De ‘leer’ kracht van groene schoolpleinen Het gebruik van de groene buitenruimte in het onderwijsleerproces
Informatie over het onderzoek
Leiden, september 2013
1.
INFORMATIE OVER HET ONDERZOEK
Achtergrond van het onderzoek In de afgelopen jaren heeft de ontwikkeling van groene schoolpleinen een grote vlucht genomen. Deze ontwikkeling wordt onder andere gevoed door een groeiend besef van het belang van natuurrijke speel- en leeromgevingen voor een gezonde ontwikkeling van kinderen. Alhoewel leerkrachten in de praktijk de meerwaarde van groene schoolpleinen ervaren, ontbreekt het hen aan handvatten om deze ervaringen te vertalen in concrete leeropbrengsten. Deze vertaling is echter van groot belang voor de legitimering van groene schoolpleinen. Daarbij worden schoolpleinen vooralsnog in beperkte mate gebruikt als onderwijsleeromgeving. Om de leereffecten van groene schoolpleinen te vergroten is het belangrijk om de pleinen in te richten als onderwijsleeromgeving en integraal te gebruiken in het onderwijsleerproces. Op dit moment ontbreekt echter de juiste kennis en expertise om een dergelijk gebruik van het plein te realiseren in de dagelijkse onderwijspraktijk. Doelstellingen van het onderzoek Dit onderzoek heeft twee doelen die middels twee parallelle onderzoekstrajecten behaald zullen worden. Het doel van onderzoekstraject 1 is: Het beschrijven van opbrengsten van groene schoolpleinen op het vlak van: • aandacht en concentratie; • sociaal- en emotionele ontwikkeling; • spel en beweging; • de mathematische ontwikkeling; • het functioneren van zorgleerlingen Het doel van onderzoekstraject 2 is: Het bevorderen van een integraal gebruik van groene schoolpleinen in de dagelijkse onderwijspraktijk door na te gaan: • Hoe een groen schoolplein kan worden ingezet als onderwijsleeromgeving; • Welke expertiseontwikkeling nodig is om dit te realiseren. Het betreft een vierjarig onderzoek dat zal lopen vanaf september 2013 tot september 2017. Verwachte resultaten van het onderzoek 1. Inzicht in de betekenis en het belang van groene schoolpleinen ten behoeve van een gezonde ontwikkeling van kinderen. 2. Een handreiking, documentaire en/of training geschikt voor basisschoolteams die het groene schoolplein willen gebruiken als onderwijsleeromgeving. Waar zijn we naar op zoek? We zijn op zoek naar een elftal scholen die willen meewerken aan ons onderzoek. Voor onderzoekstraject 1 zijn we op zoek naar een achttal basisscholen die bij aanvang van het onderzoek een traditioneel grijs schoolplein hebben. Bij vijf van de acht scholen zal, in overleg met het schoolteam, het plein in de periode juni – oktober 2014 vergroend worden volgens de richtlijnen die gelden bij Fonds 1818 (www.fonds1818.nl). Voor onderzoekstraject 2 zijn we op zoek naar een drietal basisscholen die al vergroend zijn. Bovendien worden in dit onderzoekstraject twee scholen betrokken die in onderzoekstraject 1 zijn vergroend. Kort samengevat zijn we op zoek naar 11 scholen die willen participeren in een onderzoek van 4 jaar. Meer specifiek gaat het om: • Drie scholen met een grijs plein die de komende vier jaar dit plein ook zo houden • Drie scholen met een grijs plein die dit op korte termijn willen vergroenen • Twee scholen met een grijs plein die op korte termijn het plein willen vergroenen en vervolgens dit plein integraal willen gaan gebruiken in de dagelijkse onderwijspraktijk (onderzoekstraject 1 en 2). • Drie scholen met een groen plein die dit plein integraal willen gaan gebruiken in de dagelijkse onderwijspraktijk (onderzoekstraject 2).
De ‘leer’kracht van groene schoolpleinen-informatie scholen
|2
2. WAT BETEKENT DEELNAME AAN ONDERZOEKSTRAJECT 1 VOOR MIJN SCHOOL? Welke informatie willen we op scholen verzamelen? In onderzoekstraject worden gegevens verzameld bij leerlingen, leerkrachten en ouders van leerlingen van groep 4, 5 en 6. Ook worden gegevens verzameld bij de directie en het schoolbestuur van de betrokken scholen. Hieronder is kort samengevat welke gegevens bij de verschillende doelgroepen worden verzameld. Leerlingen (groep 4, 5 en 6) 1. Aandacht en concentratie; concentratievermogen voor- en na het speelkwartier 2. Intensiteit van en variatie in het speel- en beweeggedrag met behulp van: a. Versnellingsmeter: aan 30 leerlingen van elke school (10 leerlingen per groep) wordt gevraagd om gedurende een pauze een versnellingsmeter te dragen. b. Video-opnamen: tijdens het speelkwartier worden video-opnamen gemaakt van het schoolplein. De videobeelden worden gescoord met een observatieformulier. 3. Sociaal en emotionele ontwikkeling met behulp van stellingen die voor de leerlingen zijn uitgewerkt in een werkboekje. In het werkboekje worden ook vragen opgenomen over de ervaringen met en het gebruik van het schoolplein. 4. Motorische ontwikkeling aan de hand van de gegevens die de school verzameld ten behoeve van het leerlingvolgsysteem. 5. Mathematische prestaties van leerlingen, zoals opgenomen in het door school gehanteerde leerlingvolgsysteem. Deze prestaties kunnen alleen worden meegenomen als de school het groene schoolplein daadwerkelijk inzet ten gunste van de mathematische ontwikkeling van leerlingen. Leerkrachten en de schooldirectie Aan het begin van het onderzoek (nulmeting) wordt met leerkrachten en de directie in een teambijeenkomst (duur 1,5 uur) het huidige gebruik van het plein besproken en de toekomstige gebruiksbehoeften geïnventariseerd. Met leerkrachten en schooldirectie worden verder gedurende het onderzoek (groeps)interviews (45 minuten) afgenomen om inzicht te krijgen in (veranderende) ervaringen en het gebruik van de schoolpleinen, en de invloed van het schoolplein op de leeropbrengsten van de leerlingen. Ouders Aan het begin van het onderzoek (nulmeting) wordt aan de ouderraad en de MR een schriftelijke vragenlijst voorgelegd. Ook wordt in de loop van het onderzoek een schriftelijke vragenlijst afgenomen onder ouders van kinderen uit groep 4, 5 en 6, waarin onder andere wordt gevraagd naar de ervaringen met het schoolplein, het functioneren van het kind op school, het welzijn van zijn/haar kind. tevredenheid met schoolbeleid, sociaaleconomische status, ervaringen met het gebruik schoolplein, Wanneer willen we meten? De metingen voor onderzoekstraject 1 vind drie jaren achtereen plaats in april/ mei van het jaar. Kort samengevat komen wij langs in: • nov 2013- jan 2014 (1 teambijeenkomst) • april/mei 2014 • april/mei 2015 • april/mei 2016 Welke tijdsinvestering vragen wij van uw school? De tijdsinvestering per meting bedraagt voor de leerlingen ongeveer 2 uur. De leerkrachten en directie zijn 45 minuten kwijt aan het onderzoek. Zie de tabel hieronder voor een nader overzicht. Activiteit Teambijeenkomst Vragenlijst voor leden van MR/Ouderraad Concentratie test afnemen bij leerlingen van groep 4 tot en met 6 Invullen werkboekjes tijdens een klassikale les Beweegdata verzamelen middels versnellingmeter bij 30 leerlingen van de school (10 per klas). Interviews met leerkrachten en schooldirecteur
De ‘leer’kracht van groene schoolpleinen-informatie scholen
Tijdsinvestering 1,5 uur 15 minuten 30 minuten per groep = 1,5 uur per school (vinden plaats rondom speelkwartier) 1 uur per klas = 3 uur per school 10 minuten voor en 10 minuten na het speelkwartier zullen de apparaten om en af worden gedaan = 1 uur per school 45 min per persoon
|3
3. WAT BETEKENT DEELNAME AAN ONDERZOEKSTRAJECT 2 VOOR MIJN SCHOOL? Welke activiteiten willen we met scholen ondernemen? In onderzoekstraject 2 willen we samen met schoolteams komen tot een integraal gebruik van het groene schoolplein in het onderwijs. Dit doen we in de vorm van een zogenaamd collaborative action research. Dit betekent dat we in het proces de samenwerking zoeken tussen theorie en praktijk. Innovatiecyclus In traject 2 werken we met 5 scholen. Elk schoolteam werkt nauw samen met één van de onderzoekers. Het schoolteam doorloopt met de onderzoeker een innovatiecyclus. Deze start met een nulmeting, waarna een ontwerp-, uitvoerings- en evaluatiefase volgen. Gedurende het onderzoek doorloopt de school deze cyclus 2 keer. Nulmeting (november 2013 – januari 2014) In een teambijeenkomst (duur 1,5 uur) bespreekt de onderzoeker met de leerkrachten en de directie het huidige gebruik van het plein en de toekomstige gebruiksbehoeften. Daarbij is aandacht voor de kansen die het plein als onderwijsleeromgeving biedt en de belemmeringen die daarbij worden ervaren. In dezelfde periode wordt aan de MR en de ouderraad een vragenlijst toegestuurd. Ontwerp- en uitvoeringsfase (maart 2014 – oktober 2014) De onderzoeker bespreekt met het schoolteam de resultaten van de nulmeting. Op basis daarvan formuleert het team welke innovaties zij willen doorvoeren om een integraal gebruik van het plein in het onderwijsleerproces te bevorderen. Met de betrokken leerkrachten werkt de onderzoeker dit uit. De te realiseren doelen en activiteiten worden beschreven, een planning wordt gemaakt en eventuele kennisbehoeften worden geformuleerd. Voorbeelden voor - Het gebruik van - Het gebruik van - Het gebruik van - Het gebruik van
gebruiksmogelijkheden van een groen schoolplein het plein in taal- en/of rekenonderwijs. het plein om de sociale cohesie in een groep te bevorderen. het plein ter ondersteuning van het leren van kinderen met een speciale zorgvraag. het plein in natuur- en/of kunsteducatie.
Vervolgens voeren de betrokken leerkrachten de plannen uit. Met de onderzoeker worden ervaringen uitgewisseld en de voortgang besproken. In deze fase observeert de onderzoeker de uitvoering van enkele activiteiten en informeert naar ervaringen van kinderen (interview/vragenlijst). Evaluatiefase (november 2014 – januari 2015) In verschillende gesprekken (individueel, met team en directie) evalueert de onderzoeker het innovatietraject. Daarbij worden de hierboven genoemde ervaringen van de kinderen betrokken. Opnieuw wordt aan de ouderraad en de MR een vragenlijst voorgelegd. Op grond van de evaluatie bepaalt het team welke vervolgactiviteiten worden ondernomen om het gebruik van het plein verder te kunnen integreren in de dagelijkse onderwijspraktijk, waarna opnieuw een ontwerp- uitvoerings- en evaluatiefase volgen. Wanneer vinden de verschillende fasen plaats? Fase Nulmeting (alle scholen) Voor school 1, 2 en 3 Ontwerp- en uitvoeringsfase Evaluatiefase 1 Ontwerp- en uitvoeringsfase Evaluatiefase 2 Voor school 4 en 5 Ontwerp- en uitvoeringsfase Evaluatiefase 1 Ontwerp- en uitvoeringsfase Evaluatiefase 2
periode november 2013 – januari 2014 1 2 1 2
De ‘leer’kracht van groene schoolpleinen-informatie scholen
maart 2014 – oktober 2014 november 2014 – januari 2015 maart 2015 – oktober 2015 november 2015 – januari 2016 maart 2015 – oktober 2015 november 2015 – januari 2016 maart 2016 – oktober 2016 november 2016 – januari 2017
|4
Welke tijdsinvestering vragen wij van uw school? Het innovatieplan wordt met het team gemaakt. Van belang is om een haalbaar plan te formuleren met doelen en activiteiten die in een half jaar te realiseren zijn. De tijd die nodig is om het plan te maken en uit te voeren, is niet opgenomen in het overzicht omdat dit sterk afhankelijk is van de ambities die de school wil realiseren. Activiteit Teambijeenkomst Vragenlijst voor leden van MR/Ouderraad Feedback gesprek met betrokken leerkracht Feedbackgesprek met directie Interview/vragenlijst betrokken leerlingen Observaties van activiteiten Uitwisseling met de andere scholen uit het onderzoek (afgevaardigde van de school)
Tijdsinvestering per keer 1,5 uur 15 minuten 20 minuten 20 minuten 15 minuten Duur van de activiteit 2 uur
4. OVERIGE INFORMATIE Hoe wordt omgegaan met de vereiste toestemming van ouders? Voor het onderzoek is toestemming van de ouders nodig. Wij willen de ouders graag een brief sturen waarin wij aangeven wat we willen gaan doen. Ouders die niet willen dat hun kind deelneemt aan het onderzoek kunnen dit aan ons aangeven. De betreffende kinderen zullen dan niet bij het onderzoek betrokken worden. Wat levert het u op? • U krijgt inzicht in de mate waarin uw leerlingen zich gezond ontwikkelen. • U krijgt inzicht in de manier waarop uw schoolplein gebruikt kan worden in de lessen • Uw school dient als voorbeeld voor andere scholen en daarmee bent u voorloper en zet u de weg open voor andere scholen.
Contactgegevens dr. Dieuwke Hovinga
dr. Jolanda Maas
Lector Natuur & Ontwikkeling Kind Hogeschool Leiden Zernikedreef 11 2333 CK Leiden
Senior onderzoekster VU Universiteit Van der Boechorststraat 1 1081 BT Amsterdam
email:
[email protected] tel: 06-30867160
e-mail:
[email protected] tel: 06-24212540
De ‘leer’kracht van groene schoolpleinen-informatie scholen
|5
