De kracht van traditie: hoe Chinezen succesvol opereren in het restaurantwezen Elsbeth Blom en Tina Romeijn
D e publieke aandacht voor Chinezen in N ederland is nogal eenzijdig gericht op hun crim inaliteit . 1 Chinezen komen in het nieuws in verband met de handel in heroïne, het gokwezen en w anneer zich in hun gem eenschap sensationele m oordpartijen voordoen. E én van de weinigen die zich in de hedendaagse Nederlandse Chinezen verdiept, de Vrije Volk-verslaggever Nico Polak, schrijft vrijwel uitsluitend over hun specifieke misdadigheid (vgl. zijn artikelen in de Haagse Post van 15 nov. 1975 en de A venue van febr. 1973). V oor zover en wetenschappelijke aandacht voor hen bestaat, en in het genoem de geval moeten we misschien zeggen: journalistieke aandacht, gaat dit opnieuw over deze m inder aantrekkelijke kant van hun bestaan. Op de omslag van de vorig jaar verschenen verhandeling door Bresler: The Trial o f the Triads over internatio naal georganiseerde drugs-syndicaten, prijkt een foto uit D e Telegraaf van de geruchtm akende m oord op de Am sterdam se Chung Mon op de omslag. Crimi naliteit onder de overseas Chinese wordt altijd in verband gebracht met geheime genootschappen, de ’triaden’. Deze mysterieuze organisaties worden al even zeer verantw oordelijk geacht voor Chinese criminaliteit als de mafia voor de Italianen in de V erenigde Staten. H et belangwekkende bij deze interpretatie is dat de auteurs opvallend veel aandacht schenken aan de eeuw enoude traditione le verbanden, die deze ’triaden’ vormen. In deze bijdrage willen wij een geheel andere kant van de Chinezen in N ederland belichten, nam elijk het feit dat veruit de m eesten van hen erin zijn geslaagd om als kleine ondernem ers in het restaurantw ezen een aanvaardbaar m aatschappelijk bestaan op te bouwen. Immers: even opvallend als de eenzijdi ge preoccupatie met hun criminaliteit is het feit dat zij schitteren door afwezig heid in de publicatiereeks over de behoeften van etnische m inderheden. E r w ordt veel onderzoek verricht onder zorgelijke groepen als de M arokkanen, Surinamers en M olukkers, de Chinezen worden klaarblijkelijk niet als een echte etnische m inderheid beschouwd. Zij vormen geen sociaal probleem en behoe ven als groep geen hulp en steun van de overheid. Etnische m inderheden worden doorgaans geassocieerd m et vraagstukken van de arbeidsm arkt, huisvestings problem en en m et discriminatie, van de Chinezen hoort m en in dit verband 228
Elsbeth Blom en Tina Romeijn De kracht van traditie
opm erkelijk weinig. Zij vorm en een groep die zichzelf wel redt en op de overheid zal deze gem eenschap die onder andere gekenm erkt wordt door een afkeer van autoriteiten, niet gauw een beroep doen. Ter verklaring van deze opvallende ’zelfredzaam heid’ van de Chinezen willen we, net als degenen die de achtergronden van hun criminaliteit behandelen, vooral aandacht schenken aan een traditioneel sociaal verband onder hen: de /('neage-organisatie. Niet slechts hun succes in de internationale georganiseerde misdaad berust op de kracht van Chinese traditie, dit geldt evenzeer voor het m aatschappelijk slagen van zoveel anderen als zelfstandige ondernem ers. De eerste Chinese imm igranten waren zeelieden afkomstig uit de provincie Kwangtung, kooplieden uit Chekiang en kleine handelaren uit Shantung. E r bestonden aanzienlijke dialektverschillen tussen deze groeperingen. Deze eer ste groep arriveerde al voor de eerste wereldoorlog in Nederland en vestigde zich in hoofdzaak in A m sterdam en Rotterdam . Ten gevolge van de ekonomische krisis in de jaren dertig raakten veel Chinezen werkloos. Ze vonden een tijdelij ke oplossing in de handel in pindakoekjes. Tijdens de tweede w ereldoorlog bleef een groot aantal in N ederland. In de jaren vijftig en zestig zijn er plotseling grote aantallen Chinezen uit Hong Kong naar E uropa gekom en, vooral naar Engeland en N ederland .2 In die tijd wordt ’eten bij de Chinees’ populair, Chinese restau rants schieten als paddestoelen uit de grond. De Chinese migranten hebben zich over heel N ederland verspreid. A m sterdam fungeert nu als trefcentrum , hier zijn de Chinese winkels en hier kan men bijvoorbeeld naar Chinese films gaan. O nder Chinezen in N ederland is niet veel onderzoek gedaan, er is een studie uit 1936 door van H eek die thans rijkelijk verouderd is en een onderzoek uit 1966 van Vellinga en W olters. V an H eek trachtte een oplossing te vinden voor een acuut sociaal probleem : gestrande en verpauperde zeelieden die als ’pindam ann etje’ aan de kost probeerden te komen. Hierbij baseerde hij zich in hoofdzaak op politierapporten. Vellinga en W olters beschrijven de Chinese gem eenschap in A m sterdam , bij hen gaat het om het vraagstuk van de assimilatie. Ons inziens geven zij een enigszins eenzijdig beeld doordat ze voornam elijk de H ollandse vrouwen van de Chinese m igranten hebben benaderd. H et is opvallend dat zowel van H eek als Vellinga en W olters de Chinezen nauwelijks zélf benaderen. Dit is waarschijnlijk een gevolg van het feit dat de Chinezen in N ederland ’moeilijk onderzoekbaar’ geacht worden vanwege het gesloten karakter van de groep, de veronderstelde taalproblem en en angst vanwege hun crim inaliteit. H et waren ook geen antropologische studies, een antropoloog is misschien eerder geneigd om de betrokkenen zelf te benaderen. In beide studies wordt weinig aandacht besteed aan de historische en m aatschappelijke achtergronden van deze mensen in het land van herkomst. In de buitenlandse literatuur blijkt evenwel dat juist traditionele sociale verbanden een belangrijke rol spelen bij de migratie van Chinezen overzee. We hebben ons onderzoek voornam elijk op dit 229
SG 81/3 (jg XXVIII)
them a gericht. Centraal staat de vraag: in hoeverre funktioneren traditionele sociale verbanden in de Chinese gem eenschap van Nederland? We zijn begon nen met een bezoek aan de vreem delingendienst. D aar troffen we één chinese migrant, die bereid was ons ook bij anderen te introduceren. H et veldwerk bestond aanvankelijk uit oriënterende gesprekken. Vervolgens hebben we m et die inform anten die daartoe bereid en in staat waren nog een aantal interviews gehouden waarbij we dieper op ons centrale thema ingingen. M et name de oriënterende gesprekken verliepen niet altijd zonder proble men. E en enkele keer kwam het voor dat men absoluut niet tot een gesprek te bewegen was. In het algemeen was men wel ontvankelijk voor ons argum ent dat we niets geloofden van alle negatieve berichten en dat we graag een andere kant wilden belichten. Soms was ook dit echter niet overtuigend: E én keer m aakte een inform ant tijdens het interview op een onverwachte m anier duidelijk dat we beter konden vertrekken. Hoewel we hem van te voren verteld hadden wie we waren en wat de bedoeling van het gesprek was, bleek hij de zaak bij nader inzien niet te vertrouw en. E erst stond hij erop dat zijn (N ederlandse) accoun tant bij het gesprek aanwezig zou zijn, vervolgens weigerde hij serieus op onze vragen in te gaan. O p een gegeven ogenblik stonden beide heren op, zeggend dat ze zo terug zouden kom en. We hebben ze niet m eer gezien!
In tegenstelling tot onze verwachtingen hebben we geen gebruik hoeven m aken van een tolk. D e meeste mensen spraken min of m eer verstaanbaar N ederlands.
Hong Kong H et grootste gedeelte van de Britse kroonkolonie Hong Kong wordt gevormd door de N ew Territories, een gebied dat is samengesteld uit een deel van het vasteland van China en ongeveer 200 eilandjes. In 1898 kreeg Engeland dit gebied na onderhandelingen met China in pacht voor een periode van 99 jaar. In de periode voorafgaande aan de tweede wereldoorlog bestond de bevolking van de N ew Territories uit drie groeperingen: - de Cantonees sprekende Punti, die veelal worden beschouwd als afstam m e lingen van pioniers uit N oord-China, die om streeks de tiende eeuw een invloed rijke positie wisten op te bouwen in Zuid-China; - de H akka, die een andere taal spreken dan de Punti. Zij kwamen later en vestigden zich daarom noodgedwongen in de m inder aantrekkelijke gebieden in de N ew Territories ; - de ’bootm ensen’, die aan de rand van dit gebied gingen wonen. H et waren voornam elijk vissers, evenals de Punti spraken ze Cantonees. Na de tweede wereldoorlog kwam er uit de Volksrepubliek een stroom van em igranten naar H ong Kong. In 1945 bestond de bevolking van H ong Kong uit 230
Elsbeth Blom en Tina Romeijn De kracht van traditie
m inder dan 600.000 personen, in 1975 was dit aantal gegroeid tot m eer dan vier miljoen! De N ew Territories zijn te beschouwen als het platteland van Hong Kong. De Britten hebben inmiddels pogingen gedaan om dit gebied te industria liseren, waardoor ook oude m arktsteden als Yuen Long sterk zijn gegroeid. H et dorp San Tin ligt in het noordwesten van de N ew Territories, vlakbij de grens m et de V olksrepubliek China. H et ligt in een kustvlakte en w ordt aan drie kanten omgeven door de zilte moerasgebieden van de D eep Bay. San Tin is het grootste dorp waar exclusief leden van één grote lineage bijeen w onen in de N ew Territories', in 1970 w oonden er 4000 mensen, em igranten incluis. A llen behoren to t de C antonees sprekende Punti. Afgezien van een paar winkeliers dragen alle m annelijke inwoners van San Tin de familienaam M an. (W atson, 1975 : 2)
Lineages D it artikel gaat over één lineage, de Man. D aarom geven we eerst wat algemene inform atie over lineages in China. In Zuid en Z uidoost China vormde de lineage een veel voorkom ende organi satievorm. O nder een lineage verstaat men een corporatieve verw antgroep die via de m annelijke lijn afstam t van een gem eenschappelijke, historisch te lokali seren voorouder. H et is een perm anente groep met gem eenschappelijke aktiviteiten en belangen. D eze groep wordt bestuurd door leiders, welke van twee soorten zijn: ener zijds het lineage hoofd en de raad van ouden (de ascribed leiders) en anderzijds de informele leiders (de achieved leiders). D e positie van lineage hoofd wordt bekleed door de oudste man in de oudste generatie. Hij wordt geassisteerd door een raad van ouden, die uit m annen van 61 jaar en ouder bestaat. Deze ascribed leiders hebben m eestal slechts in naam macht, ze zijn eigenlijk alleen van belang in de rituele sfeer. V ooral in de grotere lineages is de w erkelijke m acht in handen van de informele leiders, m annen die op grond van hun eigen prestaties en rijkdom macht en invloed hebben verkregen. (W atson, 1975: 24) In de eerste plaats m oeten de leiders er voor zorgen dat de noodzakelijke fondsen aanwezig zijn om de rituelen van de voorouderverering te bekostigen. D it gebeurt uit de opbrengsten van het trust\&nA van de lineage. 7>w,stland is gem eenschappelijk bezit van alle lineageleden, in principe w ordt het nooit verdeeld of verkocht. E en eventueel surplus wordt onder de leden verdeeld. Als de groep echter zo groot w ordt dat een per capita verdeling niet langer de moeite w aard is, bewaart m en het surplus als lineage fonds. Dit fonds w ordt voor verschillende doeleinden gebruikt, bijvoorbeeld voor publieke w erken (dam m en, kanalen, bruggen), voor scholen en voor het bouwen van tempels en voorouderhallen. O ok verschaft men wel studiebeurzen aan lineage leden en m en verleent financiële steun aan weduwen en anderen. E en belangrijke ge 231
SG 81/3 (jg XXVIII)
dragsregel was dan ook het verlenen van hulp aan medeleden. (B aker, 1979: 50-59) D e leiders dragen ook zorg voor de bescherming van de lineage leden en hun bezittingen tegen bandieten en naburige vijandige lineages. H iertoe stelt men vaak een eigen bewakingsdienst in. De Man-lineage heeft in het verleden zelfs een eigen militia gehad. (W atson, 1975: 23) Conflicten tussen individuen of families w orden binnen de lineage opgelost, ook dit is een taak van de leiders. D e inform ele leiders zorgen voor het contact tussen de lineage leden en de buitenw e reld, in het bijzonder de overheid, bijvoorbeeld bij het innen van belastingen. (B aker, 1979: 168) D e m eeste lineages houden een geschreven genealogie bij waar de namen, titels en daden van de voorouders in beschreven staan. Éénm aal per jaar, rond Chinees nieuw jaar, worden de in dat jaar geboren zoons ingeschreven. D ochters en echtgenotes worden in het algemeen niet bijgeschreven, hoewel het een enkele keer voorkom t dat men de familienaam van de echtgenote vermeldt. (H u, 1948: 44) D e rituele aktiviteiten van de lineage zijn vooral geconcentreerd rond de voorouderverering. T en eerste zijn er de rituelen bij de graven van de voorou ders, één in de lente ( Ching M ing) en soms ook één in de herfst. D e eerste dag gaat m en naar de graven van de oudste voorouders, de volgende dagen worden de graven van de m eer recente voorouders bezocht. Men m aakt de graven schoon en er worden vlees en vruchten geofferd. D aarna houdt men een pick nick van deze offergaven. H et is belangrijk dat hierbij zoveel m ogelijk lineage le den aanwezig zijn, om dat men deze gelegenheid bewust aanw endt om naburige lineages te laten zien hoe rijk en machtig m en is. (Baker, 1979: 148) Op deze m anier verschaffen deze rituelen prestige aan de lineage als geheel. Tegelijker tijd w ordt de solidariteit binnen de lineage benadrukt, met name door de verering van de oudste voorouder, de stichter van de lineage. M en vereert de voorouders ook thuis, elke dag offert men th ee en wierook voor de voorouders op het huisaltaar. D aar staat ook een lamp die altijd moet branden. Deze dagelijkse rituelen zijn de taak van de vrouwen, maar met nieuw jaar en bij belangrijke familiegebeurtenissen wordt dit door de mannen gedaan. O p zo’n huisaltaar staan de gedenkplaten voor de voorouders. Als het te vol w ordt, w orden de gedenkplaten van m eer dan vijf generaties terug ritueel verw ijderd, dat wil zeggen verbrand of begraven. Alleen gedenkplaten voor belangrijke personen, zoals de grondlegger van het familiefortuin, worden niet verw ijderd. Bij zeer grote families m oet men soms verder dan vijf generaties teruggaan om een gem eenschappelijke voorouder te vinden, ook deze gedenk plaat blijft dan op het huisaltaar aanwezig. K ortom , alle voor de levende familie belangrijke voorouders worden vereerd. V oor de lineage is de belangrijkste voorouder vanzelfsprekend de stichter van 232
Elsbeth Blom en Tina Romeijn De kracht van traditie
de lineage. Zijn gedenkplaat, en veelal ook die van zijn zoons en kleinzoons, w orden bewaard in de voorouderhal. O ok de gedenkplaten van rijke en succes volle lineageleden worden in de hal geplaatst. Soms, w anneeer men geld nodig heeft voor bijvoorbeeld restauratie van de hal, worden aan nog levende lineageleden plaatsen voor gedenkplaten in de hal verkocht. (Baker, 1979: 86-94) V erder zijn huwelijken en begrafenissen belangrijke gebeurtenissen die ge paard gaan met veel rituelen waarbij men zoveel mogelijk lineage leden betrekt. H oe uitgebreider zo’n gebeurtenis plaatsvindt, des te m eer status dit geeft aan de betrokken persoon en aan de lineage als geheel. D e sociale controle binnen de lineage is vrij sterk, soms heeft men een gedragscode vastgelegd in de genealogie. Overtreding hiervan kan onder meer leiden tot het verw ijderen van de naam van de schuldige uit de genealogie. D it is een sterke sanctie, want de lineage vormt ook een bron van prestige tegenover de buitenw ereld. H et is dus van belang om er officieel bij te horen.
De Man B etrekkelijk kort geleden zijn de Man op grote schaal gaan em igreren. O orspronkelijk vormde de verbouw van rijst hun belangrijkste bron van inkom sten, m aar omstreeks 1960 begon men in de N ew Territories in navolging van vluchtelingen uit China m et het verbouwen van groente voor de m arkt. Deze ’groenterevolutie’ had to t gevolg dat de boeren in de meeste dorpen overgingen tot de produktie van deze marktgewassen, echter met uitzondering van de M an in San Tin, welk dorp was omgeven door zoutachtige moerasgrond die onge schikt is voor groenteteelt. Deze ontwikkeling samen met een verhoging van de produktiekosten en de mogelijkheid om goedkope rijst uit onder andere T hai land te betrekken, hadden tot gevolg dat de M an naar andere middelen van bestaan moesten omzien. Z e wilden niet in de steden w erken om dat ze daar slechts in aanm erking zouden komen voor de m inder gekwalificeerde en ook minst betaalde banen. Z e verkozen H ong Kong te verlaten en werk te zoeken in E uropa. D aar w aren al enkele Man die destijds als zeelui naar W est E uropa gegaan waren werkzaam in het restaurantbedrijf. (W atson, 1975: 54-87) In de jaren vijftig en zestig vertoonde het Chinese restaurantw ezen in WestE uropa een sterke groei. D e Man grepen deze gelegenheid aan en organiseerden zich voor emigratie op grote schaal. Dit gebeurde zo doeltreffend dat bijna alle mannelijke inwoners van San Tin in de leeftijd van 18 tot 50 jaar thans elders de kost verdienen. O ok het aantal vrouwelijke m igranten is in hun voetspoor in de loop der jaren toegenom en. In 1977 woonde er naar schatting 850 Man in N ederland. Dit betekent dat circa 15% van het totaal aantal Hong KongChinezen in dat jaar uit Man bestond. D e m eeste van hen zijn w erkzaam in restaurants van leden van hun lineage. 233
SG 81/3 (jg XXVIII)
D e inform ele leiders in San Tin treden thans nog steeds op als tussenpersoon bij contacten tussen lineage leden en de buitenw ereld, en in het bijzonder de overheid. Zij beheersen het Rural C om m itte van San Tin D istrict : dit comitée vorm t een belangrijk com municatiekanaal naar de hogere bureaucratie in het koloniale bestuur. Toen de Man op grote schaal gingen em igreren zijn de inform ele leiders in de New Territories dan ook in staat geweest de bureaucrati sche weg te effenen voor hun m edeleden. Tevens heeft de lineage toen kunnen fungeren als een soort em igratiebureau: reeds geëmigreerde leden helpen hun m edeleden aan werk en w oonruimte; het geld voor de overtocht kom t óf uit het lineagetrustfonds óf van toekomstige werkgevers en dat zijn weer meestal lineageleden. Bovendien m aakt men voornam elijk gebruik van een reisbureau dat door een restauranteigenaar in Londen, een Man uit San Tin, is opgericht in het begin van de jaren zestig. Dit reisbureau geeft Man eventueel crediet. E r zijn inmiddels bijkantoren in Engeland, België, Duitsland en N ederland, die alle maal door een Man geleid worden. H et feit dat de Man-lineage heeft kunnen dienen als een em igratiebureau heeft ertoe geleid dat de Man kans hebben gezien op grote schaal te blijven migreren. D it ondanks het feit dat de restricties ten aanzien van de imm igratie de laatste jaren zijn toegenomen. D e Man w onen in N ederland weliswaar niet op één plek bij elkaar, m aar ze houden onderling wel contact. V ooral A m sterdam fungeert als trefcentrum voor Man uit het hele land. D aar zijn de toko’s, de Chinese reisbureaus en restaurants waar men elkaar regelmatig ontm oet.
In de sterk veranderde migratiesituatie boeten de traditionele leiders aan gezag in, in tegenstelling tot de inform ele leiders die ook in N ederland een bem iddelende funktie vervullen, met name in contacten met de overheid. Ze helpen bij het aanvragen van vergunningen en regelen de noodzakelijke formali teiten, bijvoorbeeld bij de overkom st van het gezin. Ook instanties zoals de vreemdelingenpolitie doen regelmatig een beroep op deze inform ele leiders, bijvoorbeeld w anneer voor een uitgewezen Chinees de reis naar H ong Kong geregeld m oet worden. Naast deze aktiviteiten voor alle Chinezen, organiseren zij ook zaken die uitsluitend m et Man te m aken hebben. Z o heeft m en een vereniging van M an opgericht die ten doel heeft regelmatig geld in te zamelen voor allerlei gem eenschapsdoeleinden, zowel in Europa als in H ong Kong. De straatverlichting in San Tin is bijvoorbeeld bekostigd uit een dergelijke inzam e ling. D e betrokkenheid bij het geboortedorp in H ong Kong en de daar achterge bleven familieleden is groot. Deze familieleden zijn voor hun levensonderhoud grotendeels afhankelijk van geldzendingen van Man overzee. O ok binnen de M angemeenschap in Nederland is de onderlinge hulp belangrijk. E r worden door de inform ele leiders zo nu en dan collectes georganiseerd voor weduwen, voor m inder draagkrachtige lineage leden of voor personen die plotseling hoge kosten m oeten bestrijden. 234
Elsbeth Blom en Tlna Romeljn De kracht van traditie
In N ederland doen de Man niet aan dagelijkse voorouderverering, in tegen stelling tot in H ong Kong heeft men hier geen huisaltaar. D it wil echter niet zeggen dat men de voorouderverering nu verwaarloost. Bijna iedereen heeft nam elijk nog wel een huis in H ong Kong of laat er een bouwen en daar worden deze rituelen wel uitgevoerd. W anneer een familie geheel geëmigreerd is w ordt dit door een plaatsvervanger gedaan. De rituelen in de herfst, bij het graf van de stichter van de lineage, worden eveneens nog uitgevoerd. Veel geëmigreerde lineagele den gaan zelfs speciaal daarvoor naar H ong Kong. H et al eerder ge
noem de reisbureau in L onden organiseert voor deze gelegenheid goedkope charters. D e rituelen voor geboorte, huwelijk en begrafenissen zijn in grote trekken hetzelfde gebleven. Als het enigszins mogelijk is gaat men naar Hong Kong om te trouw en op de traditionele m anier, dat wil zeggen rituelen gevolgd door een groot diner. Vaak trouw t men in N ederland nog eens; de rituelen worden dan grotendeels achterwege gelaten, wel geeft men een diner. H et feest bij de geboorte van een zoon vindt eveneens in Hong Kong plaats, veelal w ordt dit door een naast familielid georganiseerd. O ok hiervoor worden zowel in H ong Kong als in N ederland diners gegeven, liefst op dezelfde dag. V erder w ordt de genealogie nog steeds zorgvuldig bijgehouden. In Nederland geboren zoons w orden nog bijgeschreven - het blijft belangrijk om officieel tot de lineage te horen. Tot nu toe heeft men nog nooit een Man in N ederland hoeven begraven. W anneer iem and in N ederland overlijdt wordt na de crematie de as opgestuurd naar H ong K ong en aldaar op de traditionele manier begraven. Soms worden hiervoor inzamelingen gehouden w ant het is een kostbare zaak. W egens de veranderde ekonom ische situatie in H ong K ong was landbouw tot voor k ort niet langer de belangrijkste bron van inkom sten voor de lineage. De Man hebben behalve grond evenwel nog ander gemeenschappelijk bezit: win kels en kleine ondernem ingen. De opbrengsten hiervan worden op dezelfde
wijze besteed als vroeger: in de eerste plaats bekostigt men hieruit de rituelen voor de voorouders; een eventueel surplus wordt al naar gelang de om standighe den onder de leden verdeeld of gebruikt voor gem eenschapsdoeleinden. D e afgelopen paar ja ar zijn de grondprijzen in de N ew Territories aanzienlijk gestegen en //«eageleden die geëm igreerd zijn laten hun aandeel in de opbrengst nu soms opsturen. D e M an hebben sinds kort een huis in Londen dat door middel van een collecte o nder de Man in E uropa bekostigd is. H et zal gebruikt worden voor vergaderingen, m aar er komt tevens ruim te voor recreatie en slaapgelegenheid. In de toekom st wil m en ook in N ederland een dergelijk huis openen, w aarschijn lijk in A m sterdam . D e leden van de M an-lineage zijn zowel georganiseerd op Europees niveau als 235
SG 81/3 Gg XXVIII)
in N ederland. D oor al deze gem eenschappelijke aktiviteiten, zien de Man kans om ook in W est-Europa een vrij hechte groep te blijven. Z e zijn in staat geweest hun eigen identiteit te bew aren, in zowel sociaal als in kultureel opzicht. Boven dien blijft men zich oriënteren op Hong Kong. D oor deze hechte organisatie kunnen de Man zich vrij onafhankelijk opstellen van het gastland. Problemen worden zoveel mogelijk binnen de A/angemeenschap opgelost. De Man hebben getoond de vaardigheid te bezitten om een modern zakelijk inzicht te kom bineren met een traditionele betrokkenheid bij hun lineage. H un in ekonom isch opzicht zelfstandige positie heeft hierbij zeker een belangrijke rol gespeeld. H et m erendeel van de Man is werkzaam in een exclusief Chinees georganiseerd restaurantbedrijf. O ok de toeleveringsbedrijven zijn veelal in handen van Chinezen. Dit draagt ertoe bij dat men zich afzijdig kan houden van de Nederlandse samenleving. D e vereiste kennis van de Nederlandse taal is minimaal. Men streeft niet naar assimilatie; men laat zich bijvoorbeeld niet naturaliseren. Juist door gebruik te m aken van hun eigen kulturele traditie hebben de M an in N ederland een zekere mate van m aatschappelijk succes weten te bereiken. Dit is mogelijk gem aakt doordat de Man zich als groep een plaats hebben verworven in één bepaalde sektor van de ekonom ie: het restaurantwezen. Ons inziens zou men kunnen stellen dat de M angem eenschap een hoge m ate van ’zelfredzaam heid’ vertoont. In tegenstelling tot andere m inderheidsgroepen doen ze dan ook geen beroep op overheidssubsidies. D it is een mogelijke verklaring voor het feit dat er van overheidswege nauwelijks aandacht besteed wordt aan de Chinezen in N ederland. E en tweede reden zou kunnen zijn dat men het verblijf van de Chinezen niet als perm anent beschouw t, waardoor men het naar alle waarschijnlijkheid niet noodzakelijk acht Chinezen in het totale m inderhedenbeleid te betrekken. Onze inform anten verzekerden ons echter dat ze wel degelijk van plan zijn om in N ederland te blijven, ondanks het feit dat men nog steeds geld investeert in projecten in H ong Kong en daar zelfs nog huizen laat bouwen. H et is de vraag of de Chinezen hun ekonomisch zelfstandige positie in de toekom st kunnen handhaven. N aar het zich laat aanzien is de hausse in het Chinese restaurantbedrijf zo goed als voorbij, bovendien krijgt men te kam pen m et een tekort aan Chinees personeel, met nam e aan Chinese koks. Na 1965 werd het de Chinezen uit H ong Kong nam elijk m oeilijker gem aakt N ederland binnen te kom en3. D e Bond van Chinese R estauranthouders heeft getracht de overheid te bewegen zulks niet te doen, to t nu toe echter zonder veel resultaat. Verder valt er volgens sociale raadslieden die wij hebben gesproken, een tendens te bespeuren dat Chinezen in toenem ende m ate een beroep doen op de N ederland se sociale voorzieningen; ook Chinezen gaan ervan uit dat ze niet voor niets belasting betalen. 236
Elsbeth Blom en Tina Romeijn De kracht van traditie
De tw eede generatie Chinezen richt zich zowel op Nederland als op Hong Kong: aan de ene kant streeft men naar een grotere mate van integratie in de N ederlandse samenleving. De kinderen gaan naar Nederlandse scholen en de m eeste jongeren prefereren een baan buiten de restaurantsektor. A an de andere kant gaat toch nog een aantal uit deze groep op eigen initiatief naar H ong Kong om daar Chinees te leren spreken en schrijven. Men hecht daar over het algemeen veel waarde aan. Uit ons onderzoek blijkt dat de jongere generatie Man zich vrij sterk betrokken voelt bij het wel en wee van de lineage. In hoeverre dit tevens voor toekomstige generaties zal gelden blijft voorlopig nog de vraag. O p dit moment is hier in N ederland voor wat de Man betreft sprake van een goed funktionerende lineage organisatie. Mogelijk nem en de M an een tam elijk dom inante positie in binnen de Chinese gemeenschap als geheel. H iervoor zijn een aantal redenen te noem en. D e Man behoorden tot de eerste H ong KongChinezen die zich in N ederland vestigden - er w aren hier al Man vóór de tweede wereldoorlog. D oordat hun lineage als em igratiebureau heeft kunnen fungeren hebben ze al vrij vroeg in de grote migratiegolf van Hong Kong-Chinezen in de jaren zestig zich in N ederland kunnen vestigen, waarbij de eersten als bruggehoofd dienden. D oor hun relatief grote aantal en hun goede organisatie konden de Man al vrij snel een goede positie opbouwen. O m dat er over Chinezen en Chinese lineages in N ederland weinig bekend is, is het moeilijk om veel te zeggen over de vraag in welke m ate de organisatie van de Man uniek is in N ederland. In de korte tijd die we aan het onderzoek konden
besteden was het jam m ergenoeg niet mogelijk ook andere lineages in het o nder zoek te betrekken. Volgens onze inform anten hebben de Cheung in Engeland een soortgelijke organisatie, en de Tang schijnen in N ederland zo talrijk te zijn dat zij best een lineage- organisatie zouden kunnen opzetten. Feit is dat de Chinezen in N ederland een unieke positie innemen in vergelij king met andere etnische m inderheden. Z onder steun van buitenaf hebben zij een eigen plaats in de N ederlandse samenleving verworven. Hun traditionele familieorganisatie is funktioneel gebleken bij het verwerven van een uitzonder lijke ekonomische positie. Dit is een totaal andere en ons inziens veel belangrij ker kant van de Chinese gem eenschap dan hun veelbesproken criminaliteit.
Noten 1. H ierbij danken wij D r. G . B enton voor de begeleiding bij ons onderzoek en D r. F. B ovenkerk voor zijn hulp bij deze publikatie. 2. Naast deze m igranten die rechtstreeks geëm igreerd zijn, zijn er nog een groot aantal uit Indonesië en Surinam e afkomstige Chinezen en vanaf 1979 kan daar nog de groep V ietnam ese Chinezen bij worden gerekend. D eze groeperingen zijn in het algem een niet werkzaam in de Chinese restaurants. 3. Voordien kon iedere Hong Kong-Chinees zo naar Nederland, m en had slechts een
237
SG 81/3 (jg XXVIII)
verblijfsvergunning van de politie en een arbeidsvergunning nodig. Na 1965 m oest men toestem ming aanvragen bij een ambassade of consulaat buiten de Benelux, die vervolgens het verzoek doorgaf aan het Ministerie van Justitie. D it ministerie kon zonder opgaaf van redenen weigeren toestem m ing te verlenen.
Literatuur B aker, Hugh D . R . (1979) Chinese fa m ily a n d kinship London - MacMillan Press Ltd. Bresler, F. (1980) The trial o f the triads W eidenfeld & Nicolson - L onden. H eek, F. van (1936) Chineesche im m igranten in N ederland A m sterdam - Em m erings Uitgevers mij. gedeeltelijk herdrukt in: D e rafelrand van A m sterdam . F. Bovenkerk en L. B runt - 1977 - M eppel, A m sterdam - Boom. H u Hsien Chin (1948) The com m on descent grou p in China and its fu n ction s New Y o r k Viking Fund Inc. Vellinga, M. L. en W olters, W. G. (1965) D e Chinezen van A m sterdam Publikatie nr. 1 7 Afd. Zuid en Z uidoost Azië, Universiteit van Am sterdam . W atson, Jam es L. (1975) Em igration and the Chinese lineage Berkeley, Los Angeles University of California Press.
238
