De Liberale Schuimkraag
Jaargang 3, nummer 1—
Q1 2012
THEMA: INTEGRATIE
In dit nummer: De kwestie “MAURO”, Integratie vs. Assimilatie, De Randstad Provincie, JOVD Amsterdam en zijn vrouwen!? en nog veel meer..... De Liberale Schuimkraag is het verenigingsblad van de JOVD Amsterdam e.o.
TEN EERSTE: Allereerst een geweldig nieuw jaar toegewenst . 2012 beloofd een intens jaar te worden met extreme hoogte– en dieptepunten., ik ben er klaar voor! Als kersverse hoofdredacteur van de Liberale Schuimkraag is mijn 2012 goed begonnen.
Niet alleen in 2011 is integratie een veelbesproken onderwerp geweest. Het lijkt alsof ‘het integratie–raadsel’ een onoplosbare puzzel is die elk nieuw kabinets team probeert te ontrafelen met een nieuwe formule. De huidige formule luid: taal leren+begrip van de Nederlandse samenleving = inburgering; inburgering + zelfstandig bestaan opbouwen + betrokkenheid laten zien = Het thema van deze eerste editie LSK Integratie. Lijkt simpel, zou het dit van het nieuwe jaar is integratie. Een kabinet lukken te formule te veronderwerp wat in 2011 flink uitgelicht eeuwigen? is door ophef rond de Limburgse Angolees/Angolese Nederlander/ economische vluchteling , Mauro. Corien Rechiene Teles is hoofdredacteur van de LSK sinds 2012
Tijdens het schrijven van het voorwoord van de vorige Liberale Schuimkraag begon ik met de uitspraak ‘de afdeling bloeit!’. Nu, enkel maanden later, hebben wij de overtreffende trap van bloeien bereikt en met de JOVD Amsterdam e.o. Mastermaand gaan wij deze trend doorzetten. Jullie zijn waarschijnlijk al dood gegooid met de inhoud en het streven van deze maand dus daar zal ik jullie verder niet mee vervelen maar dat doet geen afbreuk aan mijn oproep ‘kom langs!’. Bijna elk voorwoord en elke speech besteed ik aandacht aan de mogelijkheden actief te worden binnen onze afdeling. Dit is niet alleen belangrijk om de afdeling te steunen, maar actief lidmaatschap kan natuurlijk een hele goede mogelijkheid zijn om verder door te stromen binnen de JOVD en de VVD.
Eind maart zal dit bestuur in zijn geheel afteden en hebben alle leden, inclusief de huidige bestuursleden, de mogelijkheid zich te kandideren voor een bestuursfuncties tot aan de daaropvolgende afdelingsvergadering. Let dus goed op want mogelijkerwijs kan er een leuke functie voor jou inzitten.Aankomende periode kan je van ons een continuïteit in wekelijkse activiteiten verwachten. Daarnaast zal de VVD binnenkort meer ruimte gaan bieden voor JOVD-ers met VVD ambitie om zich te ontplooien in bijvoorbeeld een speciale masterclass voor jongeren en deelname aan commissies. Kortom, meer dan genoeg te doen voor ons en voor jullie!
Elroy is voorzitter van de JOVD Amsterdam e.o. sinds 2011
2
Inhoudsopgave THEMA INTEGRATIE: Integratie versus assimiliatie 4 Actueel
5
De kwestie Mauro
6
Mauro’s voorgangers
7
Taal als sleutel tot succesvol integreren 8 De erfenis van Paul Scheffer
9
De Randstadprovincie
10
Gelderse Centrumdemocraten 12 Vrouwen bij de JOVD Amsterdam 13 Bursalen
Colofon
14
Hoofdr ne Telesedacteur: Corie n Rechie Redactie : M ic hiel den van Vu John vagnt, Robin van MaUijl, Tim ris, Eddy Uffelen Bijdrage n: Rosa d op ’Adelhar t Toor-
Afdelingsnieuws Q1—2012! MASTERMAAND 02/02 Bernard Welten Bernard Welten, de oudkorpschef van de politie Amsterdam-Amstelland is bij uitstek een kenner op het gebied van veiligheid in en rond Amsterdam. Hier zal hij dan ook over komen spreken.
06/02 IVO OPSTELTEN
HET NAJAARSCONGRES door Michiel den Uijl Amsterdam, DATUM—Begin december vond het najaarscongres van de JOVD plaats, het grootste congres tot nu toe. Bijna driehonderd leden van alle afdelingen kwamen naar het NH Hotel in Den Haag, waaronder een grote delegatie van Amsterdam e.o. Het congres laat ook de verschillen tussen de afdelingen duidelijk zien: zo had Utrecht e.o. de grootste afvaardiging, Eindhoven in ieder geval één lid dat zeer actief meedeed aan de werkgroepen en stond onze afdeling als eerste aan de bar van het hotel. Het congres was toen net twee uur bezig. Het congres stond in het thema van innovatie. Hiervoor was een (zeer technische) werkgroep rond duurzame energiebronnen met verschillende professoren van de TU Delft en Utrecht. Ook het pensioenakkoord, met onder andere Paul Ulenbelt (SP), Kees de Lange (50PLUS/ OSF) en Martin van Rooijen (CDA), werd besproken. Waar Paul Ulenbelt de JOVD opriep om samen met de SP te protesteren tegen het pensioenakkoord, daar meende Kees de Lange dat de jongeren zich druk om niets maakten. Ten slotte was er een paneldiscussie over de eurocrisis met Mark Harbers (VVD), Wouter Koolmees (D66) en Dennis de Jong (SP).
In de avond, na een oer-Hollandse maaltijd van NH Hotel, stelde Alexander Pechtold (D66) de JOVD de vraag waar de grens moest worden getrokken: op hoeveel liberale punten moet de VVD terugkomen voordat de partij gaat protesteren. Naast de werkgroepen werd een nieuw hoofdbestuur gekozen. Deze vergadering duurde tot diep in de nacht, waardoor de aanwezigen op de vergadering het tegelijkertijd plaatsvindende feest in CaféRestaurant Schlemmer moesten missen. Bram Dirkx (Venlo e.o.) lost Martijn Jonk af als voorzitter; de andere bestuursleden zijn Nick Derks (vicevoorzitter organisatie, Rijk van Nijmegen c.a.), Floor Ockers (secretaris, Rijk van Nijmegen c.a.), Marlon Buijs (penningmeester, Amsterdam e.o.), Jarico Vos (politiek, Groningen), Jorik Kuipers (voorlichting, Utrecht e.o.), Rianne van Houten (opleiding en training, Friesland) en Eddie Förster (marketing en campagnes, Baronie van Breda).
3
De Amsterdamse afdelingen van de JOVD en de VVD slaan de handen ineen om op maandag 6 februari een interessante Libertijn neer te zetten met de minister van Veiligheid en Justitie als gast. Uiteraard past de minister uitstekend bij het thema van de Mastermaand en ook hij zal over veiligheid komen spreken.
Tijdens deze avond zul je de theorie van de veiligheidsprofessionals, die ons de afgelopen maand hebben bezocht, in de praktijk kunnen brengen tijdens de interactieve cursus Rampen- en crisisbestrijding. Let op ook deze activiteit is op een maandag.
INTEGRATIE INTEGRATIE VS. ASSIMILATIE, een vergelijkende beschouwing door Tim van Vugt Integratie en assimilatie zijn al langere tijd twee belangrijke onderwerpen in het politieke debat. En dat is heel terecht. We hebben in het verleden al ervaren dat je als vrij en tolerant land onmogelijk vrij en tolerant kan blijven wanneer de (niet-westerse) immigranten niet de normen en waarden overnemen die deze elementaire zaken verdedigen. Maar wij vergeten dikwijls dat de problemen hier betreffende het integratievraagstuk, niet specifiek Nederlands zijn. Het is kenmerkend voor de hele westerse wereld. Daarom is het goed te kijken hoe andere landen ermee om gaan. Integratie als politiek thema was jarenlang het ondergeschoven kindje. Tot het einde van de jaren tachtig leefde Den Haag in de veronderstelling dat de immigranten op den duur terug zouden keren naar het land van herkomst. Dit is zoals we nu weten, een naïeve vorm van wensdenken geweest. Toen het integratievraagstuk de politieke area begin jaren negentig betrad, verschilde het beleid eigenlijk niet zoveel met de voorgaande decennia. Men benadrukte het behoud van de eigen cultuur. Het accent lag voornamelijk op rechten, plichten werden achterwege gelaten. De Nederlandse taal, normen en waarden speelden geen rol van betekenis. De onzalige uitwerking laat zich gemakkelijk raden. Etnische minderheden die langs elkaar heen leven. Veelzeggend is het stuk uit het werk van Paul Scheffer 'het Land van Aankomst'. De volgende passage speelt zich af in Marokko en geeft goed weer hoe diep deze deling loopt: 'Welkom,' klinkt het onverwacht aan de overkant van de straat, 'bevalt het u hier?' (….) Het welkom had ik in de afgelopen weken wel vaker gehoord, want Marokko heeft een traditie van gastvrijheid. Maar dit keer kwam het uit de mond van een jonge Marokkaan die me in mijn eigen taal toesprak, ook nog eens met een Amsterdamse tongval. Hij sprak me aan met de trots van een gastheer. (…..) In zijn welkom proefde ik niet alleen een vriendelijk gebaar, maar ook bitterzoete wraak. Eindelijk kon hij iets laten zien wat van hem was, eindelijk waren de rollen omgedraaid. De gasten die hij verwelkomde waren immers degenen die hem in hun land zo vaak de rug toekeerden. (…) Landgenoten in den vreemde, maar toch ook vreemden in eigen land. Na 2001 werd de roep voor integratie steeds luider. Het beleid heeft de afgelopen tien jaar veel veranderingen ondergaan. De Nederlandse identiteit ging een rol spelen. Het Nederlandse burgerschap moest – naar Amerikaans voorbeeld – een eer zijn en werd vanaf de ‘Balkenende periode’ ook zo behandeld. Immigranten moesten goed integreren, assimileren vond men nog een stap te ver. In het algemeen was het een stap in de goe-
de richting. Het beleid van Engeland vertoont verrassende gelijkenissen met Nederland. Het land koos eveneens voor een beleid waarin multiculturele normen en waarden centraal stonden. Opmerkelijk genoeg kwam het beleid tot stand onder de rechts-conservatieve regering van Thatcher en was gestoeld op cultureel zelfbehoud. Dit betekende dat iedereen die behoorde tot een z.g. ‘minderheid’ kon rekenen op subsidie. Uiteindelijk heeft dit beleid een culturele en etnische apartheid opgeleverd die zelfs naar Europese begrippen ongekend is. Een korte wandeling rondom de Town Hall in Oldham en je waant jezelf in Pakistan, zet drie stappen de andere kant op en je staat in een wijk die voornamelijk bestaat uit een blanke onderklasse. Het Engelse integratievraagstuk wordt daarbij gehinderd door een ziekelijke drang naar politiek correct denken. Het beleid van Canada komt eveneens overeen met dat van Engeland en Nederland, zij het dat dit beleid in de jaren negentig zo ver ging dat minderheden bepaalde privileges verkregen. De Shariarechtspraak voor moslims is daar een voorbeeld van. Niet echt het pronkstuk van voorbeeldige integratie. Toch is de segregatie in Canada minder groot dat in Europa. Dit heeft te maken met het strikte toelatingsbeleid voor migranten. Daarnaast is men vrij snel tot inkeer gekomen en werden de privileges weer afgeschaft. Vrouwen discrimineren vanuit een religieus oogpunt zat er niet meer in. Wel is het verontrustend dat Engeland dit systeem juist heeft omarmd. Amerika maar ook Nieuw Zeeland en Australië voeren
Wanneer je deel wilt uitmaken van een land moet je je aanpassen aan de cultuur van het land. Simpel!
4
een totaal ander beleid. Schijnbaar heeft de lange immigratiegeschiedenis van deze landen geleerd dat assimilatie toch de beste oplossing is. De meningen over de uitvoering verschillen. Toch floreren deze landen in een overeenkomstig punt, duidelijkheid en een goede toestroom van hogeropgeleide migranten. Wanneer je deel wilt uitmaken van een land moet je je aanpassen aan de cultuur van het land. Simpel. Deze duidelijkheid is bij de Europese mogendheden ver te zoeken. Vaak worden vergaande beleidsnoties afgeschoten omdat men de uitkomst onmenselijk vindt of omdat het beleidstechnisch niet mogelijk is vanwege de Europese conventies. Een zorgelijke ontwikkeling gezien de urgentie aangaande deze kwestie.
ACTUEEL
EUROPA & INTERNATIONAAL door Tim van Vugt
Herman Cain stapt uit: De republikeinse presidentskandidaat Herman Cain is begin december uit de race gestapt. De verhalen over seksueel wangedrag maken het volgens hem onmogelijk om door te gaan met zijn campagne. Cain kwam tot deze conclusie toen bekend werd dat hij voor 13 jaar een buitenechtelijke relatie had.
Kabinetsformatie België afgerond: In België bleek het toch nog mogelijk om na 563 dagen een regering te vormen. Het nieuwe kabinet komt onder leiding te staan van de socialist Elio Di Rupo. De coalitie bestaat uit Waalse en Vlaamse socialisten, christendemocraten en liberalen.
Verkiezingen in Congo: De zittende president van Congo Kabila heeft de overwinning opgeëist. Deze uitslag wordt echter door oppositieleider Tshisekedi verworpen. Hij meent dan ook dat Kabila geeft gefraudeerd. Toch heeft het Hooggerechtshof geoordeeld in het voordeel van Verkiezingen in Congo: De zittende president van Congo Kabila heeft de overwinning opgeëist. Deze uitslag wordt echter door oppositieleider Tshisekedi verworpen. Hij meent dan ook dat Kabila geeft gefraudeerd. Toch heeft het Hooggerechtshof geoordeeld in het voordeel van de zittende macht.
Verkiezingen in Egypte: In Egypte hebben de islamitische partijen zowel de eerste als de tweede ronde van de verkiezingen weten te winnen. Dat zeggen de Egyptische rechters die toezicht houden op de verkiezingen. De machtige Moslimbroederschap en de ultraconservatieven van de salafistische partij zijn de grote winnaars en verkregen respectievelijk 36 en 24 procent. 5
INTEGRATIE De Kwestie Mauro
door Michiel den Uijl
De kwestie-Mauro is ongetwijfeld het grootste dieptepunt voor de parlementaire politiek in het afgelopen kwartaal. Voor wie het gemist heeft: de achttienjarige Mauro Manuel is uitgeprocedeerd en moet terug naar zijn geboorteland Angola. Helaas duurde de asielaanvraag zo lang dat hij inmiddels bijna tien jaar in Nederland woont, waar hij uitstekend is geïntegreerd en zich een Limburgs accent heeft eigengemaakt. De hele kwestie ging over de vraag of zo iemand nog wel uitgezet kan worden. Inmiddels is de kwestie overgetrokken en zijn er eigenlijk louter verliezers. Manuel heeft verloren, want hij moet toch terug; de CDAdissidenten Ferrier en Koppejan hebben verloren, want ze bleken hypocriete aandachtstrekkers en ten slotte heeft het debat verloren door de verkeerde zaken te benadrukken, waardoor we kunnen wachten op de volgende Manuel. Mauro Manuel is geen geïsoleerd geval: schattin-
de komkommertijd) zal de volgende Mauro zich melden, waarvoor eveneens een uitzondering gemaakt moet worden – en dan kunnen we het hele Mauro-debat opnieuw doen! Het maken van uitzonderingen heeft een aantal negatieve consequenties. Ten eerste ontstaat er, zoals premier Rutte eerder opmerkte, een scheiding tussen mediagenieke en niet-mediagenieke Mauro’s. Voor de mediagenieke groep wordt een regeling getroffen; de niet-mediagenieke groep krijgt geen aandacht en kan alsnog stilletjes worden uitgezet. Er ontstaat willekeur, waarbij de vraag of voor iemand een uitzondering wordt gemaakt afhangt van de aandacht van de televisiekijker. Iedereen wiens uitzetting in juni gepland staat, moet concurreren met de Spelen, het EK en de Tour – pak de koffers alvast maar in, mensen.
Natuurlijk kan er voor iedereen een uitzondering worden gemaakt, zoals GroenLinks wil met een kinderpardon. Hierdoor ontstaat echter wel een hoop onzekerheid voor de betrokkenen – het tweede nadeel van uitzonderingen. Het opstellen van een procedure en het vervolgens niet naleven is een teken van onmacht en valt niet uit te leggen aan asielzoekers die graag willen weten waar ze gen lopen uiteen van 75 tot meer dan 2500 verge- aan toe zijn. In feite zijn er twee oplossingen om lijkbare gevallen. De lage schattingen zijn ‘perfect de kans op toekomstige kwesties-Mauro te ververgelijkbare’ gevallen: net als Manuel zijn ze voor kleinen: verkort de asielprocedures of versoepel hun twaalfde naar Nederland gekomen, hebben de eisen voor een verblijfsvergunning. hier acht of meer jaar gewoond en zijn niet in het bezit van een verblijfsvergunning. Is het criterium Ongeacht of de uitzetting van Mauro Manuel tedat ‘verwesterde’ asielzoekers een verblijfsverrecht is of niet, het debat over de kwestie had een gunning krijgen, dan komen we uit in de honder- verkeerde focus. Het voorlopige laatste woord den of duizenden. Zelfs als we lage schattingen als over de kwestie – het studievisum – is geen oplosuitgangspunt nemen, kunnen we niet spreken van sing voor lange asielprocedures en gaat vergelijkeen uitzonderlijke situatie. bare gevallen niet helpen. Daarom, voor iedereen die over een half jaar weer wil genieten van briefDe kwestie-Mauro is blijven steken bij de naamge- jes die over tafel geschoven worden, spontane ver – Mauro zelf. Zowel de oppositie als enkele acties van scholen en buurtbewoners en christenCDA-politici richtten zich alleen op de vraag of hij democratische politici die geen gelegenheid onbekon blijven of moest vertrekken. Zelden werd op- nut laten om te verzuchten dat ze slapeloze nachgemerkt dat, als Manuels uitzetting onrechtvaar- ten beleven: hou de naam Jossef in de gaten. dig was, de asielprocedure moet worden aangepast. Het maken van uitzonderingen voor Manuel is goed bedoeld, maar lost in feite niets op. Over zes maanden (laten we zeggen, aan het begin van
6
INTEGRATIE MAURO’S VOORGANGERS door Tim van Vugt Mauro’s voorgangers De zaak-Mauro heeft zich het afgelopen jaar ontwikkeld tot het nieuwe hoofdpijndossier van minister Leers van Asiel en Immigratie. Uiteindelijk heeft hij toch besloten dat de 18jarige asielzoeker uit Angola het land moet verlaten, dit tegen de wil van het CDA-congres, de linkse oppositie en een schare Mauro-fans. Het blijft een lastige kwestie, wellicht een emotionele strijd. Toch staat deze kwestie niet op zichzelf. In het verleden passeerden verschillende ‘schreiende’ kwesties de revue en deed men een appel op de politiek om de desbetreffende (uitgeprocedeerde) asielzoeker alsnog een verblijfsvergunning te geven.
Dit soort drama’s hebben een aantal overeenkomsten: een minister van Immigratie en Asiel kan het nooit goed doen, zo blijkt maar weer. Hij wordt geacht de wet te handhaven. Maar omdat de wet bij uitstek op zijn beleidsterrein mensen raakt, wordt ook compassie met het individu verwacht. De kwestie wordt omgetoverd tot een circus en het inhoudelijke debat verdwijnt in de politieke krokodillenvijver. Het tweede punt is dat deze kwesties nooit ophouden. Mauro was niet de eerste en – helaas voor minister Leers – ook niet de laatste. De volgende Mauro staat al in de rij. Daarom ver-
dient het onze aandacht om de zaken van het verleden eens te bekijken, te beginnen met een recente zaak.
gevallen kan op twee manieren worden voorkomen: enerzijds moet de minister verdergaan met de - effectief gebleken - verkorting van de asielproDe uit Afghanistan afkomstige gymnacedures. Anderzijds zou hij een versiaste Sahar Hibrahim Ghel wist haar blijfsvergunning kunnen toekennen verblijf in Nederland veilig te stellen. aan alle minderjarige immigranten die. Het charmeoffensief verliep volgens Die laatste optie is echter – gezien de een vergelijkbaar patroon. De media coalitie – niet mogelijk. De PVV zal een worden er bijgehaald en de rest laat dergelijk actie niet toestaan. Het is dus zich raden, prachtige emo-tv. Met een een kwestie van tijd voor een nieuw klein verschil, waar Mauro faalde – ‘slachtoffer’ van het systeem zich aanontroerende tv-optredens in zacht dient. Limburgs ten spijt – weet Sahar een verblijfsvergunning te regelen. Gezien De gangbare opvatting is dat voorbeelde politieke situatie in Afghanistan wel dig geïntegreerde migranten een verbegrijpelijk. Hetzelfde kan niet gezegd blijfstitel zou moeten worden gegund. Voor de minister gelden echter andere worden van Angola. criteria. Mauro is geen Sahar. Geen In 2006 belichtten de media een vervan de ontsnappingsclausules in de gelijkbare zaak. Het betrof de Bosniverblijfswetgeving is op hem van toesche vwo-scholier Taida Pasic. Zij
moest Nederland verlaten omdat minister Verdonk had besloten haar aan- passing. Zo beschouwd kon Leers niet wezigheid in Nederland aan te merken anders beslissen. als ongewenst. Haar beroep hiertegen werd ongegrond verklaard. Diezelfde dag werd zij teruggezonden naar Sarajevo. Hetzelfde jaar maakte zij haar vwo-eindexamen bij de Nederlandse ambassade. Sinds augustus 2006 studeert zij rechten aan de Universiteit Leiden. Zoveel (zinloze) moeite voor de uitzetting. Toch moet je deze kwesties gemakkelijker kunnen behandelen. De aanvoer van nieuwe schrijnende 7
INTEGRATIE Taal als sleutel tot succesvol integreren door Eddy John van Uffelen
Al jaren is in Nederland het succes van integratie een punt van discussie. Zijn de cursussen wel effectief en hebben zij wel het juiste niveau. Waarom zijn sommige immigranten de Nederlandse taal na jaren nog niet machtig? Wordt taal onvoldoende belicht in het integratieproces? Vragen die overbodig horen te zijn, wanneer gekeken wordt naar de verwachting die men zou mogen hebben van immigranten. Als men kijkt naar de effectiviteit van de inburgeringscursussen en de inzet van Nederland om taalachterstand te voorkomen danwel weg te werken. Het Migrant Integration Policy Index (MIPEX) doet jaarlijks onderzoek naar de begeleiding van immigranten en de rechten die zij verkrijgen in Europese landen. Nederland scoort op deze ranglijst al jaren vrij goed en neemt momenteel de vijfde plaats in van 31 deelnemende landen. Onder de score voor toetreding tot de nationaliteit valt eveneens de mogelijkheid tot inburgering en het meester worden van de taal en cultuur, Nederland scoort op deze subranglijst zelfs beter dan Finland dat een plaats hoger staat op de totale ranglijst. Uit deze index blijkt dus dat de kwaliteit van de Nederlandse inburgeringscursussen bovengemiddeld is. Echter blijven er vraagtekens staan achter de effectiviteit van de cursussen. Door het niet verplichte karakter is deelname onder het gewenste niveau. Veel immigranten worden vaak opgevangen door mensen afkomstig uit hun eigen kring, daardoor gaan zij voorbij aan een volledige integratie en zijn vaak de taal niet tot onvoldoende machtig. Taalachterstand bij vrouwen is vaak te verklaren door belemmering door de man, echter de achterstand van mannen komt naar mijns inziens door gebrek aan motivatie. Nederland heeft geen middelen om mannen met een taalachterstand daadwerkelijk te dwingen tot het beheersen van de taal op een acceptabel niveau. Nederland werkt in dat opzicht vaak achteruit door informatie aan te bieden in de taal van herkomst. In 2010 presteerde een aantal politieke partijen waaronder de PvdA, Groenlinks, D66 en incidenteel het CDA om partij posters te plakken in de Turkse en Marokkaanse taal. Dit heeft natuurlijk een averechts effect, hiermee motiveren politieke partijen juist het behoud van de eigentaal en vooral het niet leren van de Nederlandse. Vaak is taal niet de sleutelfactor van een succesvol integratieproces. De schijnwerpers worden vaak gericht op de emancipatievrouwen wat in bepaalde culturen absoluut heel belangrijk is. Echter door de achterstelling van taal is en blijft het lastig om vrouwen te bereiken. Het is dus van belang dat zaken als verplichte taalcursussen bij gezinshereniging blijven bestaan. Wanneer vrouwen vanuit het land van herkomst de taalmachtig zijn op het moment van immigreren zullen zij beter instaat zijn tot integratie in de samenleving, maar ook tot het aannemen van westerse waarden. Wat kan werken als katalysator op vrouwenemancipatie. Zolang vrouwen de taal niet machtig zijn, kunnen zij eenvoudig in een isolement terecht komen. Het moet afgelopen zijn in Nederland met dat slappe integratiebeleid, taal moet de sleutelfactor worden voor succesvol inburgeren. Moedwillig leven in een isolement moet behoren tot het verleden. Politieke partijen mogen niet langer de fout maken dat zij pamfletten uit brengen in andere talen dan de nationale. Zonder de aanwezigheid van taaluniformiteit zou globalisering geen kans hebben. Taal is de sleutel tot succes van integratie, gebruik die sleutel voor een mooie Nederlandse toekomst.
8
INTEGRATIE De erfenis van Paul Scheffer
Elf jaar geleden publiceerde Paul Scheffer, socioloog aan de Universiteit van Amsterdam en lid van de PvdA, een artikel in NRC-Handelsblad. De titel luidde: ‘Het Multiculturele Drama’. Het was een – voor die tijd – pijnlijk maar nochtans heldere analyse over de verborgen problemen van de multiculturele samenleving in Nederland. Het was een artikel op het scherpst van de snede. Hoe haalde een links-intellectueel het in zijn hoofd om kritiek te leveren op minderheden! De PvdA nam het Scheffer niet in dank af en dat heeft hij moeten weten. Achteraf gezien moeten we concluderen dat Scheffers analyse dichter bij de waarheid stond dan zijn partij wilde toegeven. Uiteindelijk heeft hij wel de erkenning gekregen die hij verdiende maar wat heeft de PvdA ervan geleerd? Elf jaar na dato is het een mooi moment om terug te blikken. Om de hevige reacties van de PvdA te kunnen begrijpen moeten we eerst terug naar een Nederland waarin de multiculturele idealen werden gekoesterd en waar het cultuurrelativisme hoogtij vierde. Het was het jaar 2000, een tijd waarin Wilders nog een onzichtbaar parlementslid voor de VVD was, waarin Fortuyn nog aan de weg timmerde binnen Leefbaar Nederland en iedereen dacht dat de multiculturele samenleving een geslaagd project was. Problemen van de integratie waren nog onbespreekbaar, zeker waar het links Nederland betrof. Deze taboes werden weleens ter discussie gesteld, zij het niet vaak. Bolkestein is daar een voorbeeld van, maar zijn optreden was een unicum. Om kort te gaan, het was een carrièrevernietigende bezigheid wanneer men zich aan dit onderwerp waagde. Maar zoals uit het verleden dikwijls blijkt, is het onhoudbaar thema’s te weren uit het publieke debat, waarvan de sociale impact zo groot is. De clausule hield geen stand en explodeerde met de dood van Fortuyn. Maar laten we eerst teruggaan naar de inhoud van Scheffers werk. Met de gegevens die hij voor handen had kwam hij tot een ontnuchterende conclusie. De werkloosheid, armoede, schooluitval en criminaliteit hopen zich op bij de (niet-westerse) minderheden. Was de groeiende kloof tussen autochtonen en allochtonen wel te dichten? Hij zelf was vrij pessimistisch: ‘Als we niets doen creëren we een 9
door Tim van Vugt
blijvende etnische onderklasse.’ Deze gedachte stond haaks op de veronderstelling van de PvdA dat alles wel goed zou komen. Het was een kwestie van tijd, meenden zijn partijleden. Scheffer wees echter op de volgende punten: dat veel etnische minderheden – die in bepaalde delen van Nederland alleen nog in naam een minderheid zijn – steeds duidelijker aanwezig zijn. Belangrijk om te weten is dat in de nabije toekomst ongeveer de helft van de bevolking in de vier grote steden allochtoon zal zijn (Voor alle vijfenveertig middelgrote steden zal deze omslag over ca. vijftien jaar een feit zijn). Daarnaast wijst hij naar het belang van een ‘nationale identiteit’ en de verspreiding van onze liberale waarden. Veel partijen in het algemeen en de PvdA in het bijzonder, bleken niet de kernwaarden (gelijkheid, tolerantie, scheiding van kerk en staat) over te willen dragen, omdat zij meenden dat alle culturen gelijk zijn. Dit is wat men het cultuurrelativisme noemt en wat Scheffer typeerde als struisvogelpolitiek. Met de komst van Wouter Bos als nieuwe partijleider kwam er verandering in de zaak. Hij voorzag de integratienota van een heldere inslag. Hij erkende de problemen. Toch verzuimde ook hij zijn taken in de praktijk. De plaatsing van Ella Volgelaar als Minister van Wonen en Integratie is daar een voorbeeld van. Zij werkte samen met leden van de Moslimbroederschap (als adviesorgaan)! Een organisatie met als voornaamste doel de stichting van een moslimkalifaat. Een streven dat moeilijk verenigbaar lijkt te zijn met de seculiere progressieve idealen van de PvdA. Het is een spagaat waarin de partij zich al een tijdje begeeft. De voornemens van Bos waren positief te nomen, de uitwerking schoot echter te kort maar het kon altijd nog erger. Met de komst van Job Cohen heeft de PvdA alle realiteit overboord gegooid. De idealisten van het multiculturele drama hebben gezegevierd over de realiteit. Het zijn deze lieden die bereid zijn toe te geven aan de eisen van fundamentalistische groeperingen. Men kan deze ontwikkeling zien als een ideologisch schisma. De PvdA is electoraal afhankelijk van de moslimgemeenschap maar haar ideeën liggen mijlenver uiteen. Her en der hoor je nog wel tegengeluiden die blijk geven van enige realiteit maar deze partijleden zijn spaarzaam. Eddy Terstall (regisseur van de film Simon) is daar een voorbeeld van. Laatst heeft Kamerlid Diederik Samsom zijn ervaringen als straatcoach in Amsterdam West - in NRCHandelsblad - gepubliceerd. Het beeld dat hij daar schetst is gitzwart en toont ook weer eens aan hoe gevaarlijk naïef de gedachte is dat alles wel goed komt. Of het late inzicht van Samsom helpt is nog maar de vraag. Ondertussen ontbreekt het de partij aan enig bindend partijprogramma.
INTEGRATIE Omdat integratie over meer dan alleen immigratieproblemen of – succesverhalen gaat, hier een opiniestuk over de mate van centralisatie in de provincie, waarbinnen de mogelijke opschaling naar een Randstadprovincie het belangrijkste onderwerp is. Door Robin van Maris stuit in de huidige vorm. De landelijke overheid moet vaak ingrijpen op provinciaal niveau omdat er geen besluitvorming De bestuurlijke inrichting van Nederland, zoals vastgesteld in tot stand komt. Voorts zijn er de Grondwet in 1848, telt drie de voordelen op economische schaal, waarbij vooral de congrote lagen met ieder eigen currentiepositie van de Randrechten, plichten en verantwoordelijkheden. Het ‘Huis van stad in zijn relatie tot het buiThorbecke’ bestaat uit de Sta- tenland mogelijk in het geding komt, zo voorspellen experts, ten-Generaal, provincies en gemeenten. Op enkele aanpas- als er niet intensiever samengewerkt wordt. singen in de loop der tijd na, die betrekking hebben op bij- Het samenvoegen van provinvoorbeeld het recht op enquê- cies als de Randstadprovincie te, openbaarheid van bestuur stuit echter op vele probleen de wijze waarop volksverte- men, van alle mogelijke kangenwoordigers aangesteld ten. Er zijn dan ook vele ideeën worden, is er aan de beslisover hoe deze aanstaande singsbevoegdheid en de opera- Randstadprovincie ingevuld tionele bevoegdheden van zou moeten worden. Naast deze bestuurslagen nauwelijks geluiden over de samenvoeiets veranderd. ging van vier provincies (Zuid-
ging voor de rest van Nederland. Het samenvoegen van ongeveer de helft van de bevolking en de helft van alle gemeentes in Nederland zou ‘voldoende aanleiding zijn te veronderstellen dat de Randstadprovincie een te dominante positie zal krijgen in het binnenlands bestuur, zowel ten opzichte van de rijksoverheid als tegenover de overige provincies in ons land’ (Raad voor het Openbaar Bestuur, 2006). Het laatste, veelgehoorde argument is dat samenvoegen van provincies zorgt voor een verlies van identiteit van de burger. Veel mensen voelen een sterke band met hun provincie, al lijkt dit meer te gelden voor provincies buiten de Randstad dan erbinnen. Deze zouden echter kunnen overweHolland, Noord-Holland, Die verandering lijkt nu wel gen om, als gevolg van een aanstaande, alleen is de invul- Utrecht en Flevoland) wordt eventuele fusie van de Rander door sommigen ook gesproling van die verandering nog stad, zelf ook over fusies voor verre van vaststaand. Al gedu- ken over een Noordas en een te bereiden. Het kan zomaar rende lange tijd gaan er stem- Zuidas, wetende Amsterdamzijn dat, in navolging van de men op om enkele of alle pro- Almere-Utrecht en Den HaagRandstadprovincie, er bijvoorvincies die onder de ‘Randstad’ Rotterdam. Daarnaast zijn er beeld een Noordelijke provinnog de mensen die niets zien vallen, samen te voegen tot cie (Groningen, Friesland en één grote provincie. Het groot- in de Randstadprovincie als Drenthe) en/of een Zuidelijke geheel. Sommigen zijn bang ste argument hiervoor is dat federatie (Limburg en Noorddat de samenvoeging tot één de taken en uitdagingen van Brabant) ontstaat. het middenbestuur beter zou- grote Randstadprovincie de economische belangen van den passen bij een grotere schaal van invloed. Het afstem- randgemeenten als ‘Kop van men van logistiek, in de vorm Noord-Holland’ en de Noordvan vervoer van vracht en per- oostpolder zou kunnen ondermijnen, omdat men meer oog sonen, en infrastructuur, om heeft voor het gebied rond het deze stromingen te begeleiden, is een functie die, zeker in Groene Hart. Anderen zien daarentegen vooral een dreide Randstad, op problemen Zie pagina 11 voor vervolg.
Wat is de Randstadprovincie?
10
INTEGRATIE Vervolg “Randstad Integratie” pagina 10.
Zowel om de Randstadprovincie werkend te krijgen, als om hem te voorkomen, ontstonden er de afgelopen jaren vele samenwerkingsverbanden tussen gemeentes en steden. Zo is er de Metropoolregio Rotterdam-Den Haag, de Metropoolregio Amsterdam, het Regionaal Orgaan Amsterdam en ga zo maar door. Het is een bestuurlijke drukte waarin in wisselende contexten met dezelfde personen over dezelfde problemen wordt gepraat. Deze vicieuze cirkel zal ook niet doorbroken worden, zolang er twee kampen zo lijnrecht tegenover elkaar staan. Kort samengevat wil de periferie namelijk vooral dat de de macht niet in het ‘centrum’ (Den Haag) komt te liggen en is het centrum vooral bang dat de nadruk op de periferie komt te liggen. Grond voor eeuwige twist, zo lijkt. Ondergetekende is overwegend vóór een fusie van de Randstadprovincie, waarbij de variant met een Noordelijke en Zuidelijke as het meest aansprekend gezien wordt. Uit onderzoek van het ESB blijkt dat forensenvervoer en de bedrijfsrelaties tussen Den Haag en Rotterdam onderling, net als Amsterdam-Utrecht-Almere onderling, vele
malen sterker zijn dan tussen de beiden metropolen. De hoeveelheid personen en producten/ geld die van Noord naar Zuid en andersom reizen, vallen tegen ten opzichte van eerdere schattingen. Dit koppelend aan de eerder genoemde mogelijke negatieve effecten van de Randstandprovincie, in zijn grootst mogelijke vorm, op de eigen perifere zones én de rest van Nederland, zie ik meer in deze splitsing. Als Rotterdam en Den Haag ergens behoefte aan hebben, is het wel ruimte, iets dat richting het zuiden veel meer te vinden is. Een samengaan tussen de Zuidas van de Randstad en Zeeland zou in mijn ogen een veel logischere stap . Jan Franssen, Commissaris van de Koningin te ZuidHolland, opperde dit idee in zijn nieuwjaarsspeech, waarvoor hulde. Ook in Amsterdam en Utrecht is ruimtegebrek reden van samenwerking geweest in het verleden. Almere is daarvan zelfs de oplossing te noemen, of zeker zo bedoeld. Angst voor identiteitsverlies acht ik verwaarloosbaar. In de Randstad is er al nauwelijks sprake van identificering met de provincie, daarbuiten des te meer. Maar verliest een burger direct zijn identiteit als zijn provincie samengaat met een andere provincie? Nu al 11
leren bijvoorbeeld de Tukkers ons dat een identiteit lang niet altijd met een provinciegrens hoeft samen te gaan. Dit zou evenzogoed voor andere, sterk emotioneel verbonden groeperingen kunnen gelden. Welk een voordeel heeft de Randstadprovincie(s) nu? Naast dat er over een grotere horizon besluiten genomen kunnen worden, die zeker wat betreft verkeer en infrastructuur logischer lijken dan de kleine provincies, scheelt het ook een dot geld in de uitgaven voor het bestuurlijk apparaat. Dubbele functies kunnen worden opgeheven, diensten samengenomen en integratie van projecten kan op grotere schaal gebeuren, zonder dat er voor elke afzonderlijke provincie een testfase dient te worden ingevoerd en aanpassingen hoeven te worden gemaakt. Van een verlies van identiteit is nauwelijks sprake, en onze overheden en de afstanden tussen gebieden zijn zodanig klein, dat er in mijn ogen ook geen angst voor onpersoonlijkheid en een verwijdering van de maatschappij van het bestuur gevreesd hoeft te worden. Efficiëntie is het cliché dat het samennemen van provincies het beste past.
INTEGRATIE
tijen niets r a p e k ie t li po rei eens dat z n e m epaalde pa is b r l e fo a w e r o o h o v n el .E et een gevo er ook die mobiliseren m n n ij n z le o , e o a d s r r ic o e g o p r lo ne voo Een wijs d zekere inter nisaties die a n e g r e o onderbouw t , e n a a m ic d g ie n g lo ij z n lo r o o e de n. me n ide t onthoude verbijsteren ie ogen op ee n n b e e n ie e p ll n o ju n n u e ij k z nw erd tijen . Deze wille n ten gebase e n g u o p t l den Uijl d e ie n b h a t e ic s ld M e r p s o e o wiens ht g raten. D c o olen en slec b m r e e p d y h t m e u m Centr e s r e d l e G e d : Deze editie Welke relatief onbekende partij past er beter bij het thema integratie dan de Centrumdemocraten? Tussen 1984 en 1998 zat Hans Janmaat namens deze partij in de Tweede Kamer. Zijn gebrek aan charisma en de aanhoudende ruzies binnen de CD leidde uiteindelijk tot de opheffing van deze partij in 2002. Tenminste, van de landelijke partij! In Gelderland (dat voor de GCD niet groter is dan de gemeente Arnhem) is de GCD onder leiding van Hennie Selhorst nog wel actief, en omdat ze ook een website hebben, kunnen wij meegenieten. Deze website past geheel in het clichébeeld van marginale randgroeperingen: kleine, onscherpe en uit verhouding getrokken plaatjes, veel .gif-animaties die regelrecht uit 1995 komen, een totaal gebrek aan een coherente opmaak en ongestructureerde teksten die in slecht Nederlands opgesteld zijn – en dat voor een partij die zich opwerpt als beschermeer van alles wat écht Nederlands is. Hoewel, nadere inspectie leert dat de GCD zich niet richt op élke echte Nederlander. Je zou van de GCD een slogan als Eigen volk eerst! verwachten, maar verrassend genoeg is één van de speerpunten Eigen daklozen eerst! Het programma van de GCD leest sowieso weg als een mengsel van onverbloemd racisme en ‘geen gezeik, iedereen rijk’-sentiment, waarbij marktwerking (vervloekt), huisbazen (crimineel), bestuurders (corrupt e.d.) en de voedselbank (schande) het moeten ontgelden. En het is racistisch omdat men in de ene zin eist dat ondernemers gesteund moeten worden, terwijl drie alinea’s verder vrolijk wordt vermeld dat dit natuurlijk niet voor allochtonen geldt. Want, zo stelt de GCD, dan ‘weet de gewiekste allochtoon een shoarma of pizza tent (sic) over te nemen’. Ja, zo worden natuurlijk binnen no-time alle oer-Hollandse shoarmazaken overgenomen door buitenlanders! Buitenlanders die, zo staat verderop, allemaal werkloos thuis zitten. Pardon? Het is het één of het ander, Hennie Selhorst! Tot slot wordt dit alles gebracht door de eerder genoemde Hennie Selhorst. Deze foto zet hem niet bewust ongelukkig neer; dit is een volkomen willekeurig shot uit het campagnefilmpje van de GCD. In het hele filmpje heb ik de heer Selhorst niet op een blik in de camera kunnen betrappen. In plaats daarvan leest hij (één keer met overslaande stem) op weinig charismatische wijze van een blaadje, zich daarbij meerdere malen versprekend. Voor deze vertoning heb ik drie verklaringen: a) Selhorst heeft de tekst net voor zijn neus gekregen, b) dit is een logisch gevolg van het lijsttrekkerschap van de GCD of c) dit is een imitatie van het Gelders Volksleger van Jiskefet. Het is echt Jiskefet, toch?
12
INTEGRATIE Vrouwen bij de JOVD Amsterdam e.o. Ik herinner me de avond van 15 september 2011 nog als de dag van gisteren. Leden van onze afdeling, maar ook een paar van onze Utrechtse collega’s waren aanwezig, zoals dat al bijna traditie geworden is. Deze donderdagavond zou de dag van de Voorbereidende Algemene Vergadering worden, mijn medekandidaten en ik zouden op deze avond definitief te horen krijgen of we deel uit mochten maken van het bestuur van de Amsterdamse JOVDafdeling. Nadat er decharge verleend was aan het oude bestuur, was het nu mijn beurt om voor het eerst plaats te nemen aan de andere kant van de tafel, met in het achterhoofd dat het niet lang zou duren voordat de vragen kwamen. Sommige leden hadden kritische vragen, anderen stonden even op om mij succes te wensen. En toen kwam een vraag die nog lang in mijn achterhoofd gespeeld heeft van een van onze leden: ‘Rosa, hoe ga jij het voor elkaar krijgen om meer vrouwen actief te laten worden in de JOVD?’. Eerder had ik helemaal nog niet nagedacht over vrouwen bij de JOVD, ze waren er, niet in groten getale, maar aanwezig niettemin. Het is nu wel duidelijk dat de liberale wind die nu door het land waait, ook bij de Nederlandse dames is aangekomen. Ik heb het genoegen gehad het aantal vrouwen dat op de activiteiten aanwezig is enorm te zien stijgen. Toen ik net lid was, was ik vaak genoeg de enige vrouw in een steeds groter wordend gezelschap. Ik moet eerlijk blijven, het actief kader is meer dan verdubbeld in de afgelopen twaalf maanden, een stijging van het aantal vrouwen is hier een logisch gevolg van. Toch verwondert het me dat ik nu zie dat er, naast alle bestaande vriendengroepen die er gevormd zijn binnen onze afdeling, nu ook sprake lijkt te zijn van “vriendinnengroepen”. Een mooie ontwikkeling, niet omdat de JOVD een theeclubje moet worden met giechelende vrouwen, maar omdat onze afdeling op deze manier steeds toegankelijker wordt voor vrouwelijke leden. Deze vernieuwing werpt zijn vruchten af; steeds vaker zien we vrouwelijke introducés door de laagdrempeligheid die wordt gevormd door de aanwezigheid van meerdere vrouwen. Er zijn momenteel twee commissies waarvoor men zich kan aanmelden door simpelweg een e-mail te sturen naar de voorzitters van de betreffende commissie, namelijk de Politieke Commissie en de Organisatiecommissie. In de laatstgenoemde commissie begon ik bij de oprichting in het gezelschap van alleen maar heren, een paar maanden later konden wij met vreugde melden in de notulen dat een meerderheid van de Organisatiecommissie uit vrouwen bestaat. Hoewel vrouwen binnen de JOVD nog altijd een minderheid zijn, hebben we zeker al een stap in de goede richting gezet. Ik waardeer de heren die wij binnen de afdeling hebben ontzettend en aangezien ik zelf geen tuinbroekfeminist ben die gefrustreerd door de Opzij bladert, wil ik ook niet dat dit artikel als zodanig opgevat wordt. Ik wil diversiteit binnen de JOVD, omdat politiek in mijn ogen géén typische mannensport is. Ik wil diversiteit omdat het merendeel van jullie, ongeacht het geslacht, de aanwezigheid van meer dames kan waarderen. Ik ben van mening dat we elkaar scherp houden en laten we daar absoluut nooit mee stoppen, want daar draait politiek uiteindelijk toch om?
Ook schrijven? Kijk op jovdamsterdam.nl! 13
INTEGRATIE Bursalen
In 1955 kwamen de eerste 400 studenten van de Antillen naar Nederland om een studie of cursus te volgen aan universiteiten, kweekscholen en andere onderwijs instellingen. Ze werden ‘Bursalen’ genomed, ze kregen een beurs die ze niet terug hoefde te betalen . Er waren land- en eilandbeurzen, die door de Nederlandse Antillen of door het eiland zelf werden gegeven. De voorwaarde was dat ze na het afstuderen naar de Nederlandse Antillen terugkeerden en voor de overheid gingen werken. Hun verblijf was over het algemeen tijdelijk. Tot de jaren '80 keerde jaarlijks één op de tien Antillianen terug naar het eiland van herkomst. Nu, steeds vaker keren studenten na afloop van hun studie niet terug. De beurzen zijn afgeschaft en vervangen door studiefinanciering en leningen. "Die studieschuld is een van de redenen waarom ze in Nederland blijven", zegt Hassnah Elhage van KIVA, een club van jonge, hogeropgeleiden die de terugkeer wil promoten. "De schuld is opgebouwd in euro's, maar als je gaat werken op Curaçao verdien in je in Antilliaanse guldens. En die zijn minder waard."Ook is er inmiddels een leven opgebouwd in Nederland. "Na verloop van tijd krijgen ze een relatie, kinderen en worden die jaren opeens een heel leven lang."
Q&A Chris is een Antilliaan van Curaçao en na zijn propedeuse te hebben gehaald aan de Hogeschool van Amsterdam is hij nu eerstejaars rechtenstudent aan de Universiteit van Amsterdam. Een korte Q & A: Wat betekend integratie voor jou? Gewend raakt aan de normen en waarden die gelden in Nederland en dat je je daar aan aanpast. Ook dat je je goed voelt bij die normen en waarden en het fijn vind om in deze cultuur te leven. Wat vind je van het integratie beleid in Nederland? Ik vind dat het integratie beleid strenger mag zijn. Vooral strenger zijn in het bepalen wie er binnen mag komen in Nederland. Wellicht aan de hand van een inburgerings test kijken wie hier wil wonen en leven en de taal wil leren, om te kijken of mensen wel Nederlander willen worden. Dan niet alleen voor nationaliteit/paspoort maar ook echt kijken wie erbij wil horen. Zoals je in Amerika ook ziet dat immigranten er graag bij willen horen. Vind jij dat jezelf makkelijk bent geïntegreerd in Nederland? Voor mij was het niet moeilijk om te integreren omdat ik familie hier heb en vaak op vakantie kwam in Nederland. Het verschilt wel per persoon, toen ik hier kwam moest ik wennen aan hoe direct de mensen waren en als je iets verkeerd doet vertellen mensen je direct wat je fout doet. Op Curaçao zeg je sorry en dan is het weer goed. Mensen zijn hier ook gehaaider naar mijn idee. Wat mis je het meest van de Antillen? Alles eigenlijk. Het is een andere manier van leven, het is rustiger en goedkoper! Je hebt veel meer ruimte om te leven. En je kan altijd in je auto stappen en hier ben je erg afhankelijk van het openbaar vervoer. En het openbaar vervoer is erg vol! Natuurlijk de zon en de warmte. Mensen zijn ook beleefder in Curaçao , je spreekt ouderen altijd met u aan, in Nederland zijn mensen veel vrijer in hun taalgebruik en woordkeuze. Ga je als je je studie hebt afgerond terug naar Curaçao? Dat is een hele moeilijke vraag. In het begin had ik het idee dat ik ging studeren en dan zo snel mogelijk terug zou gaan. Maar nu zie ik dat al mijn vrienden ook hier studeren en je raakt gewend aan Nederland. Zonder hun zou het ook anders zijn. Wellicht als ik een goede baan kan vinden ga ik terug, ik weet het nog niet.
14
INTEGRATIE
Volgende editie LSK: Azië
Ook schrijven? Kijk op jovdamsterdam.nl! ;
;
COPYRIGHT Januari:www.antilliaanse-studenten.nl/index.php?pagina=meer&tp=p; www.passaat.com/;hbo-kennisbank.uvt.nl/cgi/hh/show.cgi?fid=1403;xead.nl create.boomerang.nl;tilburgers.nl Van Oort, F., Burger, M., Raspe, O. & Ritsema Van Eck, J. (2007) De Randstad hangt als los zand aaneen, ESB 4510, pp. 292-296;wikikids.wiki.kennisnet.nl
15
