DE LOENSE STRATEGIEËN VAN HET (KUNST)BOEK
Depot en metalen klapper met het classificatiesysteem Hofmann-Krayer, Volkskundemuseum Stad Antwerpen. Dit systeem is een thematische opdeling van de volkskunde zoals ze in 1918 werd opgesteld door de Zwitser E. Hofmann-Krayer (1864-1936).
D E LOENSE STRATEGIEËN
VAN HET (KUNST)BOEK EEN SELECTIE UIT DE ANTWERPSE KUNST- EN BEWAARBIBLIOTHEKEN MARC GOETHALS & FILIEP TACQ
OVERLEG KUNSTBIBLIOTHEKEN VLAANDEREN PROVINCIE ANTWERPEN 2004
De loense strategieën van het (kunst)boek De vraag was simpel: een tentoonstelling samenstellen, vanuit een persoonlijke kijk, met de collecties van een kleine twintig Antwerpse kunst- en bewaarbibliotheken. Het was vlug duidelijk dat deze instituten over honderdduizenden boeken beschikken. Dit lijkt een onuitputtelijk reservoir voor een selectie. Op onze aardbol circuleren echter vele miljoenen boeken (eerlijk gezegd; ik denk dat het er miljarden zijn maar dergelijke getallen ontsnappen aan mijn inschattingsvermogen). Dat er ‘slechts’ honderdduizenden boeken waren vonden we geen bezwaar. Het betekende wel dat we niet met een idealistisch verlanglijstje de bibliotheken moesten bezoeken. Een tentoonstelling samenstellen met en rond boeken is geen courante, alledaagse bezigheid. En dat heeft zijn redenen. Door een boek te presenteren als kijkobject wordt de toeschouwer radicaal op afstand gehouden van de wezenlijke kwaliteiten van dat boek. Een boek toont pas zijn eigenschappen wanneer het wordt doorbladerd. Sommigen bekijken eerst de illustraties, anderen lezen de eerste zinnen of zoeken het colofon op. Flapteksten en titelpagina’s zijn eveneens bedoeld om het eerste contact gunstig te laten verlopen. En verder kan de inhoud van een goed boek iemand uren, dagen of weken in de ban houden. Bij het voorbereiden van deze tentoonstelling hebben we ons erbij neergelegd dat zo een intensief contact niet mogelijk is. Toch presenteren boekhandelaars hun boeken in de etalage en rekenen erop de het ‘gesloten’ boek de koper naar binnen lokt. De buitenkant van het boek heeft dus iets te ‘zeggen’. Meestal is
het een verleidelijke blikvanger die wordt gebruikt om mensen over te halen om het boek in kwestie aan te kopen. We zijn er echter van overtuigd dat de vormgeving van een boek verder kan reiken dan enkel dit commerciële manoeuvre. We zochten méér. We hadden een ‘punt’ nodig om op jacht te gaan in de bibliotheken. Wat wilden we tonen? Het eerste, prille concept was een afspraak om een groep kunstboeken bij elkaar te brengen die als gemeenschappelijk kenmerk hebben dat ze door hun vormgeving (vooral de cover), iets willen tonen dat, goed en wel beschouwd, verder gaat dan de inhoud van het boek. Door zijn verschijning /vormgeving wil de uitgever het boek een uitspraak laten doen. Op deze manier worden zij gebruikt als strategische instrumenten om iets toe te voegen aan hun reële inhoud. Wat er toegevoegd wordt kan een legitimering zijn, een provocatie, een stellingname in een kunsthistorisch dispuut, enz…. Een mooi voorbeeld van zo’n strategische benadering zijn de boeken van Something Else Press. Wie de Fluxus beweging uit de jaren zestig kent weet dat bij hun uitgaves de traditionele boekvorm nauwelijks gebruikt werd. Meestal zijn het edities in goedkope dozen, ringmappen of enveloppen. De Fluxus kunstenaars zoals Dick Higgins, George Maciunas, Robert Filliou, George Brecht, etc… namen hierbij duidelijk afstand van de geijkte vorm van het kunstboek. Kunst was er niet om geconsacreerd te worden en te bewaren maar was een middel om het leven te veranderen. Dit was trouwens ook de reden voor hun provocerend gedrag. Hun uitgaves kregen echter weinig aandacht en de kunstenaar Dick Higgins besloot in om een uitgeverij te starten die het provocerende materiaal van Fluxus publiceerde in traditionele boekvorm, gecombineerd met hoge kwaliteit in
drukwerk en vormgeving. Op deze manier zou het ‘moeilijke’ genre gemakkelijker op de tafels terecht komen van de ‘bourgeoisie’. De strategie van het Trojaanse paard! Een ander voorbeeld zijn de tentoonstellingscatalogi en kunstenaarsboeken uit de jaren zeventig met monochrome (meestal witte) covers en een uiterst spaarzame typografie. Vooral de minimalisten en conceptuelen, met hun circuit van galleries en musea, brachten dit soort boeken op de markt. Enerzijds toonde het dat men te doen had met kunst die niet geïnteresseerd was in decoratie, anderzijds nam men afstand van het bibliofiele, decoratieve koffietafelboek. Alle franjes werden weggelaten en in de plaats kwam een zuiver (wit) veld tevoorschijn waar ‘het concept’ zich kon tonen in al zijn radicaliteit. De toeschouwer kreeg als het ware een ruimte om te denken. Een derde voorbeeld dat we voor ogen hadden waren twee boeken van Henri Cartier-Bresson: Images à la Sauvette (Parijs: Editions Verve, ) en Les Européens (Parijs: Editions Verve, ). Deze beide boeken hebben gemeen dat de cover ontworpen is door een kunstenaar, respectievelijk Henri Matisse en Juan Mirò, wat uitzonderlijk is voor zwart-witfotoboeken uit die tijd. De kleurrijke, decoratieve covers verwijzen naar de huiselijke fotoalbums die soms fraai ingebonden waren in rijk, decoratief textiel. Maar tegelijkertijd leggen zij ook een eigenaardige link tussen fotografie en kunst. We beseften dat het willen tonen van de vele (visuele) betekenissen die de vormgeving van een boek kunnen oproepen een erg specifiek uitgangspunt was dat slechts een beperkte keuze aan boeken zou opleveren. En dat we het risico liepen hiermee het kind met het badwater weg te gooien. De manier waarop we ‘op boekenjacht’ zouden gaan kon soelaas brengen. Daarvoor
hanteerden we het begrip ‘serendipiteit’ (klemtoon op ‘di’). Het woordenboek is nog steeds een snelle referentie, maar Googelen op het Web met ‘serendipiteit’ leverde vele sites op met pertinentere informatie. Om kort te gaan: Serendipiteit is de vreugde om door toevalligheden en een open instelling dingen te ontdekken waarnaar je niet echt op zoek was. Als de juf rabarber meebrengt naar de klas en daar kruipt plots een spinnetje uit, dan moet de activiteit toch over dat spinnetje gaan en niet over de rabarber? (Ferre Laevers). Of nog: Zoeken naar een speld in een hooiberg en er uit rollen met een boerenmeid. Dat is serendipiteit. (Saskia Marijnissen). Enerzijds konden we dit begrip wel inzetten, maar anderzijds was het geen garantie dat het effectief iets zou opleveren. Scepsis! Maar toch bleef het woord koppig opduiken in onze gesprekken. Serendipiteit is meer dan ‘een beetje geluk hebben’. Het veronderstelt dat men actief is. Serendipiteit is er niet in een passieve situatie. Het is geen geluk dat uit de lucht komt vallen. Daarnaast veronderstelt het een open blik die niet per se vasthoudt aan premisses. Serendipiteit in werking breekt het obsessieve open, is de achterpoort van het dwangmatige en doet het dodelijke weer vruchtbaar worden. De vraag blijft of serendipiteit in werking kan worden gebracht? Of is het een talent? Werp het woord serendipiteit op tafel, tijdens een etentje, en je veroorzaakt zonder twijfel een geanimeerd gesprek. Van Jean-Pierre Rondas (radiomaker en krokant intellectueel met veel jeu d’esprit) ontvingen we via-via de volgende anekdote: Toen we op radio Drie elke dag moesten noteren wat we de vorige of volgende dag hadden gedaan of zouden doen wanneer we niet in het Huis waren, schreef ik vaak op: ‘serendipiteit’. De directeur (Jerome Verhaege) heeft nooit durven vragen wat het betekende. ’t Is nochtans de zuivere waarheid. Hiermee doemt het gevaar op dat serendipiteit allerlei
disparate parafernalia kan dekken en dat het overal inzetbaar is. Onze scepsis werd weer wakker.
Na deze persoonlijke ‘deconstructie’ van het woord serendipiteit vertrokken we naar de bibliotheken. We wisten natuurlijk reeds dat kunstboeken van voor erg onveranderlijk zijn; type lederen band met gouden lettertjes. Blijkbaar was het boekformaat de enige kwaliteit waarin differentiatie werd aangebracht: hoe groter, hoe prestigieuzer. Aangezien verschillende bibliotheken bleken te beschikken over een schat aan stokoude boeken besloten we onmiddellijk om ons terrein te verruimen naar catalogi die niet per se over kunst informeerden, zoals almanakken die gigantische oplages kenden, curiosa die experimenteerden met het oneigenlijke gebruik van het boek, interessante typografische experimenten, enz. We besloten om het woordje ‘kunst’ in de titel ‘De loense strategieën van het kunstboek’ tussen haakjes te plaatsen. Vanuit onze blik op het moderne en hedendaagse kunstboek selecteerden we in de oudere schatten.
Door dit project viel het ons op dat verschillende Antwerpse kunst- en bewaarbibliotheken een on-line bibliotheekcatalogus aanbieden. Dit bleek vooral handig bij ons bezoek aan de Antwerpse Stadsbibliotheek. De hoeveelheid boeken die dit instituut bezit is gigantisch. Het werd de enige bibliotheek waar we uitsluitend via internet hebben geselecteerd, o.a. werken van El Lissitzky, Man Ray, Raymond Queneau, enz… Meer tijd en onderzoek had hier zeker nog pittig materiaal opgeleverd. Uiteraard kregen we, door onze vele bibliotheekbezoeken, een beter zicht op de Antwerpse kunst- en bewaarbibliotheken. De meest actieve bibliotheken (dus met de meeste bezoekers) blijken de schoolbibliotheken te zijn. Helaas konden we daar weinig materiaal vinden voor onze tentoonstelling omdat ze vooral courant, didactisch materiaal aanbieden. We botsten ook op de vreemde aanwezigheid van een deel van de oude ICC-bibliotheek in het KMSKA. De bibliotheek van het Middelheim is een ‘geheime’ tip voor wie geïnteresseerd is in kunst van de laatste dertig jaar. En ergens anders hebben we een oeroude kunstbibliotheek ontdekt die wegens gebrek aan financiële middelen ontoegankelijk en dus slapende is. Ah! Budgettering! De boeken van Something Else Press vonden we niet (buiten een paar die niet echt karakteristiek zijn voor het fonds) maar de werken van Cartier-Bresson wel. De rest van ons verhaal vindt U in deze publicatie. Het is een geïllustreerde en geannoteerde lijst. Voor sommige mensen een plezier om te lezen, voor anderen een ‘horreur’. Ach, leve de verlichte amateur!
Bibliografie gedrukte werken Frank, Peter. Something Else Press: an annotated bibliography. {New Paltz, NY}, McPherson & Company, . Merton, Robert; Elinor Barber [edts.]. The travels and adventures of serendipity: A study in sociological semantics and the sociology of science. Princeton, Princeton University Press, . Mœglin-Delcroix, Anne. Esthétique du livre d’artiste : 1960–1980. Parijs: Editions Jean-Michel Place ; Bibliothèque nationale de France, . Roth, Andrew [edt.]. The book of books. New York: PPP Editions, . online informatie Het archief van Dick Higgins http://www.getty.edu/research/conducting_research/finding_aids/higgins.html [..] Links over het begrip ‘serendipiteit’ http://helix.stichtingpuls.nl/helix132/saskiam.htm [..] http://lvb.net/citaten.php/item/330 [..] Stadsbibliotheek Antwerpen en Online Publiekscatalogus http://stadsbibliotheek.antwerpen.be/MIDA [..] http://stadsbibliotheek.antwerpen.be/tekst/webopac.htm [..]
: [comm.] : commentaar [edt./edts.] : editor(s) / samensteller(s) [medew.] : medewerker [s.a.] : sine anno = zonder jaar van uitgave [S.l.] : Sine loco = zonder plaats van uitgave [s.n.] : sine nomine = zonder naam uitgeverij
CATALOGUS
: EM : FM : ICC : ICSAC :
Etnografisch Museum FotoMuseum Internationaal Cultureel Centrum, Antwerpen Internationaal Centrum voor StructuurAnalyse en Constructivisme, Brussel KASK : Koninklijke Academie voor Schone Kunsten KMSKA : Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen MIDD : Openluchtmuseum Middelheim MOMU : ModeMuseum MPM : Museum Plantin Moretus MuHKA : Museum voor Hedendaagse Kunst Antwerpen OCMW : OCMW Antwerpen PK : Stedelijk Prentenkabinet Antwerpen PRIV.COLL. : Privé collectie RUB : Rubenianum SBA : Stadsbibliotheek Antwerpen STODEL : Wiebe Stodel Bibliotheek VOLK : Volkskundemuseum
Deze catalogus bevat alle werken die geselecteerd werden door de curators tijdens hun bezoeken aan de bibliotheken. Een paar werken komen enkel in deze lijst voor en liggen niet in de tentoonstelling omdat ze niet konden worden uitgeleend en/of bij nader inzien toch niet in de opbouw van de tentoonstelling pasten. Een tiental boeken en enkele edities komen uit privé collecties om bepaalde lijnen in de presentatie te ondersteunen. Bij de werken uit openbare collecties werd altijd het acroniem van de instelling en het specifieke inventarisnummer vermeld. Zo kunnen geïnteresseerde bezoekers later het werk gaan bekijken bij de instelling in kwestie. Daarom ook zijn op het einde van de publicatie de acroniemen van de instellingen gekoppeld aan de adresgegevens.
Lijst van de geselecteerde werken
Adelung, Johan C. Neues Lehrgebäude der diplomatik aus den Französischen übersetzt; Atlas. [S.l.]: [s.n.], [s.a.]. MPM BM 40.173
Alloway, Lawrence; Graham, Dan [ill.]. Artists & photographs. New York: Multiples, . Bordpapieren doos ( x x cm) met kunstenaarsboeken en een tekstboekje. Kunstenaarsboeken van Bernard Venet, Dennis Oppenheim, Christo, Dan Graham, Richard Long, Andy Warhol, Robert Morris, Bruce Nauman, Ed Ruscha, Allan Kaprow, Joseph Kosuth, Michael Kirby, Jan Dibbets, Sol LeWitt, Robert Smithson, Mel Bochner, Douglas Huebler, Robert Rauschenberg en Tom Gormley. FM FP72/69
Eind de jaren zestig werd fotografie meer en meer belangrijk als medium in de kunst. In tegenstelling tot de gangbare kunstfotografie gebruikten deze kunstenaars het medium niet kunstzinnig maar documentair. Zodoende heeft deze fotografie een niet gespecialiseerd karakter. Ook waren deze kunstenaars niet geïnteresseerd in een picturale esthetiek. Het is zeer uitzonderlijk dat de volledige reeks van werken hier gepresenteerd kan worden. Enerzijds omdat verschillende boekjes de vooropgestelde oplage van . ex. niet bereikten, anderzijds omdat vele ervan afzonderlijk werden verkocht.
Adelung, Johan C. Neues Lehrgebäude der diplomatik aus den Französischen übersetzt; Atlas.
Almanach. Gent: [s.n.], . VOLK B 866
Het hoogtepunt van de almanakkencultuur ligt in de de en de eeuw. Jaarlijks verschenen er tientallen uitgaven die zich richtten tot een specifieke bevolkingsgroep: militairen, alcoholisten, vrouwen, joden, socialisten, studenten, ... Niet de kalender of praktische onderdelen waren in dit opzicht onderscheidend, wel het zogenaamde mengelwerk. Dit bestond uit verhalen, gedichten, liedjes, kronieken, moppen, raadsels en wetenswaardigheden toegespitst op de doelgroep. Ook de vorm van het boekje is zeer divers, van heel schamel tot zeer deftig. De ‘ongrijpbaarheid’ van de almanak maakt dat het al vele eeuwen bestaat: het weet in elke tijd een nieuw gezicht te vinden.
Alvin, M.L. Les nielles de la Bibliothèque royale de Belgique [..]. Bruxelles: Hayez, . Bevat ingeplakte zoutdrukken van Pierre Alexandre Libois, afgedrukt door Gilbert Radoux.
Alloway, Lawrence; Graham, Dan [ill.]. Artists & photographs
FM P/1996/444
Amelung, Walther. Die sculpturen des Vaticanischen Museums. Berlin: Reimer, . RUB 1Q2 ROM.3 VAT.4 903
Art & Language. Art & Language. Luzern: Kunstmuseum, . MIDD 77/334
Balduinus, B.; Nigronus Jul., De Calceo Antiquo de Caliga Veterum. Amstelodami: Andreas Frisius, . MOMU R4 82/447
Baumgarten, Lothar. America. New York: Guggenheim Museum, . MIDD 94/179
Tentoonstellingscatalogus in de stijl en vorm van een tijdschrift.
Bede, Cuthbert. Photographic pleasures popularly portrayed with pen and pencil. London: McLean, . FM 66. 63
Reeds vroeg was de verhouding tussen fotografie en kunst gespannen. Dit wordt in deze publicatie geëvoceerd met veel ironie.
Biblia, das ist die ganse Heilige Schrifst alten und neuen Testaments. Tübingen: [s.n.], . Nach der Ubersetzung und mit den Vorreden und Randglossen D. Martin Luthers.
Amelung, Walther. Die sculpturen des Vaticanischen Museums.
OCMW 6033
Bilder-Lexicon Kulturgeschichte. Wien: Institut für Sexualforschung, . Band 1-X KMSKA LXXIX C1-10 (kast 274)
Boek in palmblad met houten kaft, Sri Lanka, e eeuw. EM AE 99.68
Langwerpig boek met in Palischrift beschreven palmbladen. De kaft bestaat uit twee palmhouten schutborden. Het geheel wordt door koord samengehouden.
Bonami, Francesco; Simons, Raf [edt.]. The fourth sex: adolescent extremes. Milan: Charta, . MOMU F 1349
Het lookbook is een soort modecatalogus, meestal met een overzicht van de silhouetten die de ontwerper dat seizoen creëerde. Het bestaat uit foto’s van het defilé, soms aangevuld met ‘stylings’: in scène gezette reportages van bepaalde silhouetten. Deze catalogi nemen de vorm aan van artistieke statements, waarvoor de ontwerpen vaak niet meer dan een aanleiding vormen. De boeken worden verspreid op het defilé en tijdens de ‘showroom’. Lookbooks en modecatalogi zijn dus niet te koop, maar vormen veeleer een aansporing tot kopen.
Bede, Cuthbert. Photographic pleasures popularly portrayed with pen and pencil.
Street Magazine vol. 1 & 2. [S.l.]: Maison Martin Margiela
Borthwick, Mark. Collection Martin Margiela, autumn winter ‒
Viktor & Rolf; Van Lamsweerde, Inez [medew.]. Viktor & Rolf, 1993 – 1999
Borthwick, Mark. Collection Martin Margiela, autumn winter ‒
Bonami, Francesco; Simons, Raf [edt.] The fourth sex: adolescent extremes.
Margiela, Martin; Habbah, Jacques. P/E 2002 : Maison Martin Margiela.
Borthwick, Mark. Collection Martin Margiela, autumn winter ‒. Govic: Saint-Herblain, . MOMU 98/166
Bosio Romano, Antonio. Roma Soterranea. Roma: [s.n.], . RUB 5/173
Broodthaers, Marcel. Catalogue-Catalogus. Brussel: PSK, . MIDD 75/576
Op de cover van deze catalogus staat de volgende tekst: Deze ongetekende en ongenummerde catalogus kan niet afgezonderd worden van het blad waarop dezelfde afbeeldingen zijn voorgesteld in een andere leescontext. Bij deze catalogus hoort dus een ongeplooid en ongesneden plano of drukvel ( x , cm) die de reproducties toont uit het boek, inclusief paskruisen, snijlijnen en kleurcodes.
Broodthaers, Marcel. Tractatus Logico-Catalogicus. Brussel, Galerie MTL, . PRIV.COLL.
Catalogus op plano (drukvel). Zwarte offset op wit papier. Oplage ex. genummerd en gesigneerd M.B., x cm. Met deze uitgave ontrafelt Broodthaers, op zijn typische manier, het productieproces van de kunstcatalogus.
Broodthaers, Marcel. Un Voyage en Mer du Nord.
Broodthaers, Marcel. Un Voyage en Mer du Nord. Brussel: Hossmann, . MuHKA
Dit kunstenaarsboek, dat ook verscheen in het Engels en het Duits, bevat naast een korte tekst enkele zwart-witfoto’s van een zeilboot op de Noordzee en detailfoto’s in kleur van een de eeuws marineschilderij. De pagina’s zijn ongesneden waardoor de sequentie van de foto’s eerder werkt als een rolprent. De ‘filmische tijd’ wordt geëvoceerd door twee paar zwart-witfoto’s. Het eerste paar, vooraan in het boek, toont een zeilboot. Het tweede paar, achteraan, toont dezelfde zeilboot, maar iets meer ‘opgeschoven’ (weggevaren) naar rechts. Het verhaal speelt zich af tussen deze twee duo’s. De paginering zit verborgen in de ongesneden bladzijden. Dit boekje werd ook uitgegeven in een luxe editie waarbij een mm film is toegevoegd. De film toont, zoals in een dia-projectie, de illustraties van een boek met de detailfoto’s van het marineschilderij. De paginering wordt hier wel nadrukkelijk getoond.
Buren, Daniel. Daniel Buren. Luzern: Kunstmuseum, . MIDD 77/337
Buren, Daniel. Répertoire. Kitakyushu: Center for Contemporary Art; Korinsha Press, . PRIV.COLL.
Buren, Daniel. Daniel Buren.
LeWitt, Sol. Incomplete open cubes.
Downsbrough, Peter. Peter Downsbrough.
Gilbert & George. ‘Oh, the Grand old Duke of York’.
Kawara, On. On Kawara, produktie van het jaar 1973.
Broodthaers, Marcel. Catalogue-Catalogus.
Dujourie, Lili. Lili Dujourie: uittreksels uit video’s ‒.
Oppenheim, Denis. Denis Oppenheim.
Cartier-Bresson, Henri. Images à la Sauvette. Paris: Verve, . FM 78/796
Een van de toonaangevende fotoboeken uit de ste eeuw met een decoratief omslagontwerp van Henri Matisse. Henri Cartier-Bresson is nog in leven. Hij fotografeert niet meer maar schildert nog steeds.
Cartier-Bresson, Henri. Les Européens. Paris: Verve, . Omslagontwerp van Joan Mirò FM 96/441
Catalogue des tableaux, dessins, sculptures et autres objets rares, Lesquels ont été trouvés à la Mortuaire du fameux Peintre, Le Chev. P.P.Rubens l’an . [S.l.]: [s.n.], . Herdruk uit de e eeuw van origineel in Bibliothèque Nationale Paris. RUB Verz Rubens P.P. 797/a/1
Charlton, Alan. Alan Charlton. Londen: Lisson Gallery, . MuHKA
Cartier-Bresson, Henri. Images à la Sauvette.
Claura, Michel ; Denizot, René [edts.]. Een schilderijententoonstelling van een aantal schilders die wellicht het schilderij als mogelijkheid onderzoeken: D. Buren, A. Charlton, G. Griffa, B. Lohaus, B. Marden, A. Martin, Palermo, R. Ryman, N. Toroni. Antwerpen: ICC, .
Cartier-Bresson, Henri. Les Européens.
KMKSA-ICSAC 1910
Claura, Michel ; Denizot, René [edts.]. Une exposition de peinture réunissant certains peintres qui mettraient la peinture en question Daniel Buren, Alan Charlton, Giorgio Griffa, Bernd Lohaus, Brice Marden, Agnes Martin, Robert Ryman, Palermo, Niele Toroni. Paris: [s.n.], . KMSKA-ICSAC 2832
Clemente, Francesco. Clemente. New York: Vintage Books, . MuHKA
Op de cover een portret van de Italiaanse ‘Transavantguardia’ schilder Francesco Clemente zelf, in een mondaine pose gefotografeerd door de Amerikaanse modefotograaf Richard Avedon.
De Hooge, Romain. Les cent Nouvelles Nouvelles. Cologne: Gaillard, . KMSKA I A 21 (kast 273)
De La R***, M. Voyage d’un amateur d’art. Amsterdam: [s.n.], . Vier delen. KMSKA I A 2 (kast 273)
de Rachewiltz, Boris. Eros Negro: costumbres sexuales en Africa desde la prehistoria hasta nuestros dias. Barcelona: Sagitario, .
Guidalevitch, Victor [?]. Foto-album
MOMU STODEL 2001/106-479
de Schore [comm.]. Costuymen der stadt van Loven ende van haeren ressorte. Brussel: TOT, . Geïnterfolieerd met commentaren van baron de Schore uit . OCMW 4354
In gaf keizer Karel V bevel de grote verscheidenheid aan ongeschreven rechtsregels (costumen) op schrift te stellen, om zo een einde te maken aan misbruiken en onduidelijkheden. Eens opgetekend en goedgekeurd hielden ze op zuiver gewoonten te zijn en werden het wetten. De optekening van costumen zou twee eeuwen duren, van tot . Deze uitgave van de ‘Costuymen der stadt van Loven’ uit is een ‘doorschoten’ exemplaar: de gedrukte vellen van regels van gewoonterecht is ingebonden samen met handgeschreven commentaren van ‘le baron de Schore’ uit .
de Villeneuve, Bardet. Les functions et les devoirs des officiers tant de l’infanterie que de la cavalerie. La Haye: Jean van Duren, . (Science militaire; vol. ). OCMW 1090/1
Legerkapitein en ingenieur Bardet de Villeneuve schreef diverse gerenommeerde werken over krijgskunde. De reeks ‘Cours de la science militaire à l’usage de l’infanterie, de la cavalerie, de l’artillerie, du génie et de la marine’ (verkort: ‘La science militaire’) verscheen tussen en maar werd nooit voltooid. Het werk kan beschouwd worden als een militaire encylopedie, waarin elk deel een afgesloten geheel vormt.
de Schore [comm.] Costuymen der stadt van Loven ende van haeren ressorte.
de Villeneuve, Bardet. Tactique ou l’art de ranger des bataillons et de faire faire à une armée en campagne tous les mouvements qui conviennent selon les différentes occasions. La Haye: Jean van Duren, . (Science militaire; vol. ). OCMW 1090/2
De Vos, Lambert. Kostuumboek. Opgekleefde reproductiefoto’s van origineel bewaard in de universiteitsbibliotheek van Bremen. RUB -
de vries, herman. “16 dm2 – an essay”. Middelburg: De Vleeshal, . MuHKA
de vries, herman. Random shapes. Amsterdam: Stedelijk Museum, . MIDD 84/276
Den nederlandschen Negotiant, ofte tarief generael van alle koophandelsche rekeningen. Brussel: Vleugaert, .
de Villeneuve, Bardet. Les functions et les devoirs des officiers tant de l’infanterie que de la cavalerie.
MOMU R4 79/244
Deniker, J. Les Races et les peuples de la terre. Paris: Masson, . MOMU STODEL 2001/106-138
Direct colors on cotton. [S.l.]: Du Pont de Nemours, [s.a.]. Textielstaalboek. MOMU R23 94/71
Downsbrough, Peter. Peter Downsbrough. Eindhoven: Van Abbemuseum, . MIDD 77/455
Downsbrough, Peter. Two lines. Brussel: PSK, . MIDD 82/2421
Dr. Krügener’s Boekcamera. Frankfurt-am-Main: Haake & Albers, . FM F68/179
Speurderscamera in boekvorm. De lens zit verborgen in de houten rug van het ‘boek’ en is voorzien van een eenvoudig valsluitertje dat bediend kan worden door een touwtje dat door de rug loopt. Elke camera bevat metalen plaathouders, geschikt voor glasplaatjes van x cm. Eens de glasplaat belicht is, wordt deze getransporteerd naar een compartiment in de bodem van het toestel.
Dujardin, Edward [samenst.]. Album op De Leeuw van Vlaenderen = Album du Lion des Flandres = Album aus dem Löwen von Flandern. Antwerpen: Dujardin, . Samengesteld en gegraveerd door Edward Dujardin. Buren, Daniel. Répertoire.
OCMW 1034
Dujourie, Lili. Lili Dujourie: uittreksels uit video’s 1972–1978. Antwerpen: ICC, . MIDD 78/1033
Enige dichtstukjes tot nut en vermaak. [S.l.]: [s.n.], [s.a.]. VOLK X 24/5
Ensor, James. La Gravure, une et indivisible. Liège: Dynamo, . KMSKA II A 2 (kast 272)
De tekst voor ‘La Gravure, une et indivisible’ zou van dateren. De uitgave werd wellicht in samenwerking met de kunstenaar voorbereid maar verscheen enkele maanden na zijn dood, voorzien van een voorwoord door Max Elskamp. In dit werk zingt Ensor de lof van de grafische kunsten. Hij formuleert uitvoerig gebruikelijke vergelijkingen (de etsnaald als wapen, het bijtende zuur als metafoor voor een satirische aanpak enz.). En hij waarschuwt voor de trieste gevolgen van slordig vakmanschap.
Fairfax, Brian. A catalogue of the Curious collection of Pictures of Georges Villiers, Duke of Buckingham in which is included the valuable collection of Sir Peter Paul Rubens. London: Bathoe, . KMSKA I E 23 (kast 273) Direct colors on cotton.
Feldmann, Hans-Peter. Eine Stadt: Essen. Essen: Folkwang Museum. . MIDD 77/564
Boek bevat een reeks van zwart-witfoto’s die Feldmann opnam gedurende een periode van weken in Essen.
Filliou, Robert ; Brecht, George. Games at the Cedilla or the Cedilla takes off. New York: Something Else Press, . MuHKA
Filliou, Robert. Ample Food for Stupid Thought. New York: Something Else Press, . MuHKA
De tekst op deze kaarten is dezelfde van het gelijknamige boek (dat op hetzelfde moment verscheen). De tekst bestaat uitsluitend uit vragen, één per pagina of per kaart, die altijd een dom antwoord veronderstellen (If your aunt were a man would she be your uncle?). De vragen krijgen een bijzondere impact wanneer ze afzonderlijk verschijnen op kaart.
Filliou, Robert. Recherche sur l’origine. Düsseldorf: Kunsthalle. . MIDD 77/453 Feldmann, Hans-Peter. Eine Stadt: Essen.
Dit ‘Onderzoek van de oorsprong’ werd gedrukt op een rol papier (, x m). Deze ‘boekvorm’ verwijst zodoende naar een van de oudste technieken om teksten te bundelen en te bewaren.
Flavin, Dan. Dan Flavin: Pink and Gold. Chicago: Museum of Contempory Art, . MIDD 69/62
Fonderie Typographique de G. Schildeknecht, Spécimen des lettres en bois pour affiches, Bruxelles, . MPM BM 40.142
Fontcuberta, Joan; Formiguera, Pere. Fauna secreta. [Barcelona]: Fundació Caixa de Catalunya, . FM 1990/408
Fontcuberta, Joan ; Formiguera, Pere. Fauna. Sevilla: Photovision, . FM 2000/170
De Catalaan Fontcuberta beschouwt zichzelf als een kunstenaar die gebruik maakt van fotografie om conceptuele kunst te maken die niet vervelend is. ‘Fauna’ is een presentatie van het archief van de fictieve Duitse natuurkundige Dr. Peter Ameisenhaufen. Deze reisde de wereld rond op zoek naar nieuwe diersoorten samen met zijn fotograaf Hans von Kubert. Naast foto’s van vreemde, hybride dieren bevat het
Filliou, Robert. Recherche sur l’origine.
archief ook nota’s, kaarten en audio opnames. Het boek imiteert de wetenschappelijke publicaties zo goed dat het soms te vinden is in bibliotheken en boekhandels onder de afdeling biologie.
Fulton, Hamish. Hamish Fulton, Nepal 1975. Eindhoven: Van Abbemuseum, . A day walking journey from Dolalghat following the trail to the Everest icefall. MIDD 77/1017
Gebedsmolen, Tibet EM AE 97.7
Deze Tibetaanse gebedsmolen bestaat uit een cilinder met daarop een pinakel in gedreven zilverplaat, versierd met drie blauwe glazen kralen. Een kettinkje met een messinggewicht doet de molen bij het bewegen draaien. Op het in koperen hulzen gevatte benen handvat is een draak geschilderd. Tussen de cilinder en het handvat zit een schijfje in been. Binnenin een bedrukte papieren gebedsrol rond een ijzeren spil. Fontcuberta, Joan; Formiguera, Pere. Fauna secreta.
Gedenkboek der luisterrijke feesten binnen Antwerpen gevierd in den jaere 1875, ingericht door de rederijkerskamer “De Olijfen”. Antwerpen: Buschman, [s.a.]
Fontcuberta, Joan; Formiguera, Pere. Fauna.
VOLK D90
Gerz, Jochen. Der Stein will zurück zur Schleuder. Graz: Neue Galerie, . MuHKA
Gette, Paul-Armand. Approche descriptive d’une plage. Paris: Centre Culturel Suédois, . MIDD 72/599
Gilbert & George. ‘Oh, the Grand old Duke of York’. Luzern: Kunstmuseum, . MIDD 77/328
Glück, Gustav [edt.]. Rubens: Zeichnungen der Wiener Albertina in Zwölf faksimiledrucken. München: Piper, . RUB 1G1 RUB 3 921 b 1
Goeree, Jan. Godvruchtige Almanach of lof-gedachtenis der Heyligen, op ijder dag van t’jaar. Amsterdam: [s.n.], . KMSKA I F 2 (kast 273)
Graham, Dan. Schema (March 1966). Londen: Lisson, . MuHKA
Graham, Rodney. Rodney Graham: Canada XLVII Biennale di Venezia, Art Gallery of York University. North York: The Gallery, . (Island thought; v. , no. ).
Fontcuberta, Joan; Formiguera, Pere. Fauna.
MIDD 97/260
Catalogus van het Canadese pavilioen voor de Biënale van Venetië. De cover heeft het karakter van een wetenschappelijk tijdschrift.
Grimonprez, Johan. Inflight. Ostfildern-Ruit: Hatje Cantz, . MIDD 2004/272
Kunstboek gebaseerd op het huistijdschrift van de Duitse luchtvaartmaatschappij Lufthansa.
Guidalevitch, Victor [?]. Foto-album. Antwerpen: [s.n.], [ca.]. Met afdrukken. FM FP87/218-2
Guidalevitch, Victor. Foto-album. Antwerpen: [s.n.], [ca. ]. Met contactafdrukken. FM FP87/218-1
Haacke, Hans. Hans Haacke. Frankfurt: Kunstverein, . MIDD 77/683
Heisters, Lorenz. Heelkundige onderwijzingen, waar in alles wat ter heling en genezing der uiterlijke gebreken behoort, benevens de manire van verbinden, gevonden word. Amsterdam: Janssoons van Waesberge, .
Tuymans, Luc. Signal.
Graham, Rodney. Rodney Graham: Canada XLVII Biennale di Venezia
Grimonprez, Johan. Inflight.
West, Franz. West.
OCMW 1092
Heizer, Michael. Michael Heizer. Essen: Folkwang Museum, . MIDD 79/937
Index Librorum qui Antwerpiae in officina Christophori Plantini. Antverpiae: Ex officina Christophori Plantini, . MPM BM 20.296
Index, sive: Specimen characterum Christophori Plantini. Antverpiae: Christophorus Plantinus, . MPM A 2007 / MPM R 8.5
Jammes, André. La réforme de la typographie royale sous Louis XIV: le Grandjean. Paris: Jammes, . MPM BM 60019
Jones, Terry; Mair, Avril. [edt.]. Fashion now: i-D selects the world’s 150 most important designers. Köln: Taschen, . MOMU Leeszaal
Jorn, Asger. Pour la forme: ébauche d’une méthodologie des arts. Paris: L’Internationale situationniste, [s.a.]. Gefotocopieerd boek. KMSKA-ICSAC 628
Judd, Donald. Skulpturen. Bern: Kunsthalle, . MIDD 76/678
von Reitzenstein, Ferdinand. Das Weib bei den Naturvölkern: eine Kulturgeschichte der primitiven Frau.
Catalogue des tableaux, dessins, sculptures et autres objets rares, Lesquels ont été trouvés à la Mortuaire du fameux Peintre, Le Chev. P.P.Rubens l’an .
Deniker, J. Les Races et les peuples de la terre.
Balduinus, B.; Nigronus Jul., De Calceo Antiquo de Caliga Veterum
Kawara, On. Continuity /discontinuity 1963–1979. Stockholm: Moderna Museet, . KMSKA-ICSAC 76
Kawara, On. On Kawara, produktie van het jaar 1973. Brussel: PSK, . MIDD 82/2329
Kippenberger, Martin. Frauen. Berlijn: Merve, . PRIV.COLL.
In slaagde Kippenberger erin om een kunstenaarsboek te laten uitgeven door Merve Verlag. Het bijzondere hieraan was dat deze uitgeverij gespecialiseerd is in theoretisch werk, genre Foucoult, Derrida, etcetera. Het boekje ‘Frauen’ bestaat echter uitsluitend uit zwart witfoto’s. Elke tekst is geëlimineerd. Toen Kippenberger in een tweede maal wou publiceren met foto’s bij Merve werd het voorstel geweigerd. ‘Psychobuildings’ werd toen toch uitgegeven door Walter König. Voor de cover werd het typische kaftontwerp van Merve Verlag gespiegeld afgebeeld.
Kippenberger, Martin, Psychobuildings. Keulen: Walther König, . Kippenberger, Martin. Frauen.
PRIV.COLL.
Kounellis, Jannis. Jannis Kounellis. Eindhoven: Van Abbemuseum, . MIDD 81/2421
Kounellis, Jannis. Kounellis. Essen: Folkwang Museum, . MIDD 79/1282
Kounellis, Jannis. Kounellis. Mönchengladbach: Städtisches Museum, . MuHKA
L’Art et les Artistes. Hachette: Paris, . Catalogue destiné à être distribué dans l’enceinte de l’Exposition et ne pouvant être vendu. KMSKA-ICC 129
L’Art et les Artistes. Hachette: Paris, . Catalogue destiné à être distribué dans l’enceinte de l’Exposition et ne pouvant être vendu. KMSKA-ICC 186
L’Art et les Artistes. Hachette: Paris, . Catalogue destiné à être distribué dans l’enceinte de l’Exposition et ne pouvant être vendu. KMSKA-ICC 187
L’Art: revue hebdomadaire illustrée. Paris: Ballue, ‒. RUB 1S1 ART 2
La révolution d’abord et toujours (manifeste du groupe surréaliste). Paris: [s.n.], . SBA E 54922 (ds93)
Mao, Zedong. Het Rode Boekje.
Kippenberger, Martin. Psychobuildings.
Lawrence, Thomas. A Catalogue of One Hundred Original Drawings by Sir P.P. Rubens. Charing-Cross: C. Richards, . RUB 135/a/1 Verz. Lawrence Thomas
LeWitt, Sol. Incomplete open cubes. New York: John Weber Gallery, . MIDD 75/310
LeWitt, Sol. Lines & Color. Zürich: Anne Verna, . MIDD 76/32
Lissitzky, El; Arp, Hans. Die Kunstismen. Erlenbach-Zürich : Eugen Rentsch, . SBA 650926 (C2-522e)
Lissitzky, El; Arp, Hans. Russland: die Rekonstruktion der Architectur in der Sowjetunion. Wien: Schroll, . SBA H 79584:1 (SO-119b)
Lohaus, Bernd. Bernd Lohaus. Antwerpen: ICC, . MIDD 81/1755
Long Richard. Some notes on the work of Richard Long by Michael Compton. Venetië: British Pavilion, . Morison, Stanley. On Type Faces: examples of the use of type for the printing of books.
KMSKA-ICSAC 1839
Lontarhandschriften, Java. EM AE 57.7.120 / –.121 / –.122
Maenz, Paul. Jahresbericht. Köln; Brussel: [s.n.], . KMSKA-ICSAC 2425
Mao, Zedong. Het Rode Boekje. China, / / / EM 2002.16.8 / –.9 / –.10 / –.11 / –.12
Vijf varianten. Het Rode Boekje is de gangbare naam voor het werkje met rode kaft dat tijdens de Culturele Revolutie (ca. ‒) in China aan de Rode Garde, volksmilities en scholieren werd uitgedeeld. Het bevat de ideologische stellingen van partijvoorzitter Mao Zedong, het zgn. Maoïsme. Deze Chinese variant van het marxistisch communisme was verplichte lectuur voor miljoenen Chinezen die de teksten tijdens dagelijkse groeps- of massasessies uit het hoofd leerden.
Marcelis, Bernard. Een selectie kunstenaarsboeken. Brussel: PSK, . KMSKA-ICSAC 313
Marcus, Benno. Grosses Textil-Handbuch. Nordhausen: Rillinger, . MOMU 70.390
Margiela, Martin; te Duits, Thimo [edt.]. La Maison Martin Margiela (9/4/1615). Rotterdam: Museum Boijmans Van Beuningen, [].
Fonderie Typographique de G. Schildeknecht, Spécimen des lettres en bois pour affiches
MOMU D 349
Rekenboek of Négociants en laken-rekeningen, vermeerderd en verbeterd, berekend van eene duit (1/4 groote) tot 3 guldens 6 stuivers (132 grooten), …
Nuttige en Vermakelijke Almanak. Antwerpen:
Boek in palmblad met houten kaft
Almanach. Gent
Margiela, Martin; Habbah, Jacques. P/E 2002 : Maison Martin Margiela. Paris : Maison Martin Margiela, [s.a.]. Lookbook. MOMU 2003/315
Mc Murtrie, Douglas C. [edt.]. Plantin’s Index characterum of 1567. Herdruk in facsimile. New York: [s.n.], . MPM BM 40025
In drukte Christoffel Plantijn een werk ‘Index sive specimen characterum Christophori Plantini’, dat alleen bestond uit korte stukjes tekst in verschillende talen en lettertypes. Met deze letterproef wou hij de Spaanse koning Filips II overtuigen dat zijn drukkerij in staat was tot het drukken van de Biblia polyglotta, een bijbel in vijf talen. In totaal staan er letterbeelden in de letterproef: Hebreeuwse, Griekse, romeinen, cursieven, texturas, civilités en fleurons (arabesken). Plantijn had een zeer grote verscheidenheid van letters ter beschikking. Daardoor had hij een grote voorsprong op zijn concurrenten.
Merz, Mario. Mario Merz. Essen: Folkwang Museum, . MIDD 79/422
Morison, Stanley. On Type Faces: examples of the use of type for the printing of books. London: Medici Society; The Fleuron, .
Nieuwe Bestiering van den algemeynen armen binnen de stad Antwerpen
MPM BM 40.012
Morris, Robert. Robert Morris. [S.l.]: Corcoran Gallery, . MIDD 71/1091
Nanucci, Maurizio. Definitions. [S.l.]: Gallerie Howeg, . MuHKA
Nieuwe Bestiering van den algemeynen armen binnen de stad Antwerpen [convoluut]. [S.l.]: [s.n.], [ - ]. fasc. OCMW 381/1
Het betreft hier een convoluut: een band waarin twee of meer werken, die geen oorspronkelijke eenheid vormen zijn samengebonden, soms voorzien van een gemeenschappelijk titelblad of inhoudsopgave. In dit specifiek geval bevat de band een vijftigtal afzonderlijk ontstane documenten met betrekking tot de organisatie van de openbare onderstand (‒).
Nieuwen Almanach. Diksmuide: P. Stock, . VOLK X207/1
Nuttige en Vermakelijke Almanak. Antwerpen: [s.n.], . VOLK X 165/41
Oppenheim, Denis. Denis Oppenheim. Brussel: PSK, . MIDD 82/1968
Oppenheim, Denis. Denis Oppenheim. Buenos Aires: [s.n.], . MuHKA
Ortelius, Abraham; Koeman, C. [edt.]. Theatrum orbis terrarum. Lausanne: [s.n.], . Herdruk van uitgave uit . MPM BM 50053
Ortelius, Abraham; Skelton, Raleigh [medew.]. The theatre of the world. Amsterdam: Ashlin, . Facsimile van uitgave London, . (Theatrum orbis terrarum: series of atlases in facsimile: th series; vol. :). MPM BM 60031
In verscheen de eerste editie van de atlas samengesteld door Abraham Ortelius, het ‘Theatrum orbis terrarum’. Ortelius’ eenvoudig maar geniaal idee bestond erin de op dat ogenblik beste kaarten te verzamelen die in Europa beschikbaar waren, die op hetzelfde formaat te laten hersnijden en in één volume te bundelen. Elke kaart werd daarbij voorzien van een begeleidende tekst met informatie over de weergegeven landstreek. Het ‘Theatrum’ kende zoveel succes dat in de volgende jaren nieuwe uitgaven op de markt kwamen in verschillende Europese talen. Voor het drukken van de begeleidende teksten bij de kaarten deed Ortelius achtereenvolgens een beroep op de Antwerpse drukkers Gillis Coppens van Diest, Gilles Radaeus, Christoffel Plantijn en Jan I Moretus. Na Ortelius’ overlijden in kwamen de platen van de kaarten in het bezit van de prentenuitgever Jan Baptist Vrients die nieuwe uitgaven van de atlas uitbracht. Gedurende meerdere decennia bepaalden de atlassen van Ortelius het wereldbeeld.
Phoenix Pockets nr 1 tot nr 108.
Parys, P.J. Den getrouwen weg wyzer van den algemeynen armen, aentoonende de naemen, bedieningen ende wooningen der heeren Commissarissen, als-ook de quartieren die aen hunne bestieringe zun bevolen. Antwerpen: Parys, . OCMW 2037
Phoenix Pockets nr 1 tot nr 108. Zeist; Antwerpen: De Haan N.V.; Standaard Boekhandel, ‒. KASK-8900 e.v.
Picasso, Pablo. Les Déjeuners. Paris: Cercle d’Art, . KASK-13563
Picasso, Pablo. Toros y Toreros. Paris: Cercle d’Art, . KASK-13629
Pieter Paul Rubens. [S.l.]: Der Zirkel, . Facsimile. MPM-PK D198 7I Mc Murtrie, Douglas C. [edt.]. Plantin’s Index characterum of 1567.
Pitz, Hermann. Panorama. Rotterdam: Witte de With, . PRIV.COLL.
Catalogus in de vorm van een groene Michelin reisgids voor de eerste overzichtstentoonstelling van Hermann Pitz.
Ploss, H. Das Weib in der Natur- und Völkerkunde: antropologische Studien. Leipzig: Grieben, . MOMU STODEL 2001/106-227
Pompa Introitus Honori Serenissimi Principis Ferdinandi Austriaci. Antwerpen: Casperius Gevartius I.C., . RUB 5/209 (2de kast)
In werd P. P. Rubens aangesteld om de stadsversiering te ontwerpen bij de Blijde Intrede van de kardinaal-infant Ferdinand in Antwerpen. Tijdens deze intrede werd de nieuwe vorst gehuldigd door de route van zijn binnenkomst te verfraaien met historische en allegorische taferelen en afbeeldingen op triomfbogen. Hoewel dit tijdelijke constructies waren, werden kosten nog moeite gespaard om er een schitterend spektakel van te maken. Kort na de intrede van de vorst werden de constructies afgebroken, maar de herinnering eraan blijft bewaard in de vele ontwerpen en reproducties die ervan gemaakt werden.
Pitz, Hermann. Panorama.
Van Caeckenbergh, Patrick. Guide de Haute Montagne.
Pompa Triumphales Introitus Ferdinandi Austriaci. Antwerpen: [s.n.], . KMSKA 212 S (kast 272)
Queneau, Raymond. Cent mille milliards de poèmes. Parijs: Gallimard, . SBA C195 612 (264a)
Dichtbundel met tien sonetten die elk veertien versregels bevatten. Elke versregel is gedeeltelijk losgesneden uit de pagina waardoor men alle versregels kan combineren. Tien tot de veertiende macht resulteert inderdaad in honderdduizend miljard variaties.
Ray, Man. La photographie n’est pas l’art. Parijs: GLM, . SBA H216015 (M-373c)
Boek met twaalf foto’s en een voorwoord van André Breton. Man Ray had een complexe verhouding met de fotografie maar ook met het statuut van de fotografie. Na de publicatie van dit boek besloot hij om zich volledig te wijden aan de schilderkunst.
Register van de Sint-Lukasgilde (“gheheeten oft ghenaemt den Liggere van Sint Lucas Gulde”). Fotografische reproductie van de originele Liggeren in bezit van de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten, Hogeschool Antwerpen.
Register van de Sint-Lukasgilde (“gheheeten oft ghenaemt den Liggere van Sint Lucas Gulde”).
RUB 1J3 NED32 Ant 8 864 a 1
Reinhardt, Robert. Genua. Berlin: Wasmuyh, . (Palast Architektur von Ober-Italien I und Toscana vom XV bis XVII Jahrhundert, 1). RUB 1H1 886 a 1
Rekenboek of Négociants en laken-rekeningen, vermeerderd en verbeterd, berekend van eene duit (1/4 groote) tot 3 guldens 6 stuivers (132 grooten), in brabantsch courant geld en franks en centimen. Gent: Vanderhaegen, . MOMU R11 79/110
Rewald, John. Cézanne et Zola. Paris: Sedrowski, . KMSKA 75 N/Ceza-Rewa 36 (kast 272)
Citaat uit het boek...“J’ai fait un rêve l’autre jour, — écrivait de Paris Emile Zola à son ami Paul Cézanne en 1860 — J’avais écrit un beau livre, un livre sublime que tu avais illustré de belles, de sublime gravure. Nos deux noms en letters d’or brillaient, unis sur le premier feuillet, et, dans cette fraternité de genie, passaient inseparables à la postérité.”
Richter, Günter [edt.]. Verlegerplakate des XVI. und XVII. Jahrhunderts bis zum Beginn des Dreissigjährigen Krieges. Wiesbaden: Pressler, . MPM BM 50055
Ricordo Di Genova. Milano: Tensi-Editori, [s.a.].
Rombouts Ph.; Van Lerius, Th. [edts.]. De Liggeren en andere historische archieven der Antwerpse Sint Lucasgilde.
VOLK X 510
Rombouts Ph.; Van Lerius, Th. [edts.]. De Liggeren en andere historische archieven der Antwerpse Sint Lucasgilde. Amsterdam: Israel, . Herdruk der uitgave Antwerpen-Den Haag, ‒. RUB 1J3 NED32 Ant 8 864 b 1
Een belangrijke bron voor de geschiedenis van de Antwerpse schilderschool is het handgeschreven register van de Sint-Lukasgilde (“gheheeten oft ghenaemt den Liggere van Sint Lucas Gulde”), waarin jaar na jaar de namen van dekens en leden genoteerd werden. De oudste vermelding dateert van , wat in de de eeuw aanleiding was om het driehonderdjarig bestaan van de schildersgilde te vieren. Enige tijd later werd het idee opgevat om een uitgave van de Liggeren uit te brengen en in verscheen het eerste deel. De Liggeren vertellen wie tot de Gilde behoorde, wie de deken was, wie jaarlijks werd toegelaten als meester en welke leerlingen hun opleiding kregen. De uitgave werd aangevuld met talrijke biografische gegevens.
Rot, Dieter. Bücher und Grafik (2. Teil). [Stuttgart]: [s.n.], []. (Gesammelte Werke = Collected Works; :-). KMSKA-ICSAC 2589
Deze oplage bestond uit . exemplaren. . daarvan werden met verschillende stofomslagen gebruikt als catalogus bij de reizende tentoonstelling ‘Grafiek en Boeken’ van de kunstenaar die zich ook Diter Rot en Dieter Roth noemde.
Stengel, Edmund. Photographische Wiedergabe der hs. Digby 23 [..].
Rubens, Peter Paul. I Palazzi di Genova Di Pietro Paolo Rubens e altri scritti d’architettura. Genova: Tolozzi, . Facsimile. RUB 1G1 RUB 3 970 c 1
Rubens, Peter Paul. Palazzi Antichi di Genova Raccolti e Designati da Pietro Paolo Rubens in Anversa, 1652. Genova: Tormena, . Facsimile. RUB 1G1 RUB3 2001 g 1
Rubens, Peter Paul. Palazzi di Genova. Dortmund: Bibliophilen Taschenbücher, . Facsimile. RUB 1G1 RUB 3 982 f 1
Rubens, Pietro Paolo. Palazzi Antichi di Genova. Anversa: [s.n.], . RUB 5/206
De werken uit zijn herdrukken van de eerste uitgave uit . Vanaf deze uitgave ( e.v.) werd het boek opgesplitst in twee volumes: ‘Palazzi Antichi’ en ‘Palazzi Moderni’. Ook werden de formaten van de tekeningen gewijzigd.
Rubens, Pietro Paolo. Palazzi di Genova. [S.I.] [s.n.], []. KASK HA-OWB 1845
In publiceerde Rubens een schitterende uitgave met afbeeldingen van gevels en plattegronden van een twaalftal Genuese renaissancistische huizen en paleizen, gebaseerd op tekeningen uit zijn eigen verzameling. In een latere editie werd dit uitgebreid tot gebouwen, waarvan een groot deel uit de Strada Nuova, waar zich de palazzi van Genua’s belangrijkste families bevonden. De afbeeldingen worden zonder veel verdere commentaar en schematisch weergegeven. De verzameling is opgevat als een modellenreeks voor economische, maar prestigieuze stedelijke verblijven. Rubens trachtte hiermee de ontwikkeling van de architectuur in zijn eigen land en in Europa te stimuleren. Dit exemplaar werd gedrukt in Genua tijdens de heel korte periode dat die stad een autonoom koninkrijk was, ondermeer door de anexatie van Corsica (‒). Vandaar dat het boek vol trots het schild van Genua op de titelpagina draagt.
Rubens, Pietro Paolo. Palazzi di Genova.
Ruscha, Ed. Every Building on the Sunset Strip. Hollywood: Heavy Ind. Pub., . MuHKA
Deze leporello (, x cm) geeft het volledige panorama weer van de Sunset Strip. De bovenste strook foto’s toont de pare huisnummers, de onderste strook (op zijn kop) toont de onpare nummers. De witte band in het midden is de Sunset Strip zelf. De opnames werden gemaakt d.m.v. een fototoestel, gemonteerd op een pick-up. Dit geeft meteen aanleiding om deze reeks als een filmisch project te interpreteren.
Rubens, Pietro Paolo. Palazzi Antichi di Genova.
Ruscha, Ed. Real Estate Opportunities. [S.l.]: [s.n.], . MuHKA
Ruscha, Ed. Some Los Angeles Apartments. [S.l.]: [s.n.], . MuHKA
Ruscha, Ed. Thirtyfour Parking Lots. [S.l.]: [s.n.], . MuHKA
Ruscha, Ed. Twentysix Gasoline Stations. Los Angeles: [s.n.], . MuHKA
In publiceerde Ruscha dit verrassend eenvoudige boekje dat de parameters bevat voor veel van zijn volgende boeken maar ook voor het kunstenaarsboek zoals het zich nadien ontwikkelde. Kenmerkend is het gebruik van documentaire zwart-witfotografie, gedrukt in offset op sober papier in een eenvoudig formaat (anti-bibliofiel!). Opvallend is ook de dominante, bijna exclusieve rol die de kunstenaar speelt in de productie van het boek (zie ook: Alloway, Lawrence. ‘Artists & photographs’).
Ruscha, Ed. Various Small Fires and Milk. [S.l.]: [s.n.], . MuHKA
Sanders, Georgina J. Modern Methods in Nursing. Philadelphia: Saunders, .
Ruscha, Ed. Every Building on the Sunset Strip.
OCMW 5990
Schützenberger, M.P. La teinture au dix-neuvième siècle en ce qui concerne la laine et les tissues ou la laine est prédominante. Paris: Rougier, . MOMU R21
Schützenberger, M.P. Traité des matières colorants comprenant leurs applications à la teinture et à l’impression et des notices sur les fibres textiles. Paris: Masson, . MOMU R21
Schwitters, Kurt. Die Blume Anna. Berlijn: Sturm, []. SBA 574176 (C3-133d/ds 531)
Simons, Raf [edt.]. i-D magazine issue no. 206. London: [s.n.], . MOMU Leeszaal T2001/02
Simons, Raf. Teenage Summercamp. Antwerpen: [s.n.], . MOMU CAT 2002/333
Simons, Raf; Houbrechts, Bert; Tordoir, Etienne. Raf Simons : special import [: Autumn Winter 1997-98]. Antwerpen : Raf Simons, [s.a.]. MOMU 2002/324
Spillemaeckers, Fernand. Deurle 11/7/73. Deurle: Museum DhondtDhaenens, .
Thüringen-index. 423 Erfurt 222
KMSKA-ICSAC 329
Staalboek van de firma Voortman. [S.l.]: Voortman, .
Tuffier, Th.; Desfosses, P. Petite Chirurgie Pratique. Paris: Naud, .
MOMU Fonds Voortman 13803
OCMW 665
Stengel, Edmund. Photographische Wiedergabe der hs. Digby 23 [..]. Heilbronn: Henninger, .
Tuymans, Luc. Signal. Berlijn: Museum für Gegenwartskunst, . PRIV.COLL.
Het formaat en de cover van deze catalogus zijn afkomstig van het Duitse propagandatijdschrift ‘Signal’ dat verscheen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Op zijn hoogtepunt werd dit tijdschrift in verschillende talen verspreid. De lay-out ervan leunde sterk aan bij het Amerikaanse blad ‘Life’. Omgekeerd inspireerde het Franse blad ‘Paris-Match’ zich na de oorlog op de lay-out van ‘Signal’.
FM P/2001/7
Facsimile uitgave van het handschrift van het Roelandslied, bewaard in de Bodleian Library, Oxford. Het boek bevat albuminedrukken op het niveau van de pagina.
Stratz, C. H. De Schoonheid der vrouw bij verschillende rassen. Amsterdam: Scheltema & Holkema, .
Typographische Variationen, 78 Buchtitel und Textseiten als Gestaltungs möglichkeiten der typographie und Buch Graphik entworfen von Herman Zapf. Frankfurt-am-Main: Herman Zapf, .
MOMU STODEL 2001/106-256
Street Magazine vol. 1 & 2. [S.l.]: Maison Martin Margiela, . Tentoonstellingscatalogus. Oorspronkelijke editie in het Japans, ‒.
MPM BM 40418
MOMU F1387
Van Caeckenbergh, Patrick. Guide de Haute Montagne. Thiers: Centre d’Art Contemporain, .
Stuart Jones, H. [edt.]. A catalogue of the ancient sculptures preserved in the municipal collections of Rome: The sculptures of the Palazzo dei Conservatori
PRIV.COLL.
RUB 1Q2 ROM.3 CON.7 926
Catalogus in de vorm van de alom bekende Michelinkaart. Op de kaart staat een hooggebergte afgebeeld met wandelpaden. Langs de paden zijn afbeeldingen gereproduceerd van de kunstwerken.
Stumpff, Eduard J. Voorlezingen over ziekenverpleging. Haarlem: Erven F. Bohn, . OCMW 627
van der Meulen-Spier, M.H.; de Laat-de Nooijer, M.; Gret, A.M. Het tekenen en knippen van patronen. Haarlem, Antwerpen, Djakarta: Kemperman, [s.a.].
Tairoff, Alexander. Das entfesselte Theater. Potsdam: Kiepenheuer, . SBA H 115622 (SO-352c)
Cover van El Lissitzky. Tekst van Alexander Tairoff, directeur van een experimentele theatergroep in Moskou. Oorspronkelijk verscheen het boek in in Moskou. Dit exemplaar is de eerste Duitse uitgave.
MOMU R5
Van Doesburg, Theo. Drie voordrachten over de nieuwe beeldende kunst. Amsterdam: Maatschappij voor Goede en Goedkope Lectuur, .
The Boys Own Book. Bruxelles: [s.n.], .
SBA A 27969(3,5) (S1-458g)
VOLK A 5127
Niettegenstaande de rigoureuze ideeën die Van Doesburg had over moderne kunst (en die hij publiceerde in o.a. ‘De Stijl’) is deze publicatie nog vormgegeven volgens een de eeuws idioom. Het constructivisme was blijkbaar nog niet doorgedrongen tot de vormgever.
The Inner and Outer Space, an exhibition devoted to universal art. Malmö: Moderna Museet, . (Utställningskatalog; ) KMSKA-ICC 857
Thüringen-index. 423, Erfurt 222, Wohnbau (Straßen und Plâtze / Nonnengasse - Pergamentergasse). Inventarisatie van de straten van de stad Erfurt op microfiches.
Van Loon, G. Beschrijvingen der nederlandsche historiepenningen, deel 4. [S.l.]: [s.n.], . KMSKA 60IV (kast 272)
Van Mander, Carel. Het Schilder-Boeck waer in voor eerst de leerlustighe Iueught den grondt der Edel Vry Schilderconst in verscheyden deelen wort voorghedraghen. Haerlem: Paschier van Werbusch, .
48124
Tissandier, Gaston. L’Eau. Paris: Hachette, . OCMW 662
Titels en Portretten gesneden door Pieter Paul Rubens voor de Plantijnse Drukkerij. Antwerpen: De Nederlandsche Boekhandel, .
RUB 1C2 / MAN4 / 1604
RUB 1G1 RUB 3 901 a 1
Van schilder en schrijver Carel van Mander (Meulebeke, – Amsterdam, ) verscheen in het beroemde ‘Schilder-Boeck’, een van de belangrijkste bronnen voor de kunstgeschiedenis van de Lage Landen in de de en de eeuw. Naast een leerdicht over schilderkunst, een toelichting bij Ovidius’ ‘Metamorfosen’ en een handboek over emblematiek en allegorie, bevat het een vertaling van Vasari’s ‘Vite’ en een eigen werk: ‘Het Leven der Doorlughtige Nederlandtsche en Hoogduytsche Schilders’. Als tegenhanger van Vasari’s beroemde biografisch werk, geeft hij hierin een levendig overzicht van de belangrijke schilders in de Nederlanden uit zijn tijd.
Van Mander, Carel. Het Schilder-Boeck waer in voor eerst de leerlustighe Iueught den grondt der Edel Vry Schilderconst in verscheyden deelen wort voorghedraghen. Haerlem: Paschier van Werbusch, . Bevat originele annotaties van Ludwig Burchard (‒). RUB 5 / 34
Van Mander, Carel. Het Schilder-Boeck. Amsterdam: Jacob Peeter & Wachter Boeck Vercooper, . KMSKA I C 7 (kast 273)
van Velde, Bram. Bram van Velde. Eindhoven: Van Abbemuseum, .
Verhandelingen van het Genootschap ter bevordering van genees- en heelkunde opgeregt tot Antwerpen, onder de zin-spreuk Occidit, qui non servat.
KMSKA-ICC 101
Van Well, P.J. Coupe “Glorieux”: gemoderniseerde snijmethode voor heerenkleding. Doetinchem: Misset, [s.a.]. MOMU H45
van Wesembeke, Mattheus. Commentaria quae olim paratitla, in pandectas juris civilis et codicis Justiniani libros. Nunc demum, post nuperam Academiae Duacensis emendationem, accuratius recognita, quibusdam sive erroribus, sive offensivis dogmatibus ac doctrinis, quibus adhuc respersa erant, repurgata, geminoque indice locupletata. Antverpiae: Apud Joannem Keerbergium, . OCMW 4355
Vercruysse, Jan. 1975. Antwerpen: ICC, . MuHKA
Verhandelingen van het Genootschap ter bevordering van genees- en heelkunde opgeregt tot Antwerpen, onder de zin-spreuk Occidit, qui non servat. Antwerpen: Schoesetters, . OCMW 2047
Verheyen, P. Ziele-Spys of te Christelijke leeringe, voorgesteld, en uytgelegd volgens het order, ende op elke vraege en aantwoôrd van den Mechelschen
Sanders, Georgina J. Modern Methods in Nursing.
Catechismus, zeer dienstig voôr alle Christenen. Antwerpen: Hubertus Bincken, ‒ OCMW 2182/1-5
Viktor & Rolf; Van Lamsweerde, Inez [medew.]. Viktor & Rolf, 1993 – 1999. Breda: Artimo Foundation, . MOMU F1122
von Reitzenstein, Ferdinand. Das Weib bei den Naturvölkern: eine Kulturgeschichte der primitiven Frau. Berlin: Neufeld & Henius, [s.a.]. MOMU 2001/106-238
Waghenaer, Lucas Jansz.; Koeman, C. [edt.]. Spieghel der zeevaerdt, vande navigatie der Westersche Zee. Lausanne: Sequoia, . Herdruk van uitgave uit Leyde van ‒. MPM BM 50054 / MPM MAG-P 35.5
Weiner, Lawrence. 10 obras. 10 works. Buenos Aires: Centro de Arte y Communication, . MuHKA
Weiner, Lawrence. Lawrence Weiner. Eindhoven: Van Abbemuseum, . de Rachewiltz, Boris. Eros Negro: costumbres sexuales en Africa desde la prehistoria hasta nuestros dias.
MuHKA
Weiner, Lawrence. The level of water. Gent: VMHK. . MIDD 96/310
Weiner, Lawrence. With a touch of pink. Bremerhaven: Kabinett für Aktuelle Kunst, . MIDD82/1839
Weiner, Lawrence. Works. Hamburg: Anatol AV und Filmproduktion, . MuHKA
West, Franz. West. Londen: Whitechapel Art Gallery, . MuHKA
Tentoonstellingscatalogus die het Britse mannentijdschrift ‘Jack’ parodieert.
Wodiczko, Krzysztof. Krzysztof Wodiczko. [Illinois]: University of Illinois, . KMSKA-ICSAC 794
Wyatt M. Digby. Notices of sculpture in ivory [..]. London: Arundel Society, . Bevat ingeplakte albuminedrukken door J.A. Spencer. FM 94/546
Yamamoto, Yohji; Van Lamsweerde, Inez [medew.]. Fall Winter 1998–1999. Tokyo: [s.n.], . Stratz, C. H. De Schoonheid der vrouw bij verschillende rassen.
MOMU CAT BB Bruloot
Lijst van bibliotheken
Etnografisch Museum [EM] Bibliotheek Suikerrui , - Antwerpen + () museum.antwerpen.be/etnografisch_museum
[email protected] di-zo, : – : : – : (op afspraak)
FotoMuseum [FM] Bibliotheek Waalse Kaai , - Antwerpen + () www.fotomuseum.be
[email protected] di-vr, : – : : – :
Koninklijk Ballet van Vlaanderen Bibliotheek Kattendijkdok-Westkaai , - Antwerpen + () www.koninklijkballetvanvlaanderen.be
[email protected] toegang op afspraak
Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen [KMSKA] Bibliotheek Plaatsnijdersstraat , - Antwerpen + () / + () (leeszaal) museum.antwerpen.be/kmska
[email protected] di-wo, : – : (op afspraak)
Koninklijk Vlaams Conservatorium, Hogeschool Antwerpen
Museum Plantin Moretus / Stedelijk Prentenkabinet [MPM/PK]
Bibliotheek Desguinlei , - Antwerpen + () www.conservatorium.be
[email protected] ma-vr, : – : : – :
Bibliotheek Vrijdagmarkt -, - Antwerpen + () museum.antwerpen.be/plantin_moretus/ museum.antwerpen.be/prentenkabinet/nl/home.shtm marc.cauwenbergh /of/
[email protected] ma-vr, : ‒ :
Koninklijke Academie voor Schone Kunsten, Hogeschool Antwerpen [KASK]
OCMW Antwerpen [OCMW]
Bibliotheek Mutsaardstraat , - Antwerpen + () academieantwerpen.ha.be / www.ontwerpwetenschappen.be
[email protected] ma-vr, : – :
Bibliotheek Lange Gasthuisstraat , - Antwerpen + () ocmw.antwerpen.be
[email protected] ma-vr, : ‒ :
ModeMuseum [MOMU]
Openluchtmuseum Middelheim [MIDD]
Bibliotheek Nationalestraat , - Antwerpen + () www.momu.be
[email protected] wo : ‒ : ‒ :, : ‒ : : ‒ :, vr : ‒ :, ste de za van de maand: : ‒ :. Schoolvakanties en buiten vermelde uren: op afspraak.
Documentatiecentrum Burgemeester Lode Craeybeckx Middelheimlaan , - Antwerpen + () museum.antwerpen.be/middelheimopenluchtmuseum/
[email protected] di-vr, : ‒ :
Rubenianum [RUB] Bibliotheek Kolveniersstraat , - Antwerpen + () www.rubenianum.be
[email protected] ma-vr, : ‒ :
MuHKA [MuHKA] Bibliotheek Leuvenstraat , - Antwerpen + () www.muhka.be
[email protected] di-vr, : ‒ : (liefst op afspraak)
Sint-Lucas Antwerpen, Karel de Grote-Hogeschool
Universiteit Antwerpen
Bibliotheek Sint-Jozefstraat , - Antwerpen + () www.kdg.be
[email protected] ma-vr, : ‒ : : ‒ : (vr tot :). Tijdens schoolvakanties geldt een andere uurregeling.
Bibliotheek Stadscampus Prinsstraat , - Antwerpen + () lib.ua.ac.be
[email protected] ma-vr, : ‒ : (di, do tot :; za : ‒ :). Buiten het academiejaar gelden beperkte openingsuren.
Stadsbibliotheek Antwerpen [SBA]
Korte Nieuwstraat, - Antwerpen + () stadsbibliotheek.antwerpen.be
[email protected] ma-za, : ‒ : (wo tot :, vr tot :, za tot :). Tijdens de zomermaanden geldt een andere uurregeling.
Overleg Kunstbibliotheken Vlaanderen Het Overleg Kunstbibliotheken Vlaanderen (OKBV) is een intersectorale commissie van de Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek-, Archief- en Documentatiewezen (VVBAD). Het is een overlegorgaan voor personen werkzaam op het gebied van bibliothecaire en documentaire informatieverzorging met betrekking tot beeldende kunst en architectuur. De leden komen uit universitaire departements- en hogeschoolbibliotheken, museumbibliotheken, kunst(historische) documentatiecentra, culturele instellingen en archieven. De voornaamste doelstellingen van het OKBV zijn het stimuleren van de samenwerking en de verdere professionalisering van instellingen die beschikken over kunst(historische) informatie en documentatie in Vlaanderen en België. Met ‘Boeken om naar te kijken: de Antwerpse kunst- en bewaarbibliotheken’ markeert het OKBV zijn vierde verjaardag. Meer info op www.okbv.be.
Stedelijk informatiecentrum archeologie en monumentenzorg (Mercator-Orteliushuis) Bibliotheek Kloosterstraat , - Antwerpen + () archeologie.antwerpen.be
[email protected] wo-do, : ‒ : : ‒ :
Volkskundemuseum [VOLK] Bibliotheek Gildekamersstraat -, - Antwerpen + () museum.antwerpen.be/volkskunde
[email protected] op afspraak
‘Boeken om naar te kijken: de Antwerpse kunst- en bewaarbibliotheken’ is een project van de Provincie Antwerpen en het Overleg Kunstbibliotheken Vlaanderen. Andere partners zijn VVBAD, ABC2004, Copyright bookshop, Klara, PMMK, MOMU en het Rubenianum.
Onze bijzondere dank gaat uit naar de bruikleengevers, in het bijzonder naar alle bibliothecarissen en andere medewerkers van de betrokken instellingen. Zonder hen zou deze tentoonstelling niet mogelijk zijn geweest.
De catalogus De loense strategieën van het (kunst)boek werd uitgegeven door het VVBAD naar aanleiding van de gelijknamige tentoonstelling in het Rubenianum te Antwerpen, van juni tot en met juli . Deze tentoonstelling valt binnen het project Boeken om naar te kijken: de Antwerpse kunst- en bewaarbibliotheken van het Overleg Kunstbibliotheken Vlaanderen (OKBV), een intersectorale commissie van de VVBAD.
Voor het overige danken wij Alida Van Wyck, Beatrice De Clippeleir, Goele Haest, Herwig Todts, Hilde Peleman, Jean-Jacques De Groot, Jeanine Van Hoyweghen, Johan Boeykens, Linda Loppa, Marc Storms, Michaël Vandebril, Michiel Nijhoff, Nora de Poorter, Peter De Wilde, Piet Lombaerde, Steven Thielemans en Willy Van den Bussche. D/2004/1104/1
Curators: Marc Goethals, Filiep Tacq Coördinatie: Saskia Scheltjens Technische realisatie: Vincent Goussey, Dieter Suls, Henk Vanstappen en de medewerkers van het Rubenianum Samenstelling catalogus: Marc Goethals, Filiep Tacq Eindredactie: Marc Goethals en Saskia Scheltjens Grafische vormgeving: Filiep Tacq Beeldmateriaal: Marc Goethals, Filiep Tacq Herkomst foto’s: p. Depot, Stadsbiblioteek Antwerpen p. Depot, Volkskundemuseum Stad Antwerpen p. Depot en Bram Daverveldt, Stadsbibliotheek Antwerpen
De tekst werd gezet uit de Adobe Caslon en gedrukt op Primapage gr. bij drukkerij Vanmelle in Mariakerke in een oplage van . ex.
Copyright © 2004 VVBAD
