gemeente Schiedam cluster Stedelijke Ontwikkeling afdeling Ruimtelijk Gebruik Postbus 1501 3100 EA Schiedam Stadskantoor Stadserf 1 3112 DZ Schiedam T 010 219 11 11 W www.schiedam.nl
Nota wijkeconomie 2010-2015
De lokale economie in wijk en stad stimuleren
Samenvatting Schiedam is in verschillende wijken bezig met stedelijke vernieuwing. Maar renovatie en nieuwbouw alleen zijn niet genoeg om wijken te behoeden voor sociale achteruitgang. Schiedam wil daarom de economie in de wijken versterken. Overigens niet alleen in herstructureringswijken. Wijkeconomie is belangrijk voor de vitaliteit van een wijk. Onder wijkeconomie verstaan we alle initiatieven die de economische positie van bewoners en ondernemers in een wijk verstevigen. Uiteraard zijn ondernemers zelf verantwoordelijk voor het slagen van hun onderneming. Maar in deze nota gaat het om de vraag hoe de gemeente Schiedam hen kan helpen en stimuleren om van hun bedrijf een succes te maken. Voordelen Door werk en banen naar de wijk te brengen, wordt een wijk sterker en veerkrachtiger. Bovendien draagt een goede wijkeconomie bij aan integratie en schept het kansen voor allochtonen. Veel economische activiteiten in de wijken zijn activiteiten van allochtone ondernemers. Voor de wijk hebben activiteiten van ondernemers belangrijke voordelen; ze zorgen voor basisvoorzieningen in onder meer de detailhandel, zorg en welzijn. Meestal zijn het bovendien schone activiteiten, die weinig overlast veroorzaken. Rol gemeente Deze beleidsnota onderbouwt het beleid dat Schiedam tussen nu en 2015 voert om de wijkeconomie te versterken. De gemeente Schiedam vervult een voortrekkersrol binnen de 27 grote steden, waar het thema wijkeconomie sinds 2006 stevig op de agenda staat. Wijkeconomie kan worden gestimuleerd door ondernemerschap te bevorderen, door het vestigingsklimaat te verbeteren, door in de wijk te investeren en met trajecten om mensen aan het werk te helpen. Maar wijkeconomie heeft alleen kans van slagen als tegelijkertijd werk wordt gemaakt van volkshuisvesting, veiligheid, leefbaarheid en sociale structuur. Een gezonde wijkeconomie realiseren, is een kwestie van samenhangend beleid en van lange adem. Als Schiedam op dit vlak iets wil bereiken moet de stad er langere tijd aandacht aan schenken en geld in steken. Dat voornemen is er, getuige deze nota. Beoogde resultaten
1
De beoogde resultaten van de Schiedamse ambities voor wijkeconomie zijn voor elke wijk een beter vestigingsklimaat, meer en beter ondernemerschap, sterkere ondernemers, een beter voorzieningenniveau, minder werkloosheid en een hoger gemiddeld inkomen.
2
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1 Visie en ambities wijkeconomie 1.1 Inleiding 1.2 Wat is wijkeconomie 1.3 Waarom is wijkeconomie belangrijk 1.4 Doel en beoogde resultaten Hoofdstuk 2 Hoe wordt de wijkeconomie nu al gestimuleerd 2.1 Bestaande instrumenten voor heel Schiedam 2.2 Bestaande instrumenten in de wijk Hoofdstuk 3 Nieuwe impulsen om de economie in de wijk te stimuleren 3.1 Ondernemerschap bevorderen 3.2 Vestigingsklimaat verbeteren 3.3 Investeren in de wijk 3.4 Overige instrumenten
3
Hoofdstuk 1 Visie en ambities wijkeconomie 1.1
Inleiding
Schiedam hecht aan een actief beleid op het gebied van wijkeconomie. Dit beleidsvoorstel verklaart waarom, geeft de visie van Schiedam op wijkeconomie, beschrijft welke stappen de gemeente op dit terrein al heeft gezet en geeft de plannen en ambities aan voor de periode tussen 2010 tot 2015. In het beleidsvoorstel is een voorlopig uitvoeringsprogramma opgenomen. Wijkeconomie stimuleren staat hoog op de gemeentelijke agenda (College Werkprogramma) en de rijksagenda (regeerakkoord). De Schiedamse wethouder van Economische Zaken vervult binnen de pijler economie en werk van de G27 de 27 grote Nederlandse gemeenten - een voortrekkersrol voor het thema wijkeconomie. Begin 2008 begon de gemeente Schiedam met het opstellen van de Stadsvisie. Deze Stadsvisie geeft kaders voor en richting aan de economische ontwikkeling van Schiedam. De wijkeconomie is hiervan een uitdrukkelijk onderdeel. Indeling nota In hoofdstuk 1 zetten we de visie op en onze ambities voor wijkeconomie uiteen. De urgentie van wijkeconomie en de doelstelling lichten we toe. In hoofdstuk 2 is aandacht voor alles wat de gemeente Schiedam de afgelopen jaren al heeft gedaan om de economie in de wijk te stimuleren. In hoofdstuk 3 noemen we de nieuwe impulsen om de economie in de wijk te stimuleren. Hieruit vloeien concrete acties voort.
1.2
Wat is wijkeconomie?
Onder wijkeconomie verstaan we alle initiatieven die de economische positie van bewoners en ondernemers in een wijk versterken of die bedoeld zijn om economische functies in een wijk te realiseren of te stimuleren. Wijkeconomie is niet alleen een thema voor achterstandswijken. Aandacht voor wijkeconomie kan effect hebben op alle wijken. Uit landelijk EIM-onderzoeken blijkt dat in de wijken in het land ongeveer 25.000 mkb-bedrijven zitten. Het merendeel van deze ondernemingen bezit een eigen bedrijfspand (62 procent), een kwart van de ondernemers heeft een bedrijf
4
aan huis en de rest heeft een plek in een bedrijfsverzamelgebouw. De ondernemers zijn vaak zelfstandigen zonder personeel (ZZP). Allochtone ondernemers hebben vaak een familiebedrijf in hun eigen wijk. De ondernemers hebben een sterke band met de wijk en willen dáár het liefst verder groeien. In de wijken van Schiedam - exclusief bedrijventerreinen – is circa 50 procent van de totale werkgelegenheid te vinden. Dit hoge percentage is voor een groot deel te danken aan zorginstellingen en scholen. Zonder deze sectoren is de verhouding in arbeidsplaatsen 37 procent in de wijken en 63 procent op bedrijventerreinen.
1.3
Waarom is wijkeconomie belangrijk
Stedelijke vernieuwing die te eenzijdig focust op fysieke ingrepen, is niet in staat om sociaaleconomische achterstanden op te lossen. De achteruitgang kan opnieuw inzetten, ondanks kostbare renovatie en nieuwbouw. In gerenoveerde wijken meer economische activiteit op gang brengen, draagt bij aan een blijvend effect van renovatie. Dit inzicht leidde in Schiedam tot een brede herbezinning op herstructurering, zowel voor wat betreft de rijksbemoeienis met de stedelijke vernieuwing als voor de sturing en samenwerking op lokaal niveau. Schiedam heeft de ambitie om het economisch potentieel van de stadswijken volop te benutten. Waarom? - Het bevordert de werkgelegenheid. Werk geeft mensen structuur, zelfstandigheid en een hoger inkomen, met meer bestedingsruimte. - Het vergroot de levendigheid en leefbaarheid van wijken. Het draagt bij aan een goed en compleet voorzieningenaanbod op buurt- en wijkniveau. - Banen naar wijken brengen, helpt bij de integratie van allochtonen en de sociale integratie van alle wijkbewoners. Werken betekent immers meedoen in de samenleving, Nederlands moeten gebruiken en je voegen naar de maatschappelijke verkeersregels. Met geen andere maatregel is de integratie zo gebaat als met (betaald) werk. - Als mensen in hun eigen wijk economische activiteiten zien, stimuleert dat. Niet iedereen hoeft in de eigen wijk te werken. Maar de zichtbaarheid van (nieuwe) bedrijfjes, ook aan huis, is van belang: zien werken, doet werken. Economische activiteit in de wijk, brengt jongeren op jonge leeftijd in aanraking met werk en de structuur van een werkend bestaan.
5
-
1.4
Bedrijvigheid in de wijk zit dicht bij de afnemers. Dat scheelt transport. Wijkeconomie ontlast bovendien bedrijventerreinen.
Doel en beoogde resultaten
Doel van deze nota is: - Het thema wijkeconomie bekendheid geven in de stad en bij de gemeentelijke afdelingen die er in hun beleid rekening mee kunnen houden. - De visie en ambitie van de gemeente Schiedam op het thema wijkeconomie weergeven. - Het uitvoeringsprogramma (hoofdstuk 3) presenteren met de afspraken over de manier waarop Schiedam wijkeconomie stimuleert, inclusief de beoogde samenwerking en inzet van middelen van diverse afdelingen en (externe) partijen. Beoogde resultaten van de Schiedamse ambities voor wijkeconomie zijn: - Voor elke wijk een beter vestigingsklimaat. - Een positieve bijdrage aan de sociaaleconomische structuur van de wijken en van de stad als geheel. - Een sterker economisch draagvlak in wijken, met meer economische functies en een grotere economische dynamiek in de wijken. - Meer en beter ondernemerschap, met sterkere ondernemers. - Een beter voorzieningenniveau. - Minder werkloosheid; een hogere participatiegraad van de bewoners in economische activiteiten (heel concreet: meer (langdurig) werklozen aan werk helpen). - Een hoger gemiddeld inkomen.
6
Hoofdstuk 2 Hoe wordt de wijkeconomie nu al gestimuleerd? Veel activiteiten in Schiedam dragen al bij aan het verbeteren van de economie in de wijk. In paragraaf 2.1 staat een overzicht van bestaande instrumenten op stadsniveau, die van invloed kunnen zijn op de economie in de wijk. Paragraaf 2.2 schetst bestaande instrumenten in de wijken.
2.1
Bestaande instrumenten voor heel Schiedam
Op stedelijk niveau bevorderen verschillende regelingen ondernemerschap in de wijken. Dat varieert van veiligheidsmaatregelen om bestaande ondernemers te beschermen tot werkgelegenheids- en startersprojecten om ondernemers te helpen om een zaak te beginnen. Veiligheid en leefbaarheid Het grootste knelpunt voor veel ondernemers in de wijken is de veiligheid. Vandalisme en kleine criminaliteit zijn niet alleen een extra kostenpost maar houden ook klanten uit de buurt. Schiedam meet de veiligheid met het Leefbaarheidsonderzoek. De gemeente heeft het algemene veiligheidsbeleid vastgelegd in het beleidsplan Veiligheid 2008-2011. De afdeling Veiligheid van de gemeente is samen met MKB Nederland in 2008 het project Veilig Ondernemen gestart.
Veiligheidsgevoel Uit het Leefbaarheidsonderzoek 2007 blijkt dat het algemene onveiligheidsgevoel vrij stabiel is, maar vergeleken met andere steden aan de hoge kant, vooral in de wijken Nieuwland en Oost. Dit onderzoek toont ook aan dat veel Schiedammers (ruim 80 procent) (zeer) tevreden zijn over de mogelijkheden om in de eigen buurt de dagelijkse boodschappen te doen. Achteruitgang van de stad brengen ze vooral in verband met de binnenstad. Schiedammers storen zich aan de kwaliteit van winkels en de leegstand. Op wijkniveau bestaan aanzienlijke verschillen in veiligheid en veiligheidsbeleving. Daarom formuleert de gemeente het veiligheidsbeleid per wijk.
Veilig ondernemen
7
De afdeling Veiligheid is het project Veilig Ondernemen gestart in samenwerking met MKB Nederland. Doel hiervan is criminaliteit tegen ondernemers te bestrijden en voorkomen. In het najaar van 2008 is een samenwerkingsovereenkomst gesloten met ondernemers in de binnenstad (Nieuwe Passage.
Veilig uitgaan Het moet in de uitgaansgebieden kwalitatief beter, veiliger en gezelliger worden. Om dat te bereiken, vooral om de veiligheid in de uitgaansgebieden (Binnenstad en Schiedamseweg) te verbeteren, hebben de gemeente Schiedam, Politie Rotterdam Rijnmond en de horeca een samenwerkingsovereenkomst ondertekend. Werk Ondernemingen in de wijk zijn gebaat bij goede mogelijkheden om aan werknemers te komen. Ondernemers die willen starten met een bedrijf kunnen vaak hulp gebruiken. Schiedam kent stadsbreed elf regelingen en voorzieningen om ondernemen in de wijken te stimuleren. Gedeeltelijk zijn het instrumenten van de gemeente zelf. Deels zijn het initiatieven van organisaties en instellingen, die de gemeente steunt.
Werkmakelaars en werkgeversservicepunt Werkgevers kunnen sinds enkele jaren met al hun vragen over personeel op één plek terecht: het werkgeversservicepunt Nieuwe Waterweg Noord. Dit is een samenwerking van de werkmakelaars van Schiedam, Vlaardingen en Maassluis met UWV Werkbedrijf. De werkmakelaars van de afdeling Werk van de gemeente Schiedam bemiddelen specifiek tussen werkgevers en bijstandscliënten. Zij hebben een breed netwerk onder werkgevers, onderwijsinstellingen en maatschappelijke instellingen. Doel van het servicepunt is onder meer vacatures en werkzoekenden beter te matchen. Werkzoekenden kunnen naast bijstandscliënten ook andere uitkeringsgerechtigden en niet-uitkeringsgerechtigden zijn.
Ondernemend de uitkering uit Om ondernemerschap onder uitkeringsgerechtigden te stimuleren, is het UWV Werkbedrijf (CWI) in 2008 gestart met het landelijke project Ondernemend de uitkering uit. Adviseurs van het UWV Werkbedrijf adviseren en ondersteunen uitkeringsgerechtigden die zelfstandig ondernemer willen worden. Het UWV werkt samen met gemeenten en Kamers van Koophandel.
8
Project Vlietland ziekenhuis De afdeling Werk van de gemeente Schiedam heeft met het Vlietland ziekenhuis en het Lentiz College afspraken gemaakt om te zorgen dat de aansluiting van vmbo/mbo en leerwerk/stage beter wordt. Het ziekenhuis heeft behoefte aan mensen voor de zorg, administratie, beveiliging en voeding. Door de samenwerking kunnen ze daar voor een deel in voorzien. Ook zijn er afspraken gemaakt over de samenwerking tussen het ziekenhuis en de werkmakelaars van de afdeling Werk, over de plaatsing van werklozen (WWB’ers en WW’ers) in geschikte vacatures bij het ziekenhuis.
Groene Brigade Najaar 2008 is de gemeente in Nieuwland de Groene Brigade gestart. Oost volgde in 2009. Mensen zonder werk, die met een steuntje in de rug uitzicht kunnen krijgen op een reguliere baan, komen in aanmerking voor deelname aan dit werkgelegenheidsproject. De Groene Brigade is niet alleen een werkgelegenheidsproject; de gemeente zet de brigade in om gehoor te geven aan klachten over groenonderhoud in Nieuwland en Oost. Dit groenonderhoud gebeurt volgens de geldende ONS-onderhoudsstandaard.
Stichting Mentor Via Stichting Mentor begeleidt een gratis coach een startende ondernemer. In deze stichting zitten Schiedamse banken en ondernemers. De Kamer van Koophandel en de gemeente zijn adviseur van Mentor. Wanneer een ondernemer aangeeft behoefte te hebben aan een mentor, dan verzorgt de Kamer van Koophandel een intakegesprek. Het bestuur van Mentor zorgt dat de ondernemer voor een jaar een passende mentor toegewezen krijgt.
ROGIAD ROGIAD is een multiculturele ondernemersvereniging. ROGIAD begeleidt vooral Turkse ondernemers en helpt ze bij het maken van een ondernemersplan.
Ondernemersloket Het Ondernemersloket is een eerste aanspreekpunt voor alle ondernemers of mensen die plannen hebben om te ondernemen. Het is een fysiek loket bij de gemeente, waar medewerkers van de gemeente de ondernemer informatie geven over onder meer vestigingsmogelijkheden, vergunningen, bestemmingsplannen en subsidies. Veel informatie is ook digitaal verkrijgbaar en er is een link naar een landelijke site www.antwoordvoorbedrijven.nl.
Pandenbank
9
De pandenbank is een digitaal overzicht van beschikbare bedrijfspanden in Schiedam.
Kamer van Koophandel Er zijn regelmatig startersdagen en -avonden van de Kamer van Koophandel in Schiedam. Op deze bijeenkomsten staat de informatievoorziening aan startende ondernemers centraal. Het Ondernemersloket en de Stichting Mentor zijn altijd aanwezig.
Startsubsidie De gemeente Schiedam verstrekt startsubsidies voor het oprichten van een ondernemers-/winkeliersvereniging. Het is in het belang van zowel de ondernemers als de stad als de ondernemers en winkeliers zich verenigen om gemeenschappelijke doelen na te streven. De verenigingen dienen bovendien als een gesprekspartner voor de gemeente.
Microfinanciering Een (startende) ondernemer kan een krediet tot € 35.000 te krijgen vanuit het fonds van de landelijke Stichting Microkrediet Nederland. Hiervoor is begin 2009 een pilot van start gegaan. Het is een marktconforme lening en het ondernemersplan moeten kwalitatief goed zijn. Het ministerie van Economische Zaken voorziet in de financiering en de screening. Lokaal is de taak om de doelgroep te bereiken en om de ondernemer te coachen. Hiervoor is in Schiedam de stichting Microfinanciering Ondernemers Schiedam in oprichting. Deelnemers in de stichting zijn de Stichting Mentor, vereniging ROGIAD, ABN AMRO, Fortis, Rabobank, ING en de gemeente. De Kamer van Koophandel zal als adviseur aan de stichting deelnemen.
2.2
Bestaande instrumenten in de wijk
Naast de stadsbrede instrumenten en voorzieningen zijn er op wijkniveau maatregelen genomen om economische activiteiten te stimuleren. In deze paragraaf komen lopende maatregelen aan bod en plannen in een vergevorderd stadium. De instrumenten zijn per wijk beschreven, maar er zijn niet in elke wijk specifieke maatregelen die een impuls aan de wijkeconomie geven.
Nieuwland
10
In de Nolenslaan en de Parkweg is sinds 2007 een winkelstraatmanager actief. Dit is een opbouwwerker die gespecialiseerd is in ondernemers. Hij legt contact met ondernemers, ondersteunt hen en spoort hen aan samen te werken
Schiedam-Oost Eind 2008 is een winkelstraatmanager aangesteld voor Oost. De kosten komen uit het budget van het Lokaal Sociaal Akkoord. De resultaten zullen binnenkort worden geevalueerd Daarnaast werkt de gemeente aan een project dat ZZP’ers in de wijk zal stimuleren en ondersteunen. Het projectplan daarvoor is in vergevorderde staat. Doel is ZZP-ers in zowel Oost als Delfshaven te helpen, hun activiteiten zichtbaar te maken (‘zien werken doet werken’) en nieuwe ZZP-ers te stimuleren.
Schiedam-Zuid De gemeente zoekt met een projectontwikkelaar naar een goede bestemming voor de Gorzenkerk. Gedacht wordt bijvoorbeeld aan invulling met creatieve en ambachtelijke ondernemers uit stad. De Kethel Factory, onlangs gevestigd aan de Hoofdstraat, biedt een aantal kunstenaars en creatieven in de stad werk- en presentatieruimte. Bovendien kan deze plaats uitgroeien tot een centrum voor kunstzinnige en creatieve activiteiten met een stedelijke en bovenstedelijk uitstraling. Daarnaast wil het centrum ook van betekenis zijn voor de wijk zelf.
Schiedam-Noord Groenoord heeft enkele maatschappelijke en commerciële instellingen die heel Schiedam of de hele regio bedienen, zoals Thermen Holiday en het zwembad. In het algemeen is wellness een kansrijke economische sector in de wijk, die goed aansluit bij het sportknooppunt dat Groenoord is. De ontwikkelingsrichtingen voor Groenoord staan beschreven in de wijkvisie Groenoord 2007-2015. Bureau Project Management voert ze uit. In Sveaparken wordt momenteel het winkelcluster Krona ingevuld. Een nieuw bestemmingsplan voor bedrijventerrein Kethelvaart is in de maak. Voor het Hof van Spaland, het belangrijkste knooppunt van detailhandel in Noord, heeft de gemeente maatregelen genomen om het winkelcentrum aantrekkelijk te houden. In 2008 is begonnen met de verbetering van het beheer, onderhoud, toezicht en de handhaving op overlast. In 2009 startte een grote opknapbeurt en een beperkte herinrichting. Parallel aan de opknapbeurt wil het winkelcentrum het Keurmerk Veilig Ondernemen
11
verkrijgen. Dat behelst onder meer praktische afspraken over het beheer van het winkelcentrum. Voor de langere termijn is een haalbaarheidsonderzoek naar mogelijkheid voor herontwikkeling gestart.
Schiedam-Centrum In Schiedam is een aantal voorzieningen en instrumenten specifiek gericht op de economische ontwikkeling van de binnenstad: - Stichting Winkelontwikkeling Binnenstad. Deze stichting stimuleert de herstructurering, vernieuwing en verbetering van de winkelfunctie in de Schiedamse binnenstad. - Stichting Centrummanagement. Dit is het overkoepelend orgaan van de winkeliersverenigingen in de binnenstad. De belangrijkste taak is de winkeliers verenigen en als gesprekspartner optreden richting de gemeente. - Ondernemersfonds. Stichting Centrummanagement oriënteert zich op de opzet van een Ondernemersfonds, te vullen met bijdragen van ondernemers. Hieruit zou onder meer een centrum- of winkelstraatmanager kunnen worden aangesteld. Een winkelstraatmanager ondersteunt ondernemers en spoort hen aan samen te werken. Overleg met gemeente over een bijdrage aan dat fonds is gaande. - Acquisiteur. De acquisiteur is aangesteld om in de binnenstad contacten te onderhouden met winkeliers en vastgoedeigenaren. Daarnaast worden contacten onderhouden met potentieel geïnteresseerde ondernemers. - ‘Werk aan de winkel’. Dit project is opgezet om het vastgoed in de binnenstad structureel te verbeteren en om het ondernemerschap te stimuleren. Binnen het project vallen subsidies die erop gericht zijn het casco van panden te verbeteren, woningen boven winkels te maken, winkelpuien te verbeteren, reclames te saneren en lifestyle-initiatieven te stimuleren. Ondernemers en vastgoedeigenaren worden benaderd door één persoon en één loket handelt alle subsidies af. - Reserve Vastgoed Binnenstad. Uit de Reserve Vastgoed Binnenstad financiert de gemeente onder meer het project Werk aan de Winkel. De gemeente besteedt het geld verder aan: strategische aankopen om particuliere investeringen te stimuleren en vastgelopen particuliere projecten los te trekken het herstel en de herbestemming van grote monumentale panden, het uitbreiden en verbeteren van de parkeercapaciteit, met name aan de westkant van de binnenstad
12
13
Hoofdstuk 3 Nieuwe impulsen om de economie in de wijk te stimuleren De huidige instrumenten zijn voor sommige wijken niet voldoende om de wijkeconomie op het gewenste niveau te brengen. Wijkeconomie bevorderen is een stadsbrede opgave, maar elke wijk vergt zijn eigen aanpak. Schiedam bestaat immers uit wijken die qua woningaanbod, bewonerssamenstelling, winkelaanbod en dergelijke zeer divers zijn. Om wijkeconomie in de verschillende wijken de juiste impuls te kunnen geven, is per wijk bekeken wat de sterke en zwakke kanten (SWOT) zijn. Het stimuleren van wijkeconomie is een dynamisch proces. Ontwikkelingen binnen de wijk, stad of regio kunnen aanleiding zijn om beleid te veranderen. Daarom evalueren we elk jaar het uitvoeringsprogramma van deze nota en passen het eventueel aan. Bij de uitvoering zoekt de gemeente samenwerking met belanghebbenden op lokaal en regionaal niveau, zoals Woonplus, buurgemeenten, MKB Nederland, beroepsonderwijs, Kamer van Koophandel, wijk- en buurtcentra, banken, UWV Werkbedrijf, stichting Mentor, vereniging ROGIAD. De gemeente kan wijkeconomie verder stimuleren langs vier beleidslijnen: - ondernemerschap bevorderen (3.1) - vestigingsklimaat verbeteren (3.2) - investeren in wijkeconomie (3.3) - overige instrumenten (3.4)
3.1
Ondernemerschap bevorderen
Schiedam wil de ondernemer in de wijk professionaliseren. De gemeente is van plan daarvoor onder meer winkelstraatmanagers in te zetten. Die leggen contacten met de ondernemers en wijzen hen de weg naar gemeentelijke ondersteuning, nuttige instanties, vastgoedhandelaars, andere ondernemers, kortom iedereen in de wijk waar ze iets aan kunnen hebben. Verder neemt Schiedam deel in een paar projecten die jongeren leren ondernemen. Schiedam schept een speciaal klimaat om allochtone ondernemers en de creatieve economie te stimuleren, onder meer door te onderzoeken of er behoefte is aan nieuwe bedrijfsverzamelgebouwen.
De winkelstraatmanager
14
Schiedam wil meer winkelstraatmanagers. Dit zijn bedrijvencontactpersonen die dagelijks in de wijken aanwezig zijn. Ze hebben er een intensief netwerk, met bedrijven, maar ook met alle partijen die een rol kunnen spelen bij de ontwikkeling van ondernemingen. Een soort makelaarsfunctie voor het stimuleren van ondernemerschap dus. Voor ondernemers is het vaak lastig om te weten te komen wat de gemeente te bieden heeft en waar ze bij de gemeente moeten zijn voor de informatie of dienstverlening die ze zoeken. Verschillende medewerkers van diverse afdelingen van de gemeente hebben contact met ondernemers en een zoektocht langs verschillende loketten is niet ongebruikelijk voor een Schiedamse ondernemer. Met de winkelstraatmanagers wil Schiedam hier iets aan veranderen. In principe is de inzet tijdelijk, maar het resultaat moet structureel zijn. Doel is de economische functie van een winkelstraat of winkelgebied te versterken, onder meer door een hogere organisatiegraad van ondernemers te realiseren en leegstaande panden vol te krijgen. Omdat de ontwikkeling van wijkeconomie maatwerk is, zal de invulling van de functie per wijk verschillen. In elk geval zal een winkelstraatmanager intermediair zijn tussen ondernemers, de gemeente en andere instanties en de samenwerking tussen deze partijen versterken. Hij of zij is degene die de gemeente erop wijst als beleid niet praktisch is en welk beleid nodig is. Een winkelstraatmanager zal bestaande en nieuwe economische activiteiten opsporen, begeleiden en versterken. De winkelstraatmanager is het eerste aanspreekpunt voor informatie over gemeentelijke regels en beleid.
Leren ondernemen Ondernemen moet je leren. Omdat je het thuis zag, of omdat je het op school voor gedaan ziet. Daarom moet ondernemen een schoolvak zijn. En het liefst met rolmodellen voor de klas. Vmbo OSG/Nieuwland wil een opbouwende rol spelen in de wijk Nieuwland. De school heeft begin 2009 een subsidieaanvraag ingediend voor twee plannen. De school wil een kleine winkel in de school vestigen om leerlingen praktische vaardigheden bij te brengen om te kunnen functioneren als winkelmedewerker. Verder wil de school voor minimaal drie jaar stagebegeleiders inzetten. De bedoeling is dat de leerlingen stage gaan lopen in de naburige winkels. Veel leerlingen van de school winkelen en hangen rond in de wijk. De inzet van stagiaires van de school voor eenvoudige klusjes in de winkels, zal helpen de
15
kloof tussen de wantrouwende winkeliers en de locale jeugd kleiner te maken. Dat helpt om het leef- en winkelklimaat te verbeteren. De subsidie is aangevraagd in het kader van het project Leren Ondernemen van de ministeries van Economische Zaken en Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Hiermee willen de ministeries bereiken dat ondernemerschap onder jongeren wordt gestimuleerd door ondernemerschap een permanente plaats te geven in het onderwijs in Nederland. De ondernemer (rolmodel) moet de klas in, de student en docent het bedrijfsleven in. SenterNovem, van het ministerie van Economische Zaken, heeft interesse in de plannen en is in principe bereid de plannen mee te subsidiëren. De gemeente heeft contact gelegd met het Lentiz College voor een onderdeel van het wijkeconomieproject Schiedam-Oost en Oud-Mathenesse/Delfshaven. Dit onderdeel draait om de link tussen ondernemerschap en onderwijs. Lentiz is een nieuwe opleiding aan het ontwikkelen 'handel in the city'. Deze opleiding zal in 2010 starten. De opleiding speelt in op de ondernemerskwaliteiten van (allochtone) leerlingen. Met het project Schiedam-Oost en OudMathenesse/Delfshaven wil de gemeente bij het ministerie van Economische Zaken aanspraak maken op een deel van het resterende geld voor Grote Steden Beleid (GSB3).
Allochtoon ondernemerschap stimuleren Veel van de nieuwe ondernemers in Schiedam zijn allochtoon. In Schiedam oefenen vooral inwoners van Turkse origine het ondernemerschap uit. Vooral in de tweede generatie boven de 25 jaar (en met name boven de 35 jaar) zitten veel ondernemers. Allochtone ondernemers hebben met meer knelpunten te maken dan autochtone ondernemers: - Ze zijn minder goed voorbereid bij de start van het bedrijf door hun doorgaans lagere opleidingsniveau - Ze hebben een kleiner netwerk en een informatieachterstand door taalproblemen - Sommigen kampen met beperktere investeringsmogelijkheden, doordat ze slechter communiceren met de overheid, financiers en verzekeraars. De meeste allochtone ondernemers willen primair aangesproken worden als ondernemer en niet als allochtone ondernemer. De verwachting is dat bestaande en nieuwe instrumenten aansluiten bij de behoeften van deze ondernemers. Daarnaast heeft de gemeente Schiedam goede contacten met de multiculturele ondernemersvereniging ROGIAD. ROGIAD kan, samen met de bedrijvencontactpersoon, helpen de instrumenten effectief in te zetten voor deze ondernemers.
16
Creatieve economie faciliteren Cultuur en economie hebben een versterkende werking op elkaar. De verbinding van deze twee velden komt samen in de creatieve economie. Producten in deze sector zijn bijvoorbeeld pianolessen of een beeldhouwworkshop. De creatieve economie groeit snel. Creatieve ondernemers hebben een imagoversterkende invloed op het gebied waar zij gevestigd zijn. Creatieve ondernemers hebben vaak eenmansbedrijven of kleine ondernemingen. Het talent van de ondernemers bepaalt vaak welke producten en diensten zij leveren. Naast de behoefte aan ondersteuning op het gebied van huisvesting, hebben zij behoefte aan een netwerk. Schiedam is al enige tijd bezig om de creatieve ondernemer te faciliteren, zowel in de binnenstad als daarbuiten. De gemeente wil een klimaat creëren waar creatieve ondernemers zich optimaal kunnen ontplooien. Dit klimaat bestaat onder meer uit een kennisinfrastructuur, opgezet door de gemeente. Die vergemakkelijkt netwerkvorming, professionalisering en het versterken van ondernemerschapskwaliteiten. Ook verbindt de infrastructuur creatieve ondernemers met het bedrijfsleven en onderwijs. In een wijk met potentie voor een creatieve economie kan de gemeente een cultuurscout inzetten die projecten initieert en kunstenaars en creatieven erbij betrekt. Momenteel liggen hiervoor de grootste kansen in de Gorzen, in wijk West en in het centrum. Bij het opwaarderen van een winkelgebied kan een kunstenaar samen met de winkelstraatmanager een project opzetten, om een winkelstraat of plein aantrekkelijker te maken. In de nota Cultuur in de wijk werkt de gemeente de potentie van creatieven in de wijk verder uit.
Bedrijfsverzamelgebouw Onder meer ZZP'ers en creatieve ondernemers kunnen behoefte hebben aan een werkplek in een bedrijfsverzamelgebouw. Ondernemers kiezen voor een dergelijke werkplek omdat er makkelijk zakelijke netwerken ontstaan en omdat er diverse faciliteiten zijn. In Schiedam staan bedrijfsverzamelgebouwen op bedrijventerreinen en ze zijn in particuliere handen. De eigenaren verhuren enkel ruimtes, zonder verdere faciliteiten. Te onderzoeken valt welke behoeften er bestaan bij ondernemers binnen Schiedam en wat voor soort bedrijfsverzamelgebouw hieraan zou voldoen.
17
3.2
Vestigingsklimaat verbeteren
Wijkeconomie richt zich vaak vooral op de zichtbare economische activiteit: winkels, bedrijventerreinen. Minstens zo interessant is de verborgen economie van de zelfstandigen zonder personeel (ZZP'ers). Dit aantal groeit explosief. In 2003 waren er in Nederland 54.000 starters, in 2007 meer dan 100.000, waarvan het merendeel ZZP'ers. Kleine zelfstandigen hebben behoefte aan een ander vestigingsklimaat dan grote bedrijven. Ze werken vaak aan huis. Ze hebben behoefte aan samenwerking met andere zelfstandigen, eventueel aangevuld met grote bedrijven en instellingen. Door vestiging van bedrijfjes in de wijk ontstaat een heterogene wijk, wat gunstig is, maar de regelgeving ingewikkelder maakt. Ook eenpersoonsbedrijven of kleine bedrijven moeten immers voldoen aan de milieuregels en het bestemmingsplan. Tegelijkertijd wil Schiedam ondernemers in de wijk zo min mogelijk in de weg leggen. Dat vergt duidelijkheid over welke bedrijven we wel en welke we niet acceptabel vinden in een woonwijk. Kleine ondernemers hebben vaak moeite een geschikt bedrijfspand te vinden, omdat leegstaande panden vaak speculatief worden opgekocht en daarna niet of tegen een hoge prijs op de markt komen. Schiedam heeft landelijk gepleit voor de leegstandstax om eigenaren te dwingen vastgoed niet leeg te laten staan. Als een bedrijf in de wijk is gevestigd, is het zaak het daar te houden, ook als het van eigenaar wisselt.
Thuis werken ZZP’ers werken vaak aan huis. Schiedam zal in de standaardregels voor bestemmingsplannen opnemen dat tot 30 procent van de woning gebruikt mag worden voor het uitoefenen van een beroep aan huis. Ook kan gedacht worden aan buurtgebonden kinderopvang of schoonmaakwerk. Bedrijvigheid in de wijk stimuleert zo andere bedrijvigheid. Het is tevens een kans om maatregelen te nemen om zwart werken tegen te gaan. Grote steden en randgemeenten kennen vaak een omvangrijke informele economie. De dienstverlening aan thuiswerkers kan geformaliseerd worden. ZZP’ers werken graag in een onderling netwerk, dat ze aanvullen met grotere ondernemingen en instellingen in de wijk. Deze netwerk- en ontmoetingsfunctie kan concreet gestalte krijgen in de vorm van een ondernemershuis / bedrijfsverzamelgebouw, waar zelfstandigen werkruimte kunnen huren voor kortere of langere tijd. In Engeland en Ierland is hier veel ervaring mee opgedaan, in de vorm van Enterprise Centers. Maar ook in Nederland zijn voldoende geslaagde voorbeelden.
18
Zakelijk netwerk Wijkeconomie wordt vooral gestimuleerd doordat er lokaal geld circuleert. Om geld lokaal te kunnen besteden, moeten er plaatselijke zakelijke netwerken bestaan. Eind 2008 heeft de Zakenkring Schiedam e.o. het initiatief genomen om een ZZP-netwerk op te zetten. Hiervoor heeft de Zakenkring een startsubsidie ontvangen
Heterogene wijken Bedrijven die in de wijken blijven of er naar toe gaan, zorgen ervoor dat bedrijfsterreinen worden ontlast. Omdat ruimte op bedrijfsterreinen schaars is, is het gunstig als bedrijven uit de lage milieucategorie zich vestigen in of aan de rand van wijken of de binnenstad. De vestiging van bedrijven in de wijk zorgt ervoor dat er heterogene, levendige woonwijken ontstaan, waar werkgelegenheid is. In wijkontwikkelingsplannen en -projecten moeten we zoeken naar een goede, marktconforme mix van wonen en werken in de wijk. Functiemenging stimuleren in bestaande wijken is geen eenvoudige opgave. Het vergt deregulering: er moet gekeken worden naar bestemmingsplannen, naar de Wet milieubeheer, naar parkeren, naar vereenvoudiging van vergunningen en naar het opheffen van strijdige regelgeving.
Wet milieubeheer Een bedrijf vestigen in een woonwijk is gebonden aan regels uit de Wet milieubeheer. Grotere bedrijven hebben een milieuvergunning nodig. Kleinere bedrijven kunnen met een melding volstaan. Vervolgens wordt getoetst wat de effecten zijn van dit bedrijf op de omgeving. De Wet milieubeheer is een landelijke wet.
Bestemmingsplannen Het is toegestaan om tot 30 procent van de ruimte van een woning te bestemmen voor een beroep aan huis. Uit ervaring blijkt dat dit percentage voldoende is om veruit de meeste ondernemers die een beroep aan huis uitoefenen tegemoet te komen. Een bedrijf aan huis echter is een ander verhaal. Voor een bedrijf moet een pand een woon-/werkbestemming hebben. Het is niet gewenst voor de woonomgeving om dit standaard in het bestemmingsplan op te nemen. Om te voorkomen dat elke ondernemer die een bedrijf aan huis wil, een ROprocedure moeten doorlopen, kunnen we vaststellen welke bedrijven we wel of niet wenselijk vinden in de wijk. Voor bedrijven die we wenselijk vinden, kunnen we binnen het bestemmingsplan een ontheffing opnemen. Bij de
19
vaststelling van wenselijke bedrijven kunnen we uitgaan van de VNG-brochure met bedrijfsactiviteiten voor functiemenging.
Leegstand tegengaan Leeg commercieel vastgoed is een doorn in het oog van de gemeente Schiedam. Vooral winkelpanden worden soms speculatief aangekocht of toevallig verkregen. Ze komen in een ander marktsegment terecht of de speculant houdt ze leeg, in afwachting van betere tijden of een doorverkoopmogelijkheid. Leegstand doet afbreuk aan de samenstelling en attractiviteit van het winkelbestand. Tot nu toe was hier wettelijk weinig tegen te doen. Als de panden al verhuurd worden, dan zijn de eigenaars vaak alleen geïnteresseerd in de huuropbrengst en niet in de ontwikkeling van de ondernemers en de wijk. Ondernemers hebben vaak praktische problemen met huisbazen. Bovendien kunnen vastgoedeigenaren, particuliere beleggers, projectontwikkelaars en makelaars zeer selectief te werk gaan bij de verhuur of verkoop aan een ondernemer. Verder zijn veel bedrijfspanden onbetaalbaar. Alles bij elkaar is het voor ondernemers soms erg moeilijk om aan geschikte en betaalbare bedrijfsruimte te komen. De gemeente Schiedam wil in winkelgebieden terug naar frictieleegstand, de leegstand die nodig is om de vastgoedmarkt behoorlijk te laten functioneren. Behalve dat dit meer vestigingsmogelijkheden oplevert, verbetert dit het straatbeeld en gaat het verkrotting tegen van (beeldbepalende) bedrijfspanden. De verwachting is dat een bedrijfspand dat in gebruik wordt genomen sneller verbouwd of opgeknapt wordt.
Leegstandstax Aan de eigenaars van leegstaande en verkrotte bedrijfsgebouwen zou de gemeente graag een boete opleggen. Een leegstandstax kan de verantwoordelijkheid houden waar die hoort: bij de eigenaar. Dit vergt landelijke regelgeving. Schiedam heeft het Rijk, namens de G27, gevraagd om samen nieuwe maatregelen te ontwikkelen, waaronder belastingheffing op leegstand. Hiermee kunnen gemeenten slagvaardig optreden tegen ongewenste vastgoedontwikkelingen en zo ruimte krijgen om het vestigingsklimaat structureel te verbeteren. Schiedam heeft samen met de gemeente Rotterdam een STIP-(stedelijk innovatieprogramma)onderzoeksopdracht voor de leegstandstax neergelegd bij het Nicis Institute. Er zal de komende tijd opnieuw bestuurlijke druk nodig zijn om de leegstandstax voor elkaar te krijgen.
Bedrijfsopvolging en -overname
20
Voor veel bedrijven is het nu of binnenkort een probleem om een goede bedrijfsopvolger te vinden. We willen deze bedrijven voor de stad en wijk behouden om diversiteit in het aanbod te houden en om leegstand tegen te gaan. De gemeente kan deze bedrijven samen met de Kamer van Koophandel en eventuele andere instanties ondersteunen. Het Ondernemersloket, de accountmanagers en winkelstraatmanagers moeten signaleren welke ondernemer tegen de problemen van bedrijfsopvolging aanloopt. Wellicht is er in het netwerk van de accountmanager (die de contactpersonen zijn tussen bedrjiven op de bedrijventerreinen en de gemeente), de Kamer van Koophandel, Stichting Mentor en ROGIAD een potentiële opvolger te vinden. In overleg met de Kamer van Koophandel kan de gemeente informatie, advies en introducties in een netwerk geven.
Dienstverlening aan ondernemers Schiedam heeft in 2006 het convenant 'Stroomlijning dienstverlening aan ondernemers' ondertekend met de staatssecretaris van Economische Zaken. In Schiedam is het project 'terugdringen administratieve lasten' in dit kader breed opgepakt. Naast de dienstverlening aan bedrijven neemt de gemeente ook de dienstverlening aan burgers onder de loep. De gemeente moet niet alleen regels vereenvoudigen, maar ook aandacht schenken aan de algehele dienstverlening. Ondernemers hebben vaak begrip voor een bepaald standpunt van de gemeente, maar het is vaak 'de manier waarop' waarvoor ze geen begrip kunnen opbrengen. Tijdig terugbellen, even tussendoor informeren of even om de tafel zitten met de ondernemer, kan veel onbegrip en ongemak voorkomen.
3.3
Investeren in wijkeconomie
Een goed toepasbaar en effectief instrument om wijkeconomie te stimuleren is de bedrijfsinvesteringszone. De Wet BIZ (BedrijfsInvesteringsZone) maakt het ondernemers makkelijker om samen te investeren in hun omgeving, waarbij alle ondernemers meebetalen. De BIZ vormt de Nederlandse variant van het in het buitenland al met veel succes toegepaste Business Improvement District (BID). Hoewel de wet nog niet van kracht is, kunnen ondernemers (en de gemeente) nu al voorbereidingen gaan treffen. Een BIZ-zone is een afgebakend gebied waarbinnen ondernemers samen investeren in een aantrekkelijke en veilige bedrijfsomgeving. Ze kunnen bijvoorbeeld samen surveillancediensten inhuren of camerabewaking, promotie, bewegwijzering, verlichting of de verwijdering van graffiti regelen.
21
De gemeente kan - op initiatief van ondernemers - een BIZ-zone instellen. Als er voldoende draagvlak is onder de ondernemers, int de gemeente een bijdrage van alle ondernemers in de BIZ-zone. De ondernemers en de gemeente stellen een uitvoeringsconvenant op en de gemeente stelt een verordening op die moet worden goedgekeurd door de gemeenteraad. De ondernemers richten een vereniging of stichting op die met dit geld de afgesproken activiteiten uitvoert. In Schiedam is ondernemersvereniging Vijfsluizen bezig met het opzetten van een BIZ. Ook voor andere gebieden in Schiedam kan onderzocht worden of dit een optie is. Voor het centrum wordt gesproken over een soortgelijk plan: het Ondernemersfonds. 3.4
Overige instrumenten
Samenwerking met andere wijken, andere steden Schiedam heeft een projectvoorstel ingediend bij het ministerie van Economische Zaken. Dit project heeft tot doel de wijkeconomie te stimuleren in Oost en Oud Mathenesse (Delfshaven, een deelgemeente van Rotterdam). Met dit project beoogt Schiedam de onzichtbare economie te stimuleren door de zichtbaarheid te vergroten, een netwerk voor ZZP’ers te vormen en met een onderwijsinstelling samen te werken om een ondernemers-opleidingshuis op te zetten. Het ministerie heeft de aanvraag voor een deel gehonoreerd.
ABCD-project Delfshaven, Rotterdam De Rotterdamse wijk Oud-Delfshaven dreigde in ontwikkeling achter te blijven bij de 'booming' omgeving langs de Nieuwe Maas. Om dat te voorkomen, startte woningcorporatie Woonbron een circa twee jaar durend project dat zowel is gericht op de persoonlijke ontwikkeling van de ondernemer en bewoner als op de leefbaarheid van de wijk. De filosofie achter het project is die van Asset-Based Community Development (ABCD). Dit is een van oorsprong Amerikaanse benadering van samenlevingsopbouw die de verborgen capaciteiten van bewoners aanspreekt. De uitvoering van het project wordt gedaan door twee wijkverkenners (‘spinnen’). Zij hebben veel tijd besteed aan het opsporen van talent in de wijk. Het was niet eenvoudig om bewoners met ondernemingslust te vinden. Vandaar dat Woonbron overstapte naar een tweesporenbeleid. Het project richtte zich voortaan niet alleen op ondernemers, maar ook op ondersteuning van vrijwilligersactiviteiten en bijdragen aan de sociale en economische activering van bewoners. Zo kreeg een inmiddels goed lopende computerclub ondersteuning bij cursussen op maat. Ook zijn ondernemers van buiten naar de wijk gehaald. Het was verschillende keren mogelijk om een bewoner aan deze
22
ondernemers te koppelen. Zo is een bewoner als beheerder aangesteld bij een door kunstenaars ontworpen stadstuin. Vijftien projecten hebben inmiddels ondersteuning gekregen, waaronder een glasatelier, een fietsenwerkplaats en een bloemen- en cadeauwinkel. Daarnaast koopt Woonbron panden op om die geschikt te maken voor (startende) ondernemers. De ondernemers kunnen hier tot drie jaar huurgewenning krijgen.
Educatie in Nieuwland In de wijk Nieuwland zijn veel kleine (vaak allochtone) ondernemers actief. Deze groep beheerst de Nederlandse taal vaak niet genoeg. Daarnaast kunnen deze ondernemers ondersteund worden met andere vaardigheden en kennis, waardoor ze betere ondernemers kunnen worden. Binnen het innovatietraject wijkgerichte inburgering zal daarom in 2010 een pilot starten waarbij inburgering wordt gekoppeld aan ondernemerschap.
23
