De lessen van Noord-Ierland
Glas-in-loodraam van de kapel van Drumalis (Larne, Noord-Ierland) Met 37 remonstrantse predikanten vlogen we naar Noord-Ierland voor een 4-daagse retraite over het thema: geweld en religie. Noord-Ierland. The Troubles (lees: de burgeroorlog die pas in 1998 eindigde met de Goede Vrijdag-akkoorden ) zijn nog te zien in steden en dorpen maar vooral in het hart van mensen. We ontmoetten peace makers, bruggenbouwers en sociaal geëngageerde mensen die je dwingen je de vraag te stellen: schuilt er in elk mens, dus ook in mij, kiemen van geweld? Laten we eerst vliegen naar Ierland. https://www.youtube.com/watch?v=Zu3VwANi674 Inleidende woorden Mensen die een religie aanhangen - welke religie ook - krijgen voortdurend het verwijt te horen: de religie is de bron van alle kwaad! Het geweld dat de wereld te verduren heeft, zou vooral religieus geweld zijn. Een begrijpelijke maar onjuiste aantijging. Maar hoe pareer je dergelijke verwijten? En vooral, hoe kan religie – die juist een bron van vrede, gerechtigheid en verzoening zegt en hoort te zijn - weer een positieve rol gaan spelen? Hoe kunnen wij, als christenen, helpen bruggen bouwen tussen mensen die elkaar naar het leven staan? Deze vraag wordt onmiddellijk gevolgd 1 21 juni 2015 ~ de lessen van Noord-Ierland
dr. C.M.G. Berkvens-Stevelinck, predikant Remonstrantse Gemeente Rotterdam
door een tweede vraag, wellicht nog moeilijker: Zijn er niet in onszelf potentiële bronnen van geweld en hoe gaan we daarmee om? Onze retraite in Belfast was een onvergetelijke ervaring, u zult er meer van horen en lezen. En we hebben in Belfast afgesproken onze ervaring zo vers mogelijk met alle gemeenten te delen. Bij dezen. We hebben in Noord-Ierland mensen ontmoet die de consequenties van de burgeroorlog nog dagelijks ervaren. Die 40 jaar ‘troubles’ (zo noemen ze die gifzwarte periode) zijn pas in 1998 tot een einde gekomen. Bij onze werkbezoeken in Belfast hebben we mensen gesproken die hun idealen van vrede en sociale gerechtigheid gestalte geven door verzoeningsprojecten tussen katholieken en protestanten van de grond te krijgen. Deze mensen, waarover ik u ga vertellen, vormen de brug tussen het jaarthema van het aflopende seizoen: Ruimte voor levenskunst en het jaarthema van volgend seizoen: Gidsen of goeroes? Want ze behoren tot beide thema’s: zij zijn het levende bewijs dat je LEVENSKUNST ook in een kritieke situatie kunt beoefenen én ze zijn werkelijk GIDSEN voor degenen die vrede en gerechtigheid daadwerkelijk willen bevorderen. We gingen dus op reis naar Ierland, het eiland van St Patrick, de man die zijn monniken in de vijfde eeuw zulke prachtige zegenbeden meegaf. In Belfast realiseerden wij ons dat St Patrick zijn inspiratie vond in de Wijsheid van Jezus Sirach (ook Ecclesiasticus genoemd). Want luister wat die zegt: Jezus Sirach 34: 9-20 Kennis en ervaring 9 Wie veel heeft gereisd, heeft veel kennis opgedaan, wie veel ervaring heeft, kan verstandige dingen vertellen. 10 Wie geen ervaring heeft weet weinig, 11 maar wie veel heeft gereisd, groeit in levenswijsheid. 12 Op mijn reizen heb ik veel gezien, ik weet meer dan ik kan vertellen. 13 Vaak was ik in doodsgevaar maar dankzij kennis en ervaring ontsnapte ik. 14 Wie ontzag heeft voor de Eeuwige blijft in leven, 15 want zijn hoop is gericht op wie hem redt. 16 Wie ontzag heeft voor de Eeuwige heeft niets te vrezen, hij kent geen angst, want de Eeuwige zelf is zijn hoop. 17 Gelukkig is wie ontzag heeft voor de Eeuwige. 18 Aan wie houdt hij zich vast, wie is zijn steun? 19 De ogen van de Eeuwige zijn gericht op wie hem liefheeft; hij is een machtig schild, een sterke steun, hij beschut tegen brandende hitte, geeft schaduw tegen de middagzon, hij behoedt je voor struikelen, voorkomt dat je valt, 20 hij vult het hart met vreugde, doet de ogen oplichten, hij geneest, geeft leven en brengt zegen. 2 21 juni 2015 ~ de lessen van Noord-Ierland
dr. C.M.G. Berkvens-Stevelinck, predikant Remonstrantse Gemeente Rotterdam
Dat gewelddadige Oude testament ... Gewelddadige teksten uit het Oude Testament stuiten velen tegen de borst. Begrijpelijk. Sommige stemmen suggereren zelfs om het Oude Testament links te laten liggen. Die geluiden hoor ik soms ook in de gemeente. Ik hoorde in Belfast zelfs predikanten daarvoor pleiten. Terwijl het hele Oude Testament een zoektocht is van mensen om met vallen en opstaan te leren goed met elkaar om te gaan. Met vallen en opstaan. Veel vallen vooral. Luister hoe aartsvader Isaak daarmee worstelt. Koning Abimelech komt naar hem toe (de twee heren haten elkaar grondig) en dit is wat er dan gebeurt: Genesis 26: 26-31 26 Abimelech kwam vanuit Gerar naar Isaak toe, samen met zijn vertrouweling Achuzzat en zijn legeroverste Pichol. 27 ‘Wat komt u hier doen?’ vroeg Isaak hun. ‘U bent mij immers vijandig gezind, u hebt mij toch weggestuurd?’ 28 Ze antwoordden: ‘Het is voor ons duidelijk dat de Eeuwige u terzijde staat. Daarom leek het ons goed met u een verdrag te sluiten en dit met een plechtige eed te bekrachtigen. 29 Laten we afspreken dat u ons geen kwaad zult doen, zoals wij van onze kant u geen haar hebben gekrenkt en u alleen maar goed hebben behandeld en u in vrede hebben laten gaan. De zegen van de Eeuwige rust immers op u.’ 30 Toen maakte Isaak een maaltijd voor hen klaar, en samen aten en dronken ze. 31 De volgende morgen vroeg zwoeren ze elkaar een eed. Daarna deed Isaak hun uitgeleide, en ze gingen in vrede uiteen.
Preek Geef vrede, Heer, geef vrede, de wereld wacht zo lang ... zingen we regelmatig. Zondag na zondag richten wij ons hier tot God om voor vrede en gerechtigheid te bidden op plaatsten waar verschrikkingen gebeuren. Eerlijk gezegd, vind ik dat heel dubbel, en soms ook gratuit. Om twee redenen. We leven in een regio van de wereld die al 2 generaties lang geen oorlog meer kent. Natuurlijk herinneren we het ons, en de nieuwe generaties horen ervan in de herdenkingen van dat geweld. Dat moet ook vooral zo blijven. Maar het echt zélf ondervinden is er niet meer bij. We horen en zien alles wat op de wereld gebeurt als toeschouwers die zich maar al te vaak machteloos voelen. We geven er wel aandacht aan, en terecht, we vragen ook God ons kracht te geven om een stem te geven aan hen die geen stem hebben, om daadwerkelijke wegen te vinden om mensen in nood te helpen, maar hoe vaak blijft het daar niet bij? Is het geweld niet erg ver van ons geraakt? Ik moet u eerlijk bekennen dat ik vóórdat wij naar Ierland vlogen niet bar enthousiast was over het thema van onze retraite in Noord-Ierland: Relatie tussen religie en geweld, religieus geweld ... Ik dacht: gaan we alleen óver anderen praten! Over historische of actuele twisten tamelijk ver van ons vredige Hollandse bed! 3 21 juni 2015 ~ de lessen van Noord-Ierland
dr. C.M.G. Berkvens-Stevelinck, predikant Remonstrantse Gemeente Rotterdam
Intussen weet ik beter: dit hete onderwerp gáát om ons, en wel nú. Hoe dan? We worden omringd en belaagd door vreselijke berichten van geweld door mensen die zich op hun geloof - ja zelfs op God - beroepen om anderen te vervolgen en te doden. De verleiding is dan groot om dit geweld te herleiden tot religie. Zo presenteert het zich ook vaak, dat kunnen we niet ontkennen. Maar toch is het niet zo. Religie wordt als een bedenkelijke sausje gebruikt om allerlei andere oorzaken te maskeren: landeigendom, etnische en sociale verschillen, economische belangen, historisch gegroeid vijandschap. Bestaat er wel zoiets als ‘religieus geweld’, vroegen we ons af? Als dat niet zo is, hoe kun je dat duidelijk maken aan mensen die zweren dat alle ellende uit religies voorkomt? En als dat wél zo is, hoe kun je, als religieuze mens, juist in je geloof, bronnen aanboren om ongerechtigheid recht te trekken en misbruik van de religie tegen te gaan? U hoort het: we maakten het ons met deze vragen niet gemakkelijk. Nog moeilijker was de volgende vraag: sluimeren in onszélf bronnen van geweld? Volgens de filosofe Hannah Ahrendt, die schreef over de banaliteit van het kwade, is dat wel degelijk het geval. En dat bevestigden, uit eigen ervaring, onze Noord-Ierse vrienden. Geweld is geen exotisch fenomeen. Het zit ook in mij. En soms vind ik het volkomen terecht ook. Een paar jaar geleden stond ik op het perron van het station van Nijmegen te wachten op de trein naar huis. Ietsje verderop stond een studente van mij. Ze is blind en loopt met een geleidehond. Er waren ook een paar jongens daar die niets beters te doen hadden dan die hond te treiteren. Ik was zó kwaad dat ik die jongens te lijf ging met mijn witte stok. U moet weten: die stok is van glasvezel en kan behoorlijk hard aankomen. Dat deed het ook. Toen de politie erbij kwam, kreeg ik een waarschuwing. “Dat mag u niet doen, mevrouw”, zei de handhaver van de wet. En hij voegde eraan toe: “maar u had wel gelijk”. Dat vond ik ook, trouwens. Ik zou het zo weer doen. Maar wat verontrustend aan dit verhaal is, is dat het slaan op zich zo een goed gevoel gaf, voldoening zelfs ... . Gewelddadig worden om onrecht te bestrijden. Dat was, aan beide kanten, de motivering voor bomaanslagen, brandstichting en executies in de burgeroorlog, vertelden onze Ierse vrienden. Wat is bij machte mijzelf zo nu en dan gewelddadig te maken, al is het misschien alleen maar verbaal? Wat is bij machte mij te laten vergeten de glasheldere opdrachten van Jezus: Heb de ander lief als jezelf; heb je vijanden lief ... . Daar is geen woord Spaans bij! U ziet het, we deinsden niet terug voor moeilijke vragen daar in Ierland. En juist het reizen hielp ons om tot resultaten te komen.
4 21 juni 2015 ~ de lessen van Noord-Ierland
dr. C.M.G. Berkvens-Stevelinck, predikant Remonstrantse Gemeente Rotterdam
Reizen In het Frans bestaat de uitdrukking: les voyages forment la jeunesse, reizen vormen de jeugd. Wel nu, ook ouderen zijn daarbij gebaat. En dat wist de oude Jezus Sirach ook al: 9
Wie veel heeft gereisd, heeft veel kennis opgedaan, maar wie veel heeft gereisd, groeit in levenswijsheid. Levenswijsheid - levenskunst zo u wilt - leidt tot harmonie, tot bezonkenheid. Op denkniveau. Belangrijk, nuttig, prachtig, maar dat is niet genoeg voor Jezus Sirach. Ook het belevingsniveau van de reiziger is van groot belang. God is een machtig schild, een sterke steun, hij beschut tegen brandende hitte, geeft schaduw tegen de middagzon, hij behoedt je voor struikelen, voorkomt dat je valt, hij vult het hart met vreugde, doet de ogen oplichten, hij geneest, geeft leven en brengt zegen. 11
Jezus Sirach beschrijft hier een persoonlijke overgave aan de liefde van God die de reiziger vergezelt en beschermt, behoedt voor gevaar, hoop inboezemt (ondanks alles wat hij meemaakt) en, niet te vergeten: vreugde geeft. Welnu: wij ervoeren deze overgave in Belfast, waar deze woorden van Jezus Sirach in de laatste bijeenkomst klonken. Wij kregen aangereikt het vertrouwen dat God ons de kracht geeft om ons in te zetten voor vrede, om het onrecht te bestrijden, ook in onszelf. Een druppel op de gloeiende plaat? Zo kan het klinken. Zo is het niet. Zegt de joodse wijsheid niet: Wie één mens redt, redt de hele wereld? Kunnen we dan niet ook zeggen: wie ergens geweld weet om te buigen in vrede, in de wereld of in zichzelf, brengt de vrede dichterbij, voor allen. Zo moge het zijn. St Patrick’s day music https://www.youtube.com/watch?v=Ruq19LS_lLE
5 21 juni 2015 ~ de lessen van Noord-Ierland
dr. C.M.G. Berkvens-Stevelinck, predikant Remonstrantse Gemeente Rotterdam
