt kan aan de hand van dansen muziektherapie herinneringen ophalen.



De cliënt kan op het einde van de sessie de stappen van de Weense wals onthouden. (KTG)

8.2.4 Voorbereiding en werkwijze danssessies Weense wals 8.2.4.1 Materiaal



platenspeler



langspeelplaten met Weense walsen



stoelen met een goede rugleuning zonder armleuning  meer vrijheid om te bewegen 54



filmpjes over de Weense wals



beamer en laptop

8.2.4.2 Projecteren van filmpjes van de Weense wals

Om de danssessie in te leiden, maakt de ergotherapeute gebruik van filmpjes over de Weense wals. 8.2.4.3 Aanleren van het voetenwerk



met linkervoet 1 stap vooruit



met rechtervoet een klein stapje zijwaarts



aansluiten van linkervoet naast rechtervoet



met rechtervoet 1 stap achteruit



met linkervoet een klein stapje zijwaarts achteruit



aansluiten van rechtervoet naast linkervoet

8.2.4.4 Aanleren van het handenwerk



heen en weer wiegen met de armen

8.2.4.5 Herhalen



herhalen van het voetenwerk



herhalen van het handenwerk



herhalen van de combinatie van handen- en voetenwerk

8.2.5 Danssessies 8.2.5.1 Danssessie 1 Deelnemers

Jaak, Paula en Rose-Anne Opbouw en aanpassing

De eerste sessie is een kennismakingsessie waarbij de ouderen het doel van de danssessies op een rustige manier kunnen aftasten. De dementerende ouderen krijgen de kans om de Weense wals opnieuw aan te leren aan de hand van muziek uit hun jongere periode. In het begin wordt er duidelijk uitgelegd door de ergotherapeute wat de bedoeling van de danssessies zijn. 55

Aangezien structuur belangrijk is bij dementerende ouderen, is het noodzakelijk om aan te geven hoe de sessie zal verlopen. Op de zelfgemaakte observatielijst noteert de therapeute alle bevindingen. Het is belangrijk om dit onmiddellijk te doen, zodat alles grondig en correct wordt bijgehouden.

Observaties voor de sessie

Jaak heeft eerst geen zin om mee te gaan naar de dansruimte. Hij neemt al deel aan een muziekactiviteit in het DVC. Maar na de nodige motivatie besluit hij toch om mee te gaan. Bij het binnenkomen in het lokaal werd hij onrustig door de nieuwe omgeving. Hij zegt een paar keer dat hij naar huis wil naar zijn vrouw. Paula is samen met de ergotherapeut van het WZC naar de ruimte gekomen en wacht geduldig op de andere bewoners. Ze vertoont rustig gedrag. Rose-Anne heeft zin in de dansactiviteit en is nieuwsgierig naar de bedoeling van de sessies. Ze zegt dat ze graag deelneemt aan activiteiten om zich niet eenzaam te voelen. Maar toen ze hoorde dat ze moest dansen, trok ze zich terug. De therapeute motiveert haar door te zeggen dat het echt niet te lastig zal worden.

Observaties tijdens de sessie

Jaak is in het begin onrustig en wil naar huis. Bij het kijken naar de filmpjes en ook onder het dansen op muziek wordt hij rustiger. Jaak geeft aan dat hij de muziek herkent en zingt soms uitbundig mee. Tijdens de sessies merkt de therapeute op dat hij niet graag praat over vroeger, hij is liever actief bezig. Bij het zien van een tweede filmpje van ‘Sterren op de dansvloer’ staat hij spontaan recht en toont aan dat hij wil dansen. De therapeute danst met Jaak. Hij zegt haar dat hij de leiding heeft als man en wenst niet gedomineerd te worden. Op het einde van de sessie zegt hij dat hij het tof vond om te dansen. Paula neemt actief deel aan de danssessie, maar zoekt geen contact met de anderen. De therapeute merkt dat ze onwennig is in de nieuwe omgeving. Ze heeft ook last van hardhorigheid. De therapeute zet haar stoel naast Paula zodat ze beter verstaat wat ze zegt om te vermijden dat er frustraties ontstaan. Rose-Anne geeft aan dat ze de muziek herkent en zingt mee met verschillende liedjes. Gedurende de danssessie praat ze veel over vroeger, wat soms storend overkomt. Bij het oefenen van de verschillende stappen, moet ze verschillende keren aangespoord worden om verder te doen. Ze voert het voetenwerk correct uit, maar moet nog begeleid worden om de stappen te onthouden. Bij het samen dansen is ze eerst bang om te vallen, maar na een paar dansstappen is haar angst verdwenen.

56

Resultaat behaalde kortetermijndoelstelling per cliënt



Jaak: o De cliënt kan door middel van dans en muziek herinneringen ophalen.  herkent de muziek van vroeger + meezingen met de liederen o De cliënt kan aan de hand van muziek en dans rustig gedrag vertonen. o De cliënt kan de been – en armbewegingen correct uitvoeren. o De cliënt kan aan de hand van het samen dansen de mobiliteit behouden. o De cliënt kan een vertrouwensband met de ergotherapeute opbouwen.



Paula: o De cliënt kan de been – en armbewegingen correct uitvoeren.



Rose-Anne: o De cliënt kan aan de hand van muziek en dans herinneringen ophalen. o De cliënt kan sociale contacten onderhouden. o De cliënt kan de stappen van de ergotherapeute correct nabootsen. o De cliënt kan door middel van het samen dansen de angst voor het vallen reduceren. o De cliënt kan een vertrouwensband met de ergotherapeute opbouwen.

8.2.5.2 Danssessie 2 Deelnemers

Jaak, Lia, Paula en Rose-Anne Opbouw en aanpassing

In deze sessie is het vooral de bedoeling om de danspassen van de wals te herhalen. Er wordt opnieuw gestart met een inleidend filmpje om de onrust van de deelnemers te reduceren. De therapeute vraagt aan de ouderen of ze zich de stappen van de vorige sessie nog herinneren. Ze stelt vast dat ze de stappen vergeten zijn. In deze sessie voor ouderen met beginnende dementie is het van belang om de stappen voldoende in te oefenen. Zowel zonder als met muziek. Lia neemt voor de eerste keer deel aan de danssessies Observaties voor de sessie

Jaak geeft aan dat hij niet wil meedoen aan de danssessie en zegt dat hij naar huis wil. De therapeute probeert hem te motiveren en uiteindelijk beslist hij toch om mee te gaan. Onderweg naar de dansruimte is hij wel onrustig en vertoont wegloopgedrag. Bij het binnenkomen van zaal, noteert de therapeute dat hij de ruimte herkent. Hij zegt: ‘We zijn hier opnieuw.’ 57

Lia was vergeten dat de therapeute haar in de voormiddag gevraagd had om deel te nemen aan de geplande danssessie. Ze is samen met de ergotherapeut van het WZC naar de ruimte gekomen. Paula komt opnieuw naar de dansruimte met de ergotherapeut van het WZC. Ze vertoont rustig gedrag. Rose-Anne heeft geen zin om mee te doen aan de danssessie. Ze had een ongeval en heeft veel pijn aan haar arm. De therapeute slaagt erin haar te motiveren en ze wil toch proberen om te dansen. Observaties tijdens de sessie

Jaak staat spontaan recht om te dansen na het eerste filmfragment. Bij het inoefenen van de stappen met muziek, zingt hij mee met de liedjes. Wanneer de therapeute hem de kans geeft om de stappen alleen te doen, vergeet hij telkens om zijn voeten te sluiten. De stappen worden hem nog enkele keren voor getoond. Als de therapeute samen danst met Paula, voert hij de dansstappen zelfstandig uit. Na 40 minuten wordt hij onrustig door het gedrag van Rose-Anne die terug wil naar het DVC. Hij vertoont wegloopgedrag en het lukt niet meer om hem te motiveren. Lia neemt in het begin actief deel aan de danssessie. Wanneer de stappen ingeoefend worden, heeft ze geen zin meer om mee te doen. De therapeute moedigt haar aan en ze krijgt terug moed om mee te doen. Ze slaagt erin om de stappen na enkele keren te onthouden en toont ze voor aan Paula. Na 40 minuten wil ook zij vertrekken. Ze beweert dat ze zich duizelig voelt. Paula voelt zich al vertrouwder in de groep. Ze treedt meer in contact met de therapeute en de andere cliënten. Wanneer we de stappen uitvoeren op muziek, zegt ze vaak dat ze het liedje kent en neuriet ze mee. De therapeute vraagt haar of rechtstaand wil dansen en ze staat spontaan recht en neemt de therapeute vast. Onder het dansen, zegt ze dat ze vroeger veel en graag gedanst heeft. Op het einde van de sessie kan Paula aan de ergotherapeut van het WZC tonen dat ze de stappen heeft onthouden. Rose-Anne praat veel over de studentenbals van vroeger. Hierdoor kunnen de andere cliënten zich moeilijk concentreren. Tijdens deze sessie vertoont ze vaak passief gedrag en moet de therapeute haar stimuleren om de stappen uit te voeren. Bij het inoefenen van de stappen met muziek, zingt ze opnieuw mee met de liedjes. Na 40 minuten besluit ze om de sessie te verlaten, wegens kortademigheid en teveel pijn aan haar gekwetste arm. Resultaat behaalde kortetermijndoelstelling per cliënt



Jaak: o De cliënt kan door middel van dans de mobiliteit behouden. 58

o De cliënt kan door middel van dans en muziek herinneringen ophalen. o De cliënt kan de been – en armbewegingen correct uitvoeren. 

Lia: o De cliënt kan de arm – en beenbewegingen correct nabootsen. o De cliënt kan een vertrouwensband opbouwen met de ergotherapeute.



Paula: o De cliënt kan sociale contacten onderhouden. o De cliënt kan een vertrouwensband opbouwen met de ergotherapeute. o De cliënt kan aan de hand van dans en muziek herinneringen ophalen. o De cliënt kan het evenwicht bewaren tijdens het samen dansen. o De cliënt kan op het einde van de sessie de stappen van de Weense wals onthouden. (KTG)



Rose-Anne: o De cliënt kan door middel van dans en muziek praten over vroeger. o De cliënt kan de arm – en beenbewegingen correct uitvoeren. o De cliënt kan de sociale contacten onderhouden.


Paula en Solange Opbouw en aanpassing

Het is niet mogelijk om altijd met dezelfde deelnemers te werken. De therapeute moet haar vooropgestelde stappenplan aanpassen door veranderingen in de groep. Omdat er nieuwe personen bij komen, moet er opnieuw gestart worden vanaf nul bij het aanleren van de wals. Het zal onmogelijk worden om 4 dansen aan te leren. De therapeute besluit om al haar aandacht te richten op het aanleren van 1 dans. Jaak, Lia en Rose-Anne nemen vandaag niet deel aan de sessie. De hulpverlener heeft gezocht naar een andere oudere die eventueel geïnteresseerd zou kunnen zijn. Solange toont de nodige interesse in het project en wil deelnemen aan de overige sessies. Daarna heeft de zorgverlener een MMSE afgenomen om te checken of ze kan aansluiten bij de groep met beginnende dementie.

59


Jaak weigert deel te nemen aan de danssessie. Hij zegt dat het verplicht is om mee te doen aan de activiteit in het DVC. Hij hecht veel belang aan structuur. De hulpverlener zal in het vervolg proberen om de danssessies te verwerken in zijn dagschema. Lia weigert om verder deel te nemen aan de danssessies. Paula heeft last van een zware verkoudheid, waardoor ze weinig zin heeft om mee te gaan naar de danssessie. De hulpverlener zegt haar dat alles rustig zal verlopen en ze besluit om toch mee te doen. Rose-Anne is niet aanwezig in het DVC. Solange heeft bezoek van haar kleindochter maar wil toch mee gaan naar de dansruimte. Ze was niet vergeten dat de hulpverlener haar in de ochtend gevraagd had om mee te doen aan deze danssessie. Observaties tijdens de sessie

Paula kijkt aandachtig naar het dansfragment en kan vertellen aan de hulpverlener dat het koppel een wals danst. Wanneer de zorgverlener vraagt of ze de aangeleerde dansstappen nog kent, probeert ze deze zittend uit te voeren. De hulpverlener corrigeert Paula en toont nog eens de dansstappen voor. Paula zegt nu meteen dat ze de dansstappen herkent en kan ze ook direct zonder verdere begeleiding uitvoeren. Na een dertigtal minuten wordt ze kortademig en de begeleider laat haar rusten. Door voldoende rustmomenten in lassen kan Paula actief blijven mee doen gedurende de ganse sessie. Solange is in het begin van de sessie opmerkzaam en herkent enkele van de platenhoezen die aan de muur hangen. Ze begint spontaan te vertellen over liedjes waar ze vroeger veel naar geluisterd heeft. Solange vertelt dat ze sinds de dood van haar man niet veel meer naar muziek luisterde. Tijdens het bekijken van het filmfragment, snapt ze niet waarom ze naar een dansend koppel moet kijken. Ze vraagt of ze moet raden wie er danst. De hulpverlener legt hierop nog eens kort het verloop van de danssessie uit. Wanneer de begeleider start met het aanleren van de dansstappen, kijkt Solange tevreden en bootst ze de bewegingen na. Ook wanneer de hulpverlener geen uitleg meer geeft bij de bewegingen, kijkt ze naar de uitvoering en doet ze de bewegingen spontaan na. Op het einde van de sessie vertelt ze dat het goed is dat ze in beweging blijft en dat ze graag wil blijven komen. Resultaat behaalde kortetermijndoelstelling per cliënt



Paula: o De cliënt kan een vertrouwensband opbouwen met de ergotherapeute. o De cliënt kan sociale contacten onderhouden. 60

o De cliënt kan op het einde van de sessie de stappen van de Weense wals onthouden. (KTG) 

Solange: o De cliënt kan een vertrouwensband creëren met de ergotherapeute. o De cliënt kan aan de hand van dansen muziektherapie herinneringen ophalen. o De cliënt kan de armen beenbewegingen correct uitvoeren. o De cliënt kan de sociale contacten onderhouden.



Er wordt gestart met een opwarmingsoefening om de ouderen te activeren De hulpverlener gaat verder met het aanleren en het herhalen van de stappen voor de Weense wals. De therapeute evalueert in welke mate de dementerende ouderen de dans kunnen onthouden. Als afsluiter houdt de therapeute een relaxatieoefening om terug tot rust te komen. Jaak, Lia en Rose-Anne nemen niet deel aan deze sessie. Jeanine komt in aanmerking als nieuwe deelneemster aan de danssessies bij de beginnend dementerenden. Observaties voor de sessie

Jaak kan niet gemotiveerd worden om deel te nemen aan de danssessie. Hij zegt dat hij te moe is en dat hij wil rusten. Jeanine kan vandaag niet aanwezig zijn op de sessie, want ze moet kinesitherapie volgen. Paula gaat gewillig mee naar de dansruimte. Ze zegt dat het dansen ervoor zorgt dat ze actief blijft. Ze heeft wat problemen met haar oriëntatie in de tijd. Paula is ervan overtuigd dat het maandag is. Op weg naar de ruimte heeft ze problemen met haar oriëntatie in tijd. Normaal gaat de sessie op maandag door, maar door onvoorziene omstandigheden werd de sessie verplaatst naar woensdag. Paula is hierdoor de draad kwijt en is ervan overtuigd dat het maandag is. Solange heeft bezoek van haar nicht. Ze zegt spontaan dat ze moet gaan dansen en dat ze de sessie niet wil missen. Ze weet dat het woensdag is en vertelt aan de therapeute dat ze haar maandag verwacht had voor de danssessie. Solange staat volledig open voor de sessies en vindt het leuk dat ze de kans kreeg om eraan deel te nemen.

61


Paula is rustig en stil bij het bekijken van het filmfragment. Ze volgt aandachtig de bewegingen van het dansende koppel. Tijdens de opwarmingsoefening bootst ze de oefeningen spontaan na en voert ze op een correcte manier uit. Wanneer de hulpverlener haar vraagt of ze de dansstappen van de wals nog kent, toont ze deze voor zonder dat haar dit letterlijk gevraagd werd. Paula weet nog dat ze vooruit en achteruit moet stappen, maar weet niet meer precies in welke volgorde. De therapeute toont de stappen opnieuw voor en hierdoor herinnert ze zich alle bewegingen opnieuw en voert ze correct uit. Bij deze sessie neemt Paula het initiatief om rechtopstaand te dansen. In het begin verliest ze haar evenwicht en moet de hulpverlener haar helpen om haar evenwicht te herstellen. Het is ook duidelijk dat ze beseft dat ze bij het rechtopstaand dansen de bewegingen omgekeerd moet uitvoeren ten opzichte van de begeleider. Op het einde van de sessie kent Paula alle stappen van de wals. Solange kijkt herhaalde keren naar haar horloge tijdens het filmfragment. Hierdoor beslist de hulpverlener om het fragment in te korten en zo vlug als mogelijk te starten met het dansen. Wanneer de therapeute de opwarmingsoefeningen voortoont, bootst Solange de bewegingen onmiddellijk na. De therapeute vraagt ook aan Solange of ze nog de stappen kan tonen die in de vorige sessie aangeleerd werden. Solange toont ongeveer dezelfde stappen als Paula. Ook Solange slaagt erin om de bewegingen correct uit te voeren na enkele korte herhalingen. Ze kan de armen beenbewegingen correct combineren zonder hulp. Bij het rechtopstaand dansen heeft ze wel veel verbale begeleiding nodig om de bewegingen omgekeerd uit te voeren. Op het einde van de sessie kan ze de dansstappen onthouden en begint ze spontaan te spreken tegen Paula. Resultaat behaalde kortetermijndoelstelling per cliënt



Paula: o De cliënt kan de armen beenbewegingen correct uitvoeren. o De cliënt kan de stappen van het rechtopstaand dansen correct uitvoeren. o De cliënt kan op het einde van de sessie de stappen van de Weense wals onthouden. (KTG)



Solange: o De cliënt kan een vertrouwensband creëren met de ergotherapeute. o De cliënt kan de armen beenbewegingen correct uitvoeren. o De cliënt kan de sociale contacten onderhouden. o De cliënt kan de mobiliteit onderhouden tijdens het samen dansen. o De cliënt kan op het einde van de sessie de stappen van de Weense wals onthouden. (KTG)

62



De therapeute behoudt de indeling van de vorige sessies. Er wordt gestart met een filmfragment, daarna volgen er opwarmingsoefeningen om de ouderen te activeren. Dan worden de dansstappen van de Weense wals herhaald en er wordt afgesloten met relaxatieoefeningen om de dementerende ouderen tot rust te brengen. Jaak kan ook vandaag niet gemotiveerd worden om deel te nemen Jeanine is verhinderd en neemt ook vandaag nog niet deel aan de sessie De vijfde sessie wordt gehouden met Paula en Solange Observaties voor de sessie

Jaak wil ook vandaag niet mee gaan naar de danssessies. Hij geeft geen zin om te dansen en gaat liever meedoen met de geplande dagactiviteit ‘Het rad van fortuin’. Jeanine kan vandaag niet meegaan, want wanneer de hulpverlener haar komt ophalen voor de danssessie, heeft ze bezoek. Ze heeft net een nieuwe elektrische rolwagen en is druk bezig met de voorbereidingen om hem in gebruik te nemen. Paula weet onmiddellijk dat het tijd is om te gaan dansen als de hulpverlener haar kamer binnenkomt. Paula zegt dat ze blij is dat ze mee kan, want van haar man heeft ze geen uitnodiging gekregen om naar het vormsel van haar kleinzoon te gaan. Op weg naar de dansruimte is ze verwonderd om Solange daar te zien. Ze is duidelijk vergeten dat Solange op dezelfde gang verblijft. Solange was vergeten dat de danssessie verplaatst is naar de woensdagnamiddag. Ze verwacht bezoek van haar nicht. Ze zal dus niet weten waar Solange is als ze aankomt en voor een gesloten deur staat. Daarom vraagt Solange spontaan of het mogelijk is om de sessie wat in te korten voor alle zekerheid. Onderweg naar het danslokaal zegt ze dat ze het jammer vindt dat de wekelijkse sessies bijna afgelopen zijn.


Paula kijkt aandachtig naar de filmfragmenten en treedt soms in sociaal contact met Solange. Bij de opwarmingsoefeningen kijkt ze altijd eerst naar het voorbeeld van de hulpverlener en bootst ze dan de bewegingen na. De therapeute vraagt haar of ze de danspassen nog kent. 63

Hierop kijkt ze naar Solange en volgt haar voorbeeld. Maar ze geeft toe dat ze de danspassen vergeten is. Op het moment dat de therapeute de dansstappen opnieuw voortoont, is het duidelijk dat ze zich de stappen nog gedeeltelijk herinnert. Bij het rechtopstaand dansen, verliest Paula deze keer minder haar evenwicht en ze kan het dansen ook langer uithouden. Ze zegt zelf dat ze de stappen omgekeerd moet uitvoeren ten opzichte van de hulpverlener. Wanneer de zorgverlener samen danst met Solange, doet Paula zittend de dansstappen mee. Tijdens de relaxatieoefeningen krijgt Paula meer last van kortademigheid. Solange herhaalt in het begin van de sessie nog eens de vraag om ze in te korten omdat ze haar nicht nog verwacht. Bij het bekijken van het filmfragment, weet ze dat het koppel de wals danst. Naar aanleiding hiervan praat ze over het verleden en begint ze spontaan te praten tegen Paula. Ze doet actief mee met de opwarmingsoefeningen. Wanneer de hulpverlener vraagt of ze de dansstappen van de vorige sessie onthouden heeft, toont ze de stappen voor. Ze is slechts een stap vergeten, deze waarbij ze de voeten afzonderlijk achteruit moet verplaatsen. Ze ziet dat Paula haar wil nadoen en zegt haar dat ze dat beter niet doet. Want ze weet zelf dat ze haar danspassen niet helemaal juist zijn. Vandaag slaagt Solange erin om de stappen omgekeerd uit te voeren. Ze zegt spontaan dat ze naar een bal wil gaan en begint te lachen. Ze motiveert zelfs Paula als alle passen van de wals samen met de therapeute uitgevoerd worden.




Paula: o De cliënt kan sociale contacten onderhouden. o De cliënt kan de armen beenbewegingen correct uitvoeren. o De cliënt kan het evenwicht bewaren tijdens het samen dansen. o De cliënt kan de stappen van het rechtopstaand dansen correct uitvoeren. o De cliënt kan op het einde van de sessie de stappen van de Weense wals onthouden. (KTG)



Solange: o De cliënt kan de armen beenbewegingen correct uitvoeren. o De cliënt kan de sociale contacten onderhouden. o De cliënt kan de stappen tijdens het samen dansen zelfstandig uitvoeren. o De cliënt kan aan de hand van dansen muziektherapie herinneringen ophalen. o De cliënt kan op het einde van de sessie de stappen van de Weense wals onthouden. (KTG)

64


Jeanine en Solange Opbouw en aanpassing

De therapeute blijft de dans herhalen tot de cliënten erin slagen de dans correct uit te voeren zonder hulp. De therapeute heeft de sessie van vandaag aangepast aan de deelnemers. Jeanine neemt vandaag voor de eerste keer deel aan de danssessie. Aangezien ze enkel haar armen kan bewegen, zoekt de hulpverlener naar aangepaste armbewegingen op het ritme van de Weense wals. De zorgverlener vormt de voetstappen om in bewegingen met de handen: 

Linkerarm strekken



Rechterarm strekken



Klappen in de handen



Rechterarm terugtrekken



Linkerarm terugtrekken Klappen in de handen



Paula is ziek en kan niet deelnemen


Jeanine heeft bezoek, maar ze gaat deze keer wel mee naar de danssessie. Ze begint te lachen en zegt dat ze een samba zal dansen. Op weg naar de ruimte merkt ze op dat de therapeute niet naar de feestzaal gaat. Wanneer Jeanine binnenkomt in de dansruimte, kijkt ze naar de verschillende platen aan de muur en groet ze Solange. Paula kan vandaag niet meedoen aan de danssessie wegens ziekte. Deze ochtend gaf ze ook forfait voor de turnsessie. Ze wil rusten in haar zetel. Solange zit in de eetzaal koffie te drinken met haar vriendinnen van het WZC. Van zodra ze de therapeute ziet, laat ze haar koffie staan en gaat ze spontaan mee. Ze vertelt dat ze deze ochtend al geturnd heeft en dat ze gegooid heeft met een bal. Solange zegt verder ook nog dat ze het jammer vindt dat ze niet naar buiten kan om te genieten van het mooie weer.


Jeanine kijkt aandachtig naar het dansende koppel dat te zien is in het inleidende filmfragment. Ze weet dat het koppel de Weense wals danst. Ze zegt spontaan dat ze graag een filmfragment wil zien van rolstoeldansen. De hulpverlener speelt hierop in door in het 65

midden van de sessie een fragment van rolstoeldansers te tonen. Jeanine reageert enthousiast en zegt dat ze mooi kunnen dansen. Tijdens het uitvoeren van de opwarmingsoefeningen doet Jeanine actief mee met de bewegingen en kijkt ze tevreden. Wanneer de zorgverlener de muziek opstart, zegt ze dat het lang geleden is dat ze een platenspeler gezien heeft. Ze vindt het leuk om muziek van vroeger te horen. Wanneer de therapeute start met het aanleren van de armbewegingen, kijkt ze aandachtig toe. Ze doet de bewegingen na. Als ze het daarna alleen probeert, begint ze te lachen als ze beseft dat ze een beweging vergeten is. Op het einde van de sessie kan ze de aangeleerde armbewegingen zonder hulp uitvoeren. Solange vraagt in het begin van de sessie hoe het komt dat Paula niet aanwezig is. Ze vindt het jammer maar is toch blij omdat Jeanine er is. Tijdens het eerste filmfragment kijkt ze geconcentreerd naar de dansers en geeft ze aan dat ze ziet dat het dezelfde stappen zijn als deze die ze aangeleerd hebben. Wanneer de therapeute vraagt of ze stappen nog kent, kan ze de bewegingen correct uitvoeren zonder hulp. Op het moment dat de hulpverlener enkel met Jeanine bezig is, merkt ze dat de concentratie van Solange verloren gaat. De therapeute wint haar aandacht terug door haar te vragen mee te doen met de armbewegingen. Ze doet actief mee en combineert spontaan de arm- met de beenbewegingen. Tijdens het samen dansen maakt ze geen fouten en is het zelfs mogelijk om het tempo lichtjes op te drijven. Resultaat behaalde kortetermijndoelstelling per cliënt



Jeanine: o De cliënt kan een vertrouwensband opbouwen met de ergotherapeute. o De cliënt kan de armen handbewegingen correct uitvoeren. o De cliënt kan de sociale contacten onderhouden. o De cliënt kan aan de hand van dansen muziektherapie haar zelfvertrouwen vergroten. o De cliënt kan aan de hand van dansen muziektherapie praten over vroeger.



Solange: o De cliënt kan op het einde van de sessie de stappen van de Weense wals zelfstandig uitvoeren. (KTG) o De cliënt kan zelfstandig de stappen correct uitvoeren tijdens het samen dansen. o De cliënt kan de armen beenbewegingen correct uitvoeren.

66


Jeanine, Paula en Solange Opbouw en aanpassing

Vandaag laat de ergotherapeute de ouderen de dans zelfstandig uitvoeren. Zo kan de therapeute controleren of zij de stappen onthouden hebben. Observaties voor de sessie

Jeanine denkt dat het dinsdag is wanneer de ergotherapeute haar komt vragen of ze mee wil gaan dansen. Ze moet erop gewezen worden dat het maandag is. Jeanine wordt vandaag opgehaald door de therapeute van het WZC die haar naar de dansruimte brengt. Paula zit in de eetzaal en als ze de ergotherapeute ziet binnen komen vraagt ze haar spontaan om haar rolstoel te halen zodat ze kan mee gaan om te dansen. Als ze Solange ziet, kijkt Paula verward en vraagt ze haar of zij ook op deze verdieping verblijft. Ze is weer vergeten dat Solange op dezelfde gang zit. Solange heeft bezoek, maar vindt het geen probleem om deel te nemen aan de danssessie. Wanneer ze de ergotherapeute ziet, zegt ze spontaan tegen haar bezoeker dat haar danslerares er is en dat ze nu gaat dansen. Als ze ziet dat Paula ook mee gaat is ze nog blijer. Ze zegt tegen Paula dat ze blij is dat ze genezen is. Observaties tijdens de sessie

Jeanine zou graag nog eens een filmpje zien met rolstoeldansers. De therapeute vroeg aan het begin van de sessie welk filmfragment de deelnemers graag willen bekijken. Tijdens het fragment zegt ze dat ze geniet van de beelden. Ze bekijkt ook alle details van het filmpje. Ze doet actief mee met de opwarmingsoefeningen. Vandaag merkt de therapeute minimale bewegingen op in haar benen. Wanneer de ergotherapeute haar vraagt of ze zich nog de armbewegingen van de vorige sessie herinnert, probeert ze deze uit te voeren. Jeanine is veel vergeten en heeft dus nood aan herhaling. Tijdens de herhaling kijkt ze aandachtig naar de bewegingen van de therapeute en van de andere cliënten. Op het einde van de sessie vraagt de ergotherapeute haar nog een keer of ze de bewegingen wil uitvoeren. Jeanine kan de bewegingen nu zonder hulp uitvoeren, maar ze moet wel lang nadenken. In de loop van de sessie zingt ze soms mee met bepaalde liedjes. Paula begint te vertellen over haar kleindochter tijdens het kijken naar het filmpje met de rolstoeldansers. Haar kleindochter danst ook in een rolstoel. Wanneer Jeanine vraagt hoeveel jaar ze wel heeft moeten oefenen om zo te kunnen dansen, zegt ze dat ze dat niet weet. De 67

opwarmingsoefeningen bootst ze spontaan na en ze zegt de stappen luidop mee. Op het moment dat de ergotherapeute vraagt of ze zich de stappen voor de dans nog herinnert, voert ze de stappen correct uit. Ze denkt er wel lang over na. Wanneer de therapeute de armbewegingen herhaalt voor Jeanine, doet Paula spontaan mee met de bewegingen. Ze kijkt blij en is tevreden over het resultaat. Bij het samen dansen merkt de therapeute op dat haar evenwicht soms onstabiel is. Ook heeft ze soms nog moeilijkheden om de stappen omgekeerd uit te voeren. Gedurende deze sessie ondervindt ze geen last van haar kortademigheid. Solange kijkt aandachtig naar het filmfragment en vraagt spontaan welk soort dans ze nu zien. De therapeute vraagt haar om eens goed te luisteren naar de muziek. Dat doet ze en dan weet ze dat het koppel een tango danst. Solange doet actief mee met de opwarmingsoefeningen. De therapeute vraagt haar of ze de danspassen nog kent en ze kan deze zonder problemen zelfstandig uitvoeren. Solange kan op het einde van de sessie ook nog eens de aangepaste armbewegingen van Jeanine onthouden. Ook wanneer op het einde de danspassen gezamenlijk uitgevoerd worden, maakt ze geen enkele fout. Ze gebruikt hiervoor verbale ondersteuning. Gedurende de sessie doet Solange haar best om Jeanine te begrijpen. Ze legt graag contact met de andere cliënten. Resultaat behaalde kortetermijndoelstelling per cliënt



Jeanine: o De cliënt kan de sociale contacten onderhouden.  gedurende de sessie legt ze zowel contact met de ergotherapeute als met de andere cliënten o De cliënt kan de armen handbewegingen uitvoeren. o De cliënt kan op het einde van de sessie de stappen onthouden. o De cliënt kan aan de hand van dansen muziektherapie haar zelfvertrouwen vergroten.  Kijkt blij wanneer ze de stappen zelfstandig kan uitvoeren o De cliënt kan zich situeren op vlak van ruimte.  In het begin van de sessie vraagt de ergotherapeute of ze de ruimte herkent. Ze antwoordt hierop bevestigend.



Paula: o De cliënt kan op het einde van de sessie de stappen van de Weense wals zonder hulp uitvoeren. (KTG)  bij het samen dansen soms begeleiding nodig o De cliënt kan de armen beenbewegingen correct uitvoeren. o De cliënt kan de sociale contacten onderhouden.  legt contact met de ergotherapeute en de andere cliënten



Solange: o De cliënt kan de sociale contacten onderhouden.  legt contact met de ergotherpeute en de andere cliënten.

68

o De cliënt kan op het einde van de sessie de stappen van de Weense wals zelfstandig uitvoeren. (KTG) o De cliënt kan zelfstandig de stappen correct uitvoeren tijdens het samen dansen. o De cliënt kan de armen beenbewegingen correct uitvoeren.

Reactie na de laatste sessie

Jeanine, Paula en Solange vinden het jammer dat de danssessies afgelopen zijn. Ze begrijpen niet waarom de sessies niet verder gezet worden. Ze zeggen dat ze zich echt geamuseerd hebben tijdens de sessies.

8.3 Groep met matige dementie 8.3.1 Langetermijndoelstellingen voor cliënten met matige dementie 

Cognitief: door het gebruik van dans – en muziektherapie de cognitieve vaardigheden stimuleren.



Interpersoonlijk: door middel van dans – en muziektherapie de interpersoonlijke vaardigheden onderhouden.



Intrapersoonlijk: door middel van dans – en muziektherapie moeilijk hanteerbaar gedrag onderdrukken.



Senso-motorisch: aan de hand van dansen muziektherapie de senso-motorische vaardigheden onderhouden.

8.3.2 Voorstelling van de deelnemende cliënten (zie bijlage 13.2.2) 1. Astrid : DVC  Personalia: Astrid is 77 jaar en is geboren in Harelbeke. 

Problemen: Ze heeft diabetes.



ADL-functies: Ze kan alle ADL-functies zelfstandig uitvoeren.



Motoriek: Ze heeft een goede mobiliteit.



Interpersoonlijke vaardigheden: Ze treedt gemakkelijk in contact met anderen, maar valt vaak in herhaling tijdens gesprekken.



Intrapersoonlijke vaardigheden: Ze vertoont soms onrustig gedrag wat zich uit in nervositeit.



Mentale functies: Score MMSE: 17/30

69

o Ze heeft nu en dan problemen met de oriëntatie in tijd (score: 1/5) en ruimte (score: 4/5). o Onvoldoende concentratievermogen (score: 1/5) o Voldoende opdrachtbegrip (score: 3/3) 

Interesses: Ze houdt van breien.

2. Aveline : WZC  Personalia: Aveline is 84 jaar en is geboren in Zwevegem. 

Problemen: ze heeft Parkinson, diabetes en kreeg een pacemaker.



ADL-functies: o Bij het wassen en het aanen uitkleden heeft ze nood aan hulp van derden. o Voor transfers wordt ze verplaatst door derden met een relaxatiezetel. Soms kan ze zich ook verplaatsen mits ondersteuning van derden.



Motoriek: voldoende mobiliteit om zich te verplaatsen zonder relaxatiezetel o Interpersoonlijke vaardigheden: heeft uitdrukkingsmoeilijkheden en spreekt traag.



Intrapersoonlijke vaardigheden: vertoont vaak onrustig gedrag.



Mentale functies: Score MMSE: 18/30 o Aveline heeft dagelijks problemen met het zich oriënteren in tijd (score: 0/5) en ruimte (score: 4/5) o voldoende concentratievermogen (score: 4/5) o voldoende opdrachtbegrip (score: 3/3)



Interesses: ze kijkt graag naar TV en zit graag tussen de mensen.



Voorgeschiedenis: ze was vroeger huisvrouw en voedde zelf haar kinderen op.

3. Ivonne : WZC  Personalia: Ivonne is 89 jaar en is geboren in Zwevegem. 

ADL-functies: bij alle ADL-functies is ze volledig afhankelijk van derden.



Motoriek: ze heeft last van osteoporose, pijn in haar rechterschouder en beschikt over een heel beperkt evenwicht. Daarnaast heeft ze een cerebro vasculair accident (CVA 10 ) gehad met linker hemiparese 11 tot gevolg



Interpersoonlijke vaardigheden: ze is moeilijk verstaanbaar. Het is ook moeilijk uit te maken of ze begrijpt wat er haar gevraagd wordt.

10

CVA is een cerebro vasculair accident: Plotseling optredende verschijnselen van een focale stoornis in de hersenen waarvoor geen andere oorzaak aanwezig is dan een vasculaire stoornis. 11

Hemiparese is een halfzijdige verlamming.

70



Intrapersoonlijke vaardigheden: ze is vaak weemoedig.



Mentale functies: Score MMSE: 11/30 o Ze ondervindt bijna dagelijks problemen met oriëntatie in tijd (score: 1/5) en ruimte (score: 4/5). o onvoldoende concentratievermogen (score: 0/5) o onvoldoende opdrachtbegrip (score: 1/3)



Interesses: dansen en luisteren naar Franse muziek

2. Laurent : WZC  Personalia: Laurent is 81 jaar en is geboren in Heestert. 

ADL-functies: Bij het wassen, aanen uitkleden en toiletbezoek is hij volledig afhankelijk van derden. Bij het uitvoeren van transfers maakt hij gebruik van een rollator.



Motoriek: Hij heeft last van verminderde mobiliteit.



Interpersoonlijke vaardigheden: Hij is zich bewust van anderen, hij zoekt interactie.



Intrapersoonlijke vaardigheden: Hij vertoont soms onrustig gedrag, waardoor hij nood heeft aan onrusthekkens.



Mentale functies : Score MMSE : 12/30 o Hij ondervindt bijna elka dag problemen met oriëntatie in tijd (score: 0/5) en ruimte (score: 4/5). o onvoldoende concentratievermogen (score: 1/5) o voldoende opdrachtbegrip (score: 2/3)



Interesses: Laurent was landbouwer. Hij luistert graag naar muziek.

3. Lucienne : DVC  Personalia: Lucienne is 76 jaar en is geboren in Kortrijk. 

ADL-functies: Ze kan nog alle ADL-functies zelfstandig uitvoeren.



Motoriek: Ze heeft een goede mobiliteit.



Interpersoonlijke vaardigheden: Ze treedt gemakkelijk in contact met anderen.



Intrapersoonlijke vaardigheden: Ze vertoont soms onrustig gedrag, dit uit zich in nervositeit. Ze kan soms depressief zijn.



Mentale functies: Score MMSE: 11/30 o Ze heeft soms moeilijkheden met oriëntatie in tijd (score: 1/5) en ruimte (score: 2/5). o Onvoldoende concentratievermogen (score: 0/5) o Voldoende opdrachtbegrip (score: 3/3)



Interesses: Ze heeft weinig interesse, schoonmaken was een hobby voor haar.

71

8.3.3 Kortetermijndoelstellingen per cliënt 1. Astrid  De cliënt kan een vertrouwensband opbouwen met de ergotherapeute. 

De cliënt kan actief deelnemen met de armen beenbewegingen.



De cliënt kan sociale contacten aanleggen met anderen.



De cliënt kan rustig worden aan de hand van beweging en muziek.



De cliënt kan meezingen door gebruik van herkenbare muziek.

2. Aveline  De cliënt kan rustig worden aan de hand van muziek. 

De cliënt kan actief meebewegen op het ritme van de muziek.



De cliënt kan haar gedachtegang afleiden door middel van muziek en dans.



De cliënt kan rechtstaand de dansstappen uitvoeren met behulp van de begeleider.



De cliënt kan aan de hand van herkenbare muziek meezingen met de liederen.



De cliënt kan zich voldoende concentreren.




3. Ivonne  De cliënt kan door middel van muziek en dans afgeleid worden. 

De cliënt kan de handbewegingen correct uitvoeren.



De cliënt kan spontaan handbewegingen uitvoeren op het ritme van de muziek.



De cliënt door middel van dans en muziek haar zelfvertrouwen verhogen.



De cliënt kan rustig worden aan de hand van muziek.



De cliënt kan passief meewiegen met de ergotherapeute op het ritme van de muziek.



De cliënt kan door het gebruik van muziek en beweging voldoende aandacht krijgen.




4. Laurent  De cliënt kan rustig gedrag vertonen door middel van dansen muziektherapie. 

De cliënt kan meezingen met herkenbare muziek.



De cliënt kan zijn gedachtegang afleiden door middel van dans en muziek.



De cliënt kan samen dansen met de ergotherapeute.




5. Lucienne  De cliënt kan door middel van dans en muziek rustig gedrag vertonen. 72






De cliënt kan door middel van dans en muziek afgeleid worden.



De cliënt kan sociale contacten leggen met anderen.



De cliënt kan aan de hand van herkenbare muziek meezingen met de liederen.

8.3.4 Voorbereiding en werkwijze danssessies Weense wals Bij de groep met ouderen met matige dementie wil de therapeute de basisstappen van de wals zittend laten uitvoeren. Hier zal ze de verschillende stappen moeten aanleren aan een laag tempo. Tijdens de sessies ondervindt de therapeute dat de aandacht van de deelnemers snel afzwakt en dat ze dus best zorgt voor afwisseling. Zij moet ook rekening houden met de fysieke en mentale mogelijkheden van de cliënten. Hierdoor wordt het aantal mogelijke bewegingen beperkt. Zij kan er bijvoorbeeld voor kiezen om enkel armbewegingen aan te leren. Ook het visualiseren van de stappen kan een hulpmiddel zijn (zie bijlage 13.4)

8.3.5 Danssessies 8.3.5.1 Danssessie 1 Deelnemers

Aveline, Ivonne, Laurent en Lucienne

Opbouw

1. Starten met een filmfragment ‘The Golden Oldies’ om de ouderen terug te laten gaan in de tijd van toen. 2. Inleiden met een opwarmingsoefening om de ouderen te activeren. Oefening waarbij de ouderen de voeten naar voor en naar achter, opzij en terug moeten plaatsen. 3. Aanleren van het voetenwerk voor de dans 4. Inlassen van een filmfragment om de ouderen een rustpauze aan te bieden. 5. Verder aanleren van het voetenwerk met begeleidende muziek 6. Afronden met een ontspanningsmoment om de ouderen terug tot rust te brengen.

73


Aveline praat continu in zichzelf wanneer ze aankomt in de nieuwe ruimte en ze wringt voortdurend met haar handen. Nog voor de sessie begint, herhaalt ze meermaals dat haar handen koud zijn. Ze wil de handen van de therapeute vasthouden. Ivonne komt samen met de ergotherapeut van het WZC naar de danssessie. Ze vertoont rustig gedrag, maar is heel onzeker over zichzelf. Ze zegt dat het dansen niet zal lukken, maar wil het toch proberen. Laurent heeft zin om te dansen en gaat spontaan mee naar de nieuwe ruimte. Hij vertoont verward gedrag. Hij zegt dat hij zijn dieren nog te eten moet geven. Lucienne vertoont onrustig gedrag voor het begin van de sessie. De tremor van haar handen en benen is opvallend aanwezig. Wanneer we vertrekken naar de dansruimte, reageert ze heel onwennig. Ze geeft ze aan dat ze terug wil naar het DVC. Observaties tijdens de sessie

Aveline is niet erg aandachtig bij de start van de sessie. Ze valt vaak in slaap wanneer er naar muziek geluisterd wordt en ook soms bij het uitvoeren van de dansstappen. De therapeute moet haar soms wakker maken. Bij het horen van muziek die ze herkent, zingt ze mee. Ze beleeft plezier aan het rechtstaand dansen met de therapeute en zingt ook dan mee met de muziek. Ze begint te praten over vroeger. Ivonne reageert eerst niet als ze aangesproken wordt. Haar aandacht is afwezig en ze maakt geen oogcontact als er wat gevraagd wordt. Ze wringt met haar handen. Haar aandacht groeit wel naarmate de sessie vordert. Ze probeert zelfs mee te doen met de stappen. Ze wil ook rechtstaand dansen, maar dat gaat moeilijk door haar hemiplegie. De therapeute ziet haar ontgoocheling omdat het niet zo vlot gaat. Op het einde van de sessie is Ivonne tevreden en laat ze weten dat ze wil terugkeren naar de volgende danssessies. Laurent vertoont tijdens de sessie onrustig gedrag en kan moeilijk stil zitten. Hij heeft last van een tremor in zijn handen. Toch merkt de therapeute dat hij zich amuseert bij het horen van muziek van vroeger. Soms begint hij spontaan mee te zingen met de liedjes. Wanneer de therapeute met hem samen danst, vertelt hij dat hij vroeger ook veel danste met zijn vrouw. Lucienne blijft gedurende de hele sessie onrustig. Ze wringt met haar handen, schuift met haar voeten heen en maakt voortdurend nerveuze bewegingen. Ze vraagt meermaals of ze terug mag naar het DVC. Ze protesteert ook verbaal en geeft duidelijk te kennen dat ze niet langer wil meedoen aan de sessie. Op het einde zegt ze dat ze niet graag meer danst en dat ze wil stoppen met de danssessies.

74




Aveline o De cliënt kan rustig worden aan de hand van muziek. o De cliënt kan actief meebewegen op het ritme van de muziek. o De cliënt kan haar gedachtegang afleiden door middel van muziek en dans. o De cliënt kan aan de hand van herkenbare muziek meezingen met de liederen. o De cliënt kan rechtstaand de dansstappen uitvoeren met behulp van de begeleider. o De cliënt kan sociale contacten leggen met anderen.



Ivonne o De cliënt kan door het gebruik van muziek en beweging voldoende aandacht geven. o De cliënt kan door middel van muziek en dans afgeleid worden. o De cliënt kan de handbewegingen correct uitvoeren. o De cliënt kan rustig worden aan de hand van muziek. o De cliënt kan sociale contacten leggen met anderen.



Laurent o De cliënt kan rustig gedrag vertonen door middel van dansen muziektherapie. o o o o



De cliënt kan meezingen met herkenbare muziek. De cliënt kan zijn gedachtegang afleiden door middel van dans en muziek. De cliënt kan samen dansen met de ergotherapeute. De cliënt kan sociale contacten leggen met anderen.

Lucienne o Geen behaalde kortetermijndoelstellingen

Tip naar volgende sessie

Bij de groep met matige dementie ondervindt de ergotherapeute dat de cliënten het moeilijk hebben met het aanleren van de dans. Zij kunnen de verschillende passen van de dans niet onthouden en dit zorgt voor frustraties. De volgende sessie zal de therapeute proberen om dit te verhelpen door de stappen te visualiseren. De therapeute zal foto’s maken van alle stappen waarop de ouderen zien welke stap ze moeten uitvoeren. Ze zal deze afbeeldingen aan de grond bevestigen, waardoor de deelnemers duidelijk zullen zien hoe ze hun voeten moeten plaatsen.

75


Aveline, Ivonne en Laurent Opbouw en aanpassing

Tijdens deze sessie wil de therapeute de stappen aanleren aan de hand van visualisatie. Vandaag zijn er maar 3 cliënten die deelnemen aan de danssessie. Lucienne was vorige keer heel duidelijk, zij wil niet meer deelnemen. De therapeute heeft gezocht naar vervanging voor Lucienne, maar heeft voorlopig niemand anders gevonden die interesse heeft. Observaties voor de sessie

Aveline gedraagt zich al de ganse voormiddag onrustig. Haar deelname aan de danssessie in de namiddag valt te betwijfelen. De therapeute is wel van plan om haar mee te nemen naar de sessie. Ze zal dan ook zien of dansen effect heeft op haar rusteloosheid. Ivonne wordt vervoerd door de verpleegster van het WZC naar de dansruimte. Ze vertoont rustig gedrag en zwaait naar mij bij het binnenkomen. Laurent vertoont relatief rustig gedrag en zegt tegen de therapeute dat hij zin heeft om te dansen. Tijdens het stappen naar de ruimte, wringt hij wel vaak met zijn handen. Observaties tijdens de sessie

Aveline geeft aan dat ze de wals herkent die in het eerste filmfragment getoond wordt. Ze praat veel over het dansen van vroeger. De therapeute leert nu de dansstappen aan met behulp van de foto’s op de grond. Aveline kijkt geconcentreerd toe en neemt actief deel aan de sessie. Vandaag zingt Aveline uitbundig mee met alle liedjes. Ze vraagt of de muziek luider mag om ze beter te horen. Aveline herhaalt vaak dezelfde zin: ‘Ik kende vroeger alle liedjes uit mijn hoofd’. Op een bepaald moment vraagt ze spontaan aan de therapeute of ze met haar wil dansen. Bij het einde van de sessie vertoont ze rustig gedrag en vindt ze het jammer dat het afgelopen is. Ivonne reageert emotioneel op het eerste filmfragment. De therapeute vraagt wat er scheelt en ze zegt dat ze ervan droomt terug te kunnen dansen. Ze begint spontaan te vertellen over haar kleindochter die mee doet aan danswedstrijden. Tijdens het inoefenen van de stappen op muziek zingt ze mee met liedjes die ze herkent. Wanneer ze de liedjes echter niet herkent, zingt ze een ander liedje, altijd in het Frans. Ze zwaait ook mee met haar nog bruikbare rechterarm. Ze klapt voorzichtig in haar handen en roept ‘bravo’ bij het zien van de therapeute die samen danst met Aveline. Op het einde van de sessie vertoont ze rustig gedrag. 76

Laurent vertoont verward gedrag in het begin van de sessie. Hij wringt met zijn handen en vraagt of ik een bolletje op de grond wil oprapen. De therapeute probeert zijn aandacht in goede banen te leiden door onmiddellijk te starten met bewegingen op muziek. Tijdens het dansen op muziek, zingt hij mee met alle liedjes en zegt hij spontaan dat hij de muziek graag hoort. Wanneer de therapeute zijn handen vast heeft en heen en weer wiegt op het ritme van de muziek, ontspant hij zijn handen volledig. Daarna danst hij samen rechtstaand met de therapeute. Hij neemt haar stevig vast, omdat hij bang is om te vallen. Resultaat behaalde kortetermijndoelstelling per cliënt



Aveline o De cliënt kan rustig worden aan de hand van muziek. o De cliënt kan actief meebewegen op het ritme van de muziek. o De cliënt kan haar gedachtegang afleiden door middel van muziek en dans. o De cliënt kan aan de hand van herkenbare muziek meezingen met de liederen. o De cliënt kan zich voldoende concentreren. o De cliënt kan sociale contacten leggen met anderen.



Ivonne o De cliënt kan door middel van muziek en dans afgeleid worden. o De cliënt kan spontaan handbewegingen uitvoeren op het ritme van de muziek. o De cliënt door middel van dans en muziek haar zelfvertrouwen verhogen. o De cliënt kan rustig worden aan de hand van muziek. o De cliënt kan door het gebruik van muziek en beweging voldoende aandacht krijgen. o De cliënt kan sociale contacten leggen met anderen.



Laurent o De cliënt kan rustig gedrag vertonen door middel van dansen muziektherapie. o De cliënt kan meezingen met herkenbare muziek. o De cliënt kan zijn gedachtegang afleiden door middel van dans en muziek. o De cliënt kan samen dansen met de ergotherapeute. o De cliënt kan sociale contacten leggen met anderen.


Astrid, Aveline en Ivonne Opbouw en aanpassing

Vandaag zijn er 3 cliënten die deelnemen aan de sessie. 77

Laurent kan vandaag de sessie niet bijwonen, omdat hij bezoek heeft van familie. De therapeute heeft een vervangster voor Lucienne gevonden: Astrid is cliënt van het DVC. Haar grootste hobby is breien. Ze wil wel mee gaan dansen op voorwaarde dat ze verder mag breien. De therapeute zegt haar dat ze hier rekening mee zal houden. In vergelijking met de vorige sessie merkt de ergotherapeute dat het vandaag niet haalbaar is om de dansstappen in te oefenen. Aangezien de mogelijkheden van de cliënten redelijk miniem zijn, richt de therapeute zich tijdens de sessie op het beluisteren van muziek en het uitvoeren van handbewegingen. Observaties voor de sessie

Astrid wil alleen maar meegaan naar de dansruimte als ze verder mag breien. Onderweg naar het lokaal is ze redelijk wantrouwig en ze vraagt voortdurend aan de therapeute waar ze moet stappen. De therapeute moet meerdere keren herhalen dat ze mag volgen. Aveline wordt door de stagiaire van orthopedagogie naar de dansruimte gevoerd. Ze is heel onrustig en schudt haar hoofd heen en weer. Ze vraagt aan de therapeute of zij haar rok wil optrekken, maar er is niets mis met haar rok. Ivonne schrikt als de therapeute binnenkomt in haar kamer. Als deze dichterbij komt, herkent Ivonne haar en zegt ze spontaan dat het tijd is om te gaan dansen. Onderweg naar de ruimte praat ze in het Frans. Ze zegt dat ze gaat proberen om mee te doen.


Astrid luistert in het begin van de sessie rustig naar de muziek zonder te breien. Ze begint te vertellen over vroeger. Ze zong veel samen met haar man, maar sinds de dood van haar man is ze gestopt met zingen. Na een paar liedjes begint ze mee te zingen en zegt ze met een vrolijke blik dat het oude muziek is. Gedurende de sessie praat ze veel en dit is vaak storend. Astrid neemt geen initiatief om te dansen. Ze richt haar aandacht liever op de muziek en haar breiwerk. Aveline zegt tijdens het beluisteren van de muziek dat ze vroeger alle liedjes uit haar hoofd kende. Ze zingt spontaan mee. Bij het horen van een liedje van Will Tura merkt de ergotherapeute dat ze onrustiger wordt. Ze zegt ook herhaaldelijk dat haar rok afzakt. Ze vertoont verward gedrag. De therapeute speelt daarop andere muziek af en Aveline wordt opnieuw rustiger. Ze sluit de ogen en begint mee te wiegen op het ritme van de muziek. Wanneer haar gevraagd wordt om de dansstappen uit te voeren, slaagt ze er niet in om mee te doen. De therapeute richt zich daarom enkel nog op het uitvoeren van handbewegingen. De 78

ganse sessie vraagt ze om rechtopstaand te dansen, maar dat kan niet omdat ze gefixeerd werd. Ivonne is vaak afgeleid door Astrid die aan het breien is. Ze begint te vertellen over vroeger. Zij heeft ook veel zelf gebreid. Om haar aandacht terug te brengen naar de danssessie, speelt de therapeute een bekend liedje af en neemt ze haar hand vast om te wiegen op het ritme van de muziek. Ze werkt niet tegen en ontspant haar handen volledig. Wanneer de therapeute de handen draait en haar met een vragende blik aankijkt, bootst ze de handbewegingen spontaan na. Gedurende de sessie kijkt Ivonne blij. Ze geniet van het bijzijn van anderen en van het luisteren naar muziek. Telkens wanneer de therapeute haar in het dansgebeuren betrekt, lacht ze nog meer. Wanneer de therapeute zelf mee zingt, zegt ze dat deze mooi kan zingen. Ivonne zingt ook veel in het Frans. Resultaat behaalde kortetermijndoelstelling per cliënt



Astrid o De cliënt kan een vertrouwensband opbouwen met de ergotherapeute. o De cliënt kan sociale contacten leggen met anderen. o De cliënt kan rustig worden aan de hand van beweging en muziek. o De cliënt kan meezingen door gebruik van herkenbare muziek.



Aveline o De cliënt kan rustig worden aan de hand van muziek. o De cliënt kan actief meebewegen op het ritme van de muziek. o De cliënt kan haar gedachtegang afleiden door middel van muziek en dans. o De cliënt kan aan de hand van herkenbare muziek meezingen met de liederen. o De cliënt kan zich voldoende concentreren.



Ivonne o De cliënt kan door middel van muziek en dans afgeleid worden. o De cliënt kan rustig worden aan de hand van muziek. o De cliënt kan passief meewiegen met de ergotherapeute op het ritme van de muziek. o De cliënt kan door het gebruik van muziek en beweging voldoende aandacht krijgen. o De cliënt kan sociale contacten leggen met anderen.


Aveline en Ivonne 79

Opbouw en aanpassing

Bij de groep van matige dementie is het moeilijk om de dansstappen aan te leren en te onthouden, waardoor de focus ligt op het uitlokken van handbewegingen. Het is de bedoeling om al zittend stappen uit te voeren in combinatie met het voor- en achterwaarts zwaaien met de armen. Observaties voor de sessie

Astrid weigert om deel te nemen aan de danssessie. Aveline vertoont rustig gedrag en lacht wanneer de therapeute haar vraagt of ze mee wil gaan dansen. Op weg naar de ruimte zegt ze continu dat haar lippenstift in haar zak zit. De therapeute leidt haar aandacht af door te vragen naar welke zangers of zangeressen ze vroeger veel luisterde. Ivonne is samen met de ergotherapeute van het WZC naar de dansruimte gekomen. Ze is weemoedig en heeft niet veel zin om te dansen. Ze geeft aan dat ze niet zal mee kunnen doen en moet dus gemotiveerd worden om toch deel te nemen aan de sessie. Laurent vertoont onrustig gedrag en hij weigert om deel te nemen aan de danssessie. Observaties tijdens de sessie

Aveline zingt alle liedjes mee en herhaalt dat ze alle liedjes uit haar hoofd pleegde te kennen. Vandaag is haar gedrag rustig gedrag en ze geniet van de dansbewegingen en het luisteren naar muziek. Bij een marsliedje zegt ze zelf dat ze de mars herkent en begint ze afwisselend te stappen met de voeten. Na een aantal liedjes vraagt ze aan de therapeute om rechtstaand te dansen. Maar ook vandaag is ze gefixeerd. Het gaat dus niet om rechtopstaand dansen. De therapeute danst met haar in haar rolstoel. Aveline haar behoefte is hiermee niet voldaan, want gedurende de ganse sessie blijft ze vragen om rechtopstaand te dansen. Ivonne is in het begin van de sessie erg verdrietig en ze huilt regelmatig. Ze kijkt aandachtig rond in de ruimte en blijft soms enkele minuten staren naar de platenhoezen aan de muur. Na enkele liedjes stopt ze met huilen. Wanneer ze het liedje ‘Twee ogen zo blauw’ hoort, zingt ze mee in het Frans. De therapeute speelt hierop in en vraagt haar om de geleerde handbewegingen uit te voeren. Ivonne kijkt naar de bewegingen en doet ze spontaan na. Om haar extra te motiveren plaatst de hulpverlener beide cliënten dicht bij elkaar, zodat ze elkaar een hand kunnen geven om mee te wiegen. Ivonne kijkt tevreden wanneer ze in contact komt met de andere cliënt. Op het einde van de sessie zegt ze tegen hulpverlener dat ze moe is en dat ze naar haar kamer wil.

80




Aveline o De cliënt kan rustig worden aan de hand van muziek. o De cliënt kan actief meebewegen op het ritme van de muziek. o De cliënt kan haar gedachtegang afleiden door middel van muziek en dans. o De cliënt kan aan de hand van herkenbare muziek meezingen met de liederen. o De cliënt kan zich voldoende concentreren. o De cliënt kan sociale contacten aanleggen met anderen.



Ivonne o De cliënt kan door middel van muziek en dans afgeleid worden. o De cliënt kan de handbewegingen correct uitvoeren. o De cliënt kan rustig worden aan de hand van muziek. o De cliënt kan passief meewiegen met de ergotherapeute op het ritme van de muziek. o De cliënt kan door het gebruik van muziek en beweging voldoende aandacht krijgen. o De cliënt kan sociale contacten aanleggen met anderen.


Aveline, Ivonne en Laurent Astrid neemt niet deel aan deze sessie Laurent kan vandaag aanwezig zijn. De therapeute heeft zijn vrouw tijdig gewaarschuwd dat hij vandaag zal deelnemen aan de danssessie. Observaties voor de sessie

Aveline is samen met de ergotherapeute van het WZC naar de dansruimte gekomen. Ze vraagt aan de therapeute of ze haar sjaal wil om doen. De therapeute heeft ervoor gezorgd dat ze vandaag niet gefixeerd is. Ivonne is ook samen met de ergotherapeute van het WZC naar de ruimte gekomen. Wanneer de therapeute binnenkomt, ziet ze dat Ivonne aandachtig naar de platen aan de muur kijkt. Ivonne zegt haar dat ze moe is en terug wil naar haar kamer. De therapeute slaagt erin haar motiveren. Ivonne wordt rustig en beslist om de sessie mee te volgen. Laurent herkent de therapeute wanneer zij hem gaat ophalen en weet dat hij mee gaat om te dansen. Bij het binnenkomen van de ruimte wordt hij redelijk onrustig en heeft hij last van 81

een tremor in knieën en handen. Observaties tijdens de sessie

Aveline kijkt aandachtig naar het scherm met het filmfragment van een tango. Ze zegt spontaan dat het koppel een tango danst. Na het fragment herhaalt ze meermaals dat ze bezoek verwacht van haar dochters. De therapeute probeert haar aandacht terug te winnen door te vragen of ze wil dansen. Daar ze niet gefixeerd is, kan ze vandaag wel rechtstaand dansen. Ze is onmiddellijk bereid en geeft zelf aan hoe ze de therapeute wil vasthouden. Tijdens het dansen kijkt Aveline blij en zingt ze mee. Aveline wordt wel onrustig door Laurent wanneer die op een bepaald moment zegt dat hij weg wil. Ivonne is vandaag heel passief. De therapeute toont de armbewegingen voor, maar ze neemt geen enkel initiatief om mee te bewegen. Ze mompelt veel in zichzelf en vraagt af en toe of ze naar haar kamer mag. De therapeute probeert haar te motiveren door Ivonne te begeleiden in haar bewegingen. Ze laat het lichamelijk contact toe, maar zegt dat ze pijn heeft in haar rug. Ze laat de handen van de therapeute los. Naar het einde van de sessie toe probeert ze zichzelf te verplaatsen met haar rolstoel. De therapeute beslist dat het beter is om de sessie voortijdig stop te zetten. Laurent blijft last hebben van de tremor in handen en knieën gedurende het kijken naar het inleidende filmfragment. Wanneer hij de liedjes hoort van de langspeelplaat ‘Liedjes uit de oude doos’ begint hij te lachen en enthousiast mee te zingen. De spanning in zijn handen verdwijnt en hij laat de therapeute toe om zijn handen vast te nemen en mee te wiegen met de muziek. Laurent zingt later ook uitbundig mee en stapt mee op het ritme van de mars. Na een tijdje wordt hij onrustig en wil hij de dansruimte verlaten. Laurent vertoont verward gedrag en zegt dat hij niet mag dansen van zijn vrouw. De therapeute probeert hem nog te motiveren, maar hij blijft onrustig en vertoont wegloopgedrag. Resultaat behaalde kortetermijndoelstelling per cliënt



Aveline o De cliënt kan rustig worden aan de hand van muziek. o De cliënt kan actief meebewegen op het ritme van de muziek. o De cliënt kan haar gedachtegang afleiden door middel van muziek en dans.



Ivonne o De cliënt kan passief meewiegen met de ergotherapeute op het ritme van de muziek. o De cliënt kan door het gebruik van muziek en beweging voldoende aandacht krijgen.



Laurent o De cliënt kan meezingen met herkenbare muziek. 82

o De cliënt kan zijn gedachtegang afleiden door middel van dans en muziek. o De cliënt kan samen dansen met de ergotherapeute. o De cliënt kan sociale contacten leggen met anderen.


Aveline en Ivonne Opbouw en aanpassing

In deze danssessie wordt er nog steeds geluisterd naar muziek waarop de wals en de mars kan gedanst worden. De therapeute blijft de cliënten stimuleren om actief en passief 12 deel te nemen aan de handbewegingen en het rechtopstaand dansen. Astrid en Laurent zijn niet aanwezig Observaties voor de sessie

Astrid wil nog steeds niet deelnemen aan de sessie. Wanneer de therapeute vraagt naar de reden, zegt ze dat ze liever wil praten en breien. Ze vertoeft liever in een grotere groep. Aveline wordt gebracht door de ergotherapeute van het WZC. Bij het binnenkomen in de ruimte vertoont ze relatief rustig gedrag. Laurent zit in de eetzaal koffie te drinken. Wanneer hij de therapeute ziet, zegt hij dat hij niet wil deelnemen aan de danssessie. De therapeute dringt aan, maar zijn besluit staat vast en hij gaat niet mee. Ivonne komt samen met de ergotherapeute van het WZC naar de dansruimte. Wanneer de therapeute haar vraagt hoe het met haar gaat, zegt ze dat het niet goed gaat. Ze heeft overal pijn en is moe. Ze heeft ook weinig geslapen deze nacht.


Aveline is blij dat ze naar de danssessie mag komen. Ze kijkt geconcentreerd naar het filmfragment, maar wordt soms afgeleid door het gebabbel van Ivonne. Tijdens het luisteren naar muziek bootst ze spontaan de handbewegingen van de therapeute na. Af en toe laat ze ook toe dat de therapeute haar handen neemt en laat ze haar armen meewiegen. De therapeute merkt wel dat er frustraties ontstaan bij Aveline door het gepraat van Ivonne. Ze zegt dat ze niet begrijpt wat Ivonne zegt en dat ze haar gepraat vervelend vindt. De therapeute vraagt of rechtopstaand wil dansen, maar ze zegt botweg nee en blijft boos voor zich uit kijken. 12

Passief bewegen is bewegingen uitvoeren met fysieke begeleiding van de ergotherapeute

83

Uiteindelijk zegt Aveline dat ze weg moet, omdat haar dochter komt. De therapeute probeert ze nog tot rust te krijgen door de muziek te veranderen, maar het heeft geen zin. Aveline begint nerveus te bewegen en rommelt aan de remmen van haar relaxzetel. Ze begint te roepen en te schelden naar Ivonne en de hulpverlener. Ivonne kijkt aandachtig naar het filmfragment en zegt in het Frans dat het koppel de mars danst. Na het filmfragment blijft ze praten in het Frans. Tijdens het luisteren naar muziek laat ze de therapeute toe haar handen vast te nemen en doet ze passief mee met de armbewegingen. Maar al na enkele seconden zegt ze dat ze moe is. Ze neemt de handen van de therapeute vast en zegt dat ze koude handen heeft. Gedurende de ganse sessie blijft ze continu in zichzelf praten. Na een half uur zegt ze nogmaals dat ze naar haar kamer wil om te slapen. Resultaat behaalde kortetermijndoelstelling per cliënt



Aveline o De cliënt kan actief meebewegen op het ritme van de muziek. o De cliënt kan haar gedachtegang afleiden door middel van muziek en dans.



Ivonne o De cliënt kan passief meewiegen met de ergotherapeute op het ritme van de muziek. o De cliënt kan door het gebruik van muziek en beweging voldoende aandacht geven. o De cliënt kan sociale contacten leggen met anderen.

Tip naar volgende sessie

Aangezien de observator waarneemt dat de matig dementerenden elkaar onrustig maken, beslist de therapeute om de laatste sessies individueel te geven. 8.3.5.7 Danssessie 7 Deelnemers

Ivonne Opbouw en aanpassing

Vandaag zal de ergotherapeute individuele sessies uit te voeren met de ouderen met matige dementie. De therapeute legt de nadruk op het beluisteren van verschillende platen. Op die manier kunnen de ouderen aangezet worden tot beweging. Observaties voor de sessie

Aveline heeft niet langer zin om deel te nemen. Ze herinnert zich nog te veel de negatieve ervaring van vorige week. Ze vraagt spontaan aan de therapeute of zij de verantwoordelijke is 84

voor de danssessies. Wanneer de therapeute hierop ja antwoordt, zegt ze meteen dat ze wil stoppen met de sessies. Aveline zegt dat de anderen niet kunnen dansen en dat ze de enige is die actief meedoet. De therapeute probeert haar nog te motiveren om mee te doen aan een individuele sessie, maar het helpt niet. Ivonne is al de hele tijd weemoedig. De zorgkundige van het WZC vertelt dat zij soms zonder aanleiding begint te huilen. Als iemand haar aanspreekt, reageert ze emotioneel. Ze praat zelfs tegen haar man (André) hoewel deze overleden is. Wanneer de therapeute Ivonne meeneemt naar de dansruimte, zegt ze dat ze moe is en dat ze wil slapen. Observaties tijdens de sessie

Ivonne kijkt aandachtig naar het dansende koppel in het eerste filmfragment. Middenin het fragment vraagt ze aan de therapeute of ze naar haar kamer mag. De therapeute probeert haar nog af te leiden door muziek op te starten, maar dat heeft hier niet het gewenste effect. Ze begint te draaien met de wielen van haar rolstoel en blijft vragen om terug naar haar kamer te gaan. Ivonne zegt dat ze te moe is en dat ze teveel pijn heeft aan haar armen. Resultaat behaalde kortetermijndoelstelling per cliënt



Ivonne o Geen behaalde kortetermijndoelstellingen


Ivonne Observaties voor de sessie

Ivonne zit in de eetzaal TV te kijken wanneer de ergotherapeute Ivonne gaat ophalen. Wanneer Ivonne haar ziet, neemt ze haar gezicht vast en begint te lachen. Ivonne herkent de ergotherapeute. Als de therapeute haar vraagt hoe ze zich voelt, zegt ze zich veel beter te voelen dan de afgelopen dagen. Ivonne vraagt waarom de therapeute langskomt. Deze keer heeft ze wel zin om mee te gaan naar de dansruimte. Observaties tijdens de sessie

Ivonne zegt in het begin van de sessie dat ze gelukkig is. De therapeute speelt in deze individuele sessie alleen maar bekende Franstalige liedjes daar Ivonne van Franse oorsprong is. Ivonne kijkt tevreden en zingt mee met alle liedjes. Wanneer de ergotherapeute haar handen vast neemt om mee te wiegen, laat ze dit toe maar ze blijft passief. Af en toe lokt de therapeute actieve armbewegingen uit, maar Ivonne blijft enkel kijken naar de bewegingen 85

van de therapeute. Op het einde van de sessie is ze rustig en heeft ze nog energie over om naar de activiteit in de eetzaal te gaan kijken. Resultaat behaalde kortetermijndoelstelling per cliënt

Ivonne: o De cliënt kan door middel van muziek en beweging afgeleid worden van negatieve gedachten. o De cliënt kan passief meewiegen met de ergotherapeute op het ritme van de muziek. o De cliënt kan rustig worden aan de hand van muziek. o De cliënt kan door het gebruik van muziek en beweging voldoende aandacht geven.

8.4 Groep met ernstige dementie 8.4.1 Langetermijndoelstellingen voor cliënten met ernstige dementie 

Cognitief: door het gebruik van dansen muziektherapie de cognitieve vaardigheden stimuleren.



Interpersoonlijk: door middel van dansen muziektherapie de interpersoonlijke vaardigheden onderhouden.



Intrapersoonlijk: door middel van dansen muziektherapie moeilijk hanteerbaar gedrag onderdrukken.



Senso-motorisch: aan de hand van dansen muziektherapie de senso-motorische vaardigheden onderhouden.

8.4.2 Voorstelling van de deelnemende cliënten 1. Hilda: WZC 

Personalia: Hilda is 82 jaar en is geboren in Beveren.



Problemen: Bij het zitten op een stoel vertonen er zich problemen bij het rechtop zitten. Ze is motorisch onrustig, waardoor ze een foetushouding aanneemt in de stoel.



ADL-functies: bij het wassen en het aanen uitkleden is ze volledig afhankelijk van derden. Transfers en toiletbezoek kan ze nog zelfstandig uitvoeren. Ze heeft soms wat ondersteuning nodig.



Mentale functies: ze heeft dagelijks problemen met oriëntatie in tijd en ruimte. Ze bevindt zich in de fase van ernstige dementie.



Gedragingen: onrustig, dwaalgedrag en dwangmatig stappen 86



Voorgeschiedenis: had samen met haar man een beenhouwerij en werkte als zelfstandige. Hilda hield van koken en breien.

2. Jean-Pierre: DVC



Personalia: Jean-Pierre is 66 jaar en is geboren in Otegem.



ADL-functies: o Maaltijdbegeleiding: Hij is volledig afhankelijk van derden. o Transfers: Hij kan zich zelfstandig verplaatsen, maar hij beweegt houterig. Soms is er een spastisch patroon aanwezig. o Voor het aanen uitkleden en toiletbezoek is hij volledig afhankelijk van derden.



Motoriek: relatief goede mobiliteit, maar houterige bewegingen



Interpersoonlijke vaardigheden: Hij reageert non-verbaal op nauw contact, maar verbale communicatie is afwezig.



Intrapersoonlijke vaardigheden: Er is een tonus zichtbaar in alle ledematen en hij vertoont soms onrustig gedrag.



Mentale functies: Score MMSE: niet afneembaar o Volledig gedesoriënteerd in tijd en ruimte o Onvoldoende concentratievermogen o Geen opdrachtbegrip



Interesses: Door zijn dementieproblematiek heeft hij nog weinig interesses.

3. Marie-José: WZC 

Personalia: Marie-José is 81 jaar en is geboren in Zwevegem



Problemen: ze bevindt zich in de fase van ernstige dementie.



ADL-functies: zowel voor het wassen als het aanen uitkleden is ze volledig afhankelijk van derden. Voor verplaatsing zit ze in een relaxatiezetel met fixatieplank.



Mentale functies: Marie-José is volledig gedesoriënteerd in tijd en ruimte.



Interpersoonlijke functies: Ze heeft last van uitdrukkingsmoeilijkheden. Ze spreekt onverstaanbare brabbeltaal.



Gedragingen: soms rusteloos en destructief gedrag



Voorgeschiedenis: Ze luisterde altijd al graag naar muziek.

4. Simonne: DVC 

Personalia: Simonne is 71 jaar en is geboren in Heestert.



ADL-functies:

87

o Maaltijdbegeleiding: ze kan niet meer zelfstandig eten. Het eten moet fijn gesneden worden. Hulpmiddel: stootrand + vork met een bredere greep o Transfers: kan zich verplaatsen zonder hulpmiddel, maar moeite met niveauverhogingen. o Toilet: Ze heeft begeleiding nodig om naar het toilet te gaan. Hulp bij het aanen uitdoen van onderbroek en broek. 

Motoriek: Ze heeft een relatief goede mobiliteit.



Interpersoonlijke vaardigheden: Ze zoekt geen contact met anderen, maar zit graag onder mensen in een rustige sfeer.



Intrapersoonlijke vaardigheden: Ze is soms agressief en vertoont roepgedrag.



Mentale functies: Score MMSE: niet afneembaar o Volledig gedesoriënteerd in tijd en ruimte o Onvoldoende concentratievermogen o Geen opdrachtbegrip Interesses: Ze heeft op heden geen interesses meer. Vroeger speelde ze graag kaart.



8.4.3 Kortetermijndoelstellingen per cliënt 1. Hilda 

De cliënt kan motorisch rustig worden aan de hand van muziek.



De cliënt kan de goede mobiliteit behouden door middel van dans.



De cliënt kan aan de hand van dans en muziek het wegloopgedrag tegengaan.



De cliënt kan een sociale relatie aangaan met de ergotherapeute.






De cliënt kan herinneringen ophalen aan de hand van muziek.

2. Jean-Pierre 

De cliënt kan door muziek en bewegen zijn handen en benen ontspannen.












De cliënt kan samen dansen met de ergotherapeute op het ritme van de muziek.




3. Marie-José 

De cliënt kan haar handen ontspannen aan de hand van muziek en beweging.



De cliënt kan door middel van muziek en beweging tot rust komen. 88



De cliënt praat niet meer in zichzelf door het gebruik van muziek en beweging.






De cliënt kan meeneuriën met herkenbare muziek.

4. Simonne 




De cliënt kan haar agressie onderdrukken door middel van muziek en dans.



De cliënt kan een sociale relatie aangaan met de egotherapeute.






De cliënt kan passief meebewegen met de ergotherapeute op het ritme van de muziek.

8.4.4 Voorbereiding en werkwijze danssessies Weense wals Bij de groep met ernstige dementie wil de ergotherapeute vooral de nadruk leggen op het snoezeleffect. Ze houdt met iedere deelnemer individuele sessies. De therapeute wil aan de hand van filmfragmenten, het luisteren naar muziek en het meewiegen op muziek de onrust van de ouderen verminderen. Ze zal haar muziekkeuze aanpassen aan het gedrag van de dementerenden.

8.4.5 Individuele danssessies met Hilda 8.4.5.1

Danssessie 1

Opbouw

De ergotherapeute houdt rekening met de voorkeur van de cliënt bij de keuze van de liedjes. De therapeute maakt ook gebruik van lichteffecten om het snoezeleffect te bekomen.


Hilda loopt samen met de therapeute mee naar de ruimte van de danssessies. Ze vertoont onrustig gedrag bij het wachten op de lift en wil telkens terug gaan naar haar kamer. Observaties tijdens de sessie

Hilda vertoont bij het binnenkomen van de ruimte nog steeds onrustig gedrag. Ze heeft de neiging weg te lopen. Als de therapeute haar vraagt of ze samen naar een filmpje gaan kijken, gaat ze zitten op een stoel. De therapeute speelt een liedje af van de Zangeres Zonder Naam en Hilda staat spontaan recht. Op de vraag of ze zin heeft om te dansen antwoordt ze ja. Ze legt haar armen rond de therapeute en wiegt met haar heen en weer. Hilda merkt zelf dat ze 89

moe wordt en geeft aan dat ze wil gaan zitten. Bij het afspelen van andere liedjes vraagt de therapeute haar of ze er herkent en soms herkent Hilda een liedje. Bij het einde van de sessie heeft de therapeute het gevoel dat Hilda rustig is. Resultaat behaalde kortetermijndoelstelling
















8.4.5.2 Danssessie 2 Observaties voor de sessie

Hilda is heel onrustig wanneer de therapeute haar gaat ophalen in de leefruimte. Ze zit onderuit gezakt op de stoel en kan niet stil blijven zitten. Onderweg naar de ruimte, vertoont ze vaak wegloopgedrag. Vooral bij het zien van andere hulpverleners. Observaties tijdens de sessie

Hilda kijkt bij aankomst gedurende enkele minuten rond in de ruimte. Op vragen van de therapeute antwoordt ze heel kort. Ze kijkt geconcentreerd naar het eerste filmfragment, maar blijft motorisch onrustig. De therapeute vraagt haar of ze het goed vindt om naar liedjes te luisteren en ze antwoordt kort met ja. Bij het horen van marsmuziek, staat Hilda spontaan recht en heft haar benen op en neer. Ze zwaait met haar armen. De therapeute vraagt haar of ze samen zullen dansen en Hilda neemt haar voorzichtig vast. Telkens geeft Hilda aan wanneer ze moe is en wil zitten. Het wordt ook duidelijk welke muziek en liedjes Hilda graag hoort. Als ze iets niet graag hoort, vertoont ze wegloopgedrag en zegt ze dat ze niet meer wil dansen. Gedurende de ganse sessie blijft ze motorische onrust vertonen. Resultaat behaalde kortetermijndoelstelling










90

8.4.5.3

Danssessie 3


Hilda zit in de eetzaal en werd vandaag gefixeerd door een voorzetplank. De zorgkundige van het WZC vertelt dat Hilda al de ganse dag motorisch heel onrustig is. Ze vertoont steeds wegloopgedrag. Wanneer ze de therapeute ziet, valt het op dat ze haar herkent. Ze weet dat ze mee moet gaan. Onderweg stapt ze gewillig mee, maar wordt onrustig door het wachten op de lift. Ze wil terug naar haar kamer en spant haar handen op. Observaties tijdens de sessie

Bij het binnenkomen van het lokaal laat ze de hand van de therapeute los en gaat ze onmiddellijk zitten op een stoel. Ze zit onderuit gezakt en haar motorische onrust is duidelijk zichtbaar. Wanneer de muziek weerklinkt, staat ze ongevraagd recht en staart ze voor zich uit. De therapeute vraagt of ze wil dansen en ze antwoordt hierop kort met ja. Hilda doet actief mee met de dansbewegingen. Ze houdt de therapeute op een correct manier vast. Gedurende de ganse sessie vertoont ze geen wegloopgedrag meer. Maar tijdens het zitten op haar stoel blijft ze motorisch onrustig gedrag vertonen. Op het einde van de sessie weigert ze om weg te gaan. De therapeute moet haar meerdere keren haar arm aanbieden om samen te vertrekken.










De cliënt kan aan de hand van dans en muziek herinneringen ophalen.





Hilda is op haar kamer en kijkt aandachtig naar de therapeute wanneer ze binnen komt. De zorgkundige van het WZC vertelde dat Hilda vandaag motorisch onrustig is tijdens het zitten. Vandaag vertoont ze geen wegloopgedrag. Wanneer de therapeute vraagt of ze wil mee gaan dansen, schudt ze nee met haar hoofd. Na enige motivatie van de therapeute, besluit ze toch om mee te gaan naar de dansruimte. Observaties tijdens de sessie

Hilda komt binnen in de ruimte en blijft enkele seconden staren naar de platen aan de muur. De therapeute vraagt haar of ze de dansruimte herkent. Ze zegt ja en neemt plaats op een stoel. Van zodra Hilda gaat zitten, zakt ze onderuit op haar stoel en vertoont ze opnieuw 91

motorische onrust. Gedurende de sessie staat ze vijf keer spontaan recht om aan te tonen dat ze wil dansen. Wanneer de therapeute vraagt of ze samen wil dansen, neemt Hilda haar spontaan vast. Wanneer de therapeute meezingt tijdens het dansen, behoudt Hilda oogcontact. Gedurende de ganse sessie beantwoordt Hilda vragen met korte antwoorden. Op het einde van de sessie bedankt ze de therapeute voor de dans. Resultaat behaalde kortetermijndoelstelling










8.4.5.5

Danssessie 5


Hilda zit in de eetzaal. Wanneer de therapeute binnenkomt, strekt ze spontaan haar armen voor zich uit als teken van herkenning. Ze zit gefixeerd in een relaxzetel met voorzettafel, waardoor de therapeute eerst de voorzettafel moet verwijderen. Op weg naar de ruimte volgt ze gewillig. Tijdens het stappen kan ze haar romp niet volledig oprichten. Observaties tijdens de sessie

Hilda laat bij het binnenkomen van de dansruimte de hand van de therapeute los en gaat op een stoel zitten. Ze zakt onderuit en er is motorische onrust merkbaar. De therapeute zet meteen de platenspeler aan en laat dezelfde muziek horen van de vorige sessie. Hilda staat daarop recht en staart in het rond. Als de therapeute haar vraagt of ze wil dansen, antwoordt ze hierop kort met ja. Hilda werkt actief mee tijdens het samen dansen. Gedurende de sessie reageert ze op de verbale begeleiding van de therapeute. Als deze haar vraagt om haar hand op haar heup te leggen, voert ze de opdracht uit. Op het einde van de sessie merkt Hilda op dat de therapeute de draailichten afzet. Resultaat behaalde kortetermijndoelstelling










92

8.4.5.6

Danssessie 6


Hilda vertoont al de ganse dag motorische onrust en wegloopgedrag. Ze zit gefixeerd in de relaxzetel, zodat ze minder onderuit kan zakken. De hulpverleners van het WZC kunnen hierdoor ook haar wegloopgedrag gemakkelijker onder controle houden. Wanneer Hilda de therapeute ziet, richt ze zich op en zegt ze spontaan: ‘Dansen’. Tijdens het wachten op de lift wordt ze opnieuw onrustig en wil ze naar haar kamer. De therapeute kan haar overhalen om op de lift te wachten.


Hilda staat te wachten tot de therapeute haar zegt dat ze mag gaan zitten. Daarna zet ze zich neer en zit ze zelfs tamelijk rechtop, maar na enkele minuten zakt ze terug door. Met enige verbale begeleiding lukt het haar om zich rechter op te richten, maar ze zakt automatisch terug onderuit. Wanneer de muziek start, zoekt ze oogcontact met de therapeute. Ze knikt om aan te geven dat ze wil dansen. De therapeute vraagt nog eens of ze wil dansen en ze antwoordt hierop kort ja. Tijdens het dansen kijkt ze aandachtig rond in de ruimte. Op andere momenten staart ze soms voor zich uit. Op het einde van de sessie is ze motorisch relatief rustig. Resultaat behaalde kortetermijndoelstelling













8.4.5.7

Danssessie 7


Hilda zit vandaag in de eetzaal zonder voorzettafel omdat ze relatief rustig is. De therapeute vraagt haar of ze mee gaat dansen, maar Hilda zegt dit keer nee. Als de therapeute haar dan vraagt of ze wel mee wil om naar muziek te luisteren, staat ze spontaan recht. Als ze onderweg andere mensen ziet, stopt ze telkens met wandelen. Hilda heeft verbale begeleiding nodig om haar verder te doen stappen naar de dansruimte. Observaties tijdens de sessie

Hilda wil bij het binnenkomen van de ruimte meteen plaats nemen op een stoel. De therapeute vraag haar of ze Eddy Wally kent. Ze zegt van wel en de therapeute speelt hierop in door een plaat van hem af te spelen. Hierop staat Hilda spontaan recht en zegt ze zelf: 93

‘Dansen’. Ze neemt de ergotherapeute vast en ze begint te dansen. Ze houdt het echter niet lang vol. Vandaag wil Hilda niet veel dansen. Ze luistert liever gewoon naar de muziek. Soms neemt ze spontaan de hand van de therapeute vast tijdens het luisteren. Gedurende de sessie vertoont ze geen wegloopgedrag en is ze motorisch relatief rustig. Resultaat behaalde kortetermijndoelstelling



De cliënt kan door middel van dans en muziek het wegloopgedrag tegengaan.

 

De cliënt kan een sociale relatie aangaan met de ergotherapeute. De cliënt kan door middel van dans de mobiliteit behouden.



De cliënt kan aan de hand van muziek en dans herinneringen ophalen.

8.4.6 Individuele danssessies met Jean-Pierre 8.4.6.1 Danssessie 1 Opbouw

De ergotherapeute houdt rekening met de voorkeur van de cliënt bij de keuze van de liedjes. De therapeute maakt ook gebruik van lichteffecten om het snoezeleffect te bekomen. Observaties voor de sessie

Jean-Pierre werkt tegen bij het meelopen naar de dansruimte. Hij spant zich volledig op en het is moeilijk om hem naar de ruimte toe te leiden. De therapeute merkt op dat deze nieuwe omgeving bedreigend overkomt voor Jean-Pierre. Observaties tijdens de sessie

Jean-Pierre blijft stil staan voor de deur. Hij wil eerst niet naar binnen gaan. Hij komt pas naar binnen nadat de therapeute een filmfragment over dansen opstart. Hij wordt iets rustiger en schuifelt met voorzichtige passen naderbij. Hij staart een tijdje naar het filmfragment. Hij reageert niet als de therapeute hem aanspreekt. Wel ziet ze dat de muziek effect heeft op JeanPierre. De therapeute vraagt hem om samen te dansen en ze neemt zijn handen vast. Hij laat het toe en zijn handen ontspannen zich beetje bij beetje. Hij protesteert niet en laat toe dat de therapeute heen en weer wiegt met zijn armen.

94

Resultaat behaalde kortetermijndoelstelling

  

De cliënt kan door muziek en bewegen zijn handen en benen ontspannen. De cliënt kan een sociale relatie aangaan met de ergotherapeute. De cliënt kan een vertrouwensband opbouwen met de ergotherapeute.


Vandaag gaat de sessie niet door. Jean-Pierre weigert om mee te gaan naar de dansruimte. Hij spant zijn lichaam volledig op en kan niet op andere gedachten gebracht worden. De therapeute besluit om hem met rust te laten. De deelname aan de sessies zal afhangen van dag tot dag. De ene dag voelt hij zich beter dan de andere. Resultaat behaalde kortetermijndoelstelling per cliënt

Vandaag werd geen enkele doelstelling bereikt. 8.4.6.3 Danssessie 3 Observaties voor de sessie

Jean-Pierre heeft vandaag weer geen zin om mee te gaan. Wanneer de therapeute hem ophaalt voor de sessie, spant hij zich volledig op. Het is niet mogelijk om hem voldoende te motiveren om mee te gaan. De therapeute vraagt hulp aan de hoofdergotherapeut van het DVC. Hoewel hij weerstand blijft bieden, lukt het om hem samen te verplaatsen naar de dansruimte. Onderweg naar de ruimte werkt hij wel niet mee. Hij sleept met zijn voeten en blijft gespannen. Observaties tijdens de sessie

Jean-Pierre blijft stil zitten op zijn stoel gedurende de sessie. Soms wringt hij met zijn handen. Om te starten legt de therapeute een liedje op van Marva, omdat zijn vrouw verteld had dat hij daar vaak naar luistert. De ergotherapeute probeert zijn handen vast te nemen om ze heen en weer wiegen. Hij houdt haar handen gespannen vast. Hierop laat de therapeute hem een tijdje enkel naar de muziek luisteren. Jean-Pierre maakt geen oogcontact. Na enkele liedjes probeert de ergotherapeute nog eens zijn handen heen en weer te wiegen. Nu merkt ze wel enige reactie. Zijn handen zijn ontspannen en telkens wanneer de therapeute ze los laat, blijft hij zijn handen heen en weer wiegen. Op een bepaald moment neemt hij zelfs spontaan de hand van de ergotherapeute vast. Wanneer ze hem nu en dan iets vraagt, reageert hij verbaal minimaal.

95


 

De cliënt kan door muziek en bewegen zijn handen en benen ontspannen. De cliënt kan een sociale relatie aangaan met de ergotherapeute.


Jean-Pierre wil niet uit zichzelf mee naar de dansruimte. Hij spant zich volledig op en weigert mee te gaan. Samen met de ergotherapeute van het WZC wordt hij in een rolwagen geplaatst. Net voor het binnenkomen van de ruimte houdt hij gespannen een tafel vast in een poging om buiten te blijven staan. Observaties tijdens de sessie

Jean-Pierre kijkt aandachtig naar de lichteffecten wanneer de therapeute de sessie begint met het opstarten van de sfeerlichten. Bij het luisteren naar een eerste liedje, kijkt hij steeds naar beneden. Zijn handen zijn heel gespannen. Na het beluisteren van enkele liedjes vraagt de therapeute of hij haar zijn handen wil geven. Jean-Pierre biedt haar zijn handen aan en bij het wiegen op het ritme van de muziek ontspant hij zijn handen. Soms geeft hij aan dat de therapeute zijn handen niet mag loslaten en dat ze verder moet gaan met wiegen. Naarmate de sessie vordert, neemt het oogcontact toe. Verbale communicatie blijft wel afwezig. Resultaat behaalde kortetermijndoelstelling

 



Jean–Pierre spant zich volledig op en werkt tegen als de therapeuten hem begeleiden om recht te staan. Hij wordt in een rolstoel geplaatst voor de transfer naar de dansruimte. Observaties tijdens de sessie

Jean–Pierre is stil bij het binnenkomen van de ruimte en reageert niet op de therapeute. In het begin van de sessie zijn de handen van Jean-Pierre volledig gespannen en is het onmogelijk om zijn armen heen en weer te wiegen. De therapeute past schudbewegingen toe om de spanning te reduceren. Hierdoor neemt de spanning af en Jean-Pierre laat het lichamelijk contact toe. Nu is het mogelijk om zijn handen heen en weer te wiegen op het ritme van de muziek. Hij zoekt nauwelijks oogcontact met de therapeute. 96

Op het einde van de sessie is de spanning verminderd en is er een minimale verbale reactie. Resultaat behaalde kortetermijndoelstelling










Jean-Pierre heeft over de middag spontaan rond gewandeld in het DVC. Tijdens de koffiepauze haalt de therapeute hem op om naar de dansruimte te gaan. Vandaag werkt hij niet tegen. Hij werkt welwillend mee om in de rolwagen te gaan zitten. Net voor hij de ruimte binnenkomt, zegt hij iets onverstaanbaars. Observaties tijdens de sessie

Jean-Pierre reageert soms met korte antwoorden op vragen van de therapeute. Op de vraag of hij graag naar muziek luistert, antwoordt hij kort met ja. Vandaag zijn de handen van JeanPierre ontspannen en kan de therapeute ze meteen heen en weer laten wiegen op het ritme van de muziek. Hij neemt soms zelf de handen van de therapeute vast en geeft spontaan aan dat hij verder wil bewegen. Gedurende de sessie zit hij voorover gebogen en maakt hij bijna geen oogcontact. De therapeute probeert om hem op te richten, maar Jean-Pierre zakt terug onderuit na het loslaten. Op een bepaald ogenblik kijkt hij wel op blijft hij zijn blik een tijdje op de sfeerlichten richten. Hij zingt mee met het refrein van het liedje ‘Twee ogen zo blauw’, maar reageert niet op andere liedjes tijdens het samen bewegen. Resultaat behaalde kortetermijndoelstelling per cliënt




 

De cliënt kan aan de hand van dans en muziek het wegloopgedrag tegengaan. De cliënt kan een sociale relatie aangaan met de ergotherapeute.





Jean-Pierre zit in de zitruimte in foetushouding. Wanneer de therapeute binnenkomt in het DVC, staat hij recht. Na de vraag van de therapeute om te gaan dansen, spant hij zich gedeeltelijk op. Samen met de hulpverleners wordt hij in een rolstoel geplaatst. 97

Bij het binnen gaan van de dansruimte, vraagt de therapeute Jean-Pierre of hij de dansruimte herkent en hij antwoordt hierop kort met ja. Observaties tijdens de sessie

Jean-Pierre draait zijn gezicht in de richting van de sfeerlichten van zodra de therapeute deze aanzet. Bij het opstarten van de muziek, neemt de therapeute een gespannen houding waar. Ze probeert de spanning te verminderen aan de hand van muziek en schudbewegingen. Wanneer de therapeute zijn handen wil vasthouden, zijn ze nog steeds gespannen. De therapeute laat eerst nog wat liedjes spelen met de bedoeling hem verder te laten ontspannen. Wanneer de ergotherapeute nog een keer probeert om zijn handen vast te houden, zijn ze minder gespannen. De therapeute wiegt voorzichtig heen weer met de armen van Jean-Pierre. Tijdens het heen en weer wiegen, begint hij te praten. Hij zegt aan de ergotherapeute dat er zich iemand in de ruimte bevindt. Hij zegt haar ook dat ze er niet naartoe mag gaan. De therapeute probeert zijn aandacht hiervan af te leiden door de muziek wat luider te zetten en door te vragen of hij de muziek herkent. Gedurende de sessie blijft hij communiceren met de zorgverlener en neuriet hij af en toe mee met de liedjes. Resultaat behaalde kortetermijndoelstelling per cliënt

  

De cliënt kan door muziek en bewegen zijn handen en benen ontspannen. De cliënt kan een sociale relatie aangaan met de ergotherapeute. De cliënt kan herinneringen ophalen aan de hand van muziek.


Jean-Pierre wordt opgehaald door de ergotherapeute. Hij is weerspannig en wil eerst niet meegaan. Als de therapeute vraagt of hij naar muziek wil luisteren, wordt het mogelijk om hem in een rolstoel te plaatsen. De zorgkundige van het DVC vertelt dat Jean-Pierre soms ook rechtstaand kan dansen. Misschien kan de therapeute het eens proberen tijdens een individuele sessie. Onderweg wil Jean-Pierre zich vastgrijpen aan de leuningen van de muren. Hij probeert ook de wielen van zijn rolwagen te blokkeren om te verhinderen dat de therapeute verder kan rijden. Observaties tijdens de sessie

Jean-Pierre is heel gespannen in het begin en het is onmogelijk om zijn handen te bewegen. Wanneer de ergotherapeute vraagt of hij Marva kent, zegt hij kort ja. De therapeute speelt daarop enkele platen af van Marva. Voorzichtig neemt de ergotherapeute zijn handen vast om ze heen en weer te wiegen op het ritme van de muziek. De handen zijn volledig ontspannen en 98

hij doet spontaan mee met de bewegingen. Op een bepaald moment vraagt de therapeute hem of ze samen rechtstaand zullen dansen, maar hij spant tegen. Na een paar liedjes is hij ontspannen genoeg en kan de therapeute hem begeleiden om samen rechtstaand te dansen. Tijdens het dansen neemt hij spontaan de correcte danshouding voor een wals aan. Hij strekt zijn ene arm en legt zijn hand op de heup van de therapeute. Ze merkt dat hij de leiding wil nemen bij het dansen, want telkens als de ergotherapeute wil veranderen van richting houdt hij haar tegen. Resultaat behaalde kortetermijndoelstelling




 

De cliënt kan een sociale relatie aangaan met de therapeute. De cliënt kan herinneringen ophalen aan de hand van muziek. De cliënt kan samen dansen met de ergotherapeute op het ritme van de muziek.






8.4.7 Individuele danssessies met Marie- José 8.4.7.1 Danssessie 1 Opbouw

De ergotherapeute houdt rekening met de voorkeur van de cliënt bij de keuze van de liederen. De therapeute maakt ook gebruik van lichteffecten om het snoezeleffect te bekomen. Observaties voor de sessie

Marie-José is continu in zichzelf aan het praten als de therapeute haar meeneemt naar de dansruimte. Ze vertoont zeer onrustig gedrag en schommelt heen en weer in haar fixatiestoel. Op vragen van de therapeute komt er geen reactie. De nieuwe omgeving maakt haar onrustig. Ze begint extreem met haar handen te wringen of spant haar handen op en beweegt heel nerveus. Observaties tijdens de sessie

Marie-José smaakt het ene liedje beter dan het andere. Bij sommige liedjes neemt de therapeute waar dat ze rustiger wordt. Ze wringt minder met haar handen en neemt af en toe de handen van de ergotherapeute vast. Hiervan maakt de therapeute gebruik om haar armen heen en weer te wiegen. De spanning in haar handen vermindert. Gedurende de sessie heeft ze niet meer in zichzelf gepraat. Resultaat behaalde kortetermijndoelstelling



De cliënt kan haar handen ontspannen aan de hand van muziek en beweging. 99



De cliënt kan door middel van muziek en beweging tot rust komen.








Marie-José heeft voor de danssessie een snoezelsessie gehad met de kinesitherapeut, waardoor ze relatief rustig gedrag vertoont. Op weg naar de ruimte schuift ze vaak met haar voeten heen en weer en wringt soms met haar handen. Observaties tijdens de sessie

Marie-José is in het begin van de sessie rustig en neemt spontaan de handen van de therapeute vast. De ergotherapeute merkt dat haar handen meer ontspannen zijn in vergelijking met de eerste sessie. Wanneer de therapeute probeert haar handen heen en weer te wiegen, is ze weer gespannen. Marie-José neemt geen initiatief om mee te bewegen. Gedurende de sessie heeft ze veel in zichzelf gepraat. De woorden zijn niet te verstaan. Resultaat behaalde kortetermijndoelstelling



De cliënt kan haar handen ontspannen aan de hand van muziek en beweging.



De cliënt kan in contact treden met de ergotherapeute.


Marie-José zit in de leefruimte van het woonzorgcentrum. Er is een bewegingsactiviteit bezig. De therapeute ziet dat zij niet reageert en de gevraagde bewegingen met de bal niet mee uitvoert. Wanneer de therapeute haar meeneemt naar de ruimte, vertoont ze relatief rustig gedrag. Soms wringt ze met haar handen. Observaties tijdens de sessie

Marie-José reageerde vorige keer helemaal niet op het tonen van beelden. Daarom begint de therapeute deze sessie direct met een liedje. Telkens wanneer de therapeute een andere plaat afspeelt, begint ze aandachtig in het rond te kijken en praat ze in zichzelf. Bij een plaat met gefluit van vogels, schrikt ze en draait ze haar hoofd in de richting van de platenspeler. Gedurende de sessie is ze redelijk ontspannen en is het mogelijk om haar handen heen en weer te wiegen. De therapeute merkt wel dat ze bij sommige liedjes krabt aan haar handen. 100

Haar ogen blijven nagenoeg gans de sessie lang gesloten. Resultaat behaalde kortetermijndoelstelling

 

De cliënt kan haar handen ontspannen aan de hand van muziek en beweging. De cliënt kan door middel van muziek en beweging tot rust komen. De cliënt praat niet meer in zichzelf door het gebruik van muziek en beweging.







Marie-José is vandaag heel onrustig. De zorgkundige vertelt dat ze veel in zichzelf zit te brabbelen. Ze wringt voortdurend met haar handen. Onderweg naar de dansruimte is ze wel rustig en zijn haar ogen gesloten. Marie-José reageert niet op vragen van de therapeute. Observaties tijdens de sessie

Marie-José reageert ook niet op de therapeute in het begin van de sessie. Ze is volledig in zichzelf gekeerd en reageert niet op de muziek. De therapeute zet de muziek iets luider en dan kijkt zij aandachtig in de richting van de platenspeler. Ze wringt nog steeds met haar handen. De therapeute beslist om haar handen voorzichtig heen en weer te wiegen. Eerst blijven haar handen gespannen, maar na verloop van tijd is het mogelijk om Marie-José passief te begeleiden bij haar bewegingen. Ze schrikt vaak bij het horen van scherpere geluiden. Wanneer ze het liedje ‘Daar bij die molen’ herkent, neuriet ze mee.


 







De cliënt kan mee neuriën met herkenbare muziek.




Marie-José zit gefixeerd in haar stoel in de eetzaal en heeft een snoezeldeken vast. Ze is relatief rustig en is stil tijdens de verplaatsing naar de dansruimte. Bij het binnenkomen in de lift, brabbelt ze af en toe in zichzelf. Dit keer blijven haar ogen open. 101


Marie-José voelt nog altijd aan een snoezeldeken in het begin van de sessie. Ze wordt erdoor afgeleid en heeft eerst geen aandacht voor de muziek. De therapeute zet de muziek luider en neemt haar hand vast om het contact te herwinnen. Ze behoudt oogcontact met de ergotherapeute en op vragen reageert ze brabbelend. Als ze ‘Daar bij die molen’ hoort, neuriet ze mee met de muziek. Ze neemt spontaan de handen van de ergotherapeute vast en de tonus in haar handen neemt af. Marie-José laat lichamelijk contact toe en doet passief mee met het heen en weer wiegen met de armen. Gedurende de sessie wringt ze nauwelijks met haar handen. Op het einde van de sessie vertoont ze nog steeds rustig gedrag. Op de terugweg brabbelt ze niet meer in zichzelf de lift. Resultaat behaalde kortetermijndoelstelling

 











Marie-José zit in de eetzaal en voelt ook vandaag aan een snoezeldeken. Als de therapeute haar begroet, brabbelt ze iets terug. Onderweg naar de dansruimte is ze stil en rustig. Gedurende de rit blijven haar ogen gesloten. Observaties tijdens de sessie

Marie-José schrikt op van het geluid van de deur als de therapeute ze dicht doet. In het begin van de sessie praat ze in zichzelf en houdt ze haar ogen gesloten. In een poging het contact te herwinnen, neemt de therapeute voorzichtig haar handen vast. Ze doet haar ogen lichtjes open, maar slechts heel kort. Tijdens het beluisteren van de liedjes wiegt de therapeute de armen van Marie-José heen en weer. Ze ontspant zich en laat het lichamelijk contact toe. De therapeute zingt zachtjes mee in de oren van Marie-José ze begint zelf ook mee te neuriën. Op het einde van de sessie is Marie-José nog steeds ontspannen en vertoont ze rustig gedrag. Resultaat behaalde kortetermijndoelstelling

 

De cliënt kan haar handen ontspannen aan de hand van muziek en beweging. De cliënt kan door middel van muziek en beweging tot rust komen. 102











Marie-José zit vandaag in haar relaxatiezetel zonder snoezeldeken. De therapeute merkt dat ze motorisch heel onrustig is. Ze wringt constant met haar handen en ze praat continu in zichzelf. Wanneer de therapeute haar meeneemt naar de dansruimte, blijven haar ogen gesloten en reageert ze niet op geluiden uit de omgeving. Bij het binnenkomen in de lift begint ze opnieuw in zichzelf te praten. Observaties tijdens de sessie

Marie-José schrikt op van het geluid van de deur. Ze blijft wringen met haar handen. Ze krabt ook aan haar handen. Wanneer de therapeute de muziek en de sfeerlichten opstart, opent ze af en toe de ogen. Bij de eerste liedjes neemt de hulpverlener rustig de handen van MarieJosé vast om geleidelijk aan lichamelijk contact op te bouwen. Er is nog veel spanning aanwezig in haar handen. Maar wanneer de therapeute haar handen loslaat, merkt ze dat Marie-José ernaar zoekt. Na enkele liedjes wiegt ze passief mee met haar handen. Als de therapeute verbaal contact zoekt, begint Marie-José te brabbelen. De therapeute houdt het daarom bij non-verbale communicatie. Op het einde van de sessie merkt de therapeute dat ze relatief rustig is. Resultaat behaalde kortetermijndoelstelling

 

De cliënt kan haar handen ontspannen aan de hand van muziek en beweging. De cliënt kan door middel van muziek en beweging tot rust komen.








Marie-José zit in de eetzaal te friemelen aan een servet. Ze komt heel onrustig over en ze houdt haar handen gespannen. De ergotherapeute slaagt er niet in om haar het servet uit handen te nemen. Op weg naar de ruimte brabbelt ze continu in zichzelf.

103


Marie-José krabt voortdurend aan haar handen in het begin van de sessie en het is moeilijk om haar aandacht te trekken. De therapeute beslist om de muziek iets luider te zetten, waardoor ze haar ogen opendoet en opschrikt. Ze begint spontaan mee te neuriën met liedjes die ze herkent. Wanneer de ergotherapeute haar handen vast neemt, zijn de handen ontspannen en laat ze het lichamelijk contact toe. Ze geeft Marie-José ook de kans om zelf haar handen vast te nemen. Op het moment dat de ergotherapeute lichtjes schudt met haar handen, neemt Marie-José de handen nog harder vast en wiegt ze spontaan mee heen en weer op het ritme van de muziek. Resultaat behaalde kortetermijndoelstelling

 










8.4.8 Individuele danssessies met Simonne 8.4.8.1 Danssessie 1 Opbouw

De ergotherapeute houdt rekening met de voorkeur van de cliënt bij de keuze van de liederen. De therapeute maakt ook gebruik van lichteffecten om het snoezeleffect te bekomen. Observaties voor de sessie

Simonne vertoont verward gedrag en is geagiteerd. Het is vandaag een onmogelijke zaak om haar te laten deelnemen aan de sessie. Haar deelname zal afhangen van dag tot dag.


Simonne gedraagt zich al de ganse dag rustig en bladert in de krant. Wanneer de therapeute haar vraagt of ze mee wil gaan om te luisteren naar muziek, werkt ze niet tegen en gaat ze gewillig mee. Op weg naar de ruimte zoekt de therapeute naar haar interesses. Ze geeft aan dat ze graag zou luisteren naar liedjes van Will Tura.

104


Simonne reageert bijna niet op het filmfragment waarmee gestart wordt. Op aanvraag van Simonne laat de therapeute een plaat afspelen van Will Tura. Als ze het eerste liedje hoort, zegt ze dat het Will Tura is en dat ze al zijn liedjes kent. Ze begint spontaan mee te zingen en tikt met haar voeten op het ritme van de muziek. Als de therapeute ook mee zingt, zoekt ze extra oogcontact en begint ze te lachen. Simonne amuseert zich. Aangezien ze mobiel redelijk zwak is, beperkt de therapeute zich tot het heen en weer wiegen met haar armen. Haar handen zijn ontspannen. Als de therapeute zegt dat de sessie afgelopen is, geeft ze aan dat ze teleurgesteld is. Resultaat behaalde kortetermijndoelstelling

















Simonne zit rustig een tijdschrift te doorbladeren in het DVC. De hoofdergotherapeut vroeg haar naar welke muziek ze graag luistert. Ze zei dat graag naar Eddy Wally luistert. Ze hoort ook graag het liedje ‘Ach Margrietje’. Ze had hem ook verteld dat ze zin had om te gaan luisteren naar muziek. Als de therapeute haar in een rolstoel plaatst om te vertrekken naar de dansruimte, neemt ze een ontspannen houding aan. Observaties tijdens de sessie

Simonne reageert vandaag wel op het filmfragment waarin een Weense wals getoond wordt. Ze zegt dat ze deze muziek niet kent. De therapeute vraagt haar naar welke muziek ze wil luisteren en ze antwoordt dat ze liedjes van Will Tura en Eddy Wally wil beluisteren. Wanneer ze Will Tura hoort zingen, kijkt ze meteen blij. Ze zingt mee met alle liedjes. Bij het ene liedje lacht ze meer dan bij het andere. Ze maakt alleen oogcontact met de therapeute als deze ook mee zingt of wanneer ze haar iets vraagt. Ze tikt mee op de maat met haar voet en haar hand. De therapeute draait met haar handen op het ritme om te zien of Simonne hierop reageert. Ze kijkt naar de draaiende handen en doet spontaan mee. Bij het luisteren naar liedjes van Eddy Wally, kijkt ze aandachtig rond in de ruimte.

105


















Simonne vertoont al de hele voormiddag rustig gedrag en leest in een boekje. Als de therapeute haar komt halen in het DVC, reageert ze enthousiast en gaat ze gewillig mee. Onderweg naar de dansruimte vraagt de therapeute haar naar welke muziek ze wil luisteren. Ze zegt dat ze graag wil luisteren naar Eddy Wally, Willy Sommers en Will Tura. Observaties tijdens de sessie

Simonne vraagt spontaan of de therapeute Eddy Wally wil afspelen. Als de muziek start, kijkt ze blij en zingt ze meteen mee met de liedjes. Als ze het liedje ‘De watermolen’ hoort, zingt ze daarna zelf ‘Daar bij die molen’. De therapeute speelt hierop in en vraagt haar of ze nu graag naar ‘Daar bij die molen’ wil luisteren. Simonne antwoordt enthousiast ja en wiegt passief mee met haar handen op het ritme van de muziek. Als de therapeute ook meezingt, lacht ze en begint ze nog luider te zingen. Op het einde van de sessie zegt Simonne dat ze graag luistert naar muziek. Ze vindt het leuker dan het lezen van een tijdschrift. Resultaat behaalde kortetermijndoelstelling

















Simonne vertoont vandaag agressief gedrag. In het DVC roept ze tijdens de koffiebegeleiding. De zorgkundige heeft haar gekalmeerd. Ze heeft samen met Simonne een 106

wandeling gemaakt en heeft haar een kalmeermiddel toegediend. Als de therapeute haar ophaalt voor de danssessie, is ze tevreden en gaat ze gewillig mee in haar rolstoel. Op weg naar de dansruimte zegt ze dat ze graag naar Will Tura en Margrietje wil luisteren. Observaties tijdens de sessie

Simonne zingt direct mee met de liedjes van Will Tura. Telkens zij een ander liedje hoort, zegt ze dat het een mooi liedje is. Na enkele liedjes valt ze bijna in slaap. De therapeute vraagt haar of ze moe is. Ze zegt van niet en wil verder luisteren naar muziek. Gedurende de sessie doet Simonne passief mee met het heen en weer wiegen van de handen. Als de therapeute haar handen vast neemt, begint ze te lachen. Op het einde van de sessie vraagt Simonne of ze nog eens mag luisteren naar het liedje ‘Daar bij die molen’. Ze kijkt tevreden en vertoont rustig gedrag. Resultaat behaalde kortetermijndoelstelling

















Simonne zit rustig te kijken naar een toneelspel dat vertoond wordt in het DVC. Als de therapeute haar gaat ophalen en haar vraagt of ze mee wil gaan zingen, is ze tevreden. Ze staat recht met behulp van de therapeute en verplaatst zich in de rolwagen. Op weg naar de dansruimte zegt ze opnieuw dat ze wil luisteren naar Will Tura. Ze vertelt dat ze thuis veel naar Will Tura luistert. Observaties tijdens de sessie

Simonne geeft duidelijk aan dat ze de ruimte herkent en ze herhaalt dat ze naar Will Tura wil luisteren. Als de muziek start, begint ze te lachen en uitbundig mee te zingen. Ze beleeft er nog meer plezier aan als de therapeute ook meezingt. Simonne laat gedurende de ganse sessie lichamelijk contact toe en ze doet passief mee met de wiegbewegingen. Tijdens de sessie houdt ze weinig oogcontact met de therapeut. Haar ogen zijn meestal gesloten als ze meezingt of als ze haar armen mee laat wiegen.

107


















Simonne vertoont vandaag opnieuw agressief gedrag en krijgt sedativa toegediend. Ze roept in het DVC en daardoor kunnen andere cliënten onmogelijk rusten. Op het moment dat de therapeute Simonne ophaalt voor de danssessie, is de namiddagactiviteit van het DVC net gestart. Als ze haar vraagt of ze wil mee gaan zingen, antwoordt ze enthousiast dat ze alleszins wil deelnemen. Op weg naar de ruimte vraagt Simonne opnieuw om naar Will Tura te luisteren. Observaties tijdens de sessie

Simonne zingt direct mee van zodra de liedjes beginnen te spelen. De therapeute merkt dat ze het ene liedje al beter kent dan het andere. Onder het meezingen lacht ze. Als de therapeute ook meezingt, begint Simonne luider te zingen. Soms tikt ze mee met haar voeten op het ritme van de muziek. Ze vindt het duidelijk nog leuker en lacht enthousiast als de therapeute haar handen vast neemt en heen en weer wiegt. Ze doet gedurende de ganse sessie passief mee met de bewegingen. Op het einde van de sessie zegt de therapeute haar dat het de laatste sessie is. Simonne zegt dat ze het jammer vindt. Resultaat behaalde kortetermijndoelstelling
















108

9 Resultaten behaald op langetermijndoelstellingen

Na 8 weken intensief danssessies te geven aan de ouderen volgens het stadium van dementie waarin ze zich bevinden, heeft de ergotherapeute de onderzoeksvraag ‘Wat is het effect van dansen muziektherapie?’ achterhaald. Het gaat hier wel slechts om een proefproject, waardoor de resultaten niet veralgemeend kunnen worden.

9.1 Resultaten binnen de groep beginnende dementie Om het effect van dansen muziektherapie op lange termijn te kunnen beoordelen, is het noodzakelijk dat de cliënten deelgenomen hebben aan voldoende sessies. Hieronder worden daarom uitsluitend de resultaten van Jeanine, Paula en Solange geëvalueerd. 9.1.1 Sensomotorische vaardigheden Jeanine voert tijdens de sessies de armbewegingen van de Weense wals correct uit. Ze kan soms ook de beenbewegingen mee uitvoeren. Paula heeft doorheen de sessies een positieve evolutie gemaakt. Na enkele sessies werkt ze actief mee en voert ze alle bewegingen correct uit. Tijdens het samen dansen slaagt ze erin om haar evenwicht te bewaren. Solange kan al in de eerste sessie de bewegingen correct nabootsen. Ze doet actief mee aan de armen beenbewegingen in alle sessies. Solange slaagt erin om de Weense wals rechtstaand uit te voeren. 9.1.2 Cognitieve vaardigheden Jeanine kan op het einde van iedere sessie de armbewegingen op de Weense wals onthouden. Ze is pas later komen aansluiten bij deze groep en heeft niet alle sessies meegedaan. Bij haar kunnen we dus niet vaststellen of ze wel degelijk de aangeleerde bewegingen kan onthouden na de vooropgestelde 7 sessies. Wel is het duidelijk dat ze zich de muziek van de vorige sessies herinnert want ze zingt mee met liedjes die herhaald worden. Paula slaagt erin om na 7 sessies de stappen van de Weense wals te onthouden. Ze voert deze correct en in de juiste volgorde uit. Solange neemt in totaal aan 5 sessies deel en kan daarna de stappen van de Weense wals onthouden. Ze maakt geen fouten tijdens het rechtstaand dansen en ze kan ook de voor Jeanine aangepaste armbewegingen onthouden. Tijdens de sessies vertelt ze over het uitgaansleven van vroeger. 109

9.1.3 Interpersoonlijke vaardigheden Jeanine treedt in contact met anderen tijdens elke sessie waaraan ze deelneemt. Ze geniet altijd van de filmfragmenten en vertelt dan spontaan over rolstoeldansen. Paula is in het begin onzeker en houdt zich de eerste sessies afzijdig. Ze treedt nog niet in contact met de therapeute en de andere cliënten. Na enkele sessies amuseert ze zich en legt ze contact met zowel de ergotherapeute als de andere deelnemers. Ze leert Solange kennen. Solange treedt vanaf de eerste sessie in contact met Paula. Hoewel ze beiden op dezelfde gang verblijven in het WZC, leren ze elkaar pas kennen tijdens de danssessies. Solange heeft onmiddellijk vertrouwen in de ergotherapeute en praat gemakkelijk. Ze vertelt over het uitgaansleven van vroeger. Op het einde van de danssessies heeft ze zelfs een sterke band opgebouwd met de therapeute en ze vindt het jammer dat de danssessies afgelopen zijn.

9.2 Groep van matige dementie Om het effect van dansen muziektherapie op lange termijn te kunnen beoordelen, is het noodzakelijk dat de cliënten deelgenomen hebben aan voldoende sessies. Ook in deze groep haken een aantal deelnemers voortijdig af. Daarom worden hieronder uitsluitend de resultaten van Aveline en Ivonne geëvalueerd. 9.2.1 Sensomotorische vaardigheden Aveline danst in bijna alle sessies samen met de ergotherapeute. Ze stapt correct op het ritme van de muziek en zei vaak tegen de therapeute deze haar moest volgen. In sommige van de sessies zit ze gefixeerd in haar stoel en kan ze niet rechtstaand te dansen. Tijdens deze sessies voert ze spontaan de armen beenbewegingen zittend uit. Ivonne doet actief mee met de handen armbewegingen in de eerste danssessies. Naarmate de sessies vorderen, vervalt ze meer en meer in weemoedige buien. Ze heeft niet veel zin meer om nog deel te nemen. In de laatste individuele sessies wiegt ze passief mee met haar handen. 9.2.2 Cognitieve vaardigheden Aveline herkent de muziek en liedjes die ze hoort tijdens de danssessies en ze zingt soms uitbundig mee. Ze zegt ook dat ze vroeger alle liedjes uit haar hoofd kende.

110

Ivonne herkent enkel de muziek en de liedjes in de laatste individuele sessie. Ze is van Franse afkomst. Nederlandstalige liedjes herkent ze niet. Ze zingt altijd mee in het Frans. Tijdens enkele sessies vertelt ze over het verleden. 9.2.3 Interpersoonlijke vaardigheden Aveline treedt graag in contact met de andere cliënten. Sommige van de deelnemers die ze ontmoet zijn verbaal niet sterk genoeg om te communiceren. Met Ivonne gaat het ook niet want ze is Franstalig en Aveline begrijpt haar niet. Hierdoor wordt ze onrustig en haakt ze af voor de laatste sessies. Ivonne spreekt Frans en kan hierdoor alleen in contact treden met de ergotherapeute. De andere deelnemers kennen de Franse taal niet. Doorheen de danssessies laat ze lichamelijk contact toe, zowel van de ergotherapeute als van de andere cliënten. De laatste danssessies is Ivonne weemoedig, waardoor ze vaak in het Frans in zichzelf mompelt. 9.2.4 Intrapersoonlijke vaardigheden Aveline kan door gebruik van dans en muziek relatief rustig worden. Wanneer andere deelnemers onrustig werden, vervalt ook zij opnieuw in rusteloos gedrag. Tijdens de eerste sessies beleeft ze veel plezier aan het samen dansen en samen zingen. Ivonne heeft veel weemoedige buien. Het beluisteren van muziek en het passief meewiegen op het ritme van muziek kan voor afleiding zorgen. Ze praat minder in zichzelf en ze focust zich meer op de bewegingen. Wanneer ze te weemoedig is, helpt muziek en dans niet om haar af te leiden.

9.3 Groep van ernstige dementie

In deze groep worden individuele sessies gehouden. Alle cliënten hebben aan voldoende sessies deelgenomen om het effect van dansen muziektherapie te kunnen beoordelen. 9.3.1 Sensomotorische vaardigheden

Hilda staat spontaan recht om samen te dansen met de ergotherapeute. Ze is alert tijdens het dansen en geeft telkens aan wanneer er obstakels zijn. Ze heeft ook bijna geen steun nodig tijdens het samen dansen.

111

Jean- Pierre wiegt passief mee met de armen. Soms wiegt hij spontaan verder om aan te tonen dat de ergotherapeute verder moet wiegen. In de laatste sessie danst Jean-Pierre rechtstaand met de therapeute en neemt hij zelf een correcte danshouding aan. Marie- José reageert non-verbaal op het horen van muziek. Doorheen de verschillende sessies valt het verhoogde oogcontact op. Bij het horen van sommige liedjes, neuriet ze spontaan mee. Wanneer de ergotherapeute haar handen vast neemt om heen en weer te wiegen, doet ze passief mee. Simonne luistert aandachtig naar de muziek en zingt daarna mee. Doorheen alle sessies wiegt ze passief mee met de bewegingen op het ritme van de muziek. Ze tikt spontaan het ritme mee met haar voeten. 9.3.2 Cognitieve vaardigheden Hilda herkent weinig van de muziek. Enkel de laatste sessie geeft ze aan dat ze liedjes herkent. Hilda beseft tijdens het samen dansen dat ze van richting moet veranderen om obstakels te vermijden. Jean- Pierre herkent vooral de liedjes van Marva. Het liedje ‘Twee ogen zo blauw’ neuriet hij vaak mee. Bij het samen dansen herinnert Jean- Pierre zich de danshouding voor de Weense wals. Marie- José neuriet soms spontaan mee als ze liedjes van vroeger hoort en herkent. Simonne geeft voor iedere sessie zelf aan welke zangers ze wil beluisteren. Tijdens het luisteren naar liedjes van Will Tura en Eddy Wally zingt ze mee. Ze begint spontaan te praten over het verleden. Simonne vertelt dat ze vroeger veel naar muziek luisterde. 9.3.3 Interpersoonlijke vaardigheden Hilda laat lichamelijk contact met de ergotherapeute toe. Wanneer de therapeute vragen stelt, reageert ze vaak met korte antwoorden. Tijdens een danssessie geeft Hilda non-verbaal aan dat ze graag wil dansen met de ergotherapeute. Jean-Pierre treedt vaak non-verbaal in contact met de ergotherapeute. Hij neemt tijdens de danssessies soms spontaan de handen vast van de therapeute. Hij laat lichamelijk contact toe. De laatste danssessie heeft hij voldoende vertrouwen in de therapeute om zelfs rechtstaand met haar te dansen. Marie-José laat lichamelijk contact met de ergotherapeute toe. In meerdere sessies zoekt ze zelf naar contact met de handen van de therapeute. Naarmate de sessies vorderen, maakt ze veel meer oogcontact met de ergotherapeute. 112

Simonne geniet van de sociale contacten met de ergotherapeute. Wanneer de therapeute samen met haar zingt of beweegt, begint ze te lachen. Ze geniet van het samenzijn. Simonne geeft tijdens een sessie duidelijk aan dat ze een ander liedje wil horen. 9.3.4 Intrapersoonlijke vaardigheden Hilda wordt tijdens het samen dansen met de ergotherapeute motorisch rustig. Bij het zitten blijft er motorische onrust aanwezig. Ze geniet van de sessies en geeft telkens aan wanneer ze samen wil dansen. Jean-Pierre ontspant zich tijdens het luisteren naar muziek. Als de ergotherapeute zijn handen vast neemt, is er een duidelijke afname van de tonus in de handen. Marie-José vertoont rustiger gedrag tijdens meerdere sessies. De spanning in haar handen neemt af door ze rustig heen en weer wiegen en door het luisteren naar muziek. Simonne geniet van het luisteren naar muziek en is tevreden na iedere sessie. Ze vertoont elke keer rustig gedrag en focust zich op het meezingen van de liedjes.

10 Conclusie Om het verder zetten van de danssessies mogelijk te maken, is het belangrijk om rekening te houden met een aantal factoren. Afhankelijk van de fase van dementie waarin de cliënten zich bevinden, moet een andere ergotherapeutische aanpak toegepast worden. Bij de fase van beginnende dementie: 

De therapeute selecteert cliënten die beschikken over voldoende mobiliteit. Daarnaast moeten de ouderen enige interesse vertonen voor muziek en dans.



Als ergotherapeut is het noodzakelijk om de dansen op te splitsen in verschillende deelstappen.

Bij de fase van matige dementie: 

De ergotherapeute stemt de mogelijkheden van de ouderen op elkaar af, zodat de danssessies het zelfvertrouwen van de ouderen kunnen bevorderen. Indien de therapeute merkt dat de mogelijkheden van de dementerenden te verschillend zijn, is het beter om individuele sessies uit te voeren.



Afhankelijk van de mogelijkheden van de dementerende ouderen kan de therapeute aan de hand van deelstappen een dans aanleren. Indien de ouderen mobiel zwakker

113

zijn, kan de therapeute de verwachtingen van de sessies beperken tot het gebruik van handbewegingen. Bij de fase van ernstige dementie: 

Tijdens de sessies legt de therapeute de focus op het activeren van de zintuigen. In deze sessies wordt de snoezeltechniek gebruikt. De ergotherapeute activeert het gehoor door het gebruik van muziek, het zicht door gebruik van sfeerlichten en de tastzin door wiegbewegingen of samen dansen.



De ergotherapeute bereidt individuele sessies voor.

Algemene factoren: 

De therapeute moet de danssessies inplannen in het weekschema om de structuur van de ouderen met dementie te behouden.



Wanneer de dementerenden dagelijks bezoek hebben, moet de therapeute ervoor zorgen dat de familieleden op voorhand ingelicht zijn over de wekelijkse sessies.



Doorheen de sessies is flexibiliteit een belangrijke factor om het aanleren van een dans mogelijk te maken. De therapeute moet zich in de loop van het project verschillende keren aanpassen aan onvoorziene omstandigheden, zoals het wegvallen van deelnemers wegens ziekte.



Als de ergotherapeute een groepssessie voorbereidt, is het beter om de groep te beperken tot 4 cliënten. Zo kan de therapeute de aandacht beter verdelen over alle deelnemers.

Door rekening te houden met al deze factoren is het mogelijk om een positief effect teweeg te brengen bij de verschillende fasen van dementie.

11 Lijst met figuren en tabellen Figuur 1 Maslow’s behoeftenpiramide (Van Der Kooij, 2002) ............................................... 20 Figuur 2Relatie tussen de werkwijzen en dementie (Smeijsters, 2006) ................................... 40 Figuur 3 Foto van dansruimte deel 1 ........................................................................................ 48 Figuur 4 foto van dansruimte deel 2......................................................................................... 48

114

12 Referentielijst

12.1 Boeken

Abrahams, J. (2009). Respectvol omgaan met personen met dementie: een praktijkgids voor de zorgsector. Leuven: Acco. De Coninck, L. (2008). Ergotherapie in de gerontologie: Basisboek voor kwaliteitsvolle hulpverlening. Leuven: Acco. Dejager, A. (2011). Ergotherapie en fysieke problematiek. Deel1: neuro. [syllabus]. Hogeschool Kortrijk, bachelor ergotherapie. Deltour, B. (1999). Keuzewijzer tussen thuiszorg en residentiële zorg. Leuven: Garant. Doucet, D. (2000). Reminiscentie voor personen met een dementie. Diegem: Kluwer. Dr. De Cock, L. (1997). Antwoorden op al uw vragen over dementie. Leuven: Davidsfonds. Dr. Swinnen, T. (2003). Bewegen : een top – geneesmiddel. Wetteren: Globe. Geenen, K. (2011). Ergotherapie in de geriatrie. Basisboek voor kwaliteitsvolle hulpverlening. Leuven: Acco. Groenewoud JH, In den Bosch HJH & de Lange J. (2009). Omgaan met afweergedrag bij eten en drinken van bewoners met dementie. Richtlijn voor verzorgenden niveau 3 in verpleeg- en verzorgingshuizen. Rotterdam: Kenniskring Transities in Zorg, Hogeschool Rotterdam. Postiloff Fisher, P. (1999). Bewegen en meer: creatieve bewegingsactiviteiten met ouderen. Baarn: Intro. Vandenhoeck, A., De Clercq, H. & Fivez, B. (2008). Verborgen diepte: zorgen voor de spiritualiteit van ouderen met dementie. Leuven: Davidsfonds. Van Der Kooij, C. (2002). Gewoon lief zijn? Het maieutisch zorgconcept en het verzorgen van mensen met dementie.Utrecht: Lemma. Van Duijn, H. (2011). Zorgboek Ziekte van Alzheimer. Amsterdam: Stichting September. Smeijsters, H. (2006). Methodisch werken: handboek muziektherapie. Houten: Springer Media.

115

12.2 Internetbronnen 12.2.1 Artikels Bohlmeijer, E.T., Steunenberg, B. & Westerhof, G.J. (2011). Reminiscentie en geestelijke gezondheid: empirische onderbouwing van interventies. Tijdschrift voor Gerontologie en Geriatrie, 42, nr.1, pp. 7 – 16. Geraadpleegd op 19 september 2012 via scholar.google.be Beelen, G. (2003). Muziektherapie en reminiscentie: klanken van vroeger. Denkbeeld, nr.2, pp. 2 – 5. Brotons, M. & Koger S. (2000). The impact of music therapy on language functioning in dementia. Journal of music therapy, 37, nr.3, pp. 183-195. de Langen, M. (2007). Muziek op maat: werken met muziek in de psychogeriatrie. Denkbeeld, 19, nr.6, pp. 26 – 28. Diesfeldt, H. (2004). Met dans meer mans: de invloed van dansen op mensen met dementie. Denkbeeld, nr.16, pp. 16-17. Duignan, D., Hedley, L. & Milverton, R. (2009). Exploring dance as a therapy for symptoms and social interaction in a dementia care unit. Nurs Times, 105, nr.30, pp. 19-22. Sato, A. (2000). The effect of reminiscence music therapy sessions on changes in depressive symptoms in elderly people with dementia. Journal of music therapy, 37, nr.3, pp. 170-182. Vandenbulcke, G. (2012). Video-obervatie bij ouderen met dementie. Geraadpleegd op 7 februari 2013 via http://www.ergotherapie.be/tijdelijk/wintermeeting2012/3_VideoobservatieOuderenDementie_Vandenbulcke.pdf 12.2.2 Digitale werken zonder auteur Dagverzorging in Goes en Vlissingen (2011). Geraadpleegd op 11 februari 2013 via www.stichtingzorgverlening.nl Dagverzorging. (2005). Dagverzorging verhoogt de levenskwaliteit van ouderen. (2005). Geraadpleegd op 11 februari 2013 via http://www.vvsg.be/Welzijnsvoorzieningen/woonzorg/Documents/Dagverzorgingscentra/Dag verzorging%20verhoogt%20de%20levenskwaliteit%20van%20ouderen.pdf Gedragsobservatielijst. (2002). Gedragsobservatielijst en zorg afhankelijkheid score: observatielijst bewoner. (2002). Geraadpleegd op 2 februari 2013 via http://igiturarchive.library.uu.nl/dissertations/2005-0111-163104/app2.pdf 116

Medisch woordenboek (2006). Geraadpleegd op 15 februari 2013 via http://www.medischwoordenboek.nl Middelen bij dementie. (2013). Geraadpleegd op 6 februari 2013 via http://www.fk.cvz.nl Probleemgedrag. (2008). Multidisciplinair werken aan probleemgedrag: een multidisciplinair handreiking bij de NVVA-richtlijn probleemgedrag. (2008). Geraadpleegd op 7 februari 2013 via http://www.stichtingiton.nl/eigenbestanden/files/probleemgedrag%20multidisciplinair.pdf

117

13 Bijlagen 13.1 Symptomen en handelingsgedrag per dementiefase Beginnende dementie

Ernstige dementie Zelfzorg

- beschikbaar zijn - ondersteunen bij deelhandelingen - veilige en rustige omgeving

- kiezen is mogelijk binnen beperkt aanbod - vaste rituelen en gewoonten - geen twee dingen

- geen keuzes meer aanbieden, doch blijven uitgaan van eigenheid, specifieke gekende wensen

- zorg koppelen aan stemming van de persoon - comfort is doorslaggevend –

- voorkeur laten bepalen: samen beslissen

samen - opmerkelijk maken op uiterlijk, complimenten maken

- enkel deelhandelingen zijn mogelijk - passiviteit aanvaarden - één op één verzorging

ruime tijd inplannen - ‘niet storen’ op de kamerdeur

- verbale begeleidende houding (praten leidt af tijdens het handelen)

in een ontspannen sfeer - geen afleidende prikkels

Motoriek

- voornamelijk focus

- mogelijk moeten er al

- eerder beperkte

- zit-, til- en

op veiligheid (goed schoeisel,…)

grenzen getrokken worden bij rusteloos dwalen (vermoeidheid) - hulp bij transfers, hulpmiddelen - samen genieten van bewegen

beweging (beweging hapert, is snel afgeleid) - dagelijks initiëren en stimuleren, opnemen in zorgplan - alleen eenvoudige en vertrouwde bewegingen die volledige aandacht opeisen

ligcomfortplan uitwerken: variatie voorzien

118

Maaltijdzorg

- begeleiden op afstand - Niet met grote groep samen eten (prikkeltolerantie) - huiselijke maaltijden - samen overleggen: individueel of gezamenlijk eten, menukeuze

- op weg zetten - bij onrust apart houden - eigen gewoontes blijven respecteren: bidden, een borrel - rustige omgeving

- natafelen is belangrijk - meehelpen aan de maaltijd

- één op één benadering: uitgesproken moment voor individueel contact - aankondigen wat er gaat gebeuren - parameters van gewicht, vochtinname

- bij aangepaste voeding ook variatie voorzien - voorkeur voor sterke smaken

bijhouden - bewoner bepaalt het tempo - zintuiglijk laten genieten van geuren - menukeuze gebaseerd op levensverhaalkennis Plezier en zinbeleving

- kan zelf initiëren, keuzes maken - verbaal uitleggen - actief luisteren, niet confronteren met fouten - realiteitsoriëntatie - geen kunstmatig aanbod: aansluiten bij oude geheugensporten - grote groep kan

- grotere aansturing is nodig - voordoen - gesloten vragen - belang van vroegere sociale rollen, inleven/gevoelens benoemen/ mee terug gaan naar vroeger - voorkeur voor kleine groep

- ook passieve deelname is deelname - meer tactiele benadering, zingen, bewegen - naar een individuele benadering

- hier en nu genieten - zintuigen worden selectief en doelgericht geprikkeld - doelstelling is ontspanning en rust - aandacht voor lichaamstaal - enkel nog individueel

119

Beginnende dementie

Ernstige dementie Pool activiteiten niveau Wassen

- kan zichzelf wassen, soms hulp nodig voor op te starten

- stap per stap met hulp

- steunt voornamelijk op anderen, bij aanmoediging beperkt uitvoeren

- volledig zorgafhankelijk

Kleden

- kiest zelf zijn - heeft hulp nodig bij kleren en weet hoe zijn keuzebepaling hij deze moet dragen maar herkent items

- kan kleine activiteiten enkel nog uitvoeren mits hulp, stap voor stap

- moet volledig gekleed worden

Eten - eet onafhankelijk en correct

- gebruikt nog steeds bestek, voeding moet mogelijk klein gemaakt worden

- gebruikt zijn vingers - is volledig als het bestek niet wordt afhankelijk aangegeven

Contact maken - initieert zelf contact en reageert

- is zich bewust van anderen, zoekt interactie maar is meer bezig met eigen noden

- wacht tot anderen contact maken

- toont geen besef van de aanwezigheid van anderen buiten direct fysiek contact

Groepsinteractie - engageert zich in een groepsactiviteit

- engageert zich occasioneel, bij een bevlieging vertrekt hij

- is zich van anderen bewust maar is volledig gefocust op zichzelf, leeft naast de anderen door

- buiten zeer nauw lichamelijk contact, en zelfs dan nog, is er geen bewustzijn van de andere

120

Communicatievaardigheden - kan op een coherente wijze communiceren

- lichaamstaal kan niet gepast zijn, heeft nog steeds simpele taalmogelijkheden

- respons op taal gebeurt voornamelijk via lichaamstaal

- kan enkel reageren op direct fysiek contact van anderen

- kan iets plannen, houdt doel voor ogen

- meer geïnteresseerd in doen eerder dan in het resultaat, kan gefrustreerd raken, moet herinnerd worden aan doel

- activiteiten moeten in delen gekapt worden, multisensoriële stimulatie kan helpen om de aandacht vast te houden

- kan geen activiteiten meer doen, maar reageert doorgaans wel op nauw contact

- kan voorwerpen zoeken die buiten het zicht zijn

- selecteert objecten correct als zij in het zicht zijn bv bij wassen

- gebruikt voorwerpen dikwijls verkeerd

- grijpt naar voorwerpen maar gebruikt ze niet

121

13.2 MMSE 13.2.1

Groep van beginnende dementie

122

123

124

125

126

127

128

129

13.2.2 Groep van matige dementie

130

131

132

133

134

135

136

137

13.3 Voorbeeld van een observatielijst

SESSIE 1 Waarneembaar gedrag

Indien aanwezig: kruisje plaatsen

COMMUNICATIE (VERBAAL) - De cliënt praat met de zorgverlener - De cliënt praat met de medebewoners - De cliënt geeft aan dat hij de muziek herkent - De cliënt reageert wanneer hij aangesproken wordt - De cliënt herhaalt woorden of zinnen - De cliënt vraagt aandacht COMMUNICATIE (NON-VERBAAL) - De cliënt lacht naar anderen - De cliënt zoekt fysiek contact - De cliënt is tevreden, kijkt blij - De cliënt staart voor zich uit - De cliënt huilt - De cliënt kijkt verdrietig - De cliënt geeft een angstige gelaatsuitdrukking weer - De cliënt reageert wanneer hij aangesproken wordt - De cliënt lijkt te luisteren naar wat anderen vertellen VERBAAL PROTEST - De cliënt uit dat hij niet wilt meedoen - De cliënt werkt tegen als er wat gevraagd wordt ACTIEVE MEDEWERKING - De cliënt bootst spontaan de bewegingen na - De cliënt bootst na het geven van de opdracht de bewegingen na - De cliënt werkt mee als er hem wat wordt gevraagd PASSIEVE MEDEWERKING - De cliënt doet mee met de bewegingen als de

138

zorgverlener hem begeleidt ONRUSTIG GEDRAG - De cliënt beweegt nerveus - De cliënt schommelt en weer - De cliënt spant zijn handen op - De cliënt wilt weglopen - De cliënt schuift met zijn voeten heen en weer - De cliënt wringt met de handen

FYSIEK GEDRAG - De cliënt zit onderuit gezakt zonder moeite te doen om rechtop te zitten - De cliënt kan rustig stilzitten - De cliënt slaat naar anderen - De cliënt aait de medebewoners AGITATIE - De cliënt vertoont stereotiepe geluiden - De cliënt roept tijdens de sessie - De cliënt praat continu tegen zichzelf AGRESSIE - De cliënt scheldt anderen uit - De cliënt vloekt - De cliënt maakt dreigende gebaren APATHIE - De cliënt uit geen emoties - De cliënt neemt geen initiatief om te bewegen

139

13.4 Stappenplan voor matige dementie

STAP 1

STAP 2

STAP 3

STAP 4

STAP 5

STAP 6

STAP 1 STAP 1

140

De meerwaarde van muziek en danstherapie bij iedere fase van dementie

Recommend Documents