DE KRACHT VAN AUTORITEIT HOE JE JEZELF MET SUCCES OP DE KAART ZET

DE KRACHT VAN AUTORITEIT HOE JE JEZELF MET SUCCES OP DE KAART ZET Peter Kempen

Eerste druk september 2015 Uitgeverij Haystack Postbus 308 5300 AH Zaltbommel 0418-680180   [email protected] www.haystack.nl   Auteur: Peter Kempen Corrector: Carolien van der Ven Vormgeving: Levin den Boer Opmaak: Debbie Brok   ISBN: 9789461261458 NUR 800, 801   © 2015 Peter Kempen / Uitgeverij Haystack   Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, geluidsband, elektronisch of op welke wijze ook en evenmin in een retrieval system worden opgeslagen zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Hoewel dit boek met veel zorg is samengesteld, aanvaardt schrijver noch uitgever enige aansprakelijkheid voor schade ontstaan door eventuele fouten en/of onvolkomenheden in dit boek.

INHOUD

INLEIDING Persoonlijke autoriteit: Joop van den Ende

7 13

HOOFDSTUK 1 DE BETEKENIS VAN AUTORITEIT

14

Persoonlijke autoriteit: Hans van Manen

29

HOOFDSTUK 2 DE BOUWSTENEN VAN AUTORITEIT

31

Persoonlijke autoriteit: Neelie Kroes

61

HOOFDSTUK 3 PERSOONLIJKE AUTORITEIT

63

Bedrijfsautoriteit: Ikea

91

HOOFDSTUK 4 BEDRIJFSAUTORITEIT Overheidsautoriteit: het Internationaal Gerechtshof

92 118

HOOFDSTUK 5 OVERHEIDSAUTORITEIT

120

Persoonlijke autoriteit: Nelson Mandela

144

HOOFDSTUK 6 WERKEN AAN JE AUTORITEIT

146

Persoonlijke autoriteit: Lang Lang

161

TOT SLOT

163

LITERATUURLIJST

164

INLEIDING

Dit boek gaat over autoriteit. Een mooi woord, maar ook een moeilijk definieerbaar woord. Het is interessant, gecompliceerd, onduidelijk, gevaarlijk en fascinerend tegelijkertijd. Ik ben al jarenlang gefascineerd door het fenomeen autoriteit en wil het met dit boek de betekenis geven die het verdient. Mensen gebruiken het woord ‘autoriteit’ vaak in combinatie met termen als ‘leiderschap’ en ‘management’. Maar autoriteit heeft in mijn ogen een geheel eigen betekenis. Iedereen kan een leider worden, mits hij de gave heeft om anderen te leiden. Iedereen kan een manager worden, mits zijn werkgever het op zijn visitekaartje zet. Maar autoriteit, dat is iets wat je

INLEIDING  |  7

moet verdienen. Het is geen geboorterecht en je krijgt het niet cadeau, je moet er juist hard voor werken. Gelukkig kan iedere persoon een autoriteit worden en kan elke organisatie eraan werken om een autoriteitspositie te verwerven. Wil jij werken aan het verbeteren van de autoriteitspositie van jezelf, de organisatie waar je voor werkt of bijvoorbeeld je afdeling? Wil jij waardering krijgen voor je positie bij je collega’s, bij klanten of zelfs in het hele land? In dit boek neem ik je bij de hand en help ik je om je autoriteit te vergroten.

Niet alleen de beste Dit boek gaat over drie vormen van autoriteit. Er zijn twee hoofdcategorieën: persoonlijke autoriteit en organisatieautoriteit. De categorie organisatieautoriteit kun je weer opdelen in bedrijfsautoriteit en overheidsautoriteit. Ik maak dit onderscheid omdat er qua autoriteit belangrijke verschillen zijn tussen personen, bedrijven en overheden. Ondanks de verschillen hanteer ik echter één algemene definitie van autoriteit: Een autoriteitspositie is een toonaangevende, gezaghebbende en invloedrijke positie waar succes, aanzien en macht aan kunnen worden ontleend. De drie kenmerken toonaangevend, gezaghebbend en invloedrijk vormen in mijn ogen de kern van het begrip autoriteit en daarom ook de kern van dit boek. Het is wat je bereikt als je eenmaal een autoriteit bent. Maar wat moet je doen om een

8  |  DE KRACHT VAN AUTORITEIT

autoriteit te worden? In dit boek probeer ik te laten zien dat er meerdere criteria zijn waar je aan moet voldoen en hoe belangrijk het is dat je aan álle criteria voldoet. Als ik mensen vraag: ‘Wanneer ben je een autoriteit?’ dan krijg ik vaak antwoorden als: ‘Als je de beste bent,’ of: ‘Als je de beste kwaliteit levert.’ Dit hoeft echter niet het geval te zijn. Marianne Vos is op het moment dat ik dit schrijf de succesvolste wielrenster van de wereld, maar ze wordt (nog) niet gezien als een autoriteit op haar gebied. Het omgekeerde geldt voor IKEA: het maakt niet de beste kwaliteit meubelen, maar heeft wel degelijk bedrijfsautoriteit. De eigenaar van een succesvol laboratorium zei letterlijk tegen mij: ‘Ik kan aantonen dat wij de beste kwaliteit leveren, maar dit wordt in de markt niet als zodanig erkend, waar ligt dat nou aan?’ Na het analyseren van hun activiteiten werd al snel duidelijk dat het bedrijf weliswaar een goede kwaliteit dienstverlening bood, maar dat het laboratorium op het vlak van de ondersteunende backofficeactiviteiten steken liet vallen waardoor leveringen te lang duurden. Toen ze daar actief mee aan de slag gingen en dat vervolgens actief communiceerden, constateerden ze al snel meer waardering bij klanten en potentiële klanten. Louter de beste kwaliteit leveren of succesvol zijn is niet zaligmakend. Er zijn altijd meerdere knoppen waar je aan moet draaien.

Koninklijk Decennialang was het voldoende als je een status als directeur of manager had om invloed uit te kunnen oefenen. De afgelo-

INLEIDING  |  9

pen jaren vond iedereen bovendien dat je een leider moest zijn die anderen kon inspireren. Bijna iedere manager die hogerop wil, heeft wel een rij boeken over management en leiderschap in zijn kast staan en kent Covey uit zijn hoofd. Inmiddels staan managers collectief onder druk nu er steeds meer professionals op de werkvloer zijn die hun werk best zelf kunnen organiseren. De bonuscultuur heeft de positie van managers ook geen goed gegaan. Ook leiderschap staat onder druk. Het wordt te vaak uit de kast getrokken als een populistisch gezelschapsspel en als een panacee opgevoerd voor vele problemen, ambities en initiatieven. Manfred Kets de Vries, hoogleraar aan INSEAD, schreef hierover: ‘Er schijnt maar geen einde te komen aan de publicatiegekte op het gebied van leiderschap.’ Lezend over en luisterend naar managers en professionals die ook graag een leider wilden worden, kreeg ik steeds vaker het gevoel dat ze eigenlijk iets anders wilden. De mensen die ik sprak hadden het meer over het gezag dat ze wilden uitstralen en het aanzien dat ze wensten te realiseren dan over goed leidinggeven. Sterker nog, het feit dat ze geforceerd naar leiderschap zochten, was er waarschijnlijk de oorzaak van dat ze géén gezag en aanzien genoten. Hoewel het woord ‘autoriteit’ meestal geen enkele keer viel, had ik steeds het gevoel dat ze daarnaar op zoek waren. Vanaf dat moment ben ik mij echt in het onderwerp gaan verdiepen. Ik denk dat het de komende jaren steeds belangrijker zal worden om als een autoriteit te worden gezien. Die trend is mooi te illustreren met de carrière van onze huidige koning, WillemAlexander. Voor zijn voorgangers zou het ruim voldoende zijn

10  |  DE KRACHT VAN AUTORITEIT

geweest dat ze kroonprins waren, maar slimme mensen in zijn omgeving wisten dat dit in de toekomst niet meer het geval zou zijn. Tijdens een interview in 1997 kondigde Willem-Alexander aan dat hij zich wilde gaan verdiepen in watermanagement, een term die tot dan toe nauwelijks bekend was. Zijn vader zou hem hiertoe hebben gestimuleerd. Er werd eerst wat lacherig over gedaan, maar in de jaren die volgden, werd duidelijk dat het hem menens was. Eind 1998 kreeg hij twee belangrijke functies op het gebied van watermanagement. Hij werd erelid van de World Commission on Water for the 21st Century en beschermheer van het Global Water Partnership. Zijn grote doorbraak kwam in maart 2000. Hij was toen voorzitter van het Tweede Wereld Water Forum, dat plaatsvond in Den Haag. Willem-Alexander ontwikkelde zich van waterexpert tot een autoriteit met groot aanzien in binnen- en buitenland. Het was een briljante stap die perfect past in deze tijd. Het is nog niet zo lang geleden dat Willem-Alexander automatisch als de ‘baas’ van ons koninkrijk zou zijn gezien. De meeste burgers zouden hem zonder klagen als leider hebben geaccepteerd en zelfs hun leven voor hem hebben gegeven. Maar die tijd is voorbij. Je moet nu een autoriteit zijn om respect te krijgen; je moet het verdienen, zoals Willem-Alexander heeft gedaan. De waardering voor autoriteit komt voort uit onze open, genivelleerde en gedemocratiseerde netwerksamenleving, die voor een substantieel deel virtueel is. Velen zijn hoogopgeleid, iedereen kan zich succesvol kleden en iedereen kan zich profileren met een flitsende website en een imposante titel, maar

INLEIDING  |  11

het maakt allemaal geen indruk meer. Echte waardering is er slechts voor mensen met autoriteit.

Natuurlijk proces In dit boek leg ik uit wat autoriteit is. Ook beschrijf ik hoe je aan een autoriteitspositie kunt werken, van jezelf of van de organisatie waar je voor werkt. Om je te stimuleren heb ik veel voorbeelden opgenomen van persoonlijke autoriteiten en organisaties die een autoriteitspositie innemen. Probeer jezelf daar eens aan te spiegelen. Ga eens na waarom iemand als autoriteit wordt bestempeld of waarom een bepaalde organisatie een autoriteitspositie inneemt en wat jij daarvan kunt leren. Kortom: aan de slag! Niet alleen omdat het nuttig is, maar ook omdat het leuk is. Voor het bereiken van een autoriteitspositie hoef je namelijk geen toneel te spelen, je hoeft slechts op een natuurlijke manier te werken aan het verbeteren van de kwaliteiten die je al in huis hebt. Succes! Peter Kempen

12  |  DE KRACHT VAN AUTORITEIT

Persoonlijke autoriteit

Joop van den Ende, mediamagnaat Joop van den Ende is als mediamagnaat bekend geworden met televisieproducties en is zich later gaan specialiseren in musicals. Vanaf de jaren zeventig produceerde Van den Ende talloze theaterproducties, films, televisieprogramma’s en musicals. In 1994 richtte hij samen met John de Mol het bedrijf Endemol op, dat enkele jaren later naar de beurs ging. In 2000 stapte hij uit Endemol. Hij verkocht zijn belang en richtte zich voortaan op het produceren van grote musicals. Met zijn bedrijf Joop van den Ende Theaterproducties produceerde hij de musicals The Wiz, The Lion King, Tarzan, Ciske de Rat, Dirty Dancing, Evita, Petticoat, Mary Poppins en Wicked. Zijn in 1999 opgerichte theaterbedrijf Stage Entertainment groeide dankzij een snelle internationale expansie uit tot een multinational met vierduizend medewerkers en zeshonderd miljoen euro omzet. Joop van den Ende heeft een investeringsfonds, is betrokken bij Living City Property Performance (vastgoed) en is, met onder anderen zijn vrouw Janine, betrokken bij de VandenEnde Foundation, die jaarlijks veel geld schenkt aan creatieve en culturele initiatieven. In 2011 ontving hij een eredoctoraat aan de Erasmus Universiteit vanwege zijn pioniersrol op het gebied van live entertainment en voor zijn bijdrage aan de cultuur in Nederland. Joop van den Ende is een toonaangevende cultuurproducent die gezaghebbend en uitermate invloedrijk is, zowel binnen de theater- en mediawereld als daarbuiten.

INLEIDING  |  13

HOOFDSTUK 1

1DE • BETEKENIS VAN AUTORITEIT

Als je het begrip autoriteit taalkundig ontleedt, kun je zien dat er verschillende werkwoorden aan kunnen worden gekoppeld. Autoriteit uitoefenen is iets anders dan autoriteit laten gelden, en dit is weer iets anders dan ergens autoriteit aan ontlenen. Dit boek gaat niet over autoriteit uitoefenen en niet over autoriteit laten gelden. Dit boek gaat alleen over het ontlenen van autoriteit. Een voorbeeld van het uitoefenen van autoriteit is de burgemeester die op basis van zijn gezag een gebiedsverbod oplegt aan hooligans. Een voorbeeld van het laten gelden van autoriteit

14  |  DE KRACHT VAN AUTORITEIT

is ingrijpen door leger of politie. Autoriteit ergens aan ontlenen is voor mij een andere categorie: het betekent dat het aanzien en de invloed die je hebt te danken zijn aan specifieke kwaliteiten. Denk bijvoorbeeld aan politici, CEO’s in het bedrijfsleven, hoogleraren, maar ook aan werknemers met een bepaald specialisme. Iedereen kan werken aan zijn autoriteit. Kijk nog maar eens naar de definitie: Een autoriteitspositie is een toonaangevende, gezaghebbende en invloedrijke positie waar succes, aanzien en macht aan kunnen worden ontleend. Als je bijvoorbeeld als afdelingsmanager kennis hebt die anderen niet hebben, dan kun je op dat vlak binnen je organisatie toonaangevend zijn. Dat geeft je een bepaald gezag en uiteindelijk kun je daar invloed door verwerven. Je hebt dan een autoriteitspositie onder je collega’s verworven. Iedereen heeft hetzelfde positieve gevoel bij het begrip autoriteit, maar in de praktijk wordt het telkens anders gebruikt. Het heeft verschillende betekenissen, die met een beetje goede wil met elkaar zijn te verbinden, maar waarvan je tegelijkertijd kunt zeggen dat ze nogal ver uit elkaar liggen. Autoriteit kan bijvoorbeeld ook een filosofische betekenis hebben in de vorm van goddelijke, opvoedkundige of staatkundige autoriteit. In dit boek richt ik mij echter alleen op functionele toepassingen van het begrip autoriteit. Niettemin maakt de diversiteit van alle betekenissen het begrip autoriteit heel complex en zorgt dit ervoor dat het vaak verkeerd wordt gebruikt, begrepen of uitgelegd.

1 • DE BETEKENIS VAN AUTORITEIT  |  15

De begrippen autoriteit, leiderschap en management worden nogal eens verward en daarom is het interessant om ze met elkaar te vergelijken. Dan wordt duidelijk dat de ze niet alleen raakvlakken hebben, maar dat er ook grote verschillen tussen bestaan. Management • Synoniemen van het woord management zijn: coördineren, organiseren, arrangeren, ordenen, regelen, in orde maken, klaarspelen, afhandelen, afwikkelen, opknappen, oplossen, besturen en de leiding hebben over. Deze synoniemen zijn sterk operationeel van aard. Leiderschap • Synoniemen van het woord leiderschap zijn: aanvoering, bestuur, bewind, bewindvoering, directie, hoger management, raad, staf, toezicht, hoofd, kopman, kopvrouw, voorzitter en machthebber. Dit lijstje laat zien dat er een zekere afstand is tot het operationele. De aanvoerdersrol is hier belangrijk, culminerend in woorden als kopman, kopvrouw, voorzitter en zelfs machthebber. Autoriteit • Synoniemen van het woord autoriteit zijn: gezag, macht, aanzien, deskundige, excellentie, kenner, expert, connaisseur, overheid, gezagsdrager, regime, gouvernement, invloed, overwicht, meesterschap. Met het begrip autoriteit wordt iemand een kwalificatie, kunde of vaardigheid toegeschreven. Aan de andere kant verwijzen de gezags- en machtsbetekenissen naar overheid, gouvernement en zelfs regime. Het operationele niveau is dus het domein van management, het aanvoerdersniveau is het terrein van leiderschap, en het

16  |  DE KRACHT VAN AUTORITEIT